Największy grzech polskich władz - betonowanie (powtórka)

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

przeklęta niech będzie rewitalizacja za unijne pieniądze mamy w całej Polsce w miastach małych dużych plagę rewitalizacji, która polega na przebudowie rynku placów i innych miejsc publicznych na tzw. uporządkowaniu terenu, czyli wycięciu drzew, które atakują ludzi likwidacji trawników no i tych strasznych Kaczorów, w których młodzież pije wino, a następnie następuje położenie płyt chodnikowych kostki Bauma albo tam, gdzie władze na to stać kostki granitowej całość Rozwiń » często wieńczy fontanna, dlaczego władze samorządowe w całej Polsce wycinają drzewa i leją beton, dlaczego wyborcom to się podoba czy rewitalizacja przestrzeni publicznej musi polegać na betonowania wszystkiego co się da przez te wszystkie miesiące zadawałem sobie wciąż pytanie, dlaczego czemu ta inwestycja naprawdę służy w pewnym momencie doszedłem do wniosku, że to służy tylko 1, żeby coś utwardzić, bo jak coś utwardzić najlepiej, gdyby tonuje to jesteś kimś mówi bohater książki, której będziemy dziś rozmawiać to jest audycja świadczy chwili wita państwa Grzegorz Sroczyński naszym gościem jest Jan Mencwel przewodniczący stowarzyszenia miasto jest nasze witam pana z wydobyciem lub państwu Jan Mencwel wydał właśnie książkę betonu za jak się niszczy polskie miasta no to zaczniemy z tego cytatu jak coś utwardzić najlepiej betonu jest to jesteś kimś może rozwinąć ten cytat, o co chodzi tak to jest cytat tak powiedział Aleksander Adamski mieszkaniec zmierza, po który próbował przez kilka miesięcy zatrzymać taki projekt betonowania wąwozu czarnego zresztą bardzo głośna sprawa media teki stanowi Polski no faktycznie zupełnie niezrozumiała decyzja, żeby taki obóz sowy nagle wyłożyć betonowymi płytami mieszkańcy napisali prezentować się, że taki plan będzie realizowana w wersji w ostatniej chwili informowano napisali petycję organizowali protesty happeningi minister nie dało został zdeponowany w, więc w zasadzie nic nie wiadomo dlaczego taką decyzję podjęto, mimo że z powodu przeżyć za w zasadzie żadnego takiego wyjaśnienia władze nie udzielił nawet za sposób nie odpowiedziały na petycję pytanie bardzo pozostaje zasadne, dlaczego takie inwestycje są realizowane dlatego takie wsparcie na betonowanie przestrzeni mimo często mimo sprzeciwu mieszkańców bo, bo z tym, że co tutaj powiedzieć wyborcom podoba to nie dyskutował myślę, że jest coraz większa grupa mieszkańców tym, kiedy jest niepodobna próbują w jaki sposób zmienić zatrzymać Panie Ministrze z opowiada w tej książce betonu, że o wielkiej operacji betonowania miasta prowadzonej od naszego wejścia do Unii i zaczyna książkę od rynku w Rzepinie, w którym wycięto drzewa położono równe płyty są oczywiście podświetlane fontanny wydano na to 11 000 000zł 16 wydatków całej gminy no to wyjaśni, dlaczego mieszkańcy takiej władzy nie wywiozą na taczkach sprzedawców również, że były drzewa były drzewa nie ma były walki były drzewa producent w ostatnich latach tzw. musimy na to kto skorzysta dzięki perspektywie proponuję wszystkim przestrzennymi Janków przepraszam ja ci jak i przerwę tylko, bo te techniczne oczywiście wszystko jest skomplikowane przykładem może mówić trochę głośniej albo zbliżyć do mikrofonu w bardzo bardzo źle nie słychać w tej może teraz lepiej, dobrze więc tak spróbujemy jeszcze raz w NATO spojrzeć wszystko w szerszej perspektywie to znaczy te przestrzenie, które miejskie przede wszystkim centra miast w Polsce były przez ostatnich 20 ma 30 latach zaniedbywania i w związku z tym była taka chęć, żeby zainwestować w centrum miasta, żeby centrum miasta w jaki sposób poprawiło swoją estetykę nadwozia często przychodził już tych inwestycji przychodziły miliony Unii Europejskiej na realizację wydawane kompletnie bez sensu takim wg takiego wzorca, który w zasadzie nie wiadomo do końca pancerze odkryli, że nowoczesna przestrzeń miejska jest przestrzeń pozbawiona drzew pozbawiona się w ogóle zieleni wybetonowane równa z takimi właśnie elementami fontanna i da się po prostu powierzyło władze miejskie z nowoczesnością niestety właśnie w ten sposób zaniedbane wcześniej przestrzenie zmieniana, a mieszkańcy w jaki sposób byli byli zadowoleni z tego, że coś jest jakaś poprawa wreszcie ten rynek, który przez wiatr wiele lat nawet ostatnie kilka dekad po prostu nie było tam żadnych zmian nagle pojawia się jakiś nowy element ale, ale czasem też zorientowano się, że te, że te, że tego typu rewitalizację wcale nie jest czymś pożądanym na jej książce opisuje te przykłady protestów przeciwko rewitalizacji rynku, które ostatecznie w jaki sposób odniosły sukces ręcznymi udało się w jaki sposób zmienić projekt jak chociażby proces mieszkańców Włodawy ostatniego roku jak zaczytuje się też swoje książki jednego z mieszkańców Rzepina, który od tej rewitalizacji mówi tak wcześniej to było tak dziko, a teraz jest krakowskie Przedmieście no mam tu z gry, bo właśnie, dlaczego mamy dusić w ludziach aspiracje znów ich pouczać, że nic nie rozumieją, że ich rynek z fontanną jest obciachowy, tudzież nieekologiczne itd. dobrze, ale to po pierwsze, pytanie czy rzeczywiście wszyscy, którzy przed to jest taka jednorodna opinie mieszkańców miejscowości, bo ja dotarłem do bardzo wielu głosów krytycznych na temat tych inwestycji nie jest wcale tak ludzie w mniejszych miastach po prostu wie już nad tym wezmą dowolny projekt modernizacji rewitalizacji, którym się poda, bo jednak też jest bardzo wiele osób coraz więcej mam wrażenie, które dostrzegają potrzebę, że w zieleni w swoim otoczeniu, że widzą, że drzewa przez miejskie jednak są ważne poprawiają estetykę, ale nie wpływają też wiele innych rzeczy jest bardziej chce się spędzać czas przestrzeń, które mają drzewa rosną zielone jest spokojnie można drzewa i obecność, że pogodzić z poprawą estetyki takiego miejsca czy jakąś formą rewitalizacji modernizacji, więc nie jest także, że cokolwiek się zrobi to wszyscy to wszyscy to wezmą podziękują przyklasnął tylko jednak można to jakieś aspiracje pogodzić po prostu podstawowymi danymi naukowymi chociażby o tym, że drzewa są potrzebne, że drzewa pozytywnie wpływają na przestrzeni, jakbyśmy miały temu człowiekowi z Rzepina, który mówi, że to jest teraz krakowskie Przedmieście, czyli sporządzenie to są ewidentnie jest takie aspiracje inny tekst, który naprawdę ciężko ciężko kogokolwiek potępiać, jakbyśmy wytłumaczył w krótkich punktach, dlaczego kładzenie betonu na na całym placu kostki płyt jest jest złym pomysłem pani jak zamiast tłumaczyć po prostu poszedł z nim na taki rynek latem w ciepłe upalne słoneczne dzień i poczekał ma sam przyznał, że nie było do końca dobry pomysł, kiedy na takim rynku nie ma skrawka cienia dla porównania, że mamy taką osobę zaprowadzić w miejsce, gdzie są drzewa, bo w każdym mieście, chociaż 1 ulica, która ma szpaler drzew w, na której jest przy badań, które są sami byśmy prowadzili w Warszawie wynika, że temperatura w takich miejscach przez miejskich zielonych jest nawet 20 stopni niższa niż na betonowych patelnia myśmy takie badania prowadzi w Warszawie na placu bankowym i pod pomnikiem Starzyńskiego było prawie 50 stopni, a pod cienie drzew 200m dalej 28 stopni, więc myślę, że każdy, kto po prostu, chociaż raz poczuje na własnej skórze to znaczy miejsca wyspa ciepła na, nawet jeżeli wydaje mu się bardziej nowoczesna jest przestrzeń pozbawiona drzew to jednak przyznać, że po prostu takiej przestrzeni drzewami łatwiejsze przybywa takich bez drzew stężenie nie da się przebywać premiera wobec tych rynków, które są modernizowane w całej Polsce czy niemożna tych drzew tam zachować jak jest powód wcześniejsze wycina tym zachowaniem właśnie z kluczowa sprawa też trochę większy w książce to znaczy o tym w jaki sposób jest pojmowana pojmowane dziedzictwo i przywracanie np. w zachowanie dziedzictwa przywracanie nawet może historycznego kształtu był bardzo częste często zostawienie dla tych publicznych to jest właśnie, że chcecie przywrócić historyczny kształt rynku na takie przykłady, które podejmą ostatnią rynku w Szczepanowie, gdzie w latach pięćdziesiątych rzeczywiście posadzono drzewa na rynku nagle w 2001. wieku drzewa wycięto i argument taki, że tam nigdy nie było ile jest przywrócenie historycznego kształtu, więc między religią osadzoną w latach pięćdziesiątych rosły przez 6070 lat to trudno mówić, że tam nigdy nie było na jej przede wszystkim, jeżeli mówimy o tym, że przywracamy historyczny kształt przestrzeni miejskiej to musimy pamiętać o tym, że kiedyś w ogóle, że za bardzo miasto nie było, bo nie rozumiano jeszcze tego, że są potrzebne tak naprawdę taki, jaki pomysł, żeby przez miejskie były zielone, żeby była zieleń to element publicznej nie ma infrastruktury miejskiej Toma może najwyżej 200 lat tak biegniesz pierwsza połowa połowa dziewiętnastego wieku jest taki moment, kiedy pojawiają się pierwsze takie większe projekt zazieleniania miasta wcześniej miasto, bo zostało pozbawione zieleni w zasadzie można będzie były w budżecie koszmarnymi miejscami do życia, więc na konserwowanie teraz tego stanu przywracanie dziedzictwa jeszcze jeszcze podszyte taką taką niechęcią do wszystkiego co zrobiono po wojnie nowości zrobili to komuniści, więc te drzewa tak naprawdę to są komunistyczne ziarna, które cały czas z tego powodu jest w języku jest dosyć absurdalnym podejściem płacami na pewno nie powinien być powinna być jednak jedyne kryterium, które decydują o tym jak wygląda nasza przestrzeń dobrze, ale powiedzmy, że zostawiamy drzewa i nadal betonu jemy ten rynek plac czy przestrzeń publiczną wykładamy płytami no i oczywiście te drzewa tam otaczamy w tych zostali zostawiamy kawałek wiadomo jak to wygląda czy to wtedy HOKEJ to chodzi tylko drzewa czy w ogóle betonowania no chodzi też często coś więcej niż tylko drzewa i też im nieco więcej niż tylko rynki te rynki w zasadzie głównie z tego taki wierzchołek góry lodowej czy na pewno dużo nas mówi, że akurat taki najbardziej reprezentacyjne przestrzenie miasta wykonujemy na potęgę, bo bodaj potem wszyscy są w języku symbolem dla władz to jest kwestia i taki poligon mogą okazać oraz sprawność pokazać, jakiego miasta w całym 2, jeżeli dokonujemy rynek w połowie czerwca więcej od wieków miast chcemy, ale tak naprawdę dotyczy bardzo wielu innych przestrzeni takich jak ulice miast nawet parki, które w ramach rewitalizacji trzeba to moja rzekoma powrót poprawiających estetykę, ale też mówię pisze często o pomysłach betonowania rzek ono w ogóle takim podejściu, które można by wprowadzić do hasła w przyczynie sobie ziemię poddaną i tego i tego jak bardzo natura czasem wydaje się, że przeszkadza w nie wiem w postępie modernizacji i wierzę w ten sam temat który, który jest stosowany do rynków miejskich też stosuje się do wielu innych zmian w przestrzeni które, które są przeprowadzane w ostatnich latach właśnie, gdzie przyroda przeszkadza w postępie rozwoju protest nie trochę źle rozumiany postęp rozwój, ale rozumiem, ale poczeka bo, gdybyś ty zgłosiła się do siebie władze miasta jakiegoś, które miały plan właśnie zrobienia takiego rewitalizacji rynku jak jak to się robi i zapytał jak to zrobić to co byś powiedział, że ceną zostawić sklep klepisko zdjąć płyty chodnikowe, jaki jest pomysł dobry pomysł na rewitalizację rynku, gdybyśmy opisać przede wszystkim pokazałbym badania, które mówią o tym, że nie tylko maty o takim bezpośrednią odpowiedzią na przestrzeni skoczyli jest chłodniej w tezie, że się, że filtry zanieczyszczenie tak dalej, ale też pełne badania, które mówią, że drzewa są zwyczajnie lepsza dla biznesów które, które są przy miejskich ulicach i tutaj i to i to bardzo bardzo wyraźnie widać, że jeżeli chcemy potraktować słowo rewitalizacja dosłownie, czyli przywracanie życia, jakie miejsce chcemy, żeby przestrzeń miejska żyła ona będzie żyło lepiej będzie bardziej żywa ludzie będą chętniej mieliśmy czas, jeżeli tam drzewa będą to nie znaczy, że cały rynek miejski ma być 1 wielkim parkiem, bo niekoniecznie tak musi być, chociaż to też wcale nie jest wykluczone, bo nikt nie powiedział, że rynek musi być przestrzenią, że rynek i park to są 2 funkcje, które się wykluczają one mogą wcale nie wykluczać jeżeli, ale na to co sam pewnością mogę powiedzieć, że pierzeje ulic np. w rynku przy czym ta może być jakaś główna ulica w mieście deptak, który będzie miał drzewa najlepiej właśnie 2 szpalery drzew będzie po prostu bardziej estetyczną przestrzeń będzie lepiej funkcjonował jako ulica miejska i po prostu ten element przestrzeni miejskiej jest w tym sensie konieczne, żeby nikt mu uznawać już teraz dzisiejszych czasach za coś równie oczywistego jak też mamy latarnie na ulicy latarnie dają nam światło, a że nadają na wiele innych usług, które być może na co dzień nie myślimy, ale to jest po prostu fakt drzewa chociażby do składania, którym mówimy też pochłanianie dwutlenku węgla pochłanianie zanieczyszczeń czy pochłanianie wody co jest bardzo ważną sprawą w czasach niedoboru rozumiem też, że zamiast kłaść kostkę granitową zostawić trawnik tak jak jak najwięcej trawnika nie ma problemu, dlaczego trzeba przestrzeń miejska reprezentacyjne place ryzyka nie może ministra właśnie w banku, w którym ludzie mogliby chodzi o swoje tak oczywiście mogą wchodzić mogą na nim leżeć mogą sobie również piknik w niedzielę na rynku na trawie takie rzeczy dzieją na tę decyzję miasta na Zachodzie nawet, mimo że przerażająca w Polsce, ale tak reprezentacyjna przestrzeń miejska może być przestrzenią dożycia dla każdej ogólnodostępnym miejscem nie wykluczając nikogo, gdzie po prostu możemy spędzić czas z rodziną, gdzie utrzymano przeznaczenie tak może być jednocześnie możemy tam zorganizować ważne przemówienie burmistrza czy recytowano inną funkcję, którą sobie tam myślimy poważnie to reprezentacyjny chciałem jeszcze zapytać kostkę Bauma, której też pisarz to jest taki sztandarowy produkt Polski produkt lat dziewięćdziesiątych kostka Bauma udaje bruk, ale wykonana jest z betonu została wymyślona w osiemdziesiątym dziewiątym roku, czyli jest równolatkiem wolnej Polski właśnie mogłaby się stać symbolem trzeciej RP na kręgach wielkomiejskich jest taki produkt symbol złego gustu kostka Bauma znalazła się np. w rankingu polityki pt. 15 najbrzydszych rzeczy w Polsce co byśmy odpowiedział dymisji, gdybym powiedział, że mnie denerwuje to wielkomiejskie kręcenie nosem na kostkę Bauma, chociaż uważam też jest ohydna na jedno jednak był to materiał tani przez te ostatnie 30 lat ludzie sobie tym chcieli mieć porządne podwórka i sobie tą kostką Bauma utwardzili nie brodzą w błocie dzięki temu co masz do kostki Bauma no właśnie książce pisze o tym pisze krytycznie oko trzeba, ale też pisze krytycznie o takim podejściu wielkomiejskim polegała na tym że, że krytykujemy to chyba ma ona jest właśnie symbolem, jaki tandety, a jednocześnie nie mamy żadnego problemu z betonowaniem przestrzeni miejskiej szlachetnymi materiałami w, czyli kostką granitową na krakowskim Przedmieściu wycinaniem drzew nie mamy problemu, ale jak, a wsi akurat na raka wjedziemy na wakacje, że kostka Bauma oka tak też firmy z tego, bo to jest tandetne, ale np. nam proponują projekt projekt modernizacji i tam rewitalizacji placu Defilad w Warszawie i ten projekt polega na tym, że to jest 1 wielka betonowa pustynia na to, że ten to nie jest betonowa pustynia, bo tam jest szlachetny granit albo inny kamień użyte do do 300 000 000 nazwa jest oczywiście wiadomo, że to musi być drogie, bo przecież nie może być tanie dania Astana to już wtedy Super bardzo wielką miejską i i wszyscy są zadowoleni no myśmy Jacka przeciwko takim takiemu projektowi zagospodarowania placu Defilad protestowali kilka lat temu ale, ale było, bo przyjętego na początku w ogóle bezkrytycznie takich wielkomiejskich środowiskach no tak nowocześnie mówiono też taka pusta czysta karta czysta karta te budynki, które powstaną tam będą wyglądały wreszcie dobrze będzie widać nr 1 eksponowana nowoczesna architektura mniej tego typu tego typu sformułowania powtarza się zupełnie bezrefleksyjnie nikt nie zwraca uwagę na to, że tworzy się wielka nie przepuszcza na powierzchnie w samym środku miasta będzie właśnie 1 wielka miejska wyspa ciepła, które się nagrzeje i ważna jest tutaj estetyka bardzo łatwo mogli przychodzić takie krytykowanie potępianie w złego gustu także Polacy nie mają nie mają stoi pod tą osobą jest symbolem tego, że nie mają gusta, ale mało, kto myśli o tym, że nie chodzi o głosy, że głos nie jest najważniejsze ważne funkcje tej przestrzeni, jaką ona jako napełni i przez nie przepuszczali na miarę wiejska jakakolwiek by nie było jak estetyczna bardzo silnej po prostu nie jest dobrą przestrzenią miejską w czasach kryzysu klimatycznego zwyczajnie myśli metę podwórka wciągu najbliższych 2030 lat w całej Polsce będziemy tą kostkę Bauma rozbierać i wracać do czegoś innego jak tytoń ja myślę, że niestety nie to znaczy po pierwsze to nie jest tak tak, że te łatwo odwrócić pewne pewne wzorce mam przed taką nadzieję, że ta książka się w jakimś sensie przyczyni do tego, ale no nie jestem realistą wiem, że pewne rzeczy zmiany świadomości zachodzą wolna są też notowana z wynikami ekonomicznymi bardziej niż świadomością, więc nawet, jeżeli wycinanie drzew kładzenie kostki Bauma teraz jest już jakąś może obciach tam w NATO nadal tworzy się to w pewnym sensie działać nadal dzieje pozostaje cały czas informacji z różnych miast miast, że są takie próby, ale myślę, że to też nie jest takie proste, jeżeli teraz wydał dopiero co 9 000 000zł ma miejsce ma na rewitalizację rynku to tak łatwo tego betonu tam nie skuje no bo to będzie niegospodarność czy w tym jakieś zarzuty mogą być sformułowane, więc myślę, że niestety będziemy żyli w takich betonowych miastach przez najbliższe dekady, ale jestem pewien, że to się zacznie zmieniać, że prędzej czy później zobaczymy w Polsce takie projekty jak chociażby interesom realizowane 1 po prostu jest wielki program betonowania miasta to przestrzenie miejskie, w których jest nadmiar betonu po prostu są zamieniane na przez naprawdę na trawnik ma kształt nadrzędna, ale że tak dalej jest to prezes właśnie nasze wydarzenie to będzie symbol nowoczesności nowy symbol no właśnie chcę zapytać też Rotterdam, bo tam pisze, że władze miasta wróciły wypuściły do sieci instruktażowy film dla mieszkańców miasta uczą w tym filmie jak samemu rozpływać chodnik przy swojej kamienicy, a w miejscu betonowych płyt zasadzić roślinność instrukcja wygląda tak rozbiera chodniki maksymalnie 1,5 płytki, zostawiając minimum 180cm dla pieszych wykop dziurę głęboką na 30cm wybierz zassać odpowiedni rodzaj roślin w tym miejscu i to dosyć szokująco władze miasta namawiają mieszkańców do rozważania chodników należy, ale co w tym jest szokująca dlatego brzmi szokująco z punktu widzenia naszych niewielkich konwenansów, które przyjęliśmy sobie tyle jest biadolenia, że nie ma społeczeństwa obywatelskiego mieszkańcy nie mogą aktywizować, a tymczasem w tak prostych sprawach jak zmiana małego kawałka przestrzeni przed swoim domem blokiem nie wiemy absolutnie żadnych narzędzi ludziom do tego, żeby dokonywali takich zmian czy Jastarnia zdetonowała z sąsiadami 5m chodnika na ulicy Stalowej na Pradze i i zajął nam 1,5 godziny efekt jest naprawdę Super rosną teraz rośliny istnieje nikt nic nie zniszczył wszystkie rośliny rosną nie istnieje kopał naprawdę nas pan mieszkańcy nas chwalą reakcja nie dostaliście mandatu za to, bo to jest to jest takie ograniczenia albo no tak czekam ciągle temat może nie dostaniemy nie wiem każda reakcja zarządu dróg miejskich Warszawy była taka, że to jest wandalizm, że niszczymy dlaczego, że nielegalnie tak dalej no rzeczywiście teraz przepisy są takie nie pozwalają de facto okres właśnie nie wiem właśnie do końca, jakie jest wykroczeniem, bo ja bym nie zgadza czy też wandalizm byśmy poprawili estetykę panie nie zepsuliśmy nie dostaliśmy żadnej płyty, ale nie chodzą szczegóły takie mamy wzorzec zaangażowania obywatelskiego na tego typu działanie w nim się nie mieści, a potem właśnie eksperci będą będą narzekać, że Polacy nie chcą nie lubią nie potraficie zaangażować Jana w Warszawie non stop obserwuje takie mini ingerencje mieszkańców przestrzeń takie właśnie, gdy ktoś ma np. że naprzeciwko po drugiej stronie ulicy takiej taką budkę kwiaciarnie pewnie niejeden ekspert estetyki przecież brzydka uchwał niewiarygodnie ocenia, ale wiem, że pani kwiaciarka z tej budki ma taki obok tej wódki małe prawnicze i ona ten prawniczego regularnie pielęgnuje SLD posadziła tam krzewy zamiata to okolice tego trawnika i jakby tego typu mini ingerencji w przestrzenie mnóstwa tylko o nie nie zachęcamy mieszkańców żaden sposób do tego żeby, żeby tak zmieniali swoje otoczenie właśnie dostałem od od znajomej zdjęcie placu w Bartoszycach przed i o rewitalizacji rzeczywiście jest to szokujące stacji przed rewitalizacją zieleni są trawniki też sporo betonu, ale jednak jest dużo trawników drzewa po rewitalizacji jest po prostu kostka ciągnąca się kostka po horyzont jakieś kikuty sterczące spomiędzy tych płyt rozumiem Janku, że taki kuty to są nowe nasadzenia mityczne, które za każdym razem jak coś betonu to deweloper czy władze miasta inwestor mówi, że będą nowe nasadzenia tak tak tak to jest to jest takie klasyczne alibi dla tego typu zbrodniczych decyzji dla przestrzeni miejskiej, więc dobrze pod uwagę jakieś takie na dane naukowe, jakie drzewo pełni funkcję jak sprawnie stanie to robić to co takie porównania np. 1 dorosły Bóg to jest takie w 1700 sadzonek Buka jest musielibyśmy za 1 wyciętego dorosłego posadzić 1700 młody z czego i tak większość prawdopodobnie nie przyjmie ustną jest to tak w praktyce wygląda wygląda to uzasadnienie, że wytniemy drzewa za to będą nowe nasadzenia wita atrakcyjnie, bo będzie coś nowego, ale tak naprawdę chce też uważanie przestrzeni nowe nasadzenia zastępcze bez mydlenia oczu rozumiem mydlenia oczu, bo te drzewa stykają się za tym 40 czy pięćdziesięcioletnie komunistyczne drzewo zostanie zastąpione malutką kapitalistyczną porządną certyfikatem trzeciej RP sadzonką ten fragment, który pisał, że drzewa i tak zielenie jest często uważana za spuściznę komuny też jest przerażający, chociaż jak rozumiem kontekst jest trochę taki, że w czasach transformacji nie było po prostu na nic pieniędzy, więc te przestrzenie publiczne lat rynki z drzewami tak dalej były zaniedbane to często były Kaczory prawda piwko itd. no i wokół tego powstała taka atmosfera, że te przestrzenie publiczne są zarośnięte tam się chleje, więc teraz jest wajcha w drugą stronę wyciąć żeby, żeby było czysto ładnie pusto jak dobrze rozumie to znaczy tak w taki klasyczny schemat, który stosuje się w Polsce bardzo często, czyli jest jakaś przestrzeń, która przez lata zaniedbywana, a na morze nie wiem 33 nawet 20 lat temu była całkiem atrakcyjną dobrze zaprojektowaną przez dobrze funkcjonującą przestrzenią, ale przez ileś lat jednak rzeczywiście zdegraduje się tam nawet nie sprząta nie inwestuje w żaden sposób nie pielęgnuje tej zieleni, bo to też nie znaczy można zostawić drzewa same sobie trzeba pielęgnować to są jakieś wydatki na każdy będzie w tego typu schematy były stosowane do nie tylko do terenów takich jak rynkiem nie ma kart do 2 do budynków takie jak dworce peerelowskie np. albo innego typu obiekty architektoniczne powstałe w latach PRL-u zaniedbane przez 2030 lat transformacji, a następnie łatwo było wyburzyć taki budynek, bo przecież zobaczcie to jest dziedzictwo komuny prawda tymczasem popatrzyliśmy na to budynek wyglądał, jaką jest zaprojektowany zapytaliśmy architektów czy też dobro budynek okazało się, że tak to problem było to, że został zaniedbany tak samo jest z rynkami autentyczne przykłady dobrych też są tzw. blokowiska blokowiska są tak naprawdę coś co w ogóle jak to mówimy blokowisko od razu się kojarzy bardzo negatywny, kto chciał mieszkać na blokowisku prawda w Jaśle wychowałem na blokowisku peerelowskim to było w gruncie rzeczy, które chce myśleć też widzę, że jak częste blokowiska wyglądają to są one coraz lepszymi miejscami do życia niż nowe deweloperskie osiedla, dlatego że chociaż mają ogromne podwórka pełne ziele kosztuje tam przestrzeń do życia przestrzeni można spędzać czas jest tam Zielona to było założenie tych terenów dlatego przez wiele lat znowu potem zaniedbywana najłatwiej byłoby tworzyć takie wrażenie, że blokowisko to jest coś złego coś coś takiego taka przestrzeń zdegradowana, a tak naprawdę w pewnym sensie jest dużo lepsze niż jedno nowe osiedla apartamentowców na też mieszkać wychowałem się na blokowisku też mieszka w Nisku wychowany na blokowisku najbliższy blok miałem przed oknami jakieś 200m była ogromna przestrzeń między każdym blokiem tak to było ustawione, że nie zaglądali sobie ludzie okna to była warszawska Chomiczówka, która rzeczywiście teraz ma pełno zieleni, ale jesteście chcecie, zanim zmienimy trochę wątek popytać docisnąć się w takiej sprawie no ludzie na tych placach przestrzeni publicznej nie chcą chodzić w błocie chcą mieć rzeczywiście równe równe chodnik czy tym, robiąc peregrynacje międzynarodowe sprawdzając, jakie w innych miastach czy są sposoby nowoczesne sposoby albo tradycyjne sposoby na to, żeby ten rynek zupełnie czegoś innego skonstruować to znaczy w skrócie nie wiem no czy chce wyobrażać np. że to jest coś Wirek zamiast płyt chodnikowych, bo rozumiem, że głównym swoim postulatem postulatem miasto jest nasza jest, żeby to ta powierzchnia, którą wykłada przestrzenie publiczne przepuszczała wodę to jest jeden z postulatów nie tylko będzie retencji wody, chociaż ona jest bardzo ważna w dzisiejszych czasach bo, bo mamy czasy destabilizuje niestabilnego klimatu, gdzie mamy długie okresy suszy nagle przychodzą na świat nawalne deszcze w takich sytuacjach moment rolnicy to przestrzeń, gdzie jest zieleń trawniki drzewa przede wszystkim drzewa po prostu nie nie ulegnie tak łatwemu podtopieniu jak przestrzeń pozbawiona drzew takie podtopienia sprawiają często, że po prostu trzeba prowadzić remont nagle nowym rynku czy innego miejsca został, bo takim zalaniu nie nadaje się do użycia z powrotem dobre, ale co zamiast tych płyt co zamiast kostki granitowej, więc jeżeli wójt już koniecznie chce niedobrze, jeżeli już koniecznie chcemy mieć mieć na nas na naszym rynku granic kraju jak rozumiem, że taka może być potrzeba rzadko tak naprawdę to nie wyklucza się wcale posadzenie drzew to znaczy mogą być i są specjalne systemy, które sprawiają, że drzewa mogą rosnąć mogą mieć dobry dostęp dowody jednocześnie, gdyby nadal możemy zachować tempo to taki utwardzone charakter takiego rynku ale, pozwalając rosnąć drzewa tam to jest naprawdę kluczowa sprawa znasz już jest w stanie pogodzić z tym, że nie będzie trawnika takiej dobrej przestrzeni miejskiej ale, ale myślę, że bez drzew to rzeczywiście trudno mówić o rewitalizacji dzięki niej, ale pytam o to czy są przykłady gdzieś w Polsce, bo na świecie gdzie, jakby ktoś poszedł po bandzie to znaczy centralny plac w mieście albo jakąś przestrzeń publiczną bardzo ważną, żeby w ogóle tam nie ma przez jak powierzchni utwardzonej albo SA utwardzone jakiś inny sposób tak dla dobrze to podam przykład z trybun nie zdążył opisać w książce to jest przykład ostatnich miesięcy plac Orła białego w Szczecinie tam pracowali urbaniści nad zmianami tak to może nie jest centralny rynek, ale ważne plac miejski w Szczecinie urbaniści problem z władzami miasta też mieszkańcami pracowali nad zmianami tego miejsca mówi teraz możemy sobie obejrzeć takie efekty przed nawet 20 oraz zdjęcia przed IPO przez ten plac częściowo parkingiem, a 9% ogółu był przestrzenią utwardzoną bez nawet tego parkingu teraz zostawione jakieś tam miejsca parkingowe na jak po bokach tego placu, ale cały środek jest terenem zielonym jest przeprowadzona 1 czy 2 ścieżki utwardzone przez ten przez tereny zielone nadal to wygląda jak miejski plac nawet ex zobaczmy na zdjęcia ktoś nam pokazał ten zielony plac powiedzieliśmy no tak to jest tylko miejski plac dobra przestrzeń miejska w, więc jak minister administracji na OKS stracił pewnie jakieś miejsca parkingowe to niestety uczy się wywołały jestem kontrowersje, bo tak w Polsce jest ale, ale zyskał bardzo wiele poza tym trudno teraz powiedzieć jak to będzie funkcjonowało w praktyce to dopiero świeżo po zmianach zobaczymy jestem gotów założyć, że ten plac będzie żył, że będzie bardzo atrakcyjnym miejscem niż w sytuacji, kiedy był tam parking i de facto betonowa pustynia dobrze trochę czy teraz dręczyć politykę przypominam, że rozmawiamy o książce beton za jak niszczy się polskie miasta książki książka ukaże się będzie dostępna w księgarniach w przyszłym tygodniu autorem jest nasz gość Jan Mencwel chciałem zapytać jeszcze wrócić na chwilę do Rzepina, którego zaczyna książka od historii rynku w Rzepinie, chociaż trzeba uczciwie będzie tam nie wycięto wszystkich, że tam jakieś drzewa jak sprawdzają w internecie jednak widać na tym rynku, żeby tak oczywiście to nie jest takie chyba tak to nie jest najbardziej drastyczny przypadek znaczy rzeczywiście zostawiona trochę, że po bokach tego rynku trochę są są gorsze przypadki takiego po prostu pojechał na tak powiem po całości po prostu zabrano całą tę metodę Putin razem z całą zieleń drzewa ale, ale ta może od osób z 5%, że zaczyna od niego książkę, dlatego że tam, że tam dokonano takiego też ciekawego zabiegu, że Zakopane taką kapsułę czasu na rynku wprost mieszkańcy zakopali różne pamiątki i za 100 lat mogą jest cel taki, żeby otworzyć kapsuły czasu i odtworzyć ten Rzepin dzisiaj, żeby mieszkańcy mogli zajrzeć do tej kapsuły czasu zobaczyć co był zjazd zwrócił uwagę na to, że prawdopodobnie nikt nie zwróci nikt nie zobaczy wtedy za 100 lat były drzewa na rynku, bo to żaden sposób nie została oczywiście upamiętnione drzewa wycięto przy okazji tej rewitalizacji no właśnie BOR, że Rzepina, który w betonowe rynek jest pisowcem tutaj słuchaczom Radia TOK FM świat się pięknie zgodzi ułoży oni chyba nad szefem lokalnych struktur PiS-u albo był, ale chciała wpuścić trochę symetryzmu do tej audycji zapytać czy betonowanie i wycinanie drzew ma jakąś polityczną twarz w Polsce pisowską peeselowski albo platformerskich czy detonuje prawica czy wszyscy betonu, więc to jest bardzo ciekawe ciekawy przykład taki właśnie kwestii, która łączy ludzi ponad podziałami Teresa mówiła nam życia zasypywać podziały tam jakiś ruch ruch społeczny powstaje w tym celu słyszałem ale, ale rzeczywiście, jeżeli chodzi o władze samorządowe to tonuje i PiS takie wspomniane rzeczy ostatnio Leżajsk detonuje Platforma Obywatelska przejmie prezydencję nierozwiązanie tej mistrzem tego typu działanie, które prezydent Lublina Krzysztof Żuk znany też z tego, że próbował 2× zakazać parady równości narrator powiedzmy dygresja, ale też chciałem powiedzieć czy będzie to nie przyjęto dla części słuchaczy betonu Żyd Erica, bo burmistrz Włodawy prezes próbował przeforsować taki projekt na rynku jest lewicy związane z SLD, ale też pani burmistrz ani prezydent Świdnicy, która na za ciężkie miliony złotych panowała park centralny Świdnicy jest również związana z lewicą, więc tego typu refleksji czy tego typu pomysły są niestety właśnie czymś co przekracza podziały, ale na, ale na plus mogę powiedzieć to, że protestują też ludzie ponad podziałami to jest coś optymistycznego to znaczy rzeczywiście rozmawiają różnymi grupami z różnych miejscowości z różnej wielkości miast tych największych tych naprawdę małych i to co jest charakterystyczne, że tam protesty przeciwko takim wycinkom drzew bezsensownym projektem rewitalizacji łączy się łączą się ludzie różnych poglądach to jest coś charakterystycznego myślę, że to będzie stopniowo przechylała się tą stronę to znaczy politycy samorządowi zorientują się, że kwestia zieleni to jest coś trudnego do zaklasyfikowania, jeżeli nie będą się tej zieleni pozbywać również wyborcy mogą się od nich odwrócić i to niezależnie, jakiej opcji są politycy, bo tak samo zaczną myślę, że to postrzegać politycy prawa zjednoczonej prawicy wylicza Asz, bo Bytom Jasło Limanowa Kutno Myślenice Nowe Miasto Lubawskie Swarzędz ja bym dorzucił też Warszawa Łódź parę innych miast duży, które też tonują twoim zdaniem ta fala narasta czy ona opada w tej chwili rok temu jak zaczynałem pracę nad książką ponad rok temu już to to ona to ona była w szczycie znaczy oczywiście przed ilość przypadków, jakie mogłem pisać siadając do do do książki przygotowań było ono Sławkiem dziesiątki zbadanych takich przykładów betonowania dziś ważnej przestrzeni miejsce czy w ogóle betonowania miasta została w tej chwili rzeczywiście mam wrażenie, że tego się zrobiło trochę mniej ma myślę, że pomogło to, że kilka takich przykładów było naprawdę głośne po prostu prezydenci mniejszych miast zaczęli się obawiać czy też większych zaczęli obawiać, że też zostaną anty bohaterami mediów nawet ogólnopolskiej, więc być może ta fala zaczęła opadać, ale jest nie mam złudzeń, bo wiele z wieloma sprawami przerabiałem taki model znaczy to nie znaczy też, że to, że też tak łatwo wrócić to znaczy nadal będą nowe projekty realizowane po cichu może już nie rynek będzie wybetonowane bo, bo na rynku łatwo nagłośnienie takiego projektu, ale jakaś mniejsza przestrzeń może jakiś park tego typu działania stosunki głębiej zakorzenione wzorce, które są stosowane przy takich decyzjach, toteż wielu miejscach chodzi po prostu zwykłą korupcję nie ma tego ukrywać no tak nie ja nie opisem żadnego prawa, który byłby taki 100% udowodniona, ale można zakładać, że w wielu miejscach tak to też wygląd czy ktoś poprawi mogliśmy tej betonowej rewitalizacji dobrze zarabia no no ale nie można jak można zarobić na rewitalizacji Zielonej natomiast to nie jest tak właśnie no to jest coś wnosili stoperów było gdyby, gdyby np. boja rozumiem takie decyzje, które które, które na inwestycje publiczne, które mają pobudzić gospodarkę LOK z lokalną np. tak no to jest dobry ta myśl niego w gruncie rzeczy popieram tylko można zwrócić uwagę na to, że takim projektem, który pobudzi gospodarkę inwestujemy publiczne pieniądze miliony złotych nie wiem ktoś zarobi na tym żeby, żeby takie inwestycje zrealizować tego będą podatki tak dalej te 4 miejsca pracy to może Byszewska założenie nowego parku, ale mogą być miliony złotych wydane na założenie nowego parku miejsce w kosztach tych nowych parków polskich jest w zasadzie się w ogóle nie zakłada zwróćmy uwagę na to, że większość parków, które znamy z naszych miast to są Arki, które mają, które to są historyczne bat, które mają nie wiem czasem w Warszawie to nawet po 200 lat a, ale ale, ale np. jak bardzo wiele z nich są parki zakładane w latach PRL-u na jej, ale przy osiedlu podżegacz czy osiedlu Marina Mokotów zamkniętym osiedlu, na który mieszka premier Morawiecki właśnie powstał taki Parczew ogrodzone ze wszystkich stron z oczkiem wodnym, więc powstają parki to jest pytanie czy malutki skwerek z oczkiem wodnym na porównajmy to z takimi projektami właśnie, które realizowane budowano osiedla mieszkania w latach PRL nie miasta np. chociażby osiedle Bródno na osiedlu Bródno na środku jest wielki wielki duży naprawdę duży park Bródnowski, który mimo, że tam mieszka bardzo bardzo dużo ludzi wokół wielkich blokach to jednak no i pełni taką funkcję dla dla celów tego osiedla takiego centralnego terenu zielonego i ja bym chciał zapytać o przykład takiego działania z ostatnich lat, kiedy np. zaprojektowana jakiś fragment kwartału miasta będą natomiast teczką Wilanów no właśnie miasteczko Wilanów zaprojektowane od do 0, gdzie nie ma żadnego parku jest ma 1 maleńki skwerek na teren miasteczka Wilanów oka są tereny zielone porosty te, których jeszcze nie zdążono zabudować w oku, ale tam mieszkańcy organizują się właśnie m.in. wokół wokół większej potrzeby tych terenów zielonych np. postulują, żeby zrobić parking nart na skarpie i tego typu, ale właściwie nie jest w stanie podać żadnego przykładu szukałem nawet tego nie znalazłem takiego, więc większego założenia urbanistycznego, czyli np. nie wiem wiemy, że będzie rozbudowywał jakaś część naszego miasta zachowajmy duży teren zróbmy tam Parka ogólnie sobie nawet deweloperzy budują swoje osiedla, ale w środku nie będzie duży kwartał będzie zachowany jako teren zielony na ta wspaniała nowoczesna Polska ten samorząd trudności takie wielkie sukcesy jak przedstawia broni demokracji w stanie bronić demokracji jest w stanie tak podstawowej potrzeby ludziom zapewnić jak pomijam fakt, że mieszkanie są w stanie zapewnić też oddzielny temat, ale ten park naprawdę banalna, że zachowujemy duży teren zakładamy tam park w PRL-u potrafiono to zrobić dzisiaj też potrafimy, bo moglibyśmy tylko nie ma woli politycznej, żeby to zrobić po prostu łatwiej oddać wszystko deweloperom może tam jakiś skwer przed małym kraju, dlaczego uważa, że bardzo też mechanizm korupcyjny mechanizm ideowy to co mamy w głowach to z spośród moich rozmówców w książce popisał się zmian w aktach jest Grzegorz piątek zacznie od początku badania społeczne i dobrze ten nie jest ten mechanizm z osób spośród moich rozmówców liczne, z którymi rozmawiam na potrzeby książki, które cytuje opisał najlepiej chyba Grzegorz piątek organista, który powiedział, że wróciliśmy do takiej sytuacji, które miały miejsce ponad 100 lat temu w tym, które miasto jest sumą działek budowlanych, które można sprzedać niestety tak to wygląda dzisiaj to znaczy to znaczy dziś 100 lat temu ta presja inwestorów wtedy też tak nie nazywało no po prostu kapitalistów na przestrzeń miejską była również gigantyczna na tym powstały ruchy właśnie na tym co stanowi czas na organizm wykaże, że jednak miasto jest przedmiotem jakiegoś publicznego planowania powinniśmy przewidywać różne rzeczy powinniśmy ludziom zapewniać różne potrzeby ust zamach miasta i dzisiaj to zupełnie wróciło do tego samego stanu to znaczy jak deweloperzy chcą zabudować przez miejską sprzedawać mieszkania jest duży głód mieszkań będą się sprzedawać może sprzedają od wielu lat i ten rynek rośnie jest odporny na wszystkie kryzysy łącznie z jest odporny deweloperzy są odporni na koronę wirusa, więc no po prostu dajmy im to robić i daje dorobić tam, gdzie chcą to raczej ktoś chce kupić działkę kupuje jak chce zabudować ją zabudowuje najczęściej na zlecenie nie wg planu i to jest po prostu efekt myślenia naszych elit politycznych samorządowy, który przez ostatnie lata dominował tak właściwie trudno znaleźć przykład innego sposobu myślenia, czyli tak w piątek mówi Ireneusz RAŚ wiele pamiątek, które często też mówi, że w ogóle ta urbanistyka planowanie to się też to jest komuna no zaplanować jakieś czwartą miasta to są komunistyczne pomysły, żeby sobie tutaj decydował jakiś urzędasy, gdzie ma być park, gdzie ma być blok prawdę skończmy z komuną mamy wolny rynek itd. więc rozumiem, że to jest trochę takie dziedzictwo lat dziewięćdziesiątych, które pokutują, ale to chyba też odchodzi jakoś do lamusa dyskutowałem odchodzi do lamusa to znaczy niby nie był już taki nie był już żaden poważny samorządowiec nie powie, że planowanie i urbanistyka to dziedzictwo komuny chyba wcześniej może jakieś Konfederacji, kiedy wygra to właśnie tak mówić nie dziwię się wcale albo Wadim Tyszkiewicz zapytany kiedyś podejrzewam, że Tyszkiewicz też tak powiem być może na nie chyba aż tak źle, niemniej jednak nie, ale ale, tak więc należy też np. weźmy pod uwagę taką rzecz, którą myślę, że łatwiej byłoby tutaj takie sformułowania, czyli własność gruntów w mieście na jestem gotów założyć, że wiele osób powiedziałoby, że publiczna własność gruntów miejskich to jest to jest myślenie właśnie komunistyczne jak to chociażby po przy okazji reprywatyzacji w Warszawie to przerabialiśmy no ludzie są wyrzucani z domów na cierpią tak lokatorzy, ale przecież trzeba zwrócić właścicielom ich teren to jest święta własność prywatna no, więc na tym też mówi Grzegorz piątek w mojej książce, że to, że pomysł publicznej własności gruntu jest też w pewnym sensie podstawą w ogóle miejskości postawą pani styki i że na Zachodzie nie ma żadnych komunistycznym Wschodzie tylko na Zachodzie wprowadzono wielkie projekty nacjonalizacji nie wiem terenów albo usług publicznych np. linii metra w nowym Jorku po to, żeby miasto mogło sprawnie funkcjonować tak samo jest własnością terenów to znaczy wyprzedawanie wszystkiego tylko, dlatego że się sprzeda i właśnie potem nie mamy nawet miejsca na założenie publicznego parku deweloperzy raczej nie założą sami mimo tego, że pojedyncze zdarzają się takie pojedyncze przypadki też jest działaniem na gruncie rzeczy anty miejskimi nowoczesnym bardzo mamy jeszcze kilka czasu krótko chciałbym, żeby opowiedział odpowiedział na pytanie naszego słuchacza co pan Mencwel sądzi o wycięciu szpaler topoli pod zamkiem Królewskim tak jak zgadzam się, że zbrodnia jest wycinanie drzew na osiedlach tamtą wycinkę uważam za udaną, bo w końcu widać jak zamek królewski jest ładne i wyobrażam sobie, że faktycznie tak mogło być widać pod koniec osiemnastego wieku szpaler topoli pod zamkiem Królewskim krótko Janku ty sądzisz o tym ile to jest miejsce, w którym które odwiedzane przez ludzi i a drzewa nie tutaj w jaki sposób na etykę ludzie nie przebywali wyjazd takimi wycinkami pojedynczych, kiedy punktowymi nie mam problemu nie wiem dokładnie przez niejasności, ale zakładam, że okres miejscu na dokonujące były potrzebne są drzewa tak w skrócie proszę państwa na koniec chciałem też fragment książki opowiedzieć państwu fragment książki mankament e-faktury jest taki niesamowicie mnie zaintrygował 2019 roku Starachowice nawiedziły ulewne opady deszczu pojawiło się rozległe podtopienia właśnie z powodu zabetonowane przestrzeni, w której nie ma miejsca na zieleń woda prostu niema, gdzie odpłynąć głos zabrał prezydent Starachowic Marek Materek najmłodszy prezydent miasta w Polsce w momencie wyboru miał zaledwie 25 lat przyznał, że najważniejszymi powodami zalewania miasta są zmiany klimatyczne, ale problemem jest też sam napisał powszechna betonu za i teraz uwaga proszę państwa cytat z prezydenta Materka dołożyłem do tego swoją cegiełkę przez 4 lata budowaliśmy miejsca postojowe, gdzie się tylko dało by ułatwić życie kierowcom zmniejszyliśmy ilość zieleni by wydrukować kolejne powierzchnie dla samochodów zamiast przestawiać się na pieszych rowerzystów i komunikację miejską robiliśmy dobrze kierowcom swoją cegiełkę dołożyło też wielu mieszkańców wystarczy popatrzeć na to jak wygląda nasze podwórka kilkanaście lat temu jak wyglądają dziś, o ile przybyło na kostki betonu granitu ile ubyło zieleni Materek kończy swój wpis słowami czeka nas zmiana sposobu myślenia o mieście czeka nas wspólny wysiłek czekają zmiany organizacyjne infrastrukturalne tylko dzięki temu będziemy w stanie zminimalizować straty w przyszłości zadbać o to by miasto dobrze funkcjonowało mieszkańcom żyło lepiej proszę państwa prezydent Starachowic miał odwagę powiedzieć byliśmy głupi bardzo rzadka rzecz zapraszam państwa do lektury książki Jana MEN Ela betonu za jak się niszczy polskie miasta Janku dziękuję bardzo, za udział w dzisiejszej audycji dziękuję bardzo, różnych to była audycja świat się chwieje, którą przygotowali Anna Piekutowska Grzegorz Sroczyński wydawał Szymon Kuliś za chwilę informacje Radia TOK FM, a po nich goście Passenta świat się w jej Zwiń «

Największy grzech polskich władz - betonowanie (powtórka)

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: TO CO NAJLEPSZE W RADIU TOK FM

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 02:00

Najnowsze Podcasty

Podsumowanie tygodnia, a w nim strach na prawicy i tragedia w Ukrainie

Jak reporter odnalazł się na Instagramie - czyli o tym, co się działo wokół gatunku po 2010 roku (cz. 2)

Czym się kierować przy wyborze szkoły ponadpodstawowej?

Co lekarze po studiach medycznych w Polsce wiedzą na temat aborcji?

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL