AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU
powrót do przeszłości powszechny dobrobyt ma być na wyciągnięcie ręki nie tylko kura w każdym garnku, ale samochód w każdym garażu Ameryka szalonych lat dwudziestych śni swój sen i zapamiętale gra na giełdzie w końcu jednak spekulacyjna bańka pęka stany Zjednoczone się budzą, ale koszmarna, jakie dopiero zaczyna biały dom jeszcze się łudzi gospodarka kraju opiera się na solidnych podstawach brzmi komunikat jedynie histeria jest przyczyną paniki wkrótce rynek odzyska
Rozwiń »
spokój nic takiego się dzieje, a wręcz przeciwnie najpierw bessa potem bankructwa bezrobocie w szczycie wielkiej depresji prezydentem zostaje Franklin Delano Roosevelt proponuje rodakom New deal zróbmy gospodarkę nowa trochę inaczej niż do tej pory zawiodła nas niewidzialna ręka rynku uwierzmy zatem na powrót nasze państwo i jedyne, czego możemy się teraz bać to samego strachu nowy ład zaczyna być kupowane drugiego dnia po zaprzysiężeniu administracja inwestuje i zatrudnia interweniuje reguluje nad wszystkim czuwa lewicujący tras wózków i John Kiedis postrzegał Stanów zjednoczonych chodziła ukończonego mówi Roosevelt po 4 latach kolejnym wyborczym zwycięstwie reformy mają być kontynuowane, choć nie wszystkie część z nich stopuje Sąd Najwyższy w prawo nie nadąża za rzeczywistością wścieka się prezydent tymczasem na horyzoncie zaczyna maja uczyć nowe problemy groźba wojny trzeba zacząć się intensywnie zbroić Roosevelt ogłasza, więc wstrzymanie realizacji kolejnego etapu New deal jest 4stycznia 1939 roku powrót do przeszłości w poniedziałki po dwudziestej drugiej zaprasza Karolina Lewicka dobry wieczór państwu przy mikrofonie Karolina Lewicka jest z nami dr Marcin Petelski Instytut amerykanistyki studiów polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego dobry wieczór panie doktorze dobry wieczór pani dobry państwu zacznijmy naszą historię w latach dwudziestych ubiegłego wieku, bo ten okres to niezwykle szybki rozwój gospodarczy Stanów zjednoczonych warto tylko wspomnieć, że w latach 192329 wartość produkcji przemysłowej w stanach Zjednoczonych wzrost wzrosła o niemalże 14 w 1920 ósmy roku Partia Republikańska podczas kampanii prezydenckiej posługiwała się takim bardzo uroczym hasłem kura w każdym garnku i samochód w każdym garażu podczas zaprzysiężenia prezydent Herbert Howard był marzec roku 1929 zapewniał osiągniemy wyższy poziom wygody bezpieczeństwa aniżeli kiedykolwiek istniał w historii świata i tak to wszystko dobrze szło aż do feralnego czarnego czwartku 24października 1929 roku, kiedy Herbert Hoover wypowiadał te przytoczone przez panią słowa na pewno nie wierzył politycy mówią czasami rzeczy, które nie wierzą a, przekazując tylko dla podniesienia nastroju opinii publicznej w tym wypadku było inaczej tylko Herbert Hoover wierzył w te słowa cała Ameryka wierzyła, dlatego że wygrał wybory po kilku już latach prosperity ta nie zwrócił uwagę na to, że to był okres wzrostu gospodarczego lata dwudzieste to jest taka dekadach nastąpiła po okresie dość intensywnych przemian społecznych w stanach Zjednoczonych jak powiedział, że to był taki pierwszy chyba okres w historii USA, kiedy problemy społeczne napięcia społeczne w istotny sposób płynął na kształt polityki w latach dwudziestych te sprawy którymi żyła Ameryka na początku dwudziestego stulecia odchodzą w przeszłość Amerykanie stają się konsumentami Amerykanie też konsumentami zadowolonymi z życia trudno nam znaleźć w historii Stanów zjednoczonych wcześniej wcześniej okres, które były porównywalne z tym jak bardzo przeciętnym Amerykanom poprawiła się stopa życiowa, ponieważ stopa życiowa bardzo poprawiła jakość życia to było związane z różnymi czynnikami ten wzrost gospodarczy, który w latach dwudziestych charakteryzował stany Zjednoczone tylko stanąć na czele jest przede wszystkim w świecie zachodnim uwarunkowanie, które wszystkim wzrostem gwałtownym wzrostem niektórych sektorów gospodarki amerykańskiej w szczególności przemysłu motoryzacyjnego, ale z nim wiązały się inne też gałęzie produkcji przemysłowej rozwija się infrastruktura infrastruktura drogowa może nie tak jak po drugiej wojnie światowej, ale już wówczas widać było wyraźną poprawę w stosunku do przeszłości Amerykanie chcieli podróżować bywało tak, że w gospodarstwie domowym był samochód co Europie nie było przecież takie oczywiste w latach dwudziestych, a nie było oddzielnej łazienki samochód był wyznacznikiem standardu jakości życia był też czy rzeczywiście dla Amerykanów dostępny generalnie można powiedzieć, że wzrost oczywiście wszystkiego co się wiąże z reklamą rozwój rozwój Radia w stanach Zjednoczonych mnóstwo rzeczy 1 słowem, które sprawiały, że Amerykanie odczuwali te są nie tylko w zakresie makroekonomicznym, kiedy spojrzymy na te wskaźniki makroekonomiczne to się poprawiały też do produkcji jest widoczny, ale oni odczuwali go na poziomie jakości życia przeciętnego Amerykanina i to bardzo przeciętnego Amerykanina oczywiście wzrastała liczba milionerów w stanach Zjednoczonych ona wzrasta w latach dwudziestych gwałtownie to się podkreśla literaturze, ale warto zauważyć, że to społeczeństwa amerykańskiego tak nie bolało, dlatego że przeciętni Amerykanie odczuwali ten wzrost we własnej własnym zakresie oraz 2 jest inna oczywiście specyfika amerykańskiej kultury społecznej nie wiem ekonomicznej nikt nie ma pretensji do nikogo też został milionerem mało tego też chce być milionerem podaje hasło panowało wówczas, że Amerykanie mają prawo nawet powinni być Bogacz jednym z wyznaczników elementów charakteryzujących te, kiedy wzrost też giełdy i i tutaj dochodzimy może tak jak można było robić prawda zainwestować swoje skromne oszczędności może może za parę lat wskutek wzrostu cen akcji człowiek stanie się kolejnym milionerem tak jest i byłoby dobrze, gdyby w duchu protestanckim, który zbudował Amerykę Amerykanie budowali ten swój dobrobyt w oparciu rzeczywiście oszczędności, ale w dużej mierze oparte na kredytach jest regulacji giełdowych tak tak pani mówione były oparte na kredytach to jeszcze nie jest tak jak po drugiej wojnie światowej LM, więc od lat siedemdziesiątych to w ogóle trudno mówić o jakimkolwiek oszczędzaniu w stanach Zjednoczonych na poziomie gospodarstw domowych natomiast wtedy jeszcze oczywiście gospodarstwa domowe w dużej mierze budował swój dobrobyt w oparciu o oszczędności, ale już, ale już spekulacje giełdowe, bo o tym tutaj mówimy były oparte w dużej mierze na kredycie i to było przekleństwem gospodarki amerykańskiej dwudziesty czy to jest można powiedzieć rzeczywistość każdej gospodarki, która rośnie to przecież znamy też z naszej rzeczywistości może tak dzisiejsza nas otaczająca nie sprzyja takiej refleksji przez wszyscy pamiętamy czas, kiedy ludzie głęboko wierzyli w to, że będzie tylko lepiej i w związku z tym inwestowali w giełdę i teraz nie wchodzą kwestie ekonomiczne może powiedzieć także oczywiście wskaźniki cen akcji, które w latach dwudziestych wzrosły kilkakrotnie, a pod koniec dekady ten wzrost jeszcze przyspieszył on oddawał w jakim zakresie rzeczywistość gospodarcza Stanów zjednoczonych czy rzeczywiście te spółki czy wycena tych spółek amerykańskich była wyższa, ale jednak wzrost cen akcji on znacznie wykraczał poza można powiedzieć realistyczną wycenę tych spółek skutek był taki, że w pewnym momencie, kiedy doszło do przegrzania koniunktury w gospodarce amerykańskiej nastąpiło załamanie nie giełdy ono miało taki spektakularny charakter tak pani wspomniała czarny wtorek czarny czwartek to są takie dni października 19002010. roku, które symbolizują kataklizm, jakim stał się później wielki kryzys jak zwrócił uwagę na 1 kwestię to nie jest tak, że w październiku 1000 dzieci 2009. roku, kiedy nastąpiło załamanie i to dramatyczne załamanie cen akcji na giełdzie amerykańskiej giełdzie nowojorskiej natychmiast miliony Amerykanów straciły pracę to istny stało z dnia na dzień ten kryzys rozlewał się po kraju ta erozja kapitalizmu amerykańskiego w tym kształcie następowała można będzie w ciągu następnych kilku miesięcy mało tego, gdybyśmy spojrzeli na samą giełdę to ona w jakim zakresie między rokiem jest dziewiątym, a trzydziestym te straty odrobiła tyle tylko, że w roku 1930 nastąpiła seria bankructw banków amerykańskich część z nich była uwikłana w te spekulacje giełdowe tak tutaj oczywiście otwiera się dyskusja na temat tego, dlaczego ten kryzys nie został zahamowany, dlaczego w odpowiednim momencie te mechanizmy wypracowane wcześniej w stanach Zjednoczonych nie spowodowały że, że udało się opanować sytuację ona była do opanowania wrak daj to jest przedmiot dyskusji od lat już między historykami by ekonomistami historykami gospodarczymi tak w ogóle źródła tego kryzysu myślenie rozstrzygniemy tych największych sporów tutaj część tej naszej rozmowy, więc tylko powiedzmy jak sądzę, żeby nieco światła rzucić na tę kwestię, że w roku 1929900 trzydziestym ta instytucja, która w stanach Zjednoczonych pełni funkcję banku centralnego z bankiem centralnym nie jest, a mianowicie rezerwa Federalna, a która powołana została jeszcze za czasów prezydenta i udziały sona by podjąć interwencję w celu rea ratowania banków, gdyby panika bankowa spowodowała ich upadłości, ale nie wypełniła swojej roli i w dużej mierze niepewna swej roli, ponieważ uważano, że ta ten, że gospodarka ma, że mechanizmy gospodarki kapitalistycznej zdrowej gospodarki mają w sobie logikę samo naprawiania się można tak powiedzieć, że w sytuacji, w której gospodarka doszła do jakiegoś momentu nie wiem na zmiennej koniunktury jest zbyt wysokiej konsumpcji zbyt wysokiej produkcji to musi nastąpić spadek ten spadek jest w pewnym sensie oczyszczający na później te mechanizmy, które regulują gospodarkę one wprowadzą ją na właściwe tory między kim jest rząd ma 38 nie stało nastąpiła seria bankructw banków ludzie po prostu poszli do banków by odebrać swoje pieniądze, dlatego że bali się utraty oszczędności to jest taka sytuacja w tej ludzie działają po to, żeby się uratować w gruncie rzeczy pogrążają te banki, bo one nie są w stanie zaspokoić wszystkich swoich zobowiązań z dnia na dzień nie spowodowało serię upadłości, a to powoduje kolejne konsekwencje to znaczy globalne, które gmina dokładnie banki powinny kredytować gospodarkę już raz w ogóle kryzys powoduje, że banki stają się ostrożniejsze w 2 upadłość szeregu banku mój miał kilkudziesięciu to są setki z tą była to to było kilkaset banków już rok 2 tysiące 2009. później w następnych latach poszły tysiące i i to w konsekwencji spowodowało, że gospodarka znalazła się w bardzo trudnej sytuacji ze względu właśnie na ograniczenie dostępności kredytu na rzecz i nas ludzie, którzy obawiają się utraty pracy też nie są skłoni do konsumpcji prawda to jest coś co powoduje że, że problem, wobec którego stanęła gospodarka amerykańska, więc spadku popytu z i o ograniczonej sprzedaży prądu, która się pogłębiał następnych latach i wobec wszystkich problemów stanu ten wybrany na fali ogromnego entuzjazmu Uwe, którym pani wspomniała na początku i który na samym początku panie doktorze nie wierzą, że to co się stało na nowojorskiej giełdzie to jest początek jakiegoś większego załamania gospodarczego właśnie 24października 15002009. roku prezydent po kilkuminutowej konferencji ze swoim sekretarzem skarbu członkami skrytykowany już przez pana rezerwy Federalnej wydał oświadczenie tam padło takie ładne sformułowanie zupełnie nieprawdziwe gospodarka kraju opiera się na solidnych podstawach jedynie histeria jest przyczyną paniki jutro rynek odzyska spokój, ale po tym, czarnym czwartku przyszedł jeszcze tragiczniejszy piątek spokoju nie było, a potem ten straszny wtorek, o którym pan wspominał potem okazuje się, że w ciągu następnych dni tygodni producenci ograniczają produkcję pieniądze tracą na wartości rośnie inflacja pojawia się bezrobocie bankructwa firm i za chwilę wielka depresja dotyka cały świat tak, bo ona nie była tylko problemy Stanów zjednoczonych dotknęła cały świat zachodni Europę także Herbert Hoover odpowiedział w ten sposób, że nie nie winiłbym go aż tak bardzo za zatem optymizm, bo on chyba nie miał charakteru urzędowego mimo wszystko Huber podobnie jak większość obserwatorów i liczących się obserwatorów nie sądzić, że ten kryzys będzie aż tak głęboki, dlatego że ten kryzys zwany w stanach Zjednoczonych wielką depresją wielki kryzys on rzeczywiście mówiąc obrazowo przeorał gospodarkę świata Zachodniego i te klasyczne instrumenty, które rząd federalny starał się stosować SOS, żeby ratować sytuację one w tych okolicznościach zawodziły tutaj jest tu otwiera się z pole dyskusja temat tego jak wygląda polityka gospodarcza cholera cały czas podkreślam, że bardzo wiele ocen, że my tutaj próbuje formułować w czasie naszej dzisiejszej rozmowy mogą wywołać kontrowersje, dlatego że dlatego, że reakcje Hoovera czy później sam nowy ład bywają krytykowane w zależności od tego jakich pozycji, jakiej szkoły ekonomicznej są oceniane u chorych na ogół jest postrzegany jako człowiek, który właśnie niewiele robił co nie jest prawdą, a na pewno nie jest pełnym obrazem tej prezydentury on faktycznie przez dłuższy okres czasu sądził że, że ten mechanizm samo regulujące się mechanizm gospodarki amerykańskiej, że on odpowiedni sposób będzie funkcjonował i wyprowadzić gospodarkę na proste czasem pogłębiał się problem bezrobocia, które było niszczące dla społeczeństwa amerykańskiego miejmy świadomość, że stany Zjednoczone przed Roosevelta przed nowym ładem nie znał właściwie żadnych zabezpieczeń społecznych one w ogóle są po dziś dzień krajem bardzo różniącymi się od Europy zachodniej pod względem zakresu usług publicznych oferowanych obywatelom i zakresu i może zapłacić opieki państwa nad obywatelami cała kultura amerykańska sposób myślenia o świecie o życiu jest zbudowana w oparciu o koncepcję odpowiedzialności za samego siebie państwo było tym czym go chcieli gdzieś liberałowie klasycznej szkoły to znaczy pełniło funkcję stróża nocnego w warunkach amerykańskich i tu nagle okazuje się, że kiedy wzrasta i to dramatycznie liczba osób pozbawionych pracy pojawia się w stanach Zjednoczonych problem bezdomności do rząd federalny musi podjąć jakieś działania, żeby pływać ratować sytuację i Cuber już Hoover zaczął te instrumenty będą ludzie symbolem nowego ładu, czyli projekty związane z robotami publicznymi czy innymi słowy podjął interwencjonizm państwowy to znaczy finansował z środków publicznych przedsięwzięcia ekonomiczne po to, żeby pobudzić gospodarkę wydać urząd pracy, żeby podnieść poziom inwestycji, bo przecież one zamarły bo kiedy zaczął się wielki to co dziś jest takim klasycznym instrumentem tak ja posługują się państwo w czasie kryzysu, dlatego że wielki kryzys doprowadził do wypracowania instrumentów, które później w ogóle weszły na stałe do sposobu funkcjonowania czy radzenia ze wspólnym gospodarczymi dla ruchu jednocześnie czy to nie była do końca też Gowina, bo ta ustawa przeszła przez Kongres doprowadził zaakceptował podniesienie ceł oni próbowali bardzo klasycznych instrumentów z 1 strony jest interwencja państwa zwykle był metodą nowo z drugiej strony redukcja zobowiązań fiskalnych co dało efektów, bo ludzie czy przedsiębiorstwa nie były skłonne jedni do konsumpcji jest do inwestowania, ale wreszcie chodziło o to, że podniesiono cła i jakiegoś powodu bieg elity polityczne Stanów zjednoczonych przez ich istotna część wierzyły, że uda się w ten sposób chronić rynek oczywiście doprowadziło do wojny celnej z Europą przez było rzeczą z jakiego nierozsądną założyć, że jeżeli Amerykanie będą wprowadzali protekcjonizm dla własnego rynku tu Europa zachodnia tego nie zrobi skutek był także pogłębiło tylko problemy gospodarcze można płacić w ten sposób, że te kilka lat prezydentury już we przepraszam cholera to jest taka równia pochyła prawda i stany Zjednoczone w momencie, kiedy zbliżały się do tych wyborów, które wniosą Franklina Roosevelta do władzy gospodarka amerykańska znalazła się właśnie na dnie stopa bezrobocia sięgała tu też są różne szacunki podawane w literaturze, ale przyda przynajmniej 25% jeszcze raz podkreślmy sytuacji bardzo bardzo ograniczonych świadczeń w stosunku do ludzi, którzy tracili pracę tracili domy to katastrofa społeczna to była po prostu katastrofa społeczna to jest literatura przecież oddawała grona gniewu pokazywał ten, a tę atmosferę lęku degeneracji społecznej, którą niosła ze sobą po prostu bieda bieda głód niedostatek ogarniającej znaczną część Ameryki na przełomie lat 1000 lat dwudziestych trzydziestych dwudziestego wieku i na fali takiego społecznego gniewu niezadowolenia frustracji tragedii ludzkich jesienią 1932 roku Herbert Hoover przegrywa wybory wygrywa demokrata Franklin Delano Roosevelt już w pierwszym przemówieniu, które wygłosił po nominacji kandydata partii Demokratycznej używa sformułowania New deal, czyli nowe przetasowanie kart nowa polityka gospodarcza czy Roosevelt szedł do białego domu z gotowym programem czy dopiero ten program był wypracowywany bowiem, że bardzo szybko się do roboty mówimy o 100 dniach Roosevelta, kiedy pierwsze decyzje były podejmowane właściwie pierwsze decyzje zapadały dotyczące wakacji bankowych zapadały bodajże 0203. dnia po zaprzysiężeniu, czyli jak rozumiem szkielet tego programu był gotowy wypracowany koncepcyjnie tak pani użyła bardzo trafne określenia szkielet Franklin Roosevelt nie jest ani pierwszym ani ostatnim prezydentem, który raczej dawał twarz programowi niż go wykuwał, bo franki uwzględni wiele wiedział o gospodarce i wiedział natomiast, że no trzeba dać ludziom nadzieję, że to jeden z warunków oraz zwycięstwa w wyborach A2 powodzenia samego planu był człowiekiem, który też uważać nie był nie był doktrynę RN czy on nie był przywiązany do żadnej koncepcji można powiedzieć, że z 1 strony nie wykazywał się wiedzą ekonomiczną z miejsca nie był dokonana w zależności od tego jak na kwestie spojrzymy natomiast na pewno był bardzo elastyczny skłonny do zmiany koncepcji tak pani powiedziała te też mogę cytat panie doktorze oczywiście z ulubionych cytatów Roosevelta, który mówi należy wziąć teorie i wypróbować jeśli zawiedzie przyznać to szczerze i próbować innej, lecz nade wszystko próbować może potem podaje, bo jak poznaje zdolnego polityka na męża stanu on w momencie, kiedy uważał, że jakaś koncepcja się nie sprawdza to porzucał ją sięgał po następną znane są takie historie pokazującej wizje sposób jego funkcjonowania dostawał w okresie właśnie wypracowywanie tej koncepcji kampanii wyborczej 2 przemówienia, w których akcenty były bardzo różnie rozłożone wskazywały na różne kierunki w ogóle spoglądał na nich mówił do grupy piętnastego jedno przemówień Jana to była to jego sposób działania te w ogóle to była postać niesłychanie charyzmatyczne wiele z tych elementów, które omawiany, dyskutując sam nowy ład to są kwestie związane z gospodarką polityką pewnymi koncepcjami społecznymi, ale nie uwolnimy się od kwestii osobowości Franklina Roosevelta, który wierzył głęboko w to, że potrafi wpłynąć na postawy ludzi, że potrafi uwieść wyborców ja myślę, że kilku takich prezydentów amerykańskich, którzy mogliby wygrać dowolną liczbę kadencji prezydenckich nie wiem jak Józek pokazał, że potrafi no bo Kennedy nie dożył kolejnych możliwości regat był taki prezydent czy człowiek obdarzony kolosalną charyzmą, który uwodzi tłumaczyli się spotkał z Orsonem USM i powiedział w tym kraju jest 2 wielkich aktorów jak pan i to jest jakaś prawda o franki nie zwalcza jego ogromnej zdolności przekonywania masy teraz on wchodzi w tę rolę mając tak pani powiedziała pewną koncepcję, kiedy jeszcze kandydował na urząd prezydenta mówił o konieczności zrównoważenia budżetu, bo to to był jeden z problemów trapiących Amerykę później, kiedy już został prezydentem i zobaczył co i co jest potrzebą chwili może tak powiedzieć jak zwiększanie wydatków to przestał absorbować kwestię zrównoważenia budżetu prawda już deficyt przestał prześladować zazwyczaj mówi się czy utożsamia się nowych władz gęsi zmęczyli to jest nie po polsku nie oni ładnie brzmi ta nazwa szkoły ekonomicznej, której nazwa wywodzi się właśnie od od nazwiska wybitnego ekonomisty Johna Maina do końca, a które właśnie opiera się na koncepcji nie koncepcji stymulowania gospodarki w dużej mierze za pomocą pieniędzy czy środków publicznych inwencja jest pan interwencjonizm państwowy, a więc środki, które płyną do gospodarki Zwoli władz publicznych Zwoli rządu po to, żeby ją stymulować, żeby dać ludziom więcej pieniędzy za pomocą różnych instrumentów prawda w postaci podwyżki cen i płac minimalnych trzeba się mieć zdecydowanie cen płac minimalnych za pomocą jakich transferów socjalnych już bardziej współczesne czasy na pewno jeszcze nie tamta pokazać może się bowiem konkretnych programach w każdym razie to nie jest także uznać korzystał z tej koncepcji, bo właściwie nawet wówczas dopiero wypracowane przez Ukraińca, który już publikował niektóre rzeczy, ale tego fundamentalna praca okaże się dopiero 3006. roku ogólna teoria zatrudnienia procentu pieniądze dokładnie tak dokładnie taki, a my i to nie jest także on mógł skorzystać z tych koncepcji już ukształtowanych spójnych myślę, że można by powiedzieć raczej że, że nowy ład był w praktyce realizacją nowych rozwiązań, ponieważ większość decydentów przywódców politycznych chyba już dać ekonomistów doszła do wniosku, że te mechanizmy dotychczas stosowane działają wystarczającym stopniu i stąd rzeczywiście to państwo, które nagle urasta do roli głównego i aktora jeśli można tak powiedzieć tych procesów gospodarczych tak pani powiedziała zaczyna się od tych ustaw bankową, a jeszcze tylko panie doktorze pan powiedział o tej zasadniczej zmianie, która następuje najpierw Ameryka i to widzimy także dzisiaj to z pewnością jest taka mamy i immanentne część mentalności amerykańskiej, czyli jednostka troszczy się sama siebie, a to państwo jest trochę zboku, ale wielu historyków gospodarczych zwraca uwagę, że to wszystko co Roosevelt czy ukraińscy zaproponowali Ameryce w latach 30 ubiegłego wieku nie było możliwe zarówno na płaszczyźnie doktrynalnej jak i praktycznej, gdyby nie to co działo się od ostatnich dekad dziewiętnastego wieku do końca pierwszej wojny światowej mówi tzw. że progresywnej, czyli o działaniach kolejnych prezydentów amerykańskich m.in. Todora Roosevelta czy czy u Wilsona, którzy już realizowali reformy postulowane przez postępowe ruchy intelektualne, które mówiły, że jednak państwo musi wziąć odpowiedzialność za rozwiązywanie problemów czy patologii społecznych nie może ciągle stać zboku z wielkim dystansem do jednostek grup społecznych tak ta epoka progresywizm na pewno zmieniła podejście tym sensie, że Amerykanie uznali, że dopuścili może tak powiedzieć taką możliwość, aby państwo ingerowało w kwestii gospodarczych w modelu, wg którego pani wspomniała zresztą poprzedni z tej samej rodziny, bo to były osoby są spokrewnione relacja dróżek dla danej partii Republikańskiej, której Franklin Delano Roosevelt partii Demokratycznej 1 UZ rządząc na początku dwudziestego wieku on rzeczywiście zaangażował państwo jeśli można tak powiedzieć rozwiązywanie pewnych problemów i to było jakąś rewolucją w tamtych warunkach, tyle że zakres tych zmian oczywiście był daleko mniejszy niż to co się działo w latach trzydziestych naj dotyczy pewnych sektorów to znaczy tam mam na miejscu walka z takimi wielkimi Topolami mówiono o tym, że dalsze narastanie amerykańskim po to, żeby uwolnić kapitalizm amerykański czy tę przedsiębiorczość od ograniczeń związanych z monopoli jest monopolizacja wprowadzono pewne elementy ustawodawstwa socjalnego tak tak myślę, że można w ten sposób powiedzieć, że było to jakiś uchylenie drzwi w tym sensie, że stany Zjednoczone w jakim zakresie odeszły od klasycznie rozumianego liberalizmu, który wykluczał jakiekolwiek zaangażowanie państwa gospodarkę tylko, że 1 rzecz tutaj zwrócić uwagę, o ile rzeczywiście ci ludzie związani z progresji biznes ci intelektualiści amerykańscy bardzo często dzieci czujący się z lewicą z początku dwudziestego wieku oni bardzo byli przejęci i bóle zmianą modelu społeczeństwa amerykańskiego docenieniem świata pracy troską robotników to powiedziałbym, że działania administracji szły w kierunku czegoś co rozumieć jako uzdrowienie kapitalizmu amerykańskiego, żeby właśnie uwolnić od czegoś co rozumiane jako zaburzenie wolnej konkurencji, ale myślę, że tak tak to w sumie można powiedzieć tak panie były ważne wobec nich był jakimś krokiem leży dwudzieste lata dwudzieste stanowiły zwrot w kierunku i to bardzo wyraźny zwrot w kierunku wycofania się państwa gospodarki swoją drogą ten Herbert Hoover, który wspominał przed chwilą, a który był u swojego poprzednika Calvina kuli idzie sekretarzem handlu, więc minister handlu bywał w konflikcie z kuli, ponieważ Hoover nawet w tamtych czasach mają jakąś skłonność do interwencjonizmu uchodził za nie wiem czy to właściwe słowa takiego dziwaka administracji KUL licz był głosił pogląd, że absolutnie państwo niewinności powinno się włączać w rozwiązywanie problemu gospodarczej w ludziach przychodzi Roosevelt NATO z tymi swoimi problemami nowego ładu to był postrzegany przez jednych najem na kształt przewrotu kopernikańskiego ten nowy ład na przez innych no był traktowany jak zamach w ogóle tożsamość amerykańską przecież nowy ład doczekał się całej armii przeciwników w stanach Zjednoczonych, kiedy już okrzepł prawda, ale faktycznie on przeobraził stany Zjednoczone w sposób bardzo fundamentalny no to wracamy do 100 dni Roosevelta czy ten okres między 9marca 16czerwca 3003. roku, bo to jest także Roosevelt zostaje zaprzysiężony i 5marca dzień po zaprzysiężeniu zwołał specjalną sesję Kongresu na dziewiąty dzień marca i na tej sesji zaprezentował swój plan nowego ładu rozpoczęto od tzw. wakacji bankowych albo święta bankowego czy po prostu wszystkie banki zamknięte, żeby sprawdzić dokonać ewaluacji tak tak chodziło o to, żeby przywrócić społeczeństwu wiarę w bankowości, dlatego że Amerykanie nie wierzyli gwarancje dla swoich oszczędności na w związku z tym nie starali się wydobyć pieniądze bankowa zapewne nie próbowali ich tam nie pozostawiać przecież normalnym elementem zdrowo zdrowej gospodarki kapitalistycznej jest zdrowy system bankowy, a cały tamten audyt taki banków ocena ich wiarygodności ma służyć po pierwsze, rzeczywiście ocenie tych banków te, które uznano za zdrowe miały być dokapitalizowane i uruchomiony ponownie, ale miał zamknięte na stałe tak jest chodziło o to, żeby ludzi i przekonanie, że banki zostały sprawdzone, że one uzyskały stabilność finansową, że można bezpiecznie do banku wrócić znów wracamy do samego Franklina Roosevelta był w stanie Amerykanów do tego przekonać zapoczątkował tradycję takich Boga dalej przy kominku dogasa konieczna jest nim panie doktorze, bo powiedział pan o tym, że fantastycznie w tamtym okresie lat dwudziestych trzydziestych rozwija się w Ameryce radio właśnie pierwsza pogadanka przy kominku to też był marzec 3003. roku dotyczyła właśnie przekonywania Amerykanów, że te banki znowu są bezpieczne i że można swoje pieniądze ze słoika wyciągnąć albo ze skarpety, jeżeli ktoś ma do tego banku zanieść on tak do te pogawędki komuś kogo Mikko owe farsa ojciec miał się taki charakter prezydent drogą radiową informował w przystępny sposób obywateli o tym jakie są kolejne kroki rząd co rząd robi, żeby ratować sytuację jest kilku takich kilku norm jest z znajdujemy pewną grupę przywódców, do których słów często się odwołujemy, ponieważ te ich frazy by się nią dobrze sprawdziły się w sensie historycznym rozdali jedno takich postaci on potrafił mówić takim językiem, który powodował, że Amerykanie nabywali nabywali zaufania do rządu nabrali przekonania, że to jest człowiek, który wie co robi, że można zaufać temu człowiekowi, że teraz będzie lepiej związku z tym nie należy podejmować gwałtownych radykalnych kroków można wrócić ze swoimi pieniędzmi do banku trzyma jetta i ewentualnie ubiegać o kredyt no to jest coś co pierwszy krok w kierunku uzdrowienia gospodarki tak działało działało to zresztą zbyt wierzył w torze jest w stanie Dzierżyński tak takiego inżyniera społecznej prawda, że jest w stanie Amerykanów do różnych rzeczy przekonać że, że ma na społeczeństwo to wielomilionowe społeczeństwo wpływ kolejne kroki panie doktorze ustawa oszczędnościowa cywilne korpus konserwacyjne kraj pozwolił młodym ludziom na podjęcie pracy 2,51 000 000 ludzi do 1941 roku przewinęło się przez ów korpusu konserwacyjne tak, które zajmował żarliwym sadzeniem lasu budową tam różnymi robotami publicznymi to byli młodzi mężczyźni w takim wieku snuje nazwijmy go poborowym oni byli w organizowaniu formie skoszarowanych jej i pracowali po prostu leśnictwie czasami ta nazwa, która właśnie tak brzmi jak pani powiedziała sobie jako lżejszym walczyć z 2 korpus konserwacyjne bywa tłumaczona literaturze polskiej jako cywilny korpus ochrony przyrody co rzeczywiście jest tłumaczenie wiernym, ale może bardziej oddaje oddaje sens działania tej organizacji tak pani powiedziała przewinęło się przez nią wielu młodych Amerykanów i ciekawy sposób działania tej organizacji, bo ona funkcjonowała w ten sposób, że ci młodzi ludzie pozostający dotąd bez pracy dostawali wikt opierunek jednocześnie zarabiać jakieś pieniądze, które wysyłali swoim rodzinom na ogół też pozostającym bez pracy, a więc mechanizm zupełnie się rewolucyjne jak warunki amerykańskie przez nigdy wcześniej czegoś takiego Stanach Zjednoczonych nie było on był taką naprawdę bezpośrednią interwencją państwa w zakresie pomocy pewnej grupie, której dochodami w dodatku jeszcze dysponowano prawdę, przekazując je rodzinom tych młodych ludzi i takich projektów zresztą, bo cały szereg prezentujących zupełnie i nowy sposób funkcjonowania czy interwencji państwa gospodarkę to był projekt Fedra metro Project, czyli ten projekt kierowany do do artystów przecież stany Zjednoczone to jest kraj, w którym których działalność artystyczna to w ogóle obszary aktywności zupełnie prywatnych prawda tam ten ten trend ten zakres działania państwa jest niesłychanie ograniczony, a przez to był to dawali warunkach jest kraj tysięcy bezrobotnych aktorów no, a w warunkach wielkiego kryzysu, kiedy ludzie zaspokajają podstawowe potrzeby, a nie korzystali z kultury wysokiej czy też popularnej kryzys dotknął bardzo silnie TEN-T tę sferę działalności artystycznej i tutaj też realizowano projekt pieniędzy publicznych, czyli państwo finansowało przedsięwzięcia artystyczne daje to dotyczyło lat w tym wypadku np. aktorów, ale była też inne inne przedsięwzięcia to są takie cząstkowe aktywności przy czym najważniejsze ustawy nowego ładu dotyczyły oczywiście przemysłu i rolnictwa przez ustawę o odbudowie przemysłu Narodowego ustawa o kredytach dla rolnictwa ustawa bankowa itd. tak tak do ustawy o odbudowie przemysłu Narodowego to była ustawa, która wprowadzała, która miała brała pod opiekę państwa może tak powiedzieć aktywności są w tym zakresie, żeby zapewnić pewien określony odgórnie poziom płac, bo problemem problemem gospodarki amerykańskiej była stała redukcja płac, a później w dalszej kolejności bezrobocie chodziło o to, żeby ci silniejsi nie eliminowali z rynku ich słabszy chodziło o to, żeby w danym sektorze utrzymać pewien przynajmniej poziom zatrudnienia no i pod auspicjami pod auspicjami władz organizowano takie umowy dotyczące tego jak te poszczególne sektory działalności przemysłowej mają działać też było w bankach amerykańskim czymś niesłychanym, gdyby tak tak silnie państwo ingerowało w działalność umysłu w wypadku tej ustawy o wakacie jazzman act, czyli tej ustawy o przystosowaniu rolnictwa no to były dopłaty za powstrzymanie się od produkcji, bo problemem kryzysu jeśli można powiedzieć istotą tego tego kryzysu który, który dotknął Amerykę cały świat zachodni była nadprodukcja inaczej problem problem braku zbytu dla towarów co powodowało co powodowało upadłość upadłości problem albo upadłość konsekwencji producent dotyczyło to oczywiście rolnictwa już wcześniej miały kłopoty bo, bo rolnictwo amerykańskie w latach dwudziestych radziło sobie jednak gorzej niż przemysł amerykański, więc jeszcze głębszy ten problem rolnictwa i tam to polegało na tym, żeby ratować tych farmerów amerykańskich, stosując dopłaty w zakresie no takim jak oni powstrzymywali się od produkcji w ten sposób ograniczać podaż tych produktów na rynku i utrzymywać odpowiedni poziom cen chciałbym pana doktora zapytać niezwykle interesujący wątek związany z wdrażaniem nowego ładu, bo New deal był realizowany w cieniu bardzo ostrego politycznego sporu prezydenta Sądem Najwyższym tak tak to jest jeden z najgłośniejszych sporów politycznych Ameryki tamtych czasów bardzo wiele mówi kulturze politycznej Stanów zjednoczonych, lecz w tym, że ustawy, o których mówimy zostały zakwestionowane na gruncie konstytucji w bankach amerykańskich Sąd Najwyższy przypomnijmy pełni funkcję sądu konstytucyjnego, a więc ocenia zgodność ustaw z konstytucją rzecz polega na tym, że ten Sąd Najwyższy w bankach amerykańskich no składa się z sędziów mianowanych dożywotnio i on przez Roosevelta został po prostu dziedziczony część tych sędziów z stałe na gruncie sprzeciwu wobec ustaw nowego ładu uważają, że są to ustawy niezgodne z konstytucją rzeczywiście kwestionowali oni ci sędziowie swoje orzeczenia zgodność tych kluczowych ustaw nowego ładu z konstytucją, prowadząc do ich obalenia prawda na 1000 aktów wykonawczych i ustaw w ciągu 5 lat rządów Roosevelta załogi uznanych za niezgodne z konstytucją konstytucją no to tam oczywiście Rooseveltowi nie chodziło o o wszystkich tych aktów prawnych były niektóre dla niego kluczowe koronne można powiedzieć, kiedy on wygrał kolejne wybory prezydenckie wygrał je no w sposób spektakularny doszedł do wniosku, że tak silny mandat społeczny, że może może podważyć tę pozycję Sądu Najwyższego to znaczy on głosił, że Sąd Najwyższy działa przeciwko jego reformą i stawia pod znakiem zapytania naprawę gospodarki amerykańskiej swoimi działaniami, ponieważ no i w ogóle uważał, że sędziowie Sądu Najwyższego są motywowani politycznie w związku z tym on on musi mając silny mandat społeczny pochodzący z wyborów ma prawo doprowadzić do zmiany składu Sądu Najwyższego wymyśli coś się w stanach Zjednoczonych nas nazwał Kret paki, czyli rozszerzenie składu Sądu Najwyższego głosił pogląd, że sędziowie w pewnym momencie swojego życia stają się zmęczeni nie można dokooptować nowych sędziów, którzy będą po, choć pochodzi już his jego nadania jeśli może tak powiedzieć w konsekwencji będą reprezentowali inne poglądy polityczne jest bliższe i tu się stała rzecz zupełnie niesłychana, bo pamiętajmy, że Franklin Roosevelt rządził z przyjaznym sobie kongresem bywa tak oczywiście w stanach Zjednoczonych, że Kongres albo izba reprezentantów albo Senat albo w całości Kongres jest czy zdominowany przez partię inną niż ta, z której wywodzi się obecnie urzędujący prezydent w bankach amerykańskich wówczas było także akurat uznać mógłby liczyć na na przychylność, dlatego że Demokraci Demokraci dominowali tutaj okazało się, że to jego własna macierzysta partia doszła do wniosku, iż próba zmiany porządku konstytucyjnego, a więc rozszerzenia składu Sądu Najwyższego motywowana tak doraźnym celu, jakim jest ocalenie pewnych ustaw byłaby dewastujące dla ustroju Stanów zjednoczonych dla amerykańskiej kultury politycznej i miejmy świadomość, że kongresmeni amerykańscy senatorowie amerykańscy przeciwstawili się prezydentowi z własnego ugrupowania politycznego, którego pozycję trudno porównać z kimkolwiek wcześniej i później oczywiście Dwighta tak potężni prezydencie jak Franklin Roosevelt historii Stanów zjednoczonych, ale to jednak wąska grupa ludzi i oni jednak stanęli na gruncie jak to nazwać legalizmu przywiązania do tradycji politycznej przeświadczenia o tym, że są sprawy ważniejsze niż doraźny spór polityczny, a tą sprawą ważniejszą jest ustrój Stanów zjednoczonych i zaufanie obywateli do konstytucji, dlatego że ona jest rzeczywistym fundamentem nie można nie można nią manipulować taki sposób który, który otworzy drogę następcom, bo młodzież do tego by to się sprowadziły podważyłoby podważyłoby ten porządek, na którym kultura polityczna amerykańska została zbudowana, ale powiedzmy też panie doktorze, że właściwy Sąd Najwyższy trochę skapitulował przed prezydentem, bo część członków Trybunału zrezygnowała ze stanowiska inni zmienili nie orzeczniczą, więc też chyba tam presja społeczna, która z 1 strony chciała tych reform, chociaż z drugiej strony dopatrzyła się także autorytarnych zapędów prezydenta w tym sporze opinia publiczna to jednak część sędziów zrobiła krok w tył zgadzam się oczywiście, że tak tylko druga nam w tej chwili rozstrzygnąć w jakim zakresie postawa sędziów wpłynęła na to, że Kongres nie przyjął propozycji prezydenta, bo to też mi świadomość faktu to faktycznie się mniej więcej zbiega w czasie opór Kongresu i decyzja sędziów tam tak pani słusznie wskazała część z nich zmieniła front ale, ale ja jednak zerwał się na tym, że Franklin Roosevelt natrafił na opozycję w kongresie czy także wśród swoich suszu swojej mówiąc krótko i konkludując, wśród swoich dokładnie ten program ten problem niedokończony panie doktorze, bo 4stycznia 1939 roku o rozwoju ogłosił przerwanie nowego ładu realizacji nowego ładu i do chyba aż 2 przyczyny się na to złożyły już narastał opór przeciwko reformom także wśród Demokratów, o czym już przed chwilą właśnie pan powiedział, ale zbliżała się także wojna prawda już się wyczuwa na horyzoncie i trzeba było przestawić gospodarkę trochę inne tory czymś innym się zająć tak trudno nam w ogóle podsumować nowy ład jego krytycy krytycy tego programu krytycy polityki gospodarczej Franklina Roosevelta wskazują na to, że wojna w pewnym sensie ocaliła jego reputację, dlatego że nie nieuchronnie następne lata ujawniłoby słabości tego programu warto może tak naprawdę to druga wojna spowodowała ręce zgoda Ruda Rosjanie sam Roosevelt, gdyby nie ta druga wojna ten program zakończył się klapą tak na dowód podają wzrastającą liczbę bezrobotnych, bo faktycznie spadła po wprowadzeniu tych reform i znów tutaj krytycy mówią, że to niebyła konsekwencja reformy Roosevelta tylko konsekwencją naturalnych procesów gospodarczych, a później po 2030 zaczęła wzrastać i druga robocze z 3007. roku właśnie i i tutaj rzeczywiście jeżeliby się odwołali wskaźników makroekonomicznych otwiera się po dyskusji na temat tego jak w sprawie by się potoczył, gdyby nie prawda, ale cóż w historia nie radzimy tak tak niczego nie sprawdzimy i franki Józef przeszedł do historii jako człowiek, który wyciągnął stany Zjednoczone największego kryzysu, gdzie jakaś potem nasze współczesne czasy, ale też bardzo przebudował stany Zjednoczone pamiętajmy o tym nie wspomnieliśmy ale, toteż czas, kiedy wprowadzono stan zjednoczeniu dość istotne reformy społeczne za przeprowadzał np. system emerytalny, którego wcześniej stany Zjednoczone nie znały prawda do zmian rozwiniętą opiekę nad bezrobotnymi wprowadzono ustawę o stosunkach pracy czy ingerowano w kwestie związane z działalność sprawa pracowników działalność związków zawodowych to są kwestie, które zupełnie zmieniły model gospodarczy społeczny Stanów zjednoczonych i gospody był administracja amerykańska rozrosła się kilkukrotnie już później nigdy nie zmaleć jest zarzut przeciwników Franklina Roosevelta można powiedzieć, że to jest człowiek, który oczywiście jeden z najważniejszych i bez wątpienia najwybitniejszych prezydentów Stanów zjednoczonych, choć oczywiście wzbudza on kontrowersje, ponieważ zdaniem części krytyków już wówczas, bo my tych krytyków współcześnie historyków ekonomistów to jest człowiek, który zaproponował Ameryce program, którego bankructwo nieuchronnie ujawniłoby się, gdyby nie wojna, ponieważ wojna wybuchła to uznać, że do historii nie tylko jako autor wielkiego programu nowego ładu, ale także jako ten, który poprowadził stany Zjednoczone do zwycięstwa w drugiej wojnie światowej tak tak to można powiedzieć historii wygląda to jeszcze na koniec taki drobniutki wątek, ale ważne, bo już 3003. roku uznano to by jedna z tych zmian kluczowych, które były wprowadzane w pierwszych miesiącach rządów Roosevelta uchwalono w grudniu 3003. dwudziestą pierwszą bodajże poprawkę konstytucji, która unieważnia osiemnastą poprawkę do konstytucji, czyli uznano, że szlachetny eksperyment, czyli prohibicja zakończył się kompletnym fiaskiem przyczynił się do wzrostu przestępczości zorganizowanej trzeba się z tym pożegnać tak to był jeden z jeden z tematów, które rozbudzały spory w stanach Zjednoczonych w latach dwudziestych i bankructwo koncepcji szlachetnego eksperymentu ujawnią się znacznie wcześniej, ponieważ faktycznie rozwinęła się przestępczej Stanach Zjednoczonych, a oczywiście pokazywała, że po alkohol zaczęli sięgać nawet ci, którzy wcześniej sięgali, bo owoc zakazany kusi, ale cóż administracji Republikańskiej wierzył głęboko w to, że trzeba zgłosić pochwały tego projektu pochwalę tę ogłosił nawet prezydent Harding, który rozpoczynał lata dwudzieste z hasłem prohibicja, który od alkoholu nie stronił, a później rzeczywiście to była 1 ze zmian związanych z przejęciem władzy przez demokratę Franklina Roosevelta, ale też warto wspomnieć o tym że, jakkolwiek demokrata liberał zasiadł w białym domu dziecka 3003. roku, czyli pan już zbyt to dramat wielkiego kryzysu problem w wychodzenia z niego spowodował lata trzydzieste nie są tak barwne i ciekawe, kiedy się na nie spogląda z punktu widzenia życia społecznego życia wielkomiejskiego stany rzek lata dwudzieste i to jest może pewien paradoks dr Marcin Petelski Instytut amerykanistyki studiów polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego był moim państwa gościem panie doktorze bardzo dziękuję za rozmowę dziękuję bardzo, państwu dziękuję za wspólną godzinę zapraszam za tydzień na pogra na program powrót to przyszłość państwu udanej spokojnej nocy do usłyszenia powrót do przeszłości w poniedziałki po dwudziestej drugiej zaprasza Karolina Lewicka
Zwiń «
PODCASTY AUDYCJI: POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI
-
-
53:24 W studio: Adam Balcer
-
48:09 W studio: dr Marcin Fatalski
-
43:04 W studio: dr Sebastian Adamkiewicz
-
REKLAMA
POPULARNE
-
19.10.2020 22:00 Powrót do przeszłości54:03 W studio: prof. Dariusz Nawrot
-
24.08.2020 22:00 Powrót do przeszłości49:50 W studio: dr Marcin Fatalski
-
27.07.2020 22:00 Powrót do przeszłości51:56 W studio: dr Jarosław Kuisz
-
22.06.2020 22:00 Powrót do przeszłości50:49 W studio: prof. Andrzej Chwalba
-
15.06.2020 22:00 Powrót do przeszłości51:41 W studio: prof. Arkadiusz Stempin
REKLAMA
DOSTĘP PREMIUM
Podcasty TOK FM oraz internetowe radio TOK+Muzyka teraz 40% taniej. Wybierz pakiet Standardowy i słuchaj gdziekolwiek jesteś
KUP TERAZSERWIS INFORMACYJNY
REKLAMA
REKLAMA
REKLAMA
-
TOK FM
-
Polecamy
-
Popularne
-
GOŚCIE TOK FM
-
Gazeta.pl
-
WYBORCZA.PL
