Czy Jezus z Nazaretu był politykiem?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

poranek Radia TOK FM Ujka gościem Radia TOK FM jest teraz dr hab. Robert Wiśniewski prof. Uniwersytetu Warszawskiego wydziału historii dzień dobry panie profesorze dzień dobry pan profesor specjalizuje się w historię późnej starożytności w historii z kolei wczesnej historii kościoła i korzystając właśnie z pana wiedzy chcemy porozmawiać o sytuacji politycznej w Palestynie w czasach sprzed 2 tysięcy lat panie profesorze trudne pytanie na początek czy Jezus z Nazaretu biblijne Rozwiń » zapisane w ewangeliach to jest historyczna 1 postać czy też sklejona z wielu postaci o i będzie, że do pewnego stopnia odpowiedź na to pytanie jest prosta to znaczy z całą pewnością, że Palestynie na początkach i od początku pierwszego wieku człowiek, który miała imię Jezus, który zasadniczo robił te rzeczy, któremu są przepisywane w ewangeliach byłby kłopot pojawia się wtedy, kiedy zaczynamy zajmować się szczegółami jego działalności szczegółami jego nauczania i właściwie bardzo niewiele jest takich wydarzeń co, do których wszyscy się zgadzają co do tego jak wyglądały począwszy od IOŚ jego Narodzenia, kiedy ono miało miejsce i gdzie ono miało miejsce, a kończąc na wydarzeniach związanych z jego z jego śmiercią tu nie ma raczej problemu polegającego na tym, że działalność Jezusa przypisano działalność innych osób aktywnych w tym czasie, aczkolwiek w, jaki sposób taka kleją się być może dokładała przykładem tego jest zlecenie w historię Jezusa wątku jednak szczyt Chrzciciela, które być może w jaki sposób z działalnością jest osobą związane, ale zrobienie Jana Chrzciciela krewnego jest susza wydaje się mocno uderza o jakim zakresie czasowym mówimy, bo mówi pan, że nie wiadomo, kiedy dokładnie się Jezus z Nazaretu narodził, jakie są też urodził może po prostu, jakie są typy Ano tak mamy właściwie 2 możliwości zależy od tego czy będziemy podążać za świadectwa Ewangelii wg Łukasza, który mówi, że Jezus urodził się w trakcie spisu ludności sporządzonego przez władze rzymskie przez namiestnika Syrii wierni rusza, o który rozpoczął swój swój urząd czy szóstym, gdzie na szóstym roku naszej ery czy też będziemy podążać za Ewangelii wg Mateusza, który mówi, że Jezus urodził się za panowania Heroda Heroda wielkiego, który umarł w czwartym biegu przed naszą erą, czyli krótko krótko mówiąc albo Jezus urodził się najpóźniej czwartym roku przed naszą erą albo najwcześniej szóstym roku naszej ery tak nie mógł się nie mógł się na pewno nie musi urodzić między między czwartym rokiem przed naszą erą szóstym roku nasze noce nie mogę nie zapytać panie profesorze, skąd w takim razie taka też powiem pomyłka, że ten rok pierwszy i jest uznawane jako rok narodzin Jezusa mówimy przed przed naszą erą przed Chrystusem, a sam pan mówi, że Chrystus mógł się narodzić przed Chrystusem, bo po po Chrystusie tak albo 30 zlotych wszystko się pomaga jest punkt jest dosyć późno to znaczy chrześcijańscy autorzy zaczęli Jelenia tak wcześnie ustalać roczną datę Narodzenia Jezusa ta, która przyjęła się ostatecznie została obliczona przez szóstą wiecznego autora Dionizego młodszego, który obliczył ją troszkę troszkę źle tak początkowo nie miał wielkiego znaczenia dlatego, że to raczej nie była używana do tego, żeby wyznaczać początek kalendarza imperium rzymskim cały czas nawet wtedy, kiedy stało się nieszczęście rocznie liczono, ale nazywano imionami i Janowi konsulów z kolei wszy później Bizancjum lata liczono od znał znał wyliczonego przez autorów chrześcijańskich początku początku świata na ostatecznie cywilizacji zachodniej przyjęło się obliczanie oczy od Narodzenia Jezusa i to od tego Narodzenie Jezusa, które zostały wyznaczone błędnie, jaka była wtedy sytuacja polityczna Żydów w Palestynie oni są pod butem i to już jakiś czas są pod butem, ale tak to jest sytuacja w istocie bardzo bardzo skomplikowane tak mówił w ogóle bardzo małym kraju proszę pamiętać, że dzisiejszej zdrady to jest mniej więcej połowa województwa mazowieckiego starożytne starożytna Palestyna jest czy start na prezent pod władzą rzymską jest jeszcze mniejsza, ale sytuacja naprawdę jest nawet w tym regionie jest skomplikowana jest zróżnicowana zmienia się w kalejdoskopie zmienia się co co pokolenie w momencie, kiedy Jezus się rodzi, a właśnie zależy od tego kiedy się rocznie, jeżeli rodzi się wczasach Heroda to mamy do czynienia z 1 stosunkowo dużym jak na warunki lokalne państwem pod pod władzą króla Heroda i jeżeli Jezus rodzi się już czasie, kiedy Palestyna jest już bez pod bezpośrednią władzą rzymską no to wtedy rodzi się, że albo w Judei, która od, której w, której władzę sprawuje rzymski namiestnik albo rodzi się, że Galilei, w której władzę sprawuje inne już Herod Antypas, które jest takim, ale marionetkowym płacą podporządkowanym zima, a więc małe państwo, ale podział czy mały region, ale podzielony na mniejsze państewka, w których sytuacja zmienia się co chwila we wszystkich tych państwach jednak mamy do czynienia z władzą rzymską albo sprawowana bezpośrednio albo sprawowaną przez czas lokalnych władz i nie jest to rozumiem władze, które jest przez Żydów przyjmowana pozytywnie to znaczy spodziewam się, że część z nich chciałoby doprowadzić do wyzwolenia, którzy wyzwolić od takiego giganta, jakim wtedy był ziem także z nich chciałaby się wyzwolić, ale znowuż my mamy obraz stosunku do władzy rzymskiej trochę uproszczony patrzy na to przez pryzmat tego co stało się później przez pryzmat wielkiego powstania, które wybuchło w roku sześćdziesiątym szóstym oczywiście byli już w czasach, kiedy Jezus przychodził na świat kiedykolwiek miało to miejsce i w momencie, kiedy Jezus zginął w Jerozolimie na początku lat trzydziestych są tacy, którzy chcą się wyzwolić spod spod władzy rzymskiej, traktując ją jako jego władza opresyjna opresyjną, zwłaszcza w sferze w sferze religijnej, ale jest tylko część mieszkańców mieszkańców Palestyny po pierwsze w Polsce nie mamy nie tylko Żydów mamy także ludność żydowską, która częściowo drugi po aramejsku tak jak Żydzi częściowo mówi po grecku ta ludność, zwłaszcza mieście mieszka w miastach i pan coś zupełnie zadowolone z panowania rzymskiego, a również wśród samych Żydów stosunek do Rzymian jest jest różny oprócz zalotów to jest właśnie ta frakcja gorliwa patriotyczna, która chce wyzwolenia politycznego sporu 1000 mniej mamy establishment kapłański, który związany jest z taką frakcją nazwaną sądy za uszami, które zasadniczo jest panowania rzymskiego zadowolone mamy Estończyków ludzi, którzy ugrupowanie religijne, które izoluje się od reszty społeczności żydowskiej, zwłaszcza od klasy kapłańskiej, którą uznaje za skorumpowaną listę promowaną jest artykuł właściwie ziemianie kompletnie nie obchodzą tak jak nam się tak jak nam się wydaje ich podstawowymi nieprzyjaciół są w celu musza ten konflikt między za między DC uszami widzimy również w odniesieniu do do innej grupy, która bardzo często nam się pojawia na kartach Ewangelii grupy rozłóż, więc rzeczywiście szum Żydzi, którzy są bardzo żrący panowaniu rzymskiemu są tacy, którzy są z niego zadowoleni są tacy, dla których podstawowe przeciwnik nie jest w Rzymie byli razem panie profesorze na ile Jezus z Nazaretu był politykiem pan to jest to jest rzeczywiście trudne pytanie tak bo, odpowiadając na to pytanie musimy odpowiedź na pytanie inna, które z wypowiedzi Jezusa należy rzeczywiście przepisać, a które zostały złożone w jego usta przez pierwsze pokolenia jego uczniów tutaj nie jesteśmy nie jesteśmy nie jesteśmy tego do końca pewne te, ale z tego co możemy odtwarzać z nauczania Jezusa krytyk New, które stwarzamy kierują się różnymi kryteriami, które w tej chwili nie będę mówił, bo mamy silne wrażenie, że Jezus stara się jednak dystansować dosyć mocno od od toczącego się sporu politycznego, a zwłaszcza stara się oddzielić to królestwo Boże, którego przyjście zapowiada i którego przyjścia wg jego nauczania masz jakąś urzeczywistniać wraz z jego działalnością od od panowania politycznego, jeżeli wypowiedź sławne wypowiedzi Jezusa, a kończące się słowami oddajcie cesarzowi cesarskie Bogu to co boskie jest wypowiedziom autentyczną to już przenosi dyskusja na na temat Królestwa Bożego na grunt całkowicie religijny, oddzielając to od od gruntu polityczne jak co nie znaczy, że jego działalności to nie dotyka sfery politycznej, bo jego działalność całą pewnością dotyka dotyka kwestii społecznych i tutaj może być połączenie z z bieżącą polityką, jeżeli jest nawet sam nie nie myślał o sobie jako jako polityku prawie na pewno nie to jego działalności miała konsekwencje polityczne i była jako taka postrzegana przez, zwłaszcza przez ten establishment to państwo, w którym o, którym mówiłam, które dopatrywał się w tej działalności zagrożenia społecznego może nawet właśnie zagrożenia zagrożenia zamieszkami, a więc zagrożenie politycznego i tutaj pewnie należałoby szukać przyczyn wydarzeń, które doprowadziły do śmierci Jezus, bo wydaje się, że w takim razie taka postawa, której pan mówi, że przeniesienia dyskusji na poziom wyżej na ten poziom religijny i nie wzywania Żydów do powstania tu i teraz tylko mówienia o tym, że po śmierci jest czekana was królestwo Boże ogłoszenie podobać jednymi drugim tym, którzy właśnie tym, które się podobała władza ziemska nowo jednak chodzi taki Jezus i mimo wszystko sieje ferment, bo ludzie w głowach różne rzeczy pobudza, że tak powiem, a tym z kolei rewolucjonistom, którzy chcieliby tego Królestwa Bożego tu i teraz na ziemi tego fizycznego też mogło się to nie podobać, bo to jest za odwlekanie rozmywanie sprawy, więc chyba różne grupy były przeciwne takiemu podejściu na atak jest bardzo trafna trafna uwaga oczywiście, że tak tak to znaczy zarówno ci prawdziwi patrioci, jakie ci, którzy byli postrzegani za ugrupowanie zachowawcza czy ugrupowanie kolaborantów mogli patrzeć na działalności ZUS jako jako działalność destrukcyjną tak, bo albo burze spokój którego, które chcemy albo zmniejsza i gorliwość rewolucyjną, którą chcemy pobudzić oczywiście tak, a wokół Jezusa był ruch masowy można tak powiedzieć dużo osób wokół siebie skupił na tym strasznie strasznie trudno powiedzieć im jesteśmy bardzo często w starożytności w tej sytuacji, w której mamy nawet liczby podawane przez przez autorów liczby tych, którzy chodzą za za Jezusem albo, że innym nauczycielem nadużyć często są liczby symboliczne no właśnie no właśnie tak w tym jest w tym jest problem że, że w tym liczbą bardzo na razie nie należy wierzyć Ewangelii, które nam, które mówią o tłumach, które gromadziły się przy przy Jezusie mówił zwykle od 1000 tak te liczby nigdy nie nie przekraczają nie przekraczają 5000 to sami mówią mówią o setkach ludzi, a ja bym powiedział tak te te liczby nie brzmią absurdalnie i jeżeli nawet, jeżeli nawet byśmy zamknęli się, że w granicach 1000 ludzi, którzy podążają za Jezusem to to są liczby, które mimo wszystko robią robią wrażenie tak proszę pamiętać, że jest bardzo bardzo mały kraj, zwłaszcza jeżeli popatrzymy na na Dudę na i górzysty region, który nie jest bardzo często zam. no to zgromadzenie tam, gdzie zgromadzeni w miejskiej zasadniczą każdej z setek ludzi musiało robić robić wrażenie, iż rzeczywiście było ich były tysiące to wrażenie musiało być zdecydowanie już przy czym jest nie muszą być jedyną osobą, która gromadziła takie Pumy mogli być prawdopodobnie byli ilu było takich proroków osób, które proponowały nowy układ społeczny może proponowały nowy układ polityczny, a może wprost mówiły, że to one są Mesjasza, bo przecież wiemy, że Żydzi Mesjasza czekali ile było takich osób, które właśnie krążyły po Palestynie z własnymi naukami my mamy 2 zasadnicze źródła, które wspominają na młodych o tej postaci mamy ten korpus literatury trip, która powstała w kręgu Jezusa, które określamy nowym nowym testamentem mam na myśli Ewangelia przede wszystkim dzieje apostolskie oraz mamy dosyć ciągu narrację mówiącą o tym co dzieje się w Polsce nie pierwsza wiecznej napisał pod koniec pierwszego wieku przez żydowskiego historyka piszącego po grecku Józefa Józefa Flawiusza i szaf już oraz ewangelie dzieje apostolskie wymieniają kilka takich postaci które, które działalność można gotować na, a na różne momenty 0101. wieku na na pewno już mniej więcej w czasach, kiedy Jezus rodzi albo kiedy jest małym chłopcem, że Galilei rozpoczyna działalność człowiek, który nazywał, który nazywa się i Juda jest bardzo mało pomocne, bo to jest niesłychanie popularnej w Palestynie dla nie dla odróżnienia nazywano go do wielogodzinnej krzykiem i to właśnie on jest twórcą tego tego hurra patriotyczne tylko patriotycznego Stronnictwa określanego mianem mianem zoolog i on masie za kogoś szczególnego, ale ta wielka zmiana którą, która chce dokonać dotyczy przede wszystkim zmianę zmianę sytuacji politycznej, że są z całą pewnością postaci, które aktywne są mniej więcej w okolicach działalności Jezusa na początku lat trzydziestych może trochę może ratusz w latach pięćdziesiątych sprawę z Tarsu rozmawia wg dziejów apostolskich rozmawia z dowódcą garnizonu rzymskiego, jeżeli niania to dowódca garnizonu mówi ABO ja myślałem, że jesteś tym Egipcjaninem, który wyprowadził na pustynie kilka tysięcy swoich zwolenników te same dzieje apostolskie przypisują jednym z członków Sanhedrynu żydowskiej rady Gabrielowi słowa, w których mówi zostawcie ich to znaczy zostawcie chrześcijan, jeżeli ich nauczanie nie pochodzi od Boga to skończył tak jak skończyli inni, którzy pociągnęli za sobą za sobą czuł, więc w różnych momentach, że w ciągu pierwszych dekad pierwszego wieku pojawiają się takie takie postacie co w jaki sposób zrozumiałe, bo Judei w tym czasie jest ich kotłem, w którym przygotuje pod względem religijnym kulturalnym społecznym i oczywiście polityczne skoro takich proroków było co najmniej kilku jak pan powiedział, dlaczego proszę wybaczyć takie słownictwo Jezus się wybił też zrobił karierę międzynarodową i przez wieki no to jest bardzo dobre pytanie tak, których wcale nie jest łatwo odpowiedzieć tak, ale jest bardzo ważne pytanie jest świetna tak to znaczy czemu właściwie przez państwo zawdzięcza zawdzięcza swój sukces, dlaczego Jezus nie nikt nie podzielił losu licznych Mesjasz z Judei z tego okresu, ale tu w różnych epokach i różnych miejscach historii świata przecież byli tacy ludzie, którzy u uznawaliśmy za postaci za postać niezwykła no i teraz sprawa jest sprawa skomplikowana i pewnie by można powiedzieć, że były tutaj różne polskie różne wąskie gardła tak, przez które większość ruchów religijnych zapoczątkowanych przez charyzmatycznych przywódców nie przeszła pierwszy w wąskim gardłem była śmierć charyzmatycznego założyciela, a i teraz pytanie, które musimy sobie postawić jest jest takie rzeczy, dlaczego ta wspólnota przetrwała dramatyczną i poniżającą śmierć swojego swojego twórcy wydaje się, że czynników mogło być dzienników mogło być kilka z nich najważniejsza pewnie jest najważniejsza pewnie jest ten, że to wspólnota bardzo szybko zdołała zbudować pewną narrację o tym, że to co się stało tak naprawdę nie było klęską, ale zwycięstwa to znaczy narracji o śmierci oraz Marcin wstań, ale ten rok jest obecna w chrześcijaństwie właściwie od samego początku listach Pawła, które są najstarszą częścią nowego testamentu widzimy, że zmartwychwstanie już jest zmartwychwstanie pani profesor też nie jest tak powiem koncepcją wyłącznie chrześcijańską wcześniej też to pojawiał w różnych miejscach w różnych religiach kulturach tak, ale trochę inne trochę inny sposób oczywiście, że śmierć Boga zmartwychwstanie Boga jest obecne przede wszystkim w religii egipskiej tak mamy ten wielki mit o o Rysia, ale jeżeli egipskiej gdzieniegdzie jeszcze w innych religiach, których w, których ten motyw odnajdujemy on przeniesiony jest zupełnie poza czasową czy bardzo odległą w czasie i przeszłość to pomysł, że zmartwychwstanie Boga w ogóle, że Bóg działa w czasach historycznych Bóg, który przybiera postać człowieka działa w czasach historycznych działa tu i teraz i umiera zmartwychwstanie naszych czasach jest pomysłem dosyć niezwykłym to nie znaczy, że pomysł, że motywy zmartwychwstania w ogóle nie ma w tym świecie zmarł w stanie w czasach współczesnych, ale się pojawia raczej o aspektach o charakterze powiedziałbym romansowych tak czy powieściowym ani w tekstach o charakterze ringi, więc chrześcijaństwo czy trochę wcześnie mówić o chrześcijaństwie tak, bo biegły one jako religię dopiero zaczyna się kształtować, ale to pierwsze pokolenie uczniów Jezusa, które buduje opowieść o zmartwychwstaniu dokonuje czegoś nowego i czegoś co rzeczywiście potrzeb pomogło tej roli przetrwać drugim czynnikiem było to one bardzo szybko wyszła poza poza wspólnotę mówiącą językiem aramejskim tym językiem, który mówił Jezus, który mówi jego i jego uczniowie i przyszła Greka, czyli Super język świata śródziemnomorskiego podstawowy język komunikacji, którego rola jest o wiele większa niż dzisiaj czy była wówczas nie dzisiaj jest rola języka angielskiego najmniej istotne było to położenie nacisku na grupy słabsze i w tym sensie podnoszenie słabszych biedniejszych moralnie na duchu w Dumie czy to było coś nowego to jest to jest interes to jest interesujące pytanie to znaczy czy było, a wyświetla pytania czy było to coś nowego na ile to było ważne w nie było nie było też zjawiskiem zupełnie, bo jeżeli spojrzymy na korpus pism biblijnych, które chrześcijanie określają mianem mianem starego testamentu to widzimy, zwłaszcza w tekstach proroków niektórych przynajmniej proroków to upominanie się o biednych upominanie się o obok tak widzimy to zresztą również w tekstach w tekstach o charakterze o charakterze prawnym drugie pytanie jest na ile to jest istotne pierwsza wiecznej Palestynie i być może jest to bardziej istotne niższy niż w innych epokach, bo Palestyna pierwszego wieku i na tyle na ile jesteśmy w stanie powiedzieć jest jest jest terenem fermentu, który jest również elementem charakterze o charakterze społecznym z całą pewnością dużo napięcia społeczne czuję oczywiście banałem jest powiedzieć, że są w tym kraju bardzo bogaci bardzo biedni tak, bo w większości krajów i czasu są tacę, ale pierwsza licznej Palestynie widzimy zmieniającą się sytuację tak widzimy ludzi, którzy przenoszą się z miejsca na miejsce widzimy ludzi, którzy migrują z ze wsi do miast widzimy ludzi, którzy przemieszczają się z 1 regionu do drugiego tak mamy do czynienia tylko z dużymi różnicami społecznymi, ale z dużą mobilnością społeczeństwa i mobilnością i jednocześnie właśnie napięciami które, które rosną tak być może w tym czasie to upominanie się o losie biednych, którzy w, których my widzimy tam chyba więcej niż w innych regionach w innych miejscach i którzy dodatkowo widzą inne podziały między sobą, a innymi ludźmi tak biedni mówi raczej po aramejsku bogaci bardzo często będą mówili mówili po grecku biedni często są zwolennikami 1 nurtu judaizmu bogaci bogaci innego, a więc wszystkie napięcia, które się sumują tworzą mieszankę wybuchową i głoszenie nauki, która upomina się los biednych może być wnoszone w tej epoce bardziej niż nizin panie profesorze ana ile ewangelie też nawiasem mówiąc co nie tylko 4 Angel jest, więc tylko 4 zostały uznane jako kanoniczny długo rozmawiać, dlaczego tak było, ale czy je należy traktować jako źródła historyczne sam pan wspomniał o tym, że chociażby kwestia liczby jest już symboliczna rozumiem też, że częściowo mogły one być pisane już z tej perspektywy kogoś, kto chce tworzyć ten ruch tworzyć poprawiać pozycję swojej religii nie zarzucam tutaj teraz komuś złej woli, ale jednak no ja mam wątpliwości czy należy traktować jako źródła historyczne wprost ciekawa jestem jak na to patrzą profesjonaliści jasne bardzo bardzo ważna sprawa jak zacznę od od obrony tekstów tekstów ewangelicznych pierwsza od powiedzenia tego, że te 4 ewangelie to całą pewnością nie są nie są jedyne 4 teksty które, które powstały gdzieś tak pod koniec pierwszego na początku drugiego wieku, ale są jedyne teksty, które zachowały się z tego z tego czasu, a reszta Ewangelii, które nie weszły w skład korpusu nowego testamentu są wyraźnie późniejszą być może zawierają jakieś elementy nauczania Jezusa i jakie informacje o jego działalności, ale raczej są wtórne w stosunku do do Ewangelii kanonicznych, więc nie jest przypadkiem, że dzisiaj, badając postać historycznego Jezusa i jego nauczania koncentrujemy się właśnie na ewangeliach kanonicznych, a nie nie tym dużym musiał pokryć liczne transakcje należy traktować jako nie było starć oczywiście należy traktować jako źródło historyczne tylko, że nie należy o źródle historycznym myśleć jako o wiernym odbiciem rzeczywistości właściwie nie ma źródeł historycznych, które byłyby takim lustrem, które by odbijały biały świat taki, jaki jak on jest proszę pomyśleć sobie został został, więc nad naszym dzisiejszym światem jak różnie wygląda obraz tego świata oczami czytelnika gazety wyborczej i naszego Dziennika tak, ale dla historyków, którzy będą nad naszą fascynującą epoką pracować za 200300 lat i teksty z naszego Dziennika i teksty z gazety wyborczej będą źródłem historycznym i historyka będzie należało, żeby zobaczyć, gdzie mamy więcej zniekształceń, jakiego rodzaju są to są to zniekształceń i w przypadku Ewangelii oczywiście mamy do czynienia z ze zniekształceniami, które harmonizują my ostać twórcy tej tej religii Harry żyją jego jego czyny realizuje jego jego wydarzenie, które w, jaki sposób mogą również przypisywać te elementy nauczania, które we wspólnocie rozwinęły się dopiero później tak jak choćby zwrócenie się w nauczaniu do Pogan, które prawie jesteśmy tego pewni, którego nie ma w samym nauczaniu jest na sam koniec zostawiłam pytanie których, bo jest najbardziej wrażliwe panie profesorze czy da się przeprowadzać rzetelne obiektywne badania biblijne historyczności Jezusa tamtych czasów z perspektywy osoby wierzącej to jest to jest pytanie, które sobie próbuje odpowiedzieć odpowiedzieć wielu historyków i nie jest nie jest to pytanie nie jest to pytanie łatwe mi się wydaje, że dla historyków wierzących historyków identyfikujących się z chrześcijaństwem inne to widział tak ci historycy mają narażeni są pewne zagrożenia, ale może też mają pewne pewne atuty atuty polegają przede wszystkim rozróżnieniu pewnego pewnego myślenia religijnego na zrozumieniu funkcjonowania wspólnot religijnych na zrozumienie znaczenia rytuałów leczenie myślenie historyczne perspektywę za ważne nasz rynek właśnie no właśnie właśnie teraz, tak więc to co jest atutem jednocześnie może się okazać okazać zagrożeń to znaczy ryzyko jest takie, że ci historycy zupełnie dobrej zupełnie dobrej wierze będą przepisywali ludziom pierwszego wieku te zachowania religijne to mentalność ten sposób myślenia, który jest, który jest właściwy dla moich czasów w ten, traktując stoczą toczą widzą dzisiaj wokół siebie nie jako wytwór dwudziestego wieku czy może szerzej epoki nowożytnej, ale jako pewne zjawiska ogólnoludzkich, które w ogóle nie ulegają nie ulegają z dnia, więc i tu ryzyko jest poważna i oczywiście jest jeszcze inne ryzyko takie ryzyko nastawienia apologią wiecznego tak to znaczy ryzyko tego, że 4 identyfikujący się z chrześcijaństwem będą po prostu bronić początków swojej wiary tak jak ona jest widziano ich wielkości niezależnie od tego jaki jaki, jaki byłby to kościół, bo przecież różnica między poszczególnymi nurtami chrześcijaństwa są dosyć dosyć poważnie, ale to nastawienie polityk apolityczny aż to jest zagrożenie istotnego można się pojąć jak będąc będąc świadomym tego niebezpieczeństwa gorzej jest trudniej jest uwolnić od od od tego od tego przenoszenia przeszłość dzisiejszego sposobu myślenia bardzo skomplikowana materia, tym bardziej dziękuję za dzisiejszą rozmowę dr hab. Robert Wiśniewski prof. Uniwersytetu Warszawskiego wydziału historii dziękuję serdecznie panie profesorze życie spokojnego świątecznego odpoczynku bardzo dziękuję dziękuję za tę rozmowę Zwiń «

Czy Jezus z Nazaretu był politykiem?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: PORANEK RADIA TOK FM - WEEKEND - KAROLINA GŁOWACKA

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 02:00

Najnowsze Podcasty

"Podróże z pazurem." O podróży stopem z psem dookoła świata ... nie tylko samochodem

"UE chce nam zabrać władzę nad lasami". Prawda czy fałsz?

Przylatuje jerzyk do gniazda a tam "termomodernizacja". O ochronie ptaków mieszkających w budynkach

''Literatura uwalnia nas od determinacji i ciasnoty''. Prof. Koziołek o książce ''Czytać, dużo czytać''

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL