Upiór? Rumiany polski chłop. Książka o ludziach odrzuconych przez oświecenie

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

tak świat podgląd Agnieszka Lichnerowicz, a w światopoglądzie teraz proszę państwa będzie o upiora ach, wampirach wieściach Strzyga i strzygą dniach słowem tylko wstępu powiem, że ostatecznie do tej rozmowy i lektury zainspirował nas prof. Czaplińskim mamy taki mały nieoficjalny cykle światopoglądzie wzajem skierowany z kolei też tym, że Sejm uznał rok 2022 za rok romantyzmu polskiego na prof. Czapliński rzucił wyzwanie by wykorzystać ten pretekst jak już ma ten patronat Rozwiń » i przyjrzeć się i może odczytać na nowo czegoś więcej się o tym romantyzm dowiedzieć niż ma apelach i w kanonie i tak tą drogą właśnie doszliśmy m.in. tą drogą do upiora zaraz wszystko więcej państwu opowiemy najpierw przedstawi gościa, czyli autora Łukasz kozaki z państwa gościem dzień dobry dzień dobry autor właśnie w tej niesamowitej książki Upiór historia naturalna mediewista ekspert w dziedzinie technologii nowych mediów oraz promocji dziedzictwa kulturowego zacznę od wyrażenia radości i ulgi udało nam się połączyć, bo Katarzyna Murawska, czyli wydawczyni światopoglądu opowiadała mi, że obawiał się pan, że nie uda to powiedzmy słuchaczom, że dlaczego, gdzie pan jest no na dalekiej północy na kole podbiegunowym, ale na szczęście mój wiejski internet daje radę i szczęśliwie możemy od skrycie panią opowieść o Kunach tak tak tak były jakieś zwierzęta przegrywały okablowania, ale myślę, że przypłacił życiem ran też wszystko zostało doprowadzone do porządku, a mogę zapytać co pan robi na tym kole podbiegunowym wypracuje dla, aby biblioteki narodowej Norwegii, która ma oddział właśnie takim bezpiecznym przytulnym minut kim miejscu i realizuje tu dosyć ciekawy projekt cyfrowy, więc to jest ciągle związane z tym co tak naprawdę doprowadziło mnie do tej do napisania upiora, bo nie ukrywam, że to był przypadek to było po prostu natrafienie na wielki korpus źródeł, które były dotąd zignorowane, które znalazłem w naszej bibliotece cyfrowej w Polonii Polona PL le cyfrowej polskiej bibliotece narodowej, która udostępnia tak wielki korpus z materiałów źródłowych, że tak naprawdę dzięki temu na to mówimy o ponad 3 000 000 publikacji dzięki temu możemy skutecznie kanon weryfikować to co pani redaktor powiedziała w nowym odczytaniu romantyków no mamy dostęp do źródeł możemy ich na nowo czytać na nowo interpretować i te nowe interpretacje nie ukrywam bardzo często będą dużo bardzie je źródłowo spójne i uargumentowane niż to co znamy ze szkół to dojdziemy do tego punktu, czyli do takiego bym powiedziała delikatnie, więc polemiki pana z tymi klasycznymi od pytaniami autorami tych kanonicznych odczytanie, ale najpierw może w takim razie wprowadzimy tego upiora, chociaż tak ogólnym zarysie, które wyłania się z z tego wielkiego pana badania z książki Upiór rzecznik może od tutaj jest taki wspaniały cytat, że nie da się ukryć, że zebrane przeze mnie materiale źródłowym bardzo duża część tekstów jest związana z ludnością rusińska terenami dzisiejszej Ukrainy polsko-ukraińskiego pogranicza Upiór jest poniekąd jak ruski Pieróg i barszcz ukraiński stał się wspólnym dziedzictwem kultury i pamiątką po Rzeczpospolitej to od nas jest wampir to tu się narodził wampir, zanim popkultura przerobiła świat wypuściła to prawda jak najbardziej pierwsze doniesienia na temat wampirów są z terenów Rzeczypospolitej, tyle że z terenu właśnie tego pogranicza, czyli mamy Podkarpacie Ukrainy pierwsze studium, które wzbudziło zainteresowanie uczonych tutaj mówimy o medykach z Padwy przy czołówce w zasadzie renesansowej medycyny to jest doniesienie spod Lwowa z obecnie dzielnica jasne wówczas wiesz, że własna tam umarła kobieta, która później w grobie żyła i to był ten przypadek tzw. Mraz czczących zmarłych, które później no możemy powiedzieć po mniej więcej 150 lat później, kiedy nagle w Banacie czy ziemiach serbskich, które Habsburgowie austriaccy przejmują od imperium osmańskiego nagle tam odkryto, że tam się coś dziwnego dzieje ze zmarłymi napisano kilka bez raportu, ponieważ Habsburgowie mieli oczywiście administracji biurokrację bardzo silną i tam się pojawiła słowo wampir i to słowo wampir zrobiło niesamowitą karierę później Polydor Baila oczywiście jeśli już mamy tutaj wymyśla na romantyków nie popularyzują Polydor, który portretuje Byrona jako wampira stąd mamy tego wampira arystokraty, ale słowo wampir tak naprawdę źródłach to to jest nie nie pojawia się praktycznie poza tymi raportami za to słowo Upiór dużo wcześniej już pojawiało się czy w debatach paryskich uczonych czy w ogóle jakiś pismach, które pochodziły z terenów Rzeczypospolitej i Upiór wam Peele to jest w zasadzie to samo etymologicznie zresztą jak sobie popatrzymy na te 2 słowa to jest to samo słowo i tak jak pani przeczytała ten fragment, że ubiór przychodzi słowo Upiór przychodzi do polszczyzny z Ukrainy zresztą mamy na to wprost napisane źródła chociażby jezuita Gęga pisze wprost, że w lokaty ex Luto Eni jako pierwszy nazywany Rucińskiego pierwszy to jednak ludność ukraińska też tego słowa sobie nie wymyśliła ono prawdopodobnie przyszło z muzyków tureckich tutaj możemy w zasadzie mieć 99% pewności, że to jest etymologia upiora wampira jest z języków tureckich czy generalnie plemion kicz Czackiego połowie ełckich środków Tatarów byśmy powiedzieli, czyli on wywodzi się jeszcze tego sama mistycznego kompleksu wierzeń owego i ono już wtedy mogło być postrzegana jako człowiek, który ma 2 dusze człowiek, który ma 2 dusze 1 po jego śmierci odchodzi gdzieś w zaświaty druga zostaje w ciele i ożywia tego trupa podczas gdy Upiór stał się takim najpowszechniejszym terminem synonimem wampira, chociaż to oczywiście znaczenie się zatarło dzisiaj do końca posługujemy się słowami upiorne jakieś tam upiory w Operze czy coś takiego to mamy też określenia 2 kolejne oczywiście dużo również wariantów, czyli na Pomorzu Wielkopolsce wieść wieszczy jedyne słowiański określenie co ciekawe ta ma taką samą etymologię znaczeniowo jak szaman czy ktoś, kto wie czy wiedźma np. toteż bo bardzo pokrewne Rusiński ana południu na Śląsku Małopolsce mieliśmy strzygą nie strzygą niektóre przechodzą co ciekawe z języków romańskich, ale nie wcale z rumuńskiego tylko jakiś da dialektów włoskich przechodzą poprzez południowych Słowian i kiedy się osiedlają to strzygą również osiedla no i Strzyga, która jest, jakby taką utoną wywodzoną z łaciny nazwa, która była można też nazwać upiora abi po postacie to jest ten ta pierwsza kluczowa informacja tu nie będziemy w tych w to wchodzi już kontrowersji tam nie było za dużo, ale w dużej mierze tak odczytane wprost pan pisze Słowianie nie mają swojej mitologii to wszystko raczej późniejsze konstrukcje rekonstrukcję natomiast mają ten swój mit, który jest naszym wkładem właśnie tę kulturę światową, ale chciałbym się do tego wdaje się najważniejszy mecz z mojej perspektywy czytelniczki najważniejszej, a pana tezy czy odkrycia, że upiory to są byli są nie byli na pewno ludzie nie jakieś demony tylko ludzie co to znaczy do tak to jest taka jedna z rzeczy, która rzeczywiście mocno uderza w klasykę, czyli tam Moszyńskiego Gieysztora, którzy zawsze tam pisali, że byty demoniczne demonologia słowiańska demonologia ludowa pół demony czy coś takiego podczas gdy okazuje się, że w zasadzie upiory były naprawdę istniały upiory tylko, że ta nasza percepcja upiorów jest właśnie zniekształcona przez świat akademicki, ponieważ mieliśmy ludzi, którzy po prostu urodzili się upiorami, bo radzili się w czepku, bo urodzili się, czyli czy w pozostałościach błony płodowej na głowie to powiedzenie w czepku urodzony się stąd wywodzi i ono właśnie świadczy o tym, że ktoś będzie miał jakieś niesamowite zdolności rodzili się z zębami co też świadczyła o tych właśnie niesamowitych zdolnościach i ci ludzie przyjmowali bardzo często bądź też ich otoczenie przyjmowało często fatalizm stycznia ich upiory z upiorem, który za życia objawiał się właśnie takimi Super Power sami oni mogli przepowiada przyszłość stąd wieszczy mogli widzieć jakieś odległe wydarzenia mieli jakąś taką wiedzę byli takimi po prostu można powiedzieć tutejszymi szamana ami no i wiemy, że tacy ludzie np. stawali przed sądami, ponieważ oni również mieć zdolność rozpoznawania czarownic był taki można powiedzieć pewien genderowe konflikt pomiędzy czarownicami i upiorami upiory w większości byli mężczyźni oni np. rozpoznawali czarownice i tutaj co jest ciekawe uśpiono to oznacza, że chciałby być złe o i na tym, żeby przytrzymać słuchaczy w niepewności zawiesi naszą rozmowę w wrócimy do niej za kilka minut właśnie liczy dobrze, ale to tylko 1 bardzo wielu wątków słuchają państwo Łukasza Kozaka w kontekście naszej rozmowy podkreśla przede wszystkim autora książki Upiór historia naturalna za kilka minut po informacjach wróćmy na świat podgląd Agnieszka Lichnerowicz nie bladym arystokratą jak głosi po kulturalne był Upiór najczęściej jak rozumiem rum mianem czerwonym chłopem tak wynika z ustaleń badań literackich niezwykle szeroko zakrojonych, która prowadzi Łukasz Kozak i opisał upiora właśnie tego naszego z ziem Rzeczpospolitej pogranicza obecnie polsko ukraińskiego napisał Łukasz Kozak on cały czas państwa gościem zapraszam na część drugą rozmowę jeszcze raz dzień dobry mówię sprawdzam czy tam jeszcze pan jest z nami dzień dobry ze stron nic nie zabrało miasta strefy to świetnie przerwałam panu, gdy mówi wysoce, gdzie był, gdy mierzył się pan z tym myślę pytanie, które przychodzi każdemu do głowy to znaczy, jeżeli opowieść o Pio, że tak naprawdę opowieścią o ludziach lub tych, którzy żyli wiedzieli, że są upiorami albo byli postrzegani jako upiory albo po śmierci to w zasadzie to upiory to były dobre czy zła no właśnie po śmierci zazwyczaj były złe, chociaż zdarzało się, zwłaszcza w Małopolsce, że gospodarz strzygą wychodził z grobu i pomagał żonie w gospodarstwie, a nawet mógł spłodzić dzieci no i takie oczywiście tutaj kwestia czy w to wierzymy czy nie możemy mieć pewność co do 1 gospodyni, która była żoną strzygą na pewno miała no pewno większą wolność swobodę wprowadzeniu życia we wsi w tych warunkach powiedzmy, które wówczas były takie powiedzmy dosyć surowej moralisty dzięki, więc co do upiorów, które w wychodziły z grobu w niektórych miejscach one one musiały być złe, ale na pewno były na Pomorzu, zwłaszcza wśród Kaszubów no do okrutnej od razu w zasadzie zabierały się do uśmiercania całej rodziny mówimy o tych kaszubskich 200 czy opis takich tam nazywano no i upiory ukraińskie, które uchodziły za w ogóle najbardziej krwiożercze zabójcze, ale też miały takie czasami zachowania, że np. upiory wychodził z grobu np. chciał iść do karczmy się napić zabawić się pobić z kimś i tutaj to picie krwi, które kojarzymy z wampirami no to jest akurat dosyć rzadko relacjonowane częściej upiory strzygi niewieście dłuższą biją o UE albo jakiś nadprzyrodzony sposób zabijają ludzi, a paradoksalnie ludzie wypijali krew upiorów i tutaj jak najbardziej naprawdę wypijali krew upiorów to znaczy mamy dokumenty sądowe i mamy relacje chociażby piszą o tym Stanisław August Poniatowski, że jeśli ludzie chłopi zazwyczaj uznają kogoś za upiora, który np. po śmierci roznosi zarazę no to wykopują takiego trupa obcinają głowę wypijają krew takiego z takich zwłok na jej tutaj akurat już wchodzę na ten motyw upiora bóstwa właśnie obcinanie głowy przebijania kołkiem to są rzeczy, które trochę już znamy z popkultury od wampirów, ale wracając do tego my Meritum tego pytania, bo nie chcę popadać w dygresje nie rozumiem jak ludzie chcą, ale śmierdzi jak ludzie w większości złe, ale zdarzały się na dobre to zapytam tak, bo ta nie są naprawdę pana opowieść o upiora jest z 1 strony tak jak pan podkreśla też przywrócenie pamięci o tych, którzy już dożycia byli jakoś odrzucanie dziś byśmy powiedzieli pewnie dyskryminowanych z drugiej strony jak teraz pana słucham mam wrażenie, że też jest próbą jakiś odtworzenia bez dzisiaj, jakby oceniania nakładania naszej perspektywy przywrócenia świata, w którym rzeczywistość mieszała się z magią każda ludzie tak to widzieli ona nawet czy nie nie mieszała czary były po prostu naturalnym składnikiem my postrzegania świata tutaj, bo uniknąłby nawet powiedzenia, że kultura ludowa kultura typu Ludowego nie po prostu taka kultura powiedziałbym przed nowoczesna, która do dziś tak naprawdę nas trwa bardzo wiele naszych jakiś codziennych zachowań rytuałów wynika z jakiś takich reliktów myślenia magicznego wtedy to było zupełnie naturalne wtedy było jasne, że niektórzy ludzie np. są w stanie oddzielić swoją duszę od ciała w czasie snu i ta dusza przyjmowała postać kota i szła np. klaszcze mleko z k od od krowy sąsiada albo jeśli to była dusza dziewczyny, która się zakochała parobków to ten kod ta dusza w postaci kota tego papka dusiła i to określano mianem zmory i bez relacje na ten temat są tak bogate i gdy udokumentowane to znaczy tutaj nawet unikam czasami sformułowania wierzenia, bo czasami to były po prostu praktyki tutaj w, analizując ten cały materiał źródłowy trzeba wyłączyć nowoczesny nacjonalizm bardzo często, bo inaczej musielibyśmy od razu ten cały materiał odrzucić właśnie to jest dla mnie niezwykle ciekawe dlaczego, bo jest w takim w tym w w tym tekście odnajduje takiej spore irytacji nie wiem nie chcę tutaj jak właśnie się zajmować analizą, ale w każdej z buntu przeciwko o oświeceniu i temu podejściu swym oświeceniowym mu, który tak lider stycznie dusiło te relacje te percepcję te doświadczenia chłopów klasy ludowej to tylko dziś dla pana to jest ważne, żeby przywrócić właśnie tam perspektywy tych ludzi, a nie tych badaczy naukowców, którzy o nich pisali przede wszystkim dlatego, że to jest że, że też, że to się zachowało mimo tego całego stowarzyszenia mamy te przekazy źródłowe po drugie, my możemy zrekonstruować tak naprawdę no i zrobić taką archeologię naszej tożsamości naszej wyobraźni my sobie nie zdajemy sprawę jak czytamy Mickiewicza jak czytamy Dziady jak czytamy w upiora Mickiewicza jak to mocno jest osadzone właśnie w tej kulturze, która nam zupełnie umknęła i później filtrowana przez badaczy akademickich została w dużym stopniu tak naprawdę przeznaczona zdeformowane nawet przez taką badaczka Maria Janion tutaj bardzo mocno polemizuje ja zresztą podtytuł historia naturalna jest polemiką z jej biografią symboliczną wampira bo, bo ile dla Janion jest właśnie coś co istniało jest jakieś wyobrażenie ja widzę przez pryzmat źródeł, że to było coś dosłownego coś co było po prostu naturalną częścią życia ludzi też właśnie nie tylko chłopów nie tylko chłopów, ponieważ uczony rabin z Anthony Jakub Mn pisze o tym, że upiorem po śmierci stał się biskup Kamieniecki Mikołaj Dembowski to jest ten, którego znamy z ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk i paradoksalnie znajduje potwierdzenie w korespondencji biskupa lwowskiego z papieżem Benedyktem czternastym, który pisze również o pionach i papież Benedykt czternasty, który jest człowiekiem bardzo bardzo oświecony przecież Mahomet Woltera to jest właśnie, jakby o nim dedykowany jemu i on stara się odrzucić wiarę w upiory do tarcia posługuje w wampiry, które wy Polacy nazywacie upiorami oświecenie z 1 strony dusi ten tzw. zabobon, bo widzi w tym po prostu coś można by powiedzieć kolonialny wizerunek dzikusa, który narzuca na chłopów z polskiej Rzeczpospolitej z drugiej strony pamiętajmy, że polskie oświecenie to jest w zasadzie w 90% to są oświeceni duchowni to są po prostu rzymscy katolicy, którzy przyjmują pryzmat oświeceniowe i dokonują takiego miksu i oni chcą po prostu tę swoją religię z tych takich naleciałości zabobon innych oczyścić, a upiory wierzy np. jezuici oczywiście oni inaczej interpretowali, że to nie jest człowiek 2 duszach, bo to była herezja tylko, że to są zwłoki opętane przez diabła, więc w zasadzie cały ten osiemnasty wiek wieków upadku Rzeczypospolitej jak popatrzymy na pisma to jest wiek wielkiej polemiki, że upiorów nie ma, że po prostu nie istnieją upiory pisze o tym wróżba czka piszą o tym, bo hamulce piszą UE pisze Staszic jednocześnie ci uczeni oświecenia owi przekazują nam bardzo dużo bardzo cennych informacji na temat upiory zmów wiary w upiory no i kiedy ta wiara upiory ich zdaniem wraz ze z ze zniknięciem Rzeczpospolitej wraz ze zbiorami znika nagle po kilkudziesięciu lat pojawia się taki Mickiewicz jakiś prowincji już z Litwy i nagle wprowadza upiory do literatury stąd tak naprawdę zaczyna się wielka walka klasyków z romantykami, która właśnie tutaj rok romantyzm właśnie ona w początkach jest tak naprawdę wielką kłótnią o to czy jest przyzwoitością i dobrym smakiem wprowadzać żywe trupy by literatury do dramatu do wierszy, ale tak czy się zastanawiam to dotyczy to co pan powiedział jest by absolutnie przekonujące, ale czy to po prostu chodzi no bo słowo zabobon jest oczywiście bardzo tak można powiedzieć klasy stożki czy pejoratywne, ale w pewnym sensie można by powiedzieć że, że edukacja nauka no po prostu rozległy uraz gromił przekonanie o istnieniu upiorów no to jest chyba od Kay a dlaczego pan, jakby remake u tak bardzo chce przywrócić te perspektywy bez tej oceny naukowej o jak w oczywisty nie chce przywrócić by powszechnej wiary w Pionierze nie ma dzisiaj taka jak 18 wieku nowa we z was my, że w zasadzie wtedy co drugi pochówek był chyba rozkopywanie co co trzecie zwłoki co trzecim zwłoką obcinano głowę dochodziło do samosądów no naprawdę ta post mord realna rzeczywistość schyłku Rzeczypospolitej, ale nie tylko przez cały 19 wiek co parę miesięcy gazety informują o tym, że gdzieś wykopano trupa obciętą głowę, że gdzieś urządzono wręcz polowanie na upiory moja perspektywa jest taka jako, że to są badania mikro historyczne jest antropologia historyczna tego nie można oceniać tak jakbym teraz poszedł nie robi badań terenowych niestety nie nie mam takich kompetencji ale kiedy badacze idą teraz badacze powiedzmy świadomi empatyczni dobrze wykształceni dobrze informowani idą badacz społeczności dajmy na to z syberyjską, gdzie jest ciągle pamięć szamana albo gdzieniegdzie gdzie, gdzie ciągle ta tradycja Szymańska jest żywa no to nie absolutnie absolutnie nie będą na to patrzyli z dystansem z pełną niewiarę będą musieli po prostu przyjmować i będą musieli temu zaufać to jest niezwykle ciekawa perspektywa to jest obrazoburcze w, choć ten test jest dużo więcej mam nadzieję na kolejną rozmowę do pana mówić o czarownicach myślę, że bardzo pro prowokacyjne tutaj interpretację znajdziecie państwo w książce Upiór do czasu kolejnej rozmowy mam nadzieję, że autor Łukasz Kozak przyjmie zaproszenie po prostu możecie państwo sięgnąć po książkę pisać maile mam nadzieję po prostu wrócimy do tej rozmowy dyskusji bardzo dziś za nią dziękuję Łukasz Kozak autor upiora był państwa gościem bardzo dziękuję Zwiń «

Upiór? Rumiany polski chłop. Książka o ludziach odrzuconych przez oświecenie

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: ŚWIATOPODGLĄD

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 03:00

Najnowsze Podcasty

Dlaczego Polacy nie palą się do protestów?

Freud vs Clausevitz. Dlaczego ludzie zaczęli prowadzić wojny i wciąż to robią? [Ehrenreich]

Rada UE ostatecznie przegłosowała przepisy zakazujące sprzedaży nowych aut spalinowych od 2035 roku. Jak oceniasz te decyzję?

Czy mamy wystarczającą ilość energii jeśli w ciągu 10 lat pojawi się 1 mln samochodów elektrycznych?

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL