Jaką rolę odegrała konstytucja Nihil Novi?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

roztworem zawitał do Radomia wraz z końcem marca wcześniej czekając na spóźniających się posłów z Prus Litwy polował jedyni jednak wraz z pojawieniem się majestatu Aleksandra Jagiellończyka na radomskim zamku odprawienie mszy świętej w farze można było zaczynać sejmowe obrady Aleksander założył koronę po zmarłym na syfilis bracie tylko dzięki temu, że hojnie opłacił się magnaterii przywilej Mielnicki im dał władzę, jakiej jeszcze nie mieli to z kolei podburzył Rozwiń » zbuntowało szlachtę stawiła ona opór fiskalny zabójczy dla skarbca z miesiąca na miesiąc umacniała się też obywatelskie nieposłuszeństwo wobec nakazów magnaterii król, który zresztą po ukoronowaniem przywilej Mielnicki wcale nie zatwierdził, a potem wygasił za cenę znacznych strat terytorialnych konflikt z Moskwą postanowił teraz odwrócić sojusze i oprzeć się znów jak jego poprzednicy na braci szlacheckiej najpierw na Sejmie w Piotrkowie rok wcześniej odwołano przywilej Mielnicki zabroniono łączenia wysokich urzędów państwowych 1 rynku ustalono też ich organizacji kompetencje ograniczono rozdawnictwo dóbr Królewskich i w końcu w Radomiu przyjęto nową konstytucję Nihil Novi odtąd na potomne czasy głosi dokument nic nowego stanowione będzie nie ma przez nas naszych następców bez wspólnego ze Zwolenia senatorów posłów ziemskich coby było ujmują i kół ciążenia Rzeczypospolitej oraz ze szkodą krzywdą czują aczkolwiek, tudzież zmierzało ku zmianie prawa ogólnego wolności publicznej Polska staje się republiką szlachecką wchodzi też tą zmianą ustrojową czasy nowożytne jest 30 maja 1500 piątego roku powrót do przeszłości w poniedziałki po dwudziestej drugiej zaprasza Karolina Lewicka jest z nami dr Sebastian Adamkiewicz historyk publicysta muzeum tradycji niepodległościowych w Łodzi dobry wieczór panie doktorze dobry wieczór pani redaktor dobry państwu Radom na początku szesnastego wieku to jest miasto średniej wielkości liczył najprawdopodobniej mniej niż 2000 mieszkańców 100 kilkadziesiąt domów w większości drewnianych, które na dodatek 2 lata później 1500 siódmym roku strawił niestety pożar w lwiej części jak to się stało, że Radom przeszedł do historii jako miasto, w którym obradował Sejm, który w tamtym czasie zwykle obradował w Piotrkowie przecież i że właśnie tam przyjęto konstytucję Nihil Novi, dlaczego Radom nowym oczywiście zadecydowały względy praktyczne tak jak w ogóle względy praktyczne zdecydowały o miejscu zajmowania ten Sejm Radomski miał nieco inny charakter niż te sejmy wówczas na koronie Królestwa polskiego, dlatego że obejmować miał wszystkie terytoria zależne od władzy króla Aleksandra, bo wówczas w Polsce i na Litwie, czyli zarówno w królestwie polskim jak wielkim Księstwie litewskim panował król, który nazwał Aleksander rzadko pamiętamy, dlatego że dlatego pragnę przypomnieć by te lata faktycznie początek szesnastego wieku dla nas dość enigmatyczne jeśli chodzi o panowanie jeszcze może pamiętamy trochę Olbrachta, ale Aleksander dziś nam umyka wówczas panuje król Aleksander, który wpada na taki pomysł, żeby zorganizować Sejm, na który chciałby zaprosić przedstawicieli we wszystkich terytoriów, na których on panuje przede wszystkim oczywiście Korona Królestwa polskiego, ale i wielkie Księstwo litewskie, ale tzw. Prusy królewskie to jest terytorium to są te ziemie, w których on chce zaprosić ludzi właśnie na ten Sejm takim miejscem doskonałym jego zdaniem jest właśnie Radom wcześniej był Piotrków Trybunalski, dlatego że Piotrków Trybunalski dzisiaj znajdujący się na ziemi łódzkiej na wówczas to wielkie oczywiście miasto znajdowało się też pośrodku drogi pomiędzy Wielkopolską Małopolską pan też do Sejmu odbywały się tam, ale w przypadku takiego Sejmu, na który też starano się zgromadzić przedstawicieli wielkiego Księstwa litewskiego plus Królewskich dale także właśnie z Wielkopolski Małopolski to właśnie radą wydawał się doskonałym miejscem to jeszcze dopytam o Aleksandra Jagiellończyka urodzony w 1400 sześćdziesiątym pierwszym roku syn Elżbiety Rakuszanki Kazimierza czwartego Jagiellończyka najpierw został wielkim księciem litewskim to 1400 dziewięćdziesiątym czwartym roku, a po śmierci wspomnianego już Jana Olbrachta prawdopodobnie na syfilis szalejący wówczas w całej Europie w 1500 c pierwszym roku został królem Polski mam tutaj takie 2 cytaty o nim kronikarz Maciej Cichowicz tak opisał przewyższą rodzeństwo swoje pod względem tak gości fizycznej, ale ustępował mu zdolnościach umysłowych bardzo podobnie pisze historyk Frederick Pape nowy potomek przewyższał rodzeństwo dwoje pod względem długości fizycznej, ale ustępował mu zdolnościach umysłowych wyrasta na creme tego młodzieńca kości z tego muskularne ego, jednakże brakowało mu szczególnie tak cenionego nam na wówczas daru wymowy i to nie tylko publicznych przemówieniach, ale nawet i z potocznych no jak to jest tym Jagiellończyk kie udane nieudane trudno powiedzieć oczywiście historiografia wspomniany Pape opisuje go raczej krytycznie i faktycznie Aleksandrze w ogóle powstało bardzo mało prac jest jego biografia pióra Fryderyka papy, ale zjeżdżały biografia przedwojenna pakowana bodajże 19363006. rok tutaj jeśli chodzi o rok mogę się mylić, ale to jest przedwojenna na pewno biografia, która też niedawno została wznowiona jakiś czas temu, ale w każdym razie faktycznie nam brakuje jakich opracowań nowszych opracowań na temat Aleksandra swej biografii swych nielicznych prac na jego temat czy też na temat epoki w ogóle, w której żył faktycznie wychodzi nam obraz człowieka, który no nie był jakimś ani wybitnym mówcą ani postacią charyzmatyczną dlatego pan tego wyróżniało tężyznę fizyczną, bo faktycznie tak o nim pisano, że to był człowiek, który był bardzo dobrze wysportowany były człowiekiem, który wyróżnia się tam tężyzną fizyczną natomiast jego walory umysłowe no były tutaj represjonowane przy czym ja zawsze biorę pod uwagę również to w ogóle od władcy wymagano bardzo wiele nie zawsze ci władcy do tych wymogów dorastali bardzo często władca wpisano właśnie, że byli intelektualnie dość ograniczeń, ale jeśli spojrzymy na okres jego panowania oczywiście wydaje się być taką bez ładną bezwładny narzędziem w rękach, a to magnatów możnowładców, a to później szlachty natomiast wydaje mi się, że jeżeli spojrzymy na jego biografię polityczną to jest człowiek, który potrafił otoczyć się bardzo ciekawymi mądrymi ludźmi to był człowiek, który potrafił lawirować między stronnictwami, a który jednak miał jakieś umiejętności polityczne, które pozwoliły prowadzić politykę palenie inaczej i reagować odpowiednich momentach i który niewątpliwie też wpływu na sytuację w 1500 piątego roku, kiedy ta słynna konstytucja Nihil Novi została uchwalona i moim zdaniem nie można do końca traktować to jedynie jako takiego człowieka, który stał się ofiarą polityki czy był jedynie taką marionetką polityki zajmie się jednak, że to był człowiek, który też w tej polityce aktywnie uczestniczył, chociaż zdawał się być w niej niewidoczne no i niewątpliwie jest też tak, że Aleksander troszeczkę no stał się ofiarą jego brata Zygmunta, ale także syna Zygmunta starego, czyli Zygmunta Augusta 2 wielkich charyzmatycznej władców, a niewątpliwie bardzo bogatej biografii, a na ich tle oczywiście Aleksander, ale także na tle swojego ojca Kazimierza no faktycznie wypada blado, ale wypada blado również, dlatego że panował niezwykle krótko potem zmarł też na tzw. chorobę francuską kiły albo syfilis zapytało początki jego panowania właściwie o jego dron drogę do Korony, bo to było także poprzednicy Aleksandra Kielar opierali się głównie na szlachcie tymczasem Aleksander jako pierwszy przełamuje tę tradycję i związuje się z magnatami tutaj piję rzecz jasna do przywileju mielnickiego, skąd odwrócenie sojuszy czy ten Sojusz z magnatami właśnie utorował Aleksandrowi drogę do tronu polskiego no sytuacja wówczas na terytorium Królestwa polskiego czy w ogóle na terytoriach Królestwa polskiego wielkiego Księstwa litewskiego jest dość specyficzna zacznijmy od tego, że Jagiellonowie bardzo często powtarzam w naszych rozmowach, ale powtarzam, dlatego że pan nie jest jeszcze w naszej świadomości polskiej świadomości tak rozpowszechnione to są władca elekcyjny to są władca elekcyjny oni pochodzą z wyboru, chociaż Polska polskie elity polityczne zgadzają się do co do tego, że raczej powinni być to władcy z dynastii Jagiellonów mówi raczej, dlatego że różnych sytuacja, w której owi władcy z dynastii Jagiellonów troszeczkę no próbowali coś tutaj ugrać nie do końca chcieli przyjąć tron tak np. Kazimierzem Jagiellończykiem pojawiały się różne szantaży, że wobec tego można łatwo czy też elita polityczna wybierze sobie kogoś innego planu jakieś inne, gdy dynastii, która dziś może spokrewniona jest miastami albo związana z piastami natomiast co do zasady uznawano, że po raki powinny być Jagiellonowie natomiast oczywiście nie tych Jagiellonów było bardzo wielu, bo chociażby Aleksander miał jeszcze brata Zygmunta, ale miał też Łapa Władysława, który panował tutaj na Węgrzech i Czechach stąd też do tutaj Polska polskie możnowładztwo czy w ogóle Polska wspólnota polityczna USA miała troszeczkę szerszy szerszą możliwość wyboru po co z pewnością było dla Aleksandra pewnym jego atutem to było to, że był wielkim księciem litewskim, a polskim elitom politycznym bardzo mocno zależało na tym, żeby tworzyć wspólnotę polityczną z Litwą, dlatego że ta wspólnota polityczna, czyli po otwierała bardzo duże możliwości w polityce zagranicznej to faktycznie też tworzyła pewną lokalną potęgę militarną, a przede wszystkim ekspansja na wschód, ale też próby odparcia najazdów tatarskich z południa na, ale też konflikt z zakonem krzyżackim projektu, że cały czas był aktualny to wszystko skłaniało polskiej można łatwo do tego, żeby nawiązywać relacje z wielkim księstwem litewskim Aleksander od początku w tym wyścigu do polskiego tronu oczywiście był faworytem, ale polskie możnowładztwo wykorzystało taki moment, że faktycznie Polska Szlachta my czy polskie rycerstwo było trochę osłabione latami panowania Olbrachta który, bo nie zapisał się wówczas jako władca wybitny przede wszystkim klas no wiem za Jana Olbrachta wyginęła Szlachta ładnie klęska wyprawy mołdawskiej to niewątpliwie było takie wydarzenie, które osłabiły pozycję rycerstwa tej polityce i możnowładztwa postanowiło wykorzystać postanowiło wykorzystać to w sposób podwójny z 1 strony, namawiając do stworzenia czegoś takiego jak Unia mielnicka, czyli porozumienie próba porozumienia z wielkim księstwem litewskim stworzenia jednolitego państwa, w którym władza królewska będzie wyniku, bo król będzie wybierany przez elekcję, ale ta lekcja będzie miał taką formułę, że to właśnie polscy panowie będą mieli przewagę nad przedstawicielami wielkiego Księstwa litewskiego to miało przede wszystkim uchronić przed taką sytuację, że najpierw to na wielkim Księstwie litewskim wybierano w ławce to wymuszało na polskich panach wybór tego samego władcy, którego wcześniej wybrali Litwy i ponieważ od tego się może nie tyle obawiano uważano za złą praktykę było jednak Korona Królestwa polskiego uważała się za to metropolie lato powinna wpływać na wielkie Księstwo litewskie nie odwrotnie ach, a tymczasem praktyka, że to najpierw na wielkie Księstwo litewskie wybierało sobie władcę albo pan też władca był trochę inny sposób wybierany najczęściej przez tzw. dyspozycję, kiedy umierający wielki książę litewski wskazywał, kto powinien być jego zastępcą, a czasami też wąskie grono bojarów wynosiło na tron tak jak chociażby Aleksandra właśnie polskie możnowładztwo starało się temu przeciwdziałać stąd też jeden z ważniejszych zapisów tej Unii mielnickiej jest elekcja łapy, ale electro tak skonstruowana, żeby polscy panowie mieli tutaj w tej elekcji przewagę tomu pierwszego pływałem w tej Unia mielnicka bardzo miałaby trwała Unia między polską Litwą natomiast drugi dokument jest tzw. przywilej Mielnicki, czyli taki zespół praw, który nadawał Senatowi, czyli możnowładca najważniejszym urzędnikom państwowym, ale też najbogatszym przedstawicielom elity politycznej nadawał takie uprawnienia, że w zasadzie tworzył w państwie polskim coś w rodzaju oligarchii możnowładców i czy niektórzy też powiedzą oligarchii magnackiej, chociaż to pojęcie magnata powinno raczej być stosowane w stosunku do XVII-wiecznej możnowładców, ale niewątpliwie do takiej oligarchii ten przywilej Mielnicki mógł doprowadzić ją znacznie poszerza prawa Senatu, ale także co bardzo istotne deprecjonować pozycję władz, dlatego że jazda nazywał pierwszym senatorem np. pierwszy równy znacznie ogranicza władzę na rzecz cela to np. król nie miał swobody wyboru i urzędników nie miał swobody wyboru senatorów tylko był uzależniony od zgody Senatu Senat też miały być taką strukturą bardzo hierarchiczna, której można było awansować z niższego niższej pozycji na wyższą pozycję i była bardzo określona hierarchia awansu są też oczywiście ograniczało możliwości łapy sterowania czy kreowania swojej własnej polityki i to jest moment faktycznie istotne, ponieważ dzięki tym przywilejom dwom dzięki przywilejowi mielnickiej, ale też dzięki Unii faktycznie mamy zgodę możnowładców na to, żeby Aleksander panował, ale i Aleksander zgadza się początkowo na ten przywilej, obawiając się troszeczkę oto, że mógłby władzę utracić, ale też inne stosuje taki wzorzec, który już na Litwie, kiedy on został wyniesiony przez bojarów litewskich do władzy to również na samym początku bardzo mocno dzięki tam różnych przywilejów, które wówczas zadał bardzo mocno również podkreślił władze bojarów litewskich i możnowładztwa litewskiego, czyli tutaj postąpił dochodzi bardzo podobny sposób oparł swoją władzę na samym początku może władztwo, wykorzystując moment, w którym Szlachta od tych troszkę nieudanych rządach Jana Olbrachta była słabsza Michał Bobrzyński napisał, że ten przywilej w Mielniku rząd Polski pozostawił tylko imienia Królewskim, a w istocie rzeczy zaprowadzą zupełną arystokrację król miał być tylko prezydentem Senatu, który sam swoich członków sądził starostowie słuchacz mieli rozkazów nie króla le 3 senatorów mówił pan panie doktorze, że ten przywilej deprecjonować osobę królewską, ale jeszcze musimy powiedzieć o innych represjonowanych, bo Szlachta została w tym przywileju potraktowana fatalnie została nazwana tłumem ludzi niedobrych i zmiennych to niewątpliwie szlachtę bardzo ubodło, bo potem przez kolejne dekady będzie się Szlachta wzdryga, acz na wspomnienie w ogóle tego dokumentu rząd go mam cytat nieprzyzwoitym ponad wszelką miarę, czyli wręcz obsceniczny to jak Szlachta zareagowała jak się okazało, że jest turban walorów w Levi, czyli tłumem ludzi niedobrych zmiennych Otóż Szanowni Państwo na początkowo troszeczkę zareagowała jak z nich świadomością co oznacza ten przywilej, dlatego że faktycznie te odkryła się dopiero w 1500 czwartym roku to jest taki moment bardzo zdecydowanego buntu po prawdopodobnie wynika nie tylko ówczesnej sytuacji międzynarodowej, że problemu w relacjach międzynarodowych, jakie popadł królestwo polskie i wielkie Księstwo litewskie wojna chociażby z Moskwą jak aktualny dzisiaj znowu temat Szanowni Państwo oczywiście tutaj, ale też prawdopodobnie kryzys przywództwa popiera ten kryzys przywództwa dziś udaje się opanować około 1500 czwartego roku faktycznie taka ma być mocno kontrofensywa tej wspólnoty szlacheckie 1500 czwartym roku odpływał również ktoś nieudolnych rządów senatów, więc początkowo faktycznie mamy sytuacje też dużej bierności ze strony szlachty, ale proszę oczywiście zmienia, kiedy okazuje się, że rządy Senatu to jest to są rządy troszeczkę tak jak potopu Henryka Sienkiewicza, czyli trochę taka walka o sukno, które w których, którym jest królestwo polskie zaczyna się takie rozgrywanie przez panów senatorów tego tego tego tego sukna, którym królestwo Polski jest no to oczywiście również negatywnie wpływa na skarb państwa negatywnie wpływa na sytuację polityczną na sytuację wewnętrzną w królestwie i uruchamia procesy emancypacyjne wśród polskiej szlachty, czego efektem są Sejm 1500 czwartym i 1500 piątym roku ten sen 1500 czwartego roku to jest mocne uderzenie ekonomiczne polskiej można łatwo, a 1500 piąty rok to jest uderzenie polityczne takiej sekwencji jest to uderzenie wspólnoty tego ruchu szlacheckiego, czyli najpierw próba osłabienia ekonomicznego odkopania pewnych podstaw ekonomicznych grunt ująć w przewagę może o VAT w państwie no i 1000 piąte 1500 piąty rok, czyli podważanie już tych struktur politycznych które, które tutaj są przy czym ja pragnę dodać, że sprawa przywileju mielnickiego ona będzie powracała szef cały niemal wiek 16 biała bez skrupulatnie badałem dokumenty dotyczące pierwszego bezkrólewia po śmierci Zygmunta Gustavo to był temat mojej pracy magisterskiej później mojego doktoratu i tych dokumentach sprawa przywileju mielnickiego bardzo często powraca tak naprawdę senatorowie często twierdzą, że ten przywilej nadal funkcjonuje no to jest oczywiście źródłem ogromnej polemiki bardzo poważnej dyskusji z ruchem średnio Szlacheckim, ale faktycznie ten przywilej Mielnicki i stosunek do przywileju mielnickiego to jest jakiś element emancypacją c środowiska szlacheckiej środowiska rycerskie i pewien sposób konstytuujących konstruujący OEM wspólnotę polityczną, jaką jest druk średnio szlachecki w wieku szesnastym ciągle ten przywilej Mielnicki będzie powracał ta próba ustosunkowania się do tego przywileju będzie takim czynnikiem niezwykle istotne dla ówczesnej ślad wspomnieliśmy o tym oporze fiskalnym szlachty wobec króla ma w materiale czytałam też panie doktorze, że właściwie możnowładcy i wyznaczeni przez nich starostowie zderzyli się z takim powszechnym obywatelskim nieposłuszeństwa np. odmawiano wykonywania poleceń wydawanych przez Senat tak oczywiście to było jakieś takie początki początki buntu ono oczywiście nie były nie były oficjalne nie były oficjalne ruchy polityczne, ale faktycznie mamy do czynienia sfera niezadowoleniem, ale po też jest dopiero rok 1500 czwarty potem dopiero mamy do czynienia faktycznie z rosnącym z rosnącym oporem tej wspólnoty, która będzie miała bardzo praktyczny wymiar właśnie odznaczający się z tymi konkretnymi ustawami, które zmienią myślę, że o, których też powiemy za chwilkę, które zmienią troszeczkę sytuację oczywiście nie umieją w sposób nagły diametralne to też będą lata lata starań zresztą z tego powodu m.in. ukształtuje się ruch egzekucyjny już w okresie panowania Zygmunta starego, a później także Zygmunta Augusta się kształtuje, dlatego że te postanowienia, które zostały w 1500 czwartym przez 500 piątym roku zawarte na tych 2 Sejm ma ona nie do końca były respektowane nie do końca były wykonywane przez polskich królów stąd też ten ciągle powracający temat i próba egzekucji tych ważnych praw z nich to zapytam panie doktorze kontekst międzynarodowy, bo mam wrażenie rząd też jest istotne, bo pierwsze lata swego panowania Aleksander był zaciągnięty w wielkim księstwem moskiewskim, a pierwsza wojna z Księstwa była jeszcze w tedy, kiedy Aleksander nawet nie był księciem litewskim ponosi zakończyła w 1400 dziewięćdziesiątym czwartym roku, ale właśnie już w 1000 pięćsetny rozpoczęła się kolejna tak mamy wojnę z wielkim księstwem moskiewskim to są istotne wojny, dlatego że wielkie Księstwo litewskie rywalizuje z wielkim księstwem moskiewskim o przewagę na Wschodzie, dlatego że w ogóle wielkie Księstwo litewskie oprócz tych rdzennych terytoriów litewskich kształty okolic Wilna to są czy Żmudzi to w większości to są terytoria dawnego Księstwa kijowskiego dawnej Rusi Kijowskiej my które, którym Litwinom udało się podbić i wielkie Księstwo litewskie rywalizuje z wielkim księstwem moskiewskim przewagę na Wschodzie i tu oczywiście znowu możemy spojrzeć na historię współczesnego widza od tej pory w zasadzie nic się zmieniło, bo ciągle trwa wojna o o ten dziwny ziemię na Wschodzie tam przewagę na Wschodzie i faktycznie wielkie Księstwo litewskie w tym okresie takie wojny prowadzi prowadzi ze zmiennym szczęściem, ale w momencie, w którym mówimy to państwo jest po stronie jednak wielkiego Księstwa moskiewskiego, które na tym froncie wschodnim i innych działań ówczesnych politycznych zdobywa przewagę no jest wielkim zagrożeniem dla wielkiego Księstwa litewskiego, ale tym samym również Królestwa polskiego wielkie Księstwo litewskie wówczas potrzebuje związków królestwem polskim przede wszystkim, dlatego że uważa, że lew Polski weźmie część środków do prowadzenia wojny weźmie na siebie część obciążeń związanych prowadzeniem wojny weźmie na siebie i to jest pewien gwarant utrzymania przewagi wielkiego Księstwa na tym terytorium z kolei królestwo polskie z 1 strony oczywiście te obciążenia są dla Królestwa polskiego bardzo poważne, ale jest szansa ekspansji na wschód jest szansa zdobycia nowych terytoriów i jest to szansa ugruntowania potęgi Królestwa polskiego tej części Europy stąd też oczywiście też w interesie Królestwa polskiego jest kontynuowanie tych sporów zatargów z wielkim księstwem moskiewskim w tylko, że jakoś tak właśnie nie wyjdzie nam w tej potyczce, bo przecież na mocy rozejmu zawartego w 1500 trzecim roku Litwa straciła 13 swego terytorium, jeżeli dobrze pamiętam, ale właśnie pomiędzy innymi było takim efektem, który uruchamiał opozycję szlachecką względem możnowładców to był też argument za tym, żeby jednak zmienić sposób zarządzania, dlatego że ta polityka rozrabiają jak bóbr domeny królewskiej chociażby ona nie jest sprzyjała wzmacnianiu skarbu Królewskiego, a to ze skarbu Królewskiego finansowana miała być armia, więc te wszystkie reformy, które w, których domagała się średnia Szlachta one miały służyć skarbowi Królewskiemu miały wzmacniać skarb królewski, a tym samym miały pozwalać na gromadzenie środków na prowadzenie działań wojennych, więc tutaj z tego punktu widzenia oczywiście ruch średnio szlachecki nie tylko dbało własne interesy nie tylko pokazywał własną emancypację, ale także stały za nim bardzo wyraźne interesy i racja stanu Królestwa polskiego to jest tylko na marginesie wątek towarzyski po tej pierwszej wojnie Litwę z wielkim księstwem moskiewskim pokój przypieczętowano ślubem Aleksandra z córką Iwana 0302. Heleną, mimo że potem te stosunki litewską moskiewskie dobrych nie należała potem znowu była wojenna ścieżka to ponoć to małżeństwo skazane było niezwykle udana szarża to było niezwykle udane, ale warto tutaj podkreślić, że ona została przy wierze prawosławnej i została przy wierze prawosławnej z tego powodu m.in. nie została koronowana na polską kula nie otrzymała Korony polskiej do końca życia była nazywana jedynie małżonkom królewską w taki godności królewskiej nie otrzymała ze względu na zachowane przez siebie prawosławie no to 1500 czwarty rok Sejm w Piotrkowie, gdzie odwołano przywilej Mielnicki, ale też przyjęto inne ustawy m.in. m.in. takie, które zabrania łączenia wysokich urzędów w 1 ręku czy właśnie ograniczały rozdawnictwo dóbr Królewskich, o czym wspomniał pan doktor ne przed chwilą to, że ten pierwszy krok w kierunku opierania się dalszego na szlachcie ani na Magna Terry, a to bardzo ważny krok, bo konstytucja Nihil Novi 1500 piątego roku ona, że pewnym gestem politycznym ona kształtuje będą spory polityczne, ale po 1500 czwarty rok tak jak w ogóle tak jak w ogóle gospodarka jest bardzo istotna w kształtowaniu się systemu politycznej czasami czasami deprecjonuje jej znaczenie albo nie dostrzegamy znaczenie, ale ona jest bardzo istotna doskonały szlak sobie zdawała z tego sprawę, że właśnie kwestie gospodarcze są najistotniejsze na czym one przede wszystkim polegał Otóż Szanowni Państwo, żeby po wielkim uproszczeniu państwo pisać bardzo poważnym źródłem dochodów i też to niesamowita analogia możemy znaleźć w dzisiejszych czasach jest to dobra domeny królewskiej powiedzielibyśmy z 1 strony własność prywatna króla własność ziemska, która należy do władz, ale z drugiej strony w ówczesnym państwie, który już od blisko 2 stuleci kształtowała się dach Korony Królestwa polskiego, czyli takiej wspólnoty nad monarsze oddzielonej od króla wspólnoty o charakterze państwowym to dobra domeny królewskiej były de facto dobrami państwowymi za takie dobra państwowe uważała chociażby polskie rycerstwo Polska Polska Szlachta poseł dobra państwowe, które oczywiście dzierży król, ale one tak naprawdę mają służyć pewnym interesom państwa i teraz król i oczywiście nie mógł sam zarządzać tymi ziemiami tylko te ziemie rozdawał ziemię rozdawał rozdawał pod tymczasowy zarząd, a bardzo często te ziemie również rozdawał w formie zastawu brał pożyczkę np. na działania wojenne i w formie zastawu taką ziemię poddaną jakiemuś możnowładcy, bo takiego można władcy było stać na to, żeby taką ziemię, żeby dać taką pożyczkę taką ziemię na siebie wiatr i carat na czym pole problem polegał też, że dlatego, że większość tych umów zastawniczych polegała na tym, że damy możnowładcy taką, że nie brał i dzierżawił nią dzierżawi ją dopóki Władka mu pieniędzy nie oddał natomiast dochody i w tym czasie oczywiście czerpał dochody z tej ziemi dobra domeny królewskiej i te dochody, które zdobywał nie pokrywały tego zadłużenia tylko nadal czekała monarcha zgromadzi odpowiednią sumę pieniędzy mimo to pieniądze od ofert Obama dobra domeny królewskiej z powrotem do dóbr do mamy skład był domem do Coco zmienił Sejm 1500 czwartego roku właśnie był zmieniony sposób odzyskiwania dóbr domeny od tej pory pieniądze, które można władca miał zyskiwać na dzierżawienie dóbr on już były przeznaczane na poczet spłaty długu, a tutaj chodziło chodziło o to, żeby szybciej dobra domeny królewskiej powracały do dobry domeny królewskiej, żeby szybciej one znowu były w składzie tych dóbr państwowy i teraz drugim elementem również było to, że zasadniczo dóbr domeny królewskiej nie można było dawać Podravka, bo to jest drugie postanowienie nie można oddawać pod wzrasta, ale oczywiście Szlachta też doskonale wiedziała, że państwo musi być nieco elastyczne miały być pewne wyjątkowe przypadki i który władca mógł taką ziemię pod zastaw oddawać tylko, że na ten wyjątkowy przypadek mógł się zgodzić Senat musiał się zgodzić cena, ale wyłącznie na Sejmie o tutaj chodziło oczywiście Senat miał takie uprawnienie, że mógł się zgodzić na wydzierżawienie takiej ziemi, ale będąc pod kontrolą Izby poselskiej izba poselska to widziała kontrolowała mogłaś temu sprzeciwić, bo właśnie sprzeciwić wydzierżawieniu takiej ziemi i dla tego co miało się odbywać na Sejm, ale jeżeli już wydzierżawiono taką ziemie to jeśli dane można władca czerpał z niej dochody potem dochody pokrywały spłatę długu ta jest bardzo istotne uderzenie właśnie we dobra można ład to jak możnowładcy kształtowali swoje dobra przy czym Szanowni Państwo problem egzekucji tych przepisu to jest tak naprawdę cała historia szesnastego 2 ruch egzekucyjny, który funkcjonował w szesnastym wieku odnosił się cały czas do tych ustaw do tych uchwał, które zapadły na początku wieku szesnastego, a później były nagminnie łamany tylko przez Zygmunta starego tylko przez własne już przez jego syna Zygmunta Augusta, gdzie już kwestie prywatne chociażby jego związek z Barbarą Radziwiłłówną wielki sprzeciw Senatu tam doprowadził do ponownego rozdawnictwa dóbr domeny królewskiej łamiących przepisy prawa, o których wcześniej wspomniałem to narodziło ruch egzekucyjny to nas doprowadziło do tej kolejnej fali kolejnej hali emancypacji społeczności szlacheckie, więc tutaj mamy bardzo ważne uchwały do tego dojdą takie uchwały jak chociażby ta, która zakaże dzierżenia dóbr przez kanclerza przez podkanclerzego tych przepraszam nie tyle dóbr co ważnych urzędów państwowych wysokich urzędów senatorskich, które łączyły się również chce dzielenie pewnych dóbr, które były niezwykle dochodowe chodziło tutaj oczywiście o o to, żeby nie doprowadzać do do powstawania jak monopolowi urzędniczo ziemskich stały też ważny przepis no i 33 przepisy były bardzo silnym uderzeniu właśnie tam elitę możnowładców to zapytam teraz tak, bo cały czas rozmawiamy o tym kto kogo na początku szesnastego wieku czy Szlachta magnaterii czy magnateria Szlachta no jak odróżnić jednych od drugich przygotowałem, przygotowując się do naszej audycji trafiła na niezwykle interesujące tekst Piotra Wesołowskiego w tygodniku polityka, który pisał tak historycy od dawna zastanawiają się jak odróżnić magnata ogół szlachty jak znaleźć kryteria dla magnaterii za główną znali majątek magnat szlachcic bardzo bogaty bycie magnatem jest równoznaczne z posiadaniem dużego majątku jak dużego rzecz nie jest prosta niekiedy historycy stwierdzają, że magnat to ten, kto miał więcej niż 10 wsi, ale przecież wiesz wsi nierówna chodzi zarówno jej rozmiar jak dochód z niej i tak np. w szesnastym wieku zamek Nata w Wielkopolsce można uważać tego, kto miał przynajmniej 10 wsi w Małopolsce zaś tego, kto miał ich więcej niż 20 i co pan na to panie doktorze lub próżno, bo stajemy się tylko zgodzić z tym fragmentem, bo faktycznie kwestia kryteriów magnat kości albo chleb kości są bardzo płynne, dlatego że faktycznie te w Wielkopolsce np. Wielkopolski bardzo często powtarzane przez historyków bardzo wielu publikacjach na ten temat, bo faktycznie tam posiadanie 10 wsi czy mimo człowieka niezwykle zamożny natomiast dziś posiadanie 10 się nawet na Polesiu albo faktycznie gdzieś we wschodniej Małopolsce oprócz takiego znaczenia miało to były wsie biedniejsze były mniejsze, więc to jest ogromny problem natomiast oczywiście są pewne kryteria, na których możemy się skupić pierwszym takim kryterium faktycznie jest majątek tej musimy teraz brać oczywiście pod uwagę te różnice związane z wielkością majątków poszczególnych ziemia, ale możemy to możemy mniej więcej oszacować jak możemy mniej więcej dochody z dóbr, które o szczególnym magnat posiadał czy można własne szlaki możemy pogrupować to nam pozwala w jakimś sensie określić zamożność danego człowieka, ale nie tylko zamożność decydowała po drugie, decydowały żony urzędu chociażby urzędy wojewodów kasztelanów Senat to jest instytucja hierarchiczna ona złożona troszeczkę tak jak Senat w starożytnym Rzymie zarząd tej ideały rzymskie były bardzo bardzo znaczące tam każdy urząd wojewody i każdy urząd kasztelana miał swoje miejsce w Senacie już było się wyżej w Senacie tym szybciej zabiera głos chociażby na sejmach w tym zdanie było istotniejsze udało się powiedzieć coś nowego i tak np. taki Kasztelan krakowski bardzo wysokim urzędnikiem to był to był bardzo ważny urząd przedstawia urząd wojewody krakowskiego k były ważne urzędy były bardzo wysoko w Senacie w tej hierarchii Senat one były niezwykle niezwykle wysoko, więc więc, więc oczywiście granda rosła, jeżeli ktoś dzierży taki urząd to z pewnością można by zaliczyć do tej elity możnowładczej, bo najczęściej wszedł za ten faktycznie majątek do to tutaj mamy jeszcze jedno bardzo ważne kryterium kryterium oceny zewnętrznej i ono chyba jest takim kryterium tej strony najbardziej subiektywnym, ale z drugiej strony jednak chyba najbardziej prawdziwe Otóż można władcą był pan to był wówczas możnowładcy uważamy panią z dnia dzisiejszego Szanowni Państwo to znaczy Hel, jeżeli nawet spojrzymy na dzisiejsze próby oceny kryterium, jakie klasy społecznej należy albo takiej warstwy społecznej należymy to bardzo często niemającego tym decyduje bardzo wielu nauczycieli, którzy powiedzmy sobie szczerze nie zarabiają jakiś ogromnych pieniędzy to nie są krezusi finansowi uważają za klasę średnią, choć pewnie jeśli chodzi o dochód nikt ich za klasę średnią nie uważał, ale oni ze względu na kapitał kulturowy, który posiadają transport taką klasę średnią się uważają i wówczas jest podobnie to znaczy można łatwo jest faktycznie ten, kto po pierwsze, sam się za możnowładcy uważa żyje wg pewnego stylu można władz tego, czyli jest pewien wzorzec tego jak powinien żyć jak powinien się ubierać, gdzie korzystać z edukacji, jaką edukację zdobywać w jaki sposób zdobywać, a wszystko służy temu, żeby też ci, którzy są na zewnątrz jego zamożna władcę uważa ja np. badałem w swoim doktoracie rodziny Firlejów to była rodzina tzw. nowej elity, bo ona do grona elity wchodziła dopiero w drugiej połowie już w pierwszej połowie szesnastego wieku zaczął się i marż w elicie, ale wyszła na trwałe w drugiej połowie wieku szesnastego do tej elity i oni podejmują różne starania, żeby przekonać wszystkich dookoła, że oni tej elity możnowładczej należą np. kupują pan liryki, które mają wskazać, że są rodem z bardzo długiej historii my przeprowadzają szereg fundacji fundacji kościelnych fundacji religijnych, ale także fundacji związanych chociażby z budowaniem nowych miast nowych wiosek, więc ten szereg działań, które podejmują nawet tego, żeby wszyscy dookoła myśleli tak właśnie można łatwo te 3 kryteria majątek bardzo istotna rzecz urzędy drugi element trzeci uznanie społeczne i tego uznania społecznego też musimy ten o ocenianiu czy ktoś należy do możnych czy nie musimy też brać pod uwagę panie doktorze będziemy na Sejm w Radomiu 1500 piąty rok konstytucja Nihil Novi, czyli nic nowego nic nowego bez powszechnej zgody, a zatem jakakolwiek zmiana prawna mogła nastąpić tylko za jednomyślną zgodą Sejmu jak rozumiem fundamentalna zmiana czy fundamentalna ja białym w razie wątpliwości ona jest oczywiście gdzieś koszty konstruktywna dla ustroju politycznego, który zapanuje w zasadzie do konstytucji 3maja czy może należeć do upadku Rzeczypospolitej to niewątpliwe, ale jest ważna, ale ona jest potwierdzenie pewnych tradycji prosił kształtują czy zwiększenie procesu tak kształtowania demokracji szlacheckiej tak więcej procesu emancypacji się potężnej grupy rycerstwa, bo jakbyśmy, jakbyśmy patrzyli na historię Polski mawiają oceniam jako pewną drogę emancypacji kolejnych grup społecznych zaczynano od monarchii patrzy moralnej, której to łatwe jest była właścicielem wszystkiego wszystkich niemal nieograniczoną władzę np. może podzielić swoje państwo tak jak zrobił ta Bolesław Krzywousty i następnie mamy emancypację grupy możnych tych najbogatszych następnie mamy emancypację grup rycerstwa i ten proces zwieńczony jest właśnie konstytucją Nihil Novi MO w tej emancypacji wynikało np. powstanie właśnie systemu parlamentarnego, który kształtował się prawdopodobnie dużo wcześniej niż do tej pory sądziliśmy, bo 1400 sześćdziesiątym ósmy roku miało dojść do pierwszego Sejmu walnego opartego o zasady reprezentacji, więc tutaj mamy oczywiście wiąże się z pełną emancypację ekonomiczną tej, która wówczas następuje, więc mamy pewien proces ten proces doprowadza nas do tego roku 1500 piątego, ale ten proces kształtuje się wraz z tym procesem kształtuje się po pierwsze, rozumienie Korony Królestwa polskiego jako pewnej wspólnoty politycznej pewnego pewnego uniwersum też pewnej abstrakcji, która wychodzi ponad rzeczywistość, która nas otacza i państwo jest pewnym pojęciem abstrakcyjnym państwo już nie jest jedynie tym co jest realne, ale tym co jest też wychodzi poza pewną realność z tym uniwersalnym jest już ponad pokoleniowym to jest właśnie rozumienie państwa nie tylko jako własności prywatnej, ale własności wspólnotowej i z tego wyrasta konstytucjami Wilno, bo ona mówi już prawie jako pewnej rzeczy wspólnej, że prawo dotyczy nie tylko pojedynczego człowieka, ale dotyczy całej wspólnoty i z tego właśnie powodów wspólnota powinna również prawo decydować, ale myślę, że konstytucja Nihil Novi wraz z jeszcze 1 bardzo ważnego źródła, którego my do końca dzisiaj nie doceniamy albo go nie zauważamy naszej perspektywy współczesnej, dlatego że my dzisiaj jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że prawo się zmienia, że w państwie następują reformy jeśli bierzemy udział w wyborach to oczekujemy od naszych przedstawicieli najczęściej, żeby oni reformowali, żeby Sejm pracował burza i uchwala dużo ustaw może nie do końca nie wszystkim podoba się to, że te ustawy są uchwalane późno w nocy albo przepychanek kolanem, ale generalnie oczekujemy od tego, żeby posłowie pracowali to znaczy cały czas coś zmieniali przeprowadzali jakieś reformy tego oczekujemy od polityków ten świat ówczesny miał trochę inne do tego podejście osobie niezwykle cenię pewną stałość pewną trwałość i ruch średnio szlachecki on wcale nie domagał się reform on domagał się respektowania starych praw to nie jest do końca prawda renesans odrzucał średniowiecze na polskie renesans np. negatywne podejście do średniowiecza nie w średniowieczu oszukiwano jak i starych przywilejów stary trwały praw sądzono bowiem, że to co nowe najczęściej patologii żuje te stare dobre prawa w stąd też 1000 piąte 1000 pion 1500 piąty rok mówił, że narzuca na tworzeniu prawa pewną bardzo poważną sankcję Otóż mówił tyle, choć stare prawa, które są niezwykle dla nas istotne one są bardzo dla nas ważne to one są istotą funkcjonowania państwa i tylko wyjątkowych przypadkach musimy to prawo zmienić, a jeżeli mamy prawo zmienić to musi być decyzja całej wspólnoty politycznej to jest niezwykle istotne, a teraz, skąd mamy te prawa, gdzie mamy po poznać, bo właśnie w 1500 piątym roku obok konstytucji Nihil Novi mamy powstają tzw. statuty łaskiego, czyli zbiór dawnych praw pisany wydrukowany zbiór dawnych praw, bo król Aleksander twierdził że, żeby móc wrócić do starych prawno wszyscy muszą poznać jak mają je poznać Ano właśnie, sięgając po wydrukowane, sięgając po pisane zbiory starych praw i to też problem, który cały 16 wiek będzie będzie również dotyczącej kodyfikacja prawa wpisanie starego prawa, żeby się dowiedzieć, jakie stare prawo jest, ale ten ogromny szacunek do tego dawnego prawa jest tutaj bardzo mocnej kontraktowanie nowego prawa jako czegoś zupełnie wyjątkowego tego co wymaga bardzo wielu starań, ale też zgody całej wspólnoty to jest istota konstytucji Nihil Novi to od razu dorzuca sprawdziłam, że statut łaskiego wydrukowano 12 egzemplarzach na pergaminie i około 150 na papieża ten egzemplarz królewski jest przechowywany w archiwum akt dawnych w Krakowie od 2016 roku jest wpisany na listę dziedzictwa UNESCO panie profesorze panie doktorze to jest także no ale IMP, ale in spe czy to jest także na początku szesnastego wieku konstytuuje się w sposób ostateczny ustrój, a pierwszej Rzeczypospolitej ten ustrój, który przetrwa aż do rozbiorów no niewątpliwie mamy do czynienia z takim kamieniem milowym oraz kamienie milowe są bardzo ma smocze łodzie kamieniem milowym jest wówczas mamy jeden z kamieni milowych ja myślę, że kolejny będzie wolna elekcja w ogóle system elekcyjny już ukształtowanym formowany po śmierci Zygmunta Augusta to jest kolejny taki punkt, ale niewątpliwie ta konstytucja Nihil Novi tworzy zręby ona faktycznie jest odpowiedzią na cały proces jest zakończeniem dokończeniem tego procesu tworzenia się polskiego parlamentu ona nadaje bardzo konkretne uprawnienia jak też chciał, żeby zwrócić uwagę na jedno, bo bardzo często konstytucyjnych królowi traktuje się takiego punktu widzenia, że ona podkreśliła rolę szlachty średniej szlachty dała uprawnienia izbie poselskiej bardzo szerokie natomiast osłabiła można władztwo króla no nie do końca konstytucja Nihil Novi mówiła, tyle że bez wspólnej zgody całego Sejmu, a częścią Sejmu jest również może łatwo zgromadzonych w Senacie i król ona de facto oczywiście osłabiała perspektywy przywileju mielnickiego Senat jako taki, ale wzmacniała rolę Izby poselskiej, ale także króla dopiero zgoda tych 3 Stanów zajmujący ona właśnie wprawa pozwalała na wprowadzanie nowych praw i król, więc wcale nie miał jakichś słabej opozycji w sejmie oczywiście był ograniczany poprzez zgodę Izby poselskiej poprzez zgodę Senatu, ale także jego zgoda była tutaj niezwykle ważna to była w pewnym sensie to był w pewnym sensie powrót do samej idei zjazdów walnych Sejmu walnych zgromadzeń szlacheckiej chodziło tutaj o ukształtowanie pewnej wspólnej zgody całej wspólnoty politycznej całej również tej wspólnoty prawnej tym jest konstytucja trzeciego przepraszam konstytucja Nihil Novi ona pewien sposób odwołuje się do źródeł w ogóle idei wspólnotowej idei Korony Królestwa polskiego jako wspólnoty Państwowej w tym sensie oczywiście ukształtował je system polityczny, którym nazwiemy demokrację szlachecką, bo podmiotowi to część Izby, jaką jest izba poselska, ale upodmiotowić również w tym systemie władcę no i nada również swoje miejsce Senatowi również będzie odwołanie do tych rzymskich idei równowagi władz równowagi władz, która właśnie czy to w zgromadzeniu Ludowym, czyli izbie poselskiej ma swoje emanacje czy w Senacie jako zgromadzeniu man WHO czy wreszcie władcy króla, który jest tym uświęconym przywódcom państwowym, ale jesteś najwyższym urzędnikiem państwowym, czyli kimś, kto tylko na moment dzierży władzę na moment dzierży władzę na ten moment, który akurat w tym momencie mu przypadł w udziale to faktycznie są zręby ustroju Rzeczypospolitej to jeszcze jedno pytanie na koniec pod już Warta zauważył, że po konstytucji na Radomski 1500 piątego roku narodem politycznym została tylko Szlachta zaś mieszczanie Stali się obywatelami drugiej kategorii co musiało zaważyć na naszym rozwoju gospodarczym i społecznym poważne niedopatrzenie czy po prostu mieszczanie wypadli podczas tej walki między królem magnaterii, a szlachtą ze strefy swoich jakiś wpływów ja myślę, że kwestia mieszkań jest w ogóle kwestią, która jest dość słabo przebadana jeszcze przez polską historiografię i oczywiście pokutuje ciągle w tym patrzenie New właśnie ten wątek związany z tym, że Polska Szlachta zdobyła Anna w końcówce wieku piętnastego na początku wieku szesnastego ogromną przewagę ekonomiczną polityczną to doprowadziło do wyrzucenia mieszczan z tego kręgu decyzyjnego, aczkolwiek jeśli po przez spojrzymy na dokumenty 16 wieczna przykład dyskusję związaną z elekcją królewską to widzimy, że tam jeszcze mieszczanie, zwłaszcza bogatych miast Królewskich po to jest istotne to to jest grupa, która jeszcze walczy o swoją pozycję polityczną ostatecznie ona oczywiście tam pozycję polityczną pracy, ale przypomnijmy sobie chociażby lekcje Stefana Batorego i Bud Gdańska Bogdańska jest takim bardzo wymownym jeszcze elementem tego, że mieszczanie walczą o swoją pozycję rząd szesnastym wieku mieszczanie nie tylko miast Królewskich swoją pozycję walczą chociażby przytoczę przykład mojej rodziny Firlejów, którą troszeczkę swoim życiu badałem rodzina Firlejów dzierżawiła takie dobra królewskie, które dzisiaj pewnie bardzo wielu Polaków najchętniej tam bywa wielu Zawiła dobra w Kazimierzu nad Wisłą Kazimierz nad Wisłą był nudny w Starym miastem Królewskim dzisiaj bardzo pięknym urokliwym, ale wówczas był dzierżawiony przez rodzinę kleju i Milejowie traktowali mieszczan kazimierskich chłopów dzieje stanie kazimierscy tutaj nie dawali za wygraną bardzo mocno walczyli o swoje dobre imię pisali listy do króla sprzeciwiali się temu jak traktuje jej tak traktuje ich rodzinach kleju jest tutaj widzimy taką próbę emancypacji oczywiście antypatia silnym charakterze politycznym, ale walki o swoją pozycję i mieszczanie również w wieku szesnastym starają się walczyć o to, żeby chociażby brać udział w elekcjach parają się brać udział w sejmach wysyłać swoich przedstawicieli także konstytucja Nihil Novi w zasadzie takich możliwości nie zamyka oto walka będzie się toczyć jeszcze przez cały 16 wieku będzie chodziło o to czy mieszczanie mogą uczestniczyć w sejmach czy mogą być częścią Izby poselskiej, chociaż oczywiście pytanie kolejne jest to, o czym jeszcze nie przegrali walkę sami się z niej wycofali pachnie stwierdzając, że wolą prowadzić politykę poza parlamentem mieć wpływ na politykę, ale będąc poza parlamentem widząc, że obecność w parlamencie tak nie daje skutków jak jakaś indywidualna polityka prowadzona przez dane dane miasta, chociaż niewątpliwie trzeba też powiedzieć, że aż do wieku osiemnastego, czyli aż do tworzenia konstytucji 3maja mieszczanie odegrają bardzo ważną rolę taktycznie rola miast dużych miast Królewskich w polityce bieżącej zostanie znacznie ograniczona zostanie zdegradowana do go do podrzędnej roli, chociaż miasta nadal swój potencjał będą miały kilkakrotnie niewątpliwie ten potencjał będą starały się pokazać Aleksander Jagiellończyk umiera 1500 szóstym roku nie jest człowiekiem Starym ma raptem 45 lat, choć oczywiście 45 lat na początku szesnastego wieku w wieku 2001. to są zupełnie inne kategorie wiekowe panie doktorze bardzo dziękuję za rozmowę Sebastian Adamkiewicz historyk publicysta muzeum tradycji niepodległościowych w Łodzi był moim państwa gościem dziękuje dziękuję White państwu dziękuję za wspólnie spędzony czas oczywiście zapraszam na audycję powrót do przyszłości już za tydzień w poniedziałek tuż po dwudziestej drugiej spokojnej nocy Zwiń «

Jaką rolę odegrała konstytucja Nihil Novi?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 06:00

Najnowsze Podcasty

Ameryka Łacińska drugą ojczyzną! Pisarz, podróżnik, reporter Roman Warszewski

Magdalena Gościniak. Jeden las, jedna wiedźma i ludzi tłum

Czas na zakaz sprzedaży żywych karpi

Duchy i demony Hani Rani

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL