Zabójstwo Narutowicza. Jak do tej zbrodni doszło i jak zmieniła ona II RP?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

sprawy różne dobry wieczór państwu przy mikrofonie Karolina Lewicka zapraszam państwa na audycję sprawy różne moim państwa dzisiejszym gościem jest prof. Mariusz Wołos Uniwersytet pedagogiczny imienia komisji edukacji narodowej w Krakowie oraz Instytut historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie panie profesorze dobry wieczór dobry wieczór pani redaktor dobry wieczór państwu nie szukałem władcy osobiście życzyłem zwycięstwa współ zawodnikowi, dla którego mam wysokie Rozwiń » poważanie ciężar władzy zwierzchniej jest wielki, a odpowiedzialność ogromna tak pisał Gabriel Narutowicz 3 dokładnie dzień przed swoją śmiercią ale zanim śmierci to porozmawiajmy o życiu 1800 sześćdziesiąty piąty rok to jest rok urodzin Gabriela Narutowicza rodzi się na ludzi jego ojcem, którego nie miał okazji poznać, gdyż zmarł, kiedy chłopczyk miał rok był Ziemianin Jan Narutowicz 3 za udział w powstaniu styczniowym skazany na rok więzienia ciężar wychowania dziecka przejęła matka Wiktoria, która była zafascynowana ideami oświecenia owymi to miało wpływ na jego ukształtowanie na pewno miało wpływ na jego kształtowanie, ale myślę, że w równym stopniu poza ideami oświecenia i postępowość, bo to o to chodziło takim właśnie demokratycznym podejściem ojciec Jan Narutowicz dawał tego przykład, dokonując samoczynnie uwłaszczenia swoje chłopy chociażby, ale drugim drugą składową drugą częścią tego wychowania i była oczywiście walka o niepodległość Rzeczypospolitej, bo trzeba bardzo mocno podkreślić, że Gabriel Narutowicz należał do pokolenia, które czasami jest określany jako pogrobowców powstania styczniowego to jest pokolenie Józefa Piłsudskiego to jest pokolenie Romana Dmowskiego on jest dokładnie między nimi znaczy starszy od 2,5 roku od Piłsudskiego jest trochę młodszy od Dmowskiego, ale to jest ten przedział czasowy wtedy młodzieńców, dla których powstanie styczniowe było punktem odniesienia oni się wychowywali w cieniu powstania styczniowego no i ojciec Narutowicza Jan poza tym, żeby postępowy Ziemianin dem ze Żmudzi to były również uczestnikiem powstania, więc to w w genach, że tak powiem myślenia o przyszłości Gabriella również tkwiło w tę stronę nie poszedł, ale elementu tego właśnie patriotyzmu, bo wykonaniu ojca na wyciągnięcie ręki przecież odrzucać nie można w jego kształtowaniu jako jako dorosłego człowieka Gabriel Narutowicz to był umysł ścisły ukończył gimnazjum na Łotwie, a potem podjął studia na wydziale matematyczno-fizycznym Uniwersytetu w Petersburgu, ale przerwał je z powodu choroby, skąd Schweitzer ja to jest sprawa trochę osobista trochę też polityczna to znaczy to znaczy skończył gimnazjum na Łotwie to trzeba wyjaśnić skończył gimnazjów i prawie, które po niemiecku liczbą, które to miasto było zdominowane kulturą niemiecką on nauczył się bardzo dobrze języka niemieckiego od uczęszczał do gimnazjum niemieckiego matka wysłała go tam sama się zresztą ta przyniosła nieprzypadkowo, dlatego że po powstaniu styczniowym następowała głęboka rusyfikacja na terenach należących wcześniej do Rzeczypospolitej także oczywiście na terenie Litwy Żmudzi, więc tam w warunkach wśród, kto Niemców praktycznie oczywiście też poddanych Romanowów, ale ten nacisk rusyfikacji inny był znacznie mniejszy dlatego też wybór lipa wy i do środowiska będą w zasadzie niemieckojęzyczny ego dla dla swojego dla swojego syna po to jest 1 droga konsekwencją jest Zurych później już dlatego, że to są naukowo te same klimat albo podobne to jest też obszar przecież języka niemieckiego to nie pozostaje bez znaczenia natomiast ten krótki epizod petersburskiej ja go nie przeceniał Narutowicz tam faktycznie pojechał na dobry bardzo Uniwersytet w Petersburgu na wydział matematyczno-fizyczny z powodu choroby przerwał studia potem już nie chciał tam wracać być może jesteś tak tu nie mamy za wiele świadectw, że Rosja stolica imperium rosyjskiego no niespecjalnie mu pasowała, jeżeli chodzi o pewien klimat, chociaż wsi czy Petersburgu bardzo dobrze rozwijało się życie polskie proszę pamiętać, że nie w tych czasach mieszkał tam kilkadziesiąt tysięcy Polaków, którzy zajmowali najróżniejsze stanowiska od profesorów wyższych uczelni poprzez te urzędników kolejarzy kupców aż po aż po robotników, a więc można było się tam odnaleźć wielu Polaków się w Petersburgu teraz od jednak nie pewnie nie po drodze było z tą rosyjską ością dlatego zdecydował się na wyjazd na kontynuowanie studiów Politechnice w Zurychu co do ze względu na tego zainteresowania ścisłe łatwo też wytłumaczyć po prostu pędem do nauki w tym kierunku od 1800 dziewięćdziesiątego piątego roku był obywatelem Schweitzer inżynier konstruktor budował koleje żelazne regulował ran był pionierem elektryfikacji Schweitzer jego pracy były nagradzane m.in. na wystawie międzynarodowej w Paryżu tej, która odbyła się w 1800 dziewięćdziesiątym szóstym roku kierował też budową wielu hydroelektrowni w Europie zachodniej, czyli co człowiek sukcesu bez wątpienia niezwykle inteligentny, który bardzo dobrze wkomponował się w tę inteligencję techniczną Schweitzer czy w ogóle Europy zachodniej proszę pamiętać, że on tam się czuł jak ryba w wodzie bardzo ceniono pracował początkowo firmach prywatnych dopiero później związał się ne znał już ono w sposób taki tak zawodowych z Politechniką w budownictwie wodnym ze swoją Alma Mater natomiast rzeczywiście miał nieprawdopodobny talent do Hydrobudowy to są hydroelektrownie, które buduje i we Francji i w Szwajcarii i na terenie na terenie Niemiec jest przez to rozpoznawalny jest znany jest zapraszany jest ceniony no to pozwala mu też żyć na nie byle jakim poziomie, jeżeli chodzi o kwestie materialne od 1907 roku był też profesorem katedrze budownictwa wodnego na Politechnice w Zurychu, którą to Politechnikę wcześniej jak pan profesor mówił ukończył jak to się stało, że wrócił we wrześniu 1919 roku do odrodzonej ojczyzny od polską nigdy nie zerwał to znaczy jeszcze jako 3 młody pomagał na terenie Szwajcarii przybyszom imperium rosyjskiego związani są różnymi tam opcjami politycznymi tymi wszystkimi przeciwnikami caratu z partią proletariat też, którzy tam lądowali jako tułacze wspiera ich na ile Bóg, ale ta aktywność taka powiedzmy polityczna charytatywnej tu tak określił ona zaczęła się rozwijać szczególnie intensywnie w okresie pierwszej wojny światowej Schweitzer ja była takim przystankiem na rozdrożu Europy, że Piłsudski tak nazywał taką karczmy, do której wszyscy przyjeżdżali tam była cała grupa wybitnych Polaków Henryk Sienkiewicz przy czym tam dojechał, więc tutaj działał w komitecie generalny pomocy ofiarom wojny Gabriel Narutowicz należał również do takiego stowarzyszenia dzisiaj trochę zapomnianego dla Polonii legę czy Polska wojna, bo ja to ja to tak tłumaczy języka francuskiego angażował się na ile mógł tę tę pomoc i widać było też już właśnie czasach w okresie pierwszej wojny światowej pewną ewolucję w kierunku no my to nazywamy ruchu aktywisty licznego to znaczy tych którzy, którzy aktywnie występowali przeciwko Rosji on podobnie jak Piłsudski traktował Rosję absolutnie jako najgorszego zaborcę Rzeczypospolitej i największego przeciwnika polskości, a więc ten patriotyzm był, ale to jednak rok 190019wrzesień, bo wtedy wraca do kraju to jest coś wyjątkowego co trzeba bardzo mocno podkreślać człowiek dobrze sytuowane będącej dziekanem Politechniki w Zurychu, który mógł tam spokojnie żyć mający obywatelstwo szwajcarskie porzuca to wszystko i wraca do odrodzonej ojczyzny poczuje się Polakiem to jest patriotyzm to jest najszczersza próba patriotyzmu, ale jest coś jeszcze odwiezie Polska takiej, jaką potrzebuje, że w Polsce ludzi, którzy mają no doświadczenie przede wszystkim tego typu przedsięwzięciach, jakimi się zajmował hydroelektrownie Hydrobudowy, bo w ogóle to wykształcenie politechniczne to nie jest coś nadmiernie często spotykanego tacy ludzie, jaką będą tam potrzebni rząd swojemu własnemu krajowi to po prostu będzie będzie potrzebny ktoś angażuje on się angażuje od razu po przyjeździe czy w pracy na rzecz na rzecz podniesienia poziomu gospodarczego ta, która górnolotnie powiem swojego własnego kraju swojej ojczyzny zajmuje się m.in. budową hydroelektrowni w Porąbce na solo czy może dużo mało, kto wie zajmuje się też możliwością prawda uregulowania Wisły, bo idzie w tym kierunku który, którego pasjonuje, ale ci, którzy doznają widzą w nim też kandydata na polityka politykiem wcześniej nie był on się o politykę ocierał, ale przez trudno byłoby Gabriela Narutowicza faktycznie do roku 1920 nazwać politykiem, a mamy skoro takie możliwości były to nie powinie i jest członkiem odpowiedzialnym jest członkiem, który chce poświęcić swój talent swoje doświadczenie swoje życie ojczyźnie od czerwca roku 1920 do czerwca 2002. będzie ministrem robót publicznych od połowy 2002. szefem MSZ-u no i dochodzimy do jesieni roku 2002. kiedy zostanie wyłoniony parlament zarówno w sejmie i Senat ten Sejm drugiej RP wybrany w listopadzie 2002. roku będzie bardzo podzielony zasiadało w nim aż 17 ugrupowań obok mocnej prawicy mniej więcej 13 posłów znaczącą reprezentację zyskały także mniejszości narodowe co dla naszej historii nie będzie bez znaczenia, czyli Żydzi Ukraińcy Niemcy Białorusini na 9grudnia 1922 roku zgromadzenie narodowe miało wybrać pierwszego w historii prezydenta drugiej Rzeczpospolitej pozwolę sobie zacytować fragment z artykułów Kurierze warszawskim z 8grudnia 2002. roku od razu też powiem, że większość cytatów, które dla państwa dzisiaj przygotowałam to cytaty za książką zabójstwo Narutowicza kres demokracji drugiej RP wydawnictwo Carta, a teraz Kurier warszawski w przeddzień wyboru prezydenta mimo dnia świątecznego wrzało w gmachu sejmowym intensywne życie polityczne od wczesnych godzin porannych do późna w nocy obradowały niemal bez przerwy prezydia wszystkich klubów sejmowych senackich odbywały się połów na konferencję między klubowe, a w kuluarach do nocy panowało ożywienie, jakiego nie obserwowano w najgorętszych momentach pamiętnych przesilenie rządowych w erze dawnego Sejmu konstytucyjnego, skąd to wzmożenie politycznej emocjonalne przede wszystkim po raz pierwszy miano wybrać głowę państwa przypomnijmy tylko naszym słuchaczom, że w tamtych czasach, bo tak stanowi konstytucja marcowa 17marca 1921 roku głowę państwa prezydenta wybryk wybierało zgromadzenie narodowe, czyli połączone 2 Izby Sejm Senat czy to było wydarzenie absolutnie bezprecedensowe wcześniej głową państwa przez 4 lata był Józef Piłsudski jako naczelnik państwa szpital tymczasowy naczelnik państwa potem jako naczelnik państwa, ale od formalnie wybrany nie został, bo to były inne czasy potem dopiero Sejm ustawodawczy nie potwierdził to, że jest naczelnikiem państwa, a tutaj no głowa państwa to jest jedno druga druga kwestia zastanawiano się, kto wystartuje, ponieważ konstytucja marcowa była pisana w dużym stopniu przeciwko Piłsudskiemu to jest pewne uproszczenie, ale się nim posługuje to znaczy dawała głowie państwa uprawnienia stosunkowo skromne głównie reprezentacyjne np. zadbano o to co zrobili przeciwnicy Piłsudskiego, pisząc konstytucję, aby nie było możliwości łączenia funkcji głowy państwa z funkcją naczelnego wodza po Piłsudski był naczelnikiem państwa, ale był też naczelnym wodzem, a więc wiadomo było, że to był taki artykuł taki zapis, który Piłsudskiego miał zniechęcać do tego, żeby wystawić swoją kandydaturę Piłsudski oczywiście swoje kandydatury nie wystawi, ale za tym wszystkim tak naprawdę kryło się jeszcze coś innego kryła się wizja Polski, kto będzie prezydent jakiś tam mamy kandydatów to są kandydaci pochodzący z różnego świata mający najróżniejsze poglądy kandydatem socjalistycznej był bardzo znany lider PPS-u wtedy wcześniej polskiej partii socjalno-demokratycznej Galicji Śląska cieszyńskiego Ignacy Daszyński postać wybitna człowiek, który był świetnym mówcą, który nie no uchodził za obrońcę robotników słusznie zresztą postać rozpoznawalna, ale nie wszyscy w tym Sejmie, gdzie największą grupę stanowili jednak narodowi Demokraci stanowiła prawica życzyli sobie prezydenta socjalistę wręcz przeciwnie kandydatem mniejszości narodowych to jest w ogóle ciekawa postać zapomniana dzisiaj wybitny uczony Jan Zdzisław budują kupne, który już szczerym Polakiem pochodził z rodziny włoską francuskiej ale, ale to są odległe my jego korzenie natomiast on był lingwistą, który był 1 ze współzałożycieli szkoły lingwistycznej w Uniwersytecie Kazań szkoła istnieje po dzień dzisiejszy, kiedy byłem w Kazaniu to przypominano postać, bo byłem Courtney teraz po no 100 latach od od tamtejszych wydarzeń na ponad już tu odbyło oczywiście nie do przyjęcia jeszcze bardziej dla prawicy niż Cieszyński, dlatego że budując kupne to był człowiek bardzo liberalnych poglądach, który kilka lat później walczył o to, żeby w dowód osobisty nie wpisywano wyznania osobistego nie życzył, więc ktoś taki do działań na prawicy niczym czerwona płachta na byka Stanisław Wojciechowski, który nabył takim centrowym kandydatem już wtedy odchodzący wyraźnie od socjalizmu rozpoznawalny też polityk, który był związany z ruchem spółdzielczym do ich 1 ze sztandarowych figur narodowej demokracji największy posiadacz ziemski w Polsce niektórzy twierdzą nie tylko w Polsce 109 000ha Maurycy hrabia Zamoyski o ordynata na Zamościu Klemen Sowie człowiek, który był blisko związany z Romanem Dmowskim, który był jednym z filarów komitetu Narodowego polskiego zobaczmy jaka, jaka jest plejada polityków wśród nich jest także Gabriel Narutowicz no kojarzony już wtedy jako polityk, który został wystawiony przez Polskie Stronnictwo Ludowe wyzwolenie, bo taki w zasadzie traktowany jako Przytyk tuzach takich jak Daszyński jak jak Zamoyski zwłaszcza, a nawet Wojciechowski traktowany praktycznie jako człowiek pozbawiony większych szans sytuacja tym razem wygląda inaczej, bo okazało się, że w piątek turze wyborów i odpadali inni no to Narutowicz czy stanu w szranki właśnie Zamoyskim i tutaj doszło do czegoś co było potem przez propagandę prawicową pomijane oni podnosili, że też elekt mniejszości narodowych, a zwłaszcza Żydów tymczasem ostatnich w ostatniej turze wyborów na Narutowicza właśnie głosy przerzucili Piastów czy polscy chłopi zwyciężył 60 ma 2 głosami pokonał zamojskiego, dlaczego przerzucili swoje głosy na Narutowicza, dlatego że nie wypadało polskiemu chłopu to i to doskonale wiedział, bo zagłosować na posiadacza ziemskiego i to największego i to takiego obszarników by opowiedzieć nadano to już lepszy ten Narutowicz seks naprawdę Narutowicza wybrała oczywiście większość Polska, ale cała sloganem ja nie temu miała miała służyć wybrano tego kandydata, który dla dużej części i zgromadzenia Narodowego, a przede wszystkim opinii publicznej ówczesnej był nie do przyjęcia dorobiono gębę za przeproszeniem kandydata mniejszości narodowych, zwłaszcza Żydów i tu się zaczęło to teraz 2 relacje prasowe Rzeczpospolita Gazeta warszawska obie 9grudnia najpierw Henryk Łubieński korespondent Rzeczpospolitej w swojej relacji pisał tak już od wczesnego ranka panował w mieście ruch żywione tak samo liczne grupki ludzi stały przed lokalem administrację naszego pisma, oczekując niecierpliwością rezultatów głosowań, które podawaliśmy do publicznej wiadomości natychmiast po otrzymaniu doniesień Sejmu po każdym głosowaniu co chwila ktoś się informował o wynik wyborów ktoś zapytał Zamoyski 222 głosy 228, a więc pewnych chwała Bogu, gdy jednak przyszła niespodziewana wiadomość o zwycięstwie bloku lewicy mniejszości narodowych i wyborze pana Narutowicza nastroje wśród tłumów postęp miał po całym mieście poczęły się odzywać demonstracyjne okrzyki do późnej nocy snuły się po ulicach gromadki ludzi, omawiając żywo wybór pierwszego prezydenta Rzeczpospolitej dokonany wbrew woli większości narodu i jeszcze Gazeta warszawska przed gmachem miał sejmowym przez czas trwania zgromadzenia Narodowego gromadziła się młodzież Polska czekając na rezultaty głosowania na wieść, iż prezydentem ma zostać Narutowicz zwolennik Belwederu, który uzyskał większość dzięki głosom Żydów Niemców i innych mniejszości narodowych z piersi młodzieży wydarł się żywiołowy krzyk nie chcemy takiego prezydenta nie znamy go precz z Żydami zastanawiam się panie profesorze czy zaszło tutaj sprzężenie zwrotne między tym co czuła myślała ulica tym co myśleli przegrani endecy czy też to politycy endecy zainicjowali wzbudzili emocje w warszawskim ludzie jednak drugie i to było najgorsze, że my tutaj to się to się zbiegło, a ja takich przykładów mogę podać znacznie więcej, jeżeli pani redaktor pozwoli to ja również gazety warszawskiej przeczytam bardziej dosadne 2 fragmenty tylko to jest to były drukowane nie 12grudnia już po zaprzysiężeniu, ale oddaje tę atmosferę, ale przy ktoś godził na to, żeby drukować Gazeta warszawska biały stok do prezydenta Narutowicza tu jest cała seria takich krótkich wpisów w imieniu licznych rzesz inteligencji pracującej, która wiele ofiar złożyła na ołtarzu ojczyzny podczas walk o Polskę prosimy o odrzucenie dłoni żydowskiej ofiarując mandat prezydenta związek pracowników biurowych handlowych koło młodzieży i dalej dla dobra kraju pokoju wewnętrznego bieżący uczuć obywatelskie pana ministra nie nazywano go nawet prezydentem prosimy o nieprzyjęcie mandatu prezydenta z rąk żydowskich rozwój w takie Towarzystwo antysemickie zresztą 5200 podpisów itd. itd. zresztą przepraszam, że wybrałem Białystok to nie przez złośliwość, bo np. Rada Miasta Warszawy zdominowana przez narodowych Demokratów wydawała podobno oświadczenie ono też było drukowane po coś drukowano to było urabiania też opinii przedstawiano także publicznie tutaj przemawiał niezadowolony z tego wyboru gen. Józef Haller do grona młodzieży itd. itd. tę atmosferę nakręcane nakręcany proszę państwa nienawiści z cenami z nienawiść narzucono nam prawda jakiegoś niechcianego człowieka od obcego bili obcego nie wiadomo, skąd no i niszczenie zastanawiał, że przecież ten Narutowicz to jest Polski szlachcic herbowy, który jest wielkim patriotą to w ogóle odrzucano to było coś nieprawdopodobnego Noto to w ogóle jest stosunek do demokracji do państwa, bo tak tak to potem było odbierane to znaczy, jeżeli wybór nam się nie podoba to co to to dokonujemy mordu sobie zmieniamy bo, bo nam się nie podoba to jaki to jest stosunek nie tylko do demokracji to jest w ogóle jak stosunek do państwa dopiero co odrodzonego po długim niebycie na mapie Europy świata no to jest przerażające także fala była tej nienawiści rozbudzona, ale ona wpadała w dużym stopniu podatny grunt dlatego te 2 czynniki się tutaj zbiegał 2 dni po wyborze, czyli 11grudnia miało się odbyć zaprzysiężenie prezydenta prawica oczywiście próbowała do tego nie dopuścić się w Alejach Ujazdowskich młodzież ustawiała barykady ławek policja była prawie niewidoczna Narutowicz owi radzono zmianę tras, ale nie chciał się zgodzić i wzdłuż całej tej, że jego trasy z łazienek do Sejmu towarzyszył temu powodowi wrogi tłum prezydenta obrzucono śnieżkami kamieniami Woźnica został uderzony odłamkiem cegły narodowi 3 dotarł do parlamentu spóźniony pół godziny z siniakiem na głowie obsypane śniegiem na placu 3 krzyży doszło do bitwy między robotnikami, a nacjonalistyczną młodzieżą przerwała ją policja strzałami w powietrze byli ranni dantejskie sceny do tam jeszcze próbowano uderzyć w głowę Narutowicza taką pałką zwieńczoną kulką, a ja tu zawsze ne mając to obrazy, które w pamięci które, które pani redaktor przytacza podaje jeszcze jeden z darów to Which jechał odkrytym powozem wtedy się nie jeździło pancernymi samochodami, bo takowych nie było to jest my dopiero, który późniejszy i nie było chętnych, żeby mógł usiąść np. premier Julian Nowak udał chorego prof. Julia Nowak premier rzeczywiście no zrobi terror wał mówiąc delikatnie, ale znalazł się Śmiałek, który usiadł i to jest dla mnie też taki nie przykład cywilnej odwagi podobnie zresztą jak w przypadku Narutowicza bądź ściągnięć trasę mógł się gdzieś tam ukrywać przemykać wcześniej dochodziło był głową państwa nowicjat można się było w ten sposób zachować tym odważnym był szef protokołu dyplomatycznego dyplomata Stefan Przeździecki, dlaczego akurat on, dlatego że Narutowicz wcześniej było, o czym pani redaktor wspomniała przez no niemal pół roku ministrem spraw zagranicznych w rządzie Artura Śliwińskiego, a potem Juliana Nowaka i my współpracował z Przeździeckich to była odwaga cywilna Przeździeckiego rząd usiadł pojechał też był od o obrzucaniu tym błotem z kamieniami i ze śniegiem zmieszanym no, więc my już wtedy mogło dojść do tragedii rzeczywiście już wtedy Narutowicz pewnie uciera się o śmierć może nawet nieświadomy tego, że nastroje ulicy są aż tak wrogie wobec niego 11grudnia to jest ten moment, kiedy napięcie na ulicy chyba największy ono potem zaczyna trochę opadać to nawet jak się przejrzy te gazety te, które były przeciwne gazetę poranną 2gr gazetę warszawską Rzeczpospolitą to widać, że te emocje troszeczkę opadają gdzieś tam 1213 czternasty wtedy jedenastego one są największe to to grozi wręcz wybuchem niektórzy patrzą z przerażeniem, że być może Polska teraz właśnie znalazła się na granicy wręcz wojny domowej do, bo my robotnicy stają przeciwko tu bojówkom endeckim rozmaitym nasza tej młodzieży dochodzi rzeczywiście do szarpaniny TUI tam wtedy dostęp do broni był nos dużo łatwiejszy niż dzisiaj mówię delikatnie, a więc różnie to się mogło mogło skończyć to jest moment krytyczny też historii młodego państwa polskiego tylko zaprzysiężenia dokonano mimo braku kworum, gdyż posłowie stronnictw zgrupowanych w chrześcijańskim związku jedności narodowej opuścili salę Adam Pragier posłów PPS-u relacjonował ten moment tak ceremonia przysięgi była wstrząsająca swej ponurej grozi sali do połowy zaledwie z pełnionej w świadomości, że przeżywamy chwile prawdziwego niebezpieczeństwa, ale we wszystkich była teraz jednak determinacja za żadną cenę nie wolno dopuścić by anarchia uliczne rozpętana przez prawicę wzięła górę byliśmy przeświadczeni, że idzie coś więcej nawet jeszcze niż wybór prezydenta w Polsce od ducha praw w Polsce, kiedy czytam te słowa panie profesorze, że we wszystkich była teraz jednak determinacja to zastanawiam się czyta determinacja była także w posłach chadeckich no już raczej nie posłach tylko ulicy posłowie dobrze wiedzieli, że sami głosowali widzieli to na własne oczy, że to jest nieprawda, że Narutowicz został Brady większością mniejszość głosów mniejszości narodowych, że kandydatem żydowskim to była polityka był doskonale świadomi że, że to jest na potrzeby tłumu, ale oni dali po tym, zaprzysiężeniu podgrzewali emocje pobudza Ali nienawiść nie mu czym uderzyć chcieli już te nastroje tonować nie tyle chcieli tonować ale, ale już raczej nie podgrzewaną jeszcze publikowano w prasie to co przychodziło z pewnym opóźnieniem, ale wielu przeciwników Narutowicza tych z prawej strony sceny politycznej liczyło na to rząd po no o tym co się stało jedenastego może jednak przemyśli ustąpi ze stanowiska u to, że wybiorą kogoś innego, że po prostu się podda nie poddał się nie skoro to brzemię nie no bardzo ciężki bardzo trudne wziął na swoje barki to to nie był człowiek, który by się wycofywał z tego typu zobowiązań NATO liczą natomiast część publicystów prawicowych część rozmaitych manifestantów no oczywiście, że cały czas uważała że, że może dobrze by było rozstrzygnąć walkę o wizję Polski, bo to jest wizja demokracja jest to wizja Polski na ulic, ale tu nie stawiał raczej na na posłów oni gdzieś tam po cichu się zaczynali wycofywać te nastroje powolutku powolutku upadały syn żony jak to zwykle bywa u jednych opadały szybciej w innych opadały wolniej no bo niestety przyniosło to bardzo tragiczne skutki kilka dni później okazało się, że tak nie wszystkich te nastroje opadły mówił pan panie profesorze o groźby wybuchu wojny domowej Ignacy Daszyński w przemówieniu sejmowym 13grudnia, czyli 2 dni po zaprzysiężeniu mówił tak jeszcze tej wojny domowej nie ma jeszcze Sejm obraduje marszałek nas nasz jeszcze ma w ręku władzę nad Sejmem, a my przestrzegamy posłuchu jeszcze prezydent Rzeczpospolitej nie obalony jeszcze spiski stoczyły do gruntu wiązadeł państwa w czwartek 14grudnia Józef Piłsudski przekazywał oficjalnie władze Narutowicz owi postanowił zamknąć kordonem wojskowym wszystkie ulice prowadzące do Belwederu też jest ważny moment, bo podczas śniadania i aktu przekazania władzy Piłsudski mówi no bardzo ważne słowa panie prezydencie jako jedyny oficer polskiej służbie czynnej, który dotąd nigdy przed nikim nie stawał na baczność staję oto na baczność przed polską, którą ty reprezentujesz zostaną na baczność przed majestatem Rzeczypospolitej to jest bardzo symboliczna scena ja nie wiem czy pani redaktor wie, o czym my rozmawiano, bo Narutowicz zadał Piłsudskiemu, toteż pokazuje pewną jego cechy charakteru bardzo ciekawe pytanie ile on jako naczelnik państwa jak często spotyka się z kwestią ułaskawienia przestępców skazanych na karę śmierci widać, że Narutowicz no poważnie podchodził do tych obowiązków i miał świadomość olbrzymiego ciężaru, jaki przyszło mu przyszło udźwignąć Piłsudski Narutowicza wspierał Piłsudski uważał, że mimo wszystko jest człowiek chyba właściwy na to miejsce, chociaż jako polityka znał go stosunkowo krótko znacznie lepiej znał Stanisława Wojciechowskiego, który przy kiedyś wydawał robotnika socjalistycznego, z którym znali się z czasów polskiej partii socjalistycznej tutaj tego nie było, ale Piłsudski cenił też Narutowicza za jego taką szlachetną postawę za samodzielność, dlatego że w okresie, kiedy Narutowicz do ministra spraw zagranicznych potrafił się jednak Piłsudskiemu może nie tyle przeciwstawić ile pokazać ma swoje pewne koncepcję niekoniecznie zbieżne z koncepcjami naczelnika państwa nabył jeszcze 1 czynnik, który grał w oczach Piłsudskiego na rzecz Narutowicza no to jest kresowe pochodzenie zresztą obaj panowie byli ze sobą spowinowacone, bo brat Gabriela Narutowicza Stanisław był ożeniony z Billewiczów no to była kuzynka marszałka Piłsudskiego, więc tutaj były więksi dosyć bliskie, aczkolwiek no nie to było najistotniejsze najistotniejsza była proponuje szkoła postawa człowieka, który od teraz reprezentuje majestat Rzeczypospolitej najważniejszy to Piłsudski traktował też w kategoriach pewnego papieru la kursowego czy jak się ludzie będą odnosić do prezydenta tak się będą odnosić do Polski, którą on Piłsudski wielu innych walczyło zawyżyć, nawiązując jeszcze do tej rozmowy Narutowicza Piłsudskiego o akcie łaski dodam tylko po to, takie paradoksalne, że ostatnim aktem politycznym Narutowicza było podpisanie właśnie aktu łaski dla zabójcy skazanego na śmierć 16 grudnia panie prof. Narutowicz najpierw składa wizytę kardynałowi Aleksandrowi Makowskiemu, a potem udaje się do zachęty na otwarcie na otwarcie wystawy dzieł sztuki i tę decyzję podjął niemal w ostatniej chwili nie, zawiadamiając władz policyjnych do kierownika swojej kancelarii miał ponoć powiedzieć że, że to będzie dla niego najlepsze ubezpieczenie ma przybyć do gmachu były okolicznościowe powitania, a potem udał się na pierwsze piętro do sali honorowej tuż przed przyjazdem Narutowicza do budynku zachęty wszedł także Eligiusz Niewiadomski kim był już Niewiadomski wchodził do zachęty trochę jak do siebie, dlatego że był malarzem prezydent przyjechał na otwarcie wystawy malarskiej i oczywiście decyzję podjął krótko wcześniej potem prowadzono śledztwo nie pytano m.in. pełniącego obowiązki ministra spraw wewnętrznych Ludwika darłowskiego, oczyszczając go z ewentualnej winy, bo Darowski stwierdza jednoznacznie, że Narutowicz z tego wyjazdu z nikim nie konsultowała z komisarzami policji ani ani z nim jako czasowym szefem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych to była taka decyzja spontaniczna, ale chyba przyjemna jest jeszcze 1 kwestia ostatnim rozmówcą Gabriela Narutowicza częścią co ciekawe rozmowa odbywała się w języku angielskim to jest o tyle ciekawe, że język angielski w Polsce w tamtych czasach mało, kto znał Narutowicz zna, a to był poseł wielkiej Brytani uli Max Meller, który nie miał okazji wcześniej pogratulować na Narutowicza komisja spraw zagranicznych, ale jako prezydenta spotkał go po raz pierwszy rosła była krótka gratulacji tak dalej Narutowicz odpowiedział Panie Ministrze raczej powinien pan złożyć kondolencje to takie trochę do nie tyle profetyczne, bo myślał oczywiście o ciężarze urzędu ale, ale no dzisiaj to brzmi no wręcz przerażająco, bo to strzały, które już Niewiadomski za chwilę do prezydenta oddało tył zresztą w plecy no to rzeczywiście wiążą się blisko ze słowami kondolencje wraca jeszcze do ligi już Niewiadomskiego to był człowiek, który miał problemy same są sobą tej presji Pesy nienawiść niestety uległ i my wiemy to są chociażby relację innego malarza też tam obecnego, w którym Niewiadomski krótko przed swoim border czynem rozmawiał Jana Skotnickiego, że to był taki odruch chwili to znaczy on wszedł do tego gmachu zobaczył tam zamieszanie i zapyta Skotnickiego to ten jest Narutowicz tak to jest prezydent Narutowicz wtedy dopiero poszedł po pistolet wrócił BoJ zrobił to co co zrobił w czasie procesu twierdził jednoznacznie, że tak naprawdę chciał zamordować Piłsudskiego to Piłsudski nie był dla niego głosów w tej Polski, której nie chciał powtarza zresztą te wszystkie banały, które no nawet cytowała pani redaktor, więc postać taka, która do dzisiaj różni się też datę postać patrzy to są tacy, którzy twierdzą że, że on wręcz był piłsudczykiem itd. że bliżej było do tej opcji to nie jest prawda to był człowiek bardzo chwiejnym charakterze chyba jednak pewną dozą paranoi, który uważał, że w ten oto sposób chcieli się jakiś sąd dziejowych, który nie dokona sprawiedliwości w imię większości narodu tej większości, która wypisywała te pisma, które boją się cytowali to pozwolę sobie jeszcze 2 relacje z tamtych wydarzeń przytoczyć Jan Skotnicki już przez pana przywoływane na 2 minuty przed dwunastą spostrzegłem wchodzącego do gmachu Niewiadomskiego obszedł naokoło wstęgę szybko pobiegł na górę do sal wystawowych orszak zwiedzających obszedł prawą stronę sali, kiedy staliśmy przed zimowym pejzażem Teodora Ziomka usłyszałem czterokrotnie suchy trzask 1 krótka przerwa później 0203. czwarty zauważyłem dziwny niepokój sali i sprzeciwiającego się przez tłum Niewiadomskiego trwało to wszystko sekundę, po czym spojrzałem na prezydenta zauważyłem, że patrzy na mnie zdziwionym wzrokiem chwieje się pod chwyciłem go wraz z Przeździeckich im w tej chwili upadł na mnie bezwładnie do ciągnęli go do kanapki była jednak za krótka wobec czego trzeba go było położyć na podłodze oczy miał otwarte patrzył na nas i powoli milcząco gasł Kazimiera Iłłakowiczówna puść go na podłodze powiedziałam uklękła i oparto jego głowę na moich kolanach u stóp prezydenta siedział na krześle zabójca oficer biały jak papier trzymał rent z trzymaj łokcie skręcone w tył zabójca powiedział proszę mnie szarpać nie będę uciekał i twarz kamienną nie patrzą na zabitego Gazeta poranna 2gr próbowała usprawiedliwiać Niewiadomskiego czy próbowano z niego później zrobić bohatera prawej strony sceny politycznej tutaj taki fragment człowiek z wysoką kulturą ducha niezależny myślowo człowiek starszym wieku, kiedy prawie wykluczone są motywy afektu skoro zdecydował się na taki czyn musiał działać pod wrażeniem głębokiej tragedii, jaką przeżywamy tak pisała Gazeta poranna 2gr do tak i tutaj mamy oczywiście tę gazetę mamy te artykuły Stanisława strońskiego, których pewnie jeszcze kilka słów powiemy o cóż próbowano zrobić prawa strona, czyli pióra Stroński był wybitnym pióro to to był profesor romanistyki, który naprawdę świetnie piórem włada już tego żył i był czytany próbowali wskazać, że tak naprawdę odpowiedzialni zatem śmierć nie są ci, którzy gardło wali przeciwko Narutowicz owi tylko ci, którzy celowo jego wskazali jako kandydata na prezydenta, którzy wysunęli do tej do tej kandydatury i na tym się ta linia nie wiem czy obrony czy ataku, bo to to można by było rozważyć opierała, ale to przecież dobrze skoro jeszcze takiego człowieka wystawili to musieliście się liczyć z tym że, że ręka sprawiedliwości być może go ukarze tak się właśnie stało natomiast, jeżeli chodzi o Eligiusza Niewiadomskiego Niewiadomski miał proces my nie dajemy ośmioro jednodniowy 30grudnia dwudziestego by pierwotnie miał się odbyć 29grudnia tak zadecydowała ne rada ministrów kierowana przez gen. Władysława Sikorskiego potem przesunięto sąd doraźny zresztą rodzina Niewiadomskiego interweniowała u marszałka Sejmu pełniącego obowiązki głowy państwa między wyborem między zabójstwem Narutowicza wyborem jego następcy, żeby nie stawał przed sądem doraźnym został skazany na karę na karę śmierci wyrok wykonano w ostatnim dniu stycznia 1923 roku no właśnie tutaj zaczyna się historia pośmiertna, która dla mnie jednak wymowna i tragiczna młodzież o przekonaniach narodowych pielgrzymowała na grób Narutowicza traktują zgody na grób Niewiadomskiego, traktując jako jako bohatera, bo zamordował niechcianego niechcianego prezydenta składano kwiaty składano hołdy, więc ten kult Niewiadomskiego faktycznie faktycznie istniał i to jest takie dopełnienie tego tragicznego obrazu, który rozmawia to ja jeszcze zapytam o długofalowe konsekwencje i takie 2 cytaty panie prof. Antoni Słonimski któż mógł przewidzieć, że ta zbrodnia będzie przełomem w stosunku Piłsudskiego do Polaków i obszernie Kazimierz Wierzyński myślałem często Piłsudskim i usiłowałem wyobrazić sobie w tych dniach, kiedy zdawało się, że ziemia usuwa się spod nóg kula zabójcą minęła go fizycznie strzał to jednak długo obijał się wewnątrz człowieka, którego całe życie było sporem z polską strzał morderca trafił nie tylko Narutowicza od tej zbrodni zachwiała się raniona miłość z Piłsudskim od tego czasu zaczyna się w nim proces, w którym gniew i nienawiść biorą górę czy pan widzi takie związki przyczynowo skutkowe panie profesorze tam też, że Narutowicz i Piłsudski rozmawiali po tych wydarzeniach 11grudnia, czyli po zaprzysiężeniu, kiedy próbowano narodowi czas uderzyć, kiedy celowano śnieżkami kamieniami jego powóz, kiedy nabitą tego siniaka im Narutowicza 3 ankiety pokazał Piłsudskiemu wszystkie groźby wyzwiska, które otrzymuje także pocztą sprawił, że Piłsudski się roześmiał powiedział, że właściwie no to jest wiadomo narodowa robota, czyli robota endecji, że jak się służy ojczyźnie no to tu cytuje Piłsudskiego wszy zewsząd wyłażą, czyli trochę tak też bagatelizował te ostre słowa, które były kierowane wobec Narutowicza albo nie chciał go przerażać tego się już nie dowiemy proszę pamiętać, że sam Piłsudski i wcześniej chociażby tragicznych dniach 1920 roku, kiedy armia czerwona stała bram Warszawy był atakowany przez narodową demokrację oskarżano nieprawdopodobne rzeczy utrzymywał kontaktów z bolszewikami jakąś tajną linię telefoniczną idącą po dnie Wisły na drugą stronę tam, gdzie ku bolszewikom tego typu bzdury i na Piłsudskiego były próby zamachu wcześniej, więc to bagatelizowanie być może wynikało z tego, żeby nie przerażać prezydenta natomiast ja wracam do tego pierwszego pytania, bo istotniejsze ja bym powiedział na więcej, że zabójstwo pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej było ostatnim etapem rozczarowywali się Józefa Piłsudskiego do Opola następuje brutalizacja, ale następuje też takie przeświadczenie, że demokracja niekoniecznie służy wzmocnieniu państwa Piłsudski z demokracją się zaczyna rozchodzić skoro w warunkach demokratycznych wybranego prezydenta Polacy mordują to znaczy, że niekoniecznie demokracji jest po drodze sił państwa jemu zależało na na sile państwa następuje brutalizacja języka Piłsudskiego są te zewnętrzne wyrazem następuje coś jeszcze to od tego czasu Piłsudski coraz częściej i coraz głośniej mówi, że nie jest Polakiem Litwinem to nie jest przypadek on się dystansuje to znaczy ja jestem jednak inny nie chce być tak jak to co co działo się później też jest konsekwencją chyba nie do końca sobie ciągle zdajemy sprawę z tego jak wielką traumą dla Józefa Piłsudskiego było zamordowanie Narutowicza, jaką nosi odbiło na jego spojrzeniu na na polską politykę w ogóle na Polskę przecież on ustąpił ze stanowiska szefa sztabu generalnego, który został, gdy New zamordowania Narutowicza wieczorem właśnie, dlatego że do władzy doszły siły, które traktował jako odpowiedzialny za tę śmierć moralnie odpowiedzialne zamachu stanu dwudziestym szósty roku dokonał wówczas, kiedy znowu władze przejęły te siły, które on traktował jako odpowiedzialny moralnie za zamordowanie Narutowicza to tak głęboko w nim tkwiło i faktycznie zmiany są tutaj tutaj kolosalne marszałka to jest Józef Piłsudski po 16grudnia 1922 roku jest już zupełnie innym człowiekiem innym polityki prof. Mariusz Wołos Uniwersytet pedagogiczny imienia komisji edukacji narodowej w Krakowie oraz Instytut historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie był moim państwa gościem bardzo dziękuję panie profesorze dziękuję bardzo, program wydawała Małgorzata Łuczyńska i państwa zapraszam oczywiście na kolejną niedzielę tuż po dziewiętnastej dobrego wieczoru Zwiń «

Zabójstwo Narutowicza. Jak do tej zbrodni doszło i jak zmieniła ona II RP?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: SPRAWY RÓŻNE

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 08:00

Najnowsze Podcasty

Kolejny morderczy grzyb zagraża nam globalnie. "Bardzo mało opcji leczenia"

Wody czystej i pitnej nie ma. "Czasami trzeba za nią płacić i chodzić do źródła godzinami"

Dzień dobry

"Samotne oceany. Historia Krystyny Chojnowskiej-Liskiewicz, pierwszej kobiety, która opłynęła świat solo"

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL