Innowacyjność jak w Dolinie Krzemowej, a jednak socjaldemokracja, czyli o państwie, które działa

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Agnieszka Lichnerowicz dziś wieczorem drogi słuchaczki słuchaczy opowiem państwu bajkę to nie jest absolutnie dobre określenie, ale bardzo się zmagam z tym, żeby znaleźć lepsze, które oddaje odczucia i zmagania podczas lektury książki książki w zasadzie popularnonaukowy ewentualnej oraz autor nie sprostuje czy naukowej, ale chyba popularną naukowe, jeżeli naukowej napisanej bardzo przyjaźnie dla czytelnika książki proszę państwa o politykach publicznych, tyle że stąd ta Rozwiń » bajka o fińskich politykach publicznych państwo, które działa to jest bardzo znaczący tytuł, a autor pewnie państwo kojarzycie jako słuchaczki słuchaczy Radia TOK FM to dr Wojciech Woźniak Uniwersytetu łódzkiego wydawnictwo Uniwersytetu łódzkiego te prace wydało dzień dobry dobry wieczór dobry wieczór łączymy się z helsinkami, dlatego że dr Wojciech Woźny właśnie teraz na Uniwersytecie helsińskim też pracuje no właśnie państwo, które działa teraz tych emocjach, bo nie umiałam ich dobrze nazwać, ale też bywa tak w skrócie teraz opowiem, a potem będziemy pewnie gdzieś w trakcie rozmowy rozwijać taką odpowiedź, której wiemy co jest tak to niemożliwe to po prostu niemożliwe do tak działa, bo to w pewnym sensie, zwłaszcza to porównanie fińskiej kultury państwa instytucji z listem indywidualizmu pewnego u nas jednak anarchizmu no to starcie jest bardzo bolesne, gdyż wydaje aż niewiarygodne przynajmniej dla mnie jako czytelniczki potem myślenie to idealizuje po prostu tak nie działa potem myślę ciekawe, żeby komuś strasznie dużo różnych emocji, więc jestem ciekawa emocji autora i zapytam autora czy dr Wojciech Woźniak jest fenomen chwilę gdzieś film nosiłem Hanna chwilę pan chwilę myślę, że tak powinniśmy chyba odmienia, a no na pewno, chociaż trochę jest tak że, a pana to powiedział, że w, jeżeli jedziemy do jakiegoś kraju na tydzień na 2 tygodnie to jesteśmy później absolutnie gotowi, żeby napisać w tym kraju książkę, jeżeli będziemy jakimś tam miesiąc pół roku to już zaczynamy zastanawiać czy na pewno jesteśmy wystarczająco kompetentni, a jak zajmujemy się jakimś kraju tak jak ja czy ładnych kilka lat i bywamy regularnie no to dociera do nas list, że wszystko jest dużo bardziej skomplikowane niż wygląda po pierwszym krótkim pobycie takiej pobieżnej przyjrzeniu się, a z drugiej strony, że właśnie w to co nam się jakimś kraju w podoba to ta idealizacja jakiegoś kraju to też bardzo często ma jakieś drugie trzecie, a dno, a panią w tej książce pisać o tym wszystkim to rzeczywiście Finlandii, a funkcjonuje tam tytułu no oczywiście jak bardzo języku polskim pozytywnie waloryzuje Emmy w pan ten tytuł natomiast oczywiście chciałem podkreślić nie tylko, że państwo działa dobrze, ale państwo po prostu jest aktywna i bardzo wielu różnych sprawach bierze na siebie odpowiedzialność ta, a w dni dla obywateli za, a w ich los i ich jakość życia natomiast staram się w wielu miejscach tej książki pokazać, że pewne rzeczy działają nie do końca tak jak sami Finowie chcieli to jak działają pewne struktury państwa instytucja jest też przedmiotem permanentnej stałej krytyki ze strony z 1 strony obywateli, a z drugiej strony fińskich naukowców krytycznej socjologów, a ekonomistą, a i to jest taki proces permanentnych negocjacji tak dotyczących tego właśnie jak państwo jest zorganizowane to można by było poprawić, chociaż najważniejsze jest to uchwała o powiedziałeś to znaczy, że PMI w wokół patrzącego jest najważniejsza perspektywa tak z naszej strony patrząc, kiedy jako Kontrapunkt do tego to oglądamy także do okna w Polskiej rzeczywistości czytamy o wszystkich politykach publicznych do pana bardzo ustawie i tylko dodam, bo są 2 aspekty, które chciałbym ten drugi, chociaż krótko na koniec może nawiązać właśnie to tego naszego oka wydaje mi się zmagam się zastanawiam się, że w tym samym czasie mogliśmy nawet studiować w Finlandii leży oczywiście była bardzo krótkim stypendium czy na początku lat dwutysięcznych i teatr im tak samo wygodnie ja byłam pierwszy raz wyjechałem do Finlandii na rozmówcę do Tampere znika druki wydają się też w drugim mogła w trzecim w każdym razie i pamiętam i do tego na koniec może chciał nawiązać, bo jednak to, że my jako Polacy Polki czytamy książkę ma znaczenie po bo ja pamiętam to doświadczenie najpierw zachwytu, a potem ciągłego zachwytu, ale jednak poczucia, że socjalizm vana w Polsce już po prostu nie mogłabym tam mieszkać mam takie ustawienia, że nie poradziłabym sobie nie dałabym rady, że ten właśnie mój wewnętrzny anarchizm jedno po prostu czuje się za bardzo mi przyciskany czy dławią one to jest 1 rzecz, ale do niej wrócimy właśnie tego porównania do Polski, którego w książce dr Woźniaka nie ma dosłownie czy wprost to znaczy to nie jest książka porównawcza, ale gdzieś tam w Kleczy w cieniu te porównania się same narzucają albo są wręcz napisane po to, co ja bym chciał podkreślić bardzo ta książka bardzo zrobiła na mnie ogromne wrażenie, ale właśnie z powodu takich strukturalnych ujęć nawet się zastanawiałam czy to, dlatego że ty, czyli autor dr Woźniak po prostu tak patrzy na świat analizuje go strukturalnie czy też jest to wynik po prostu debaty, że Finowie jednak umieją patrzeć na swoje procesy właśnie z perspektywy różnego rodzaju teorii i żeby zacząć to właśnie zaczęłabym od tej pół peryferyjnego pisze o tym, że Finlandia może być jedną z niewielu krajów, którym jak się patrzy na tory, ale wspina, czyli tego centrum kapitalizmu i tych państw są na pół peryferii peryferie, w którym w ciągu kilku dekad udało się przeskoczyć pół pary ferii do peryferii w zasadzie zgodnie z teorią, ale z China, a w, a właściwie można by nawet powiedzieć, że w ciągu o 1 stulecia, a przeskoczyli peryferiów, bo o kort rdzenia do centrum właśnie różni się tłumaczy ten pojęcia w teorii Justyna krótko kraje, a centrum kraju rdzenia są też, który a, które są gospodarczym, a domina torem, a efekt, których powstają różnego rodzaju idee, które następnie rozprzestrzeniają się na cały świat kreowane są pewne koncepcje, a także związane z właśnie gospodarką, a do, których inne kraje muszą się dostosowywać, a i w to była pewnie, jeżeli socjologicznie rzecz biorąc, jeżeli patrzy na, a z 1 strony jakiś taki właśnie struktury państwa i gospodarki, a z drugiej jest proces historyczne od to było coś to, jeżeli się zacznie czytać o Finlandii zacznie się czytać Finlandii dwudziestym wieku przede wszystkim to najbardziej uderzający fakt jest kraj, który w jeszcze w połowie dwudziestego wieku był, a w krajem de facto rolniczym, a 60% 60 ponad procent społeczeństwa było zatrudnione w rolnictwie sektorze leśnym, a jedyny surowiec naturalny de facto Finlandii po o lat 50% Expo w Limie tam wtedy tak mniej więcej wtedy to tak wyglądało oczywiście pamiętajmy, że drewno jest takim produktem, które nie wymaga bardzo skomplikowanej technologii przetwarzania, a w tego drewna Finowie produkowali Kulpa papierową produkowali dziegieć to była główna, a w produkty eksportowe i w ogóle podstawa chińskiej gospodarki tak właściwie kraju pozbawione innych surowców naturalnej by kopalnie złoże Rudy niklu, a które odkryto w Finlandii w latach dwudziestych trzydziestych, a po drugiej wojnie światowej w trafiły, bo w związku Radzieckiego w ramach reparacji zajęcia części ziem, a w Finlandii przez zwycięską czerwoną armie i w ramach traktatów powojennych także dno morza, choć nic nie wskazywało na to, że kraj, który 50 nagle tak późno czterdziestych jest w takiej sytuacji gospodarczej może pół wieku później stać się krajem, który będzie na ustach całego świata jak my inną tak jak ono właściwie taka, a spełnienie takiego noże innowacyjność rodem z Doliny Krzemowej kalifornijskie można połączyć jednocześnie zagrali parę zmarł w wysokim poziomem życia większości zdecydowanej obywateli, że w małym fińskim społeczeństwie, że małym kraju na rubieżach północnych rubieżach Europy będą, a powstawały idee, które będą następnie wdrażane pod innymi szerokościami geograficznymi ten okres, kiedy jak się okazuje równoległe byliśmy w naraz Musie w Finlandii to był taki moment kiedy, a de Next Week tej Izby były powstawały, żeby robić raz chciała ingerować, bo ja pamiętam jak moi liberalnej bardzo ekonomicznie szkole chcą wójta przystał ludzie nie mają pracy piją zabijają, a jest to wiedza czy prawdą z 1 strony stereotyp, który też jest takim ma w kładzie się takim w potężnym cieniem na Finlandię z drugiej strony jak po pewne realne problemy, które jeszcze po latach dziewięćdziesiątych szczególnie wczesnych latach dziewięćdziesiątych w tutaj zostały natomiast mam takie wspomnienie z 2002 roku różne w z okna mojego akademika widać było 6 neonów to było wszystko nam 1 marką Nokia, a naprzeciwko akademika mieściło się na głównych takich centrów badawczych wdrożeniowych tej korporacji Nokia była wtedy największym producentem ma telefonów komórkowych na świecie uchodziła za absolutnego lidera nie po sprzedaży także jakości, a w tym akademiku oprócz studentów stanowiska mnóstwo ludzi z całego świata Bea stypendystów stażystów ratowników wysłanych zmagania je ślizgając się zdali na lodzie przemarznięte tych hit z tych śluz ja pamiętam raz chyba akurat, które mi kąpiele, które było najtańszym akademiki mieszkania przede wszystkim, żeby się w Azji o w środkowej środkowo-wschodniej przyjeżdżali do nogi na różne staże, żeby uczyć się o tym będzie właśnie najwięcej, a Nokia uzyskiwała wtedy rankingach rozpoznawalności marki wyniki na poziomie Apple, a czy mogą przecież chciałby mnie ten UR w tym, że ja pytam też od, dlatego że w tym sensie trochę historia tych transformacji zmagań wyzwał na peryferiach pół peryferiach systemu jakoś tam datami zmaga się zbiega się z polską, a my przechodziliśmy gwałtowną modernizację tak po właśnie gdzieś tam na początku tego systemu komunistycznego, a potem osiemdziesiątym dziewiątym Finowie też zaliczyli może nie absolutnie tak dramatyczny upadek jak my na zmiany transformację, ale jednak upadek związku Radzieckiego był no też w nich bardzo też wielkie właśnie bezrobocie wielkie przemiany i Fowler tak jak po to, pan tylko, że trwa wbrew, a pozorom być może ten kryzys, który nad na początku lat dziewięćdziesiątych Finlandii był bardziej dotkliwy jest i głębszy dla Finów niż w niż dla Polaków, ponieważ one przyszedł po dekadzie prosperity lata osiemdziesiąte Finlandii to był pierwszy okres, a bym stabilnego bardzo wzrostu gospodarczego a, w trakcie którego również bardzo intensywnie liberalizować no, a w sektor wina ją 3 i zliberalizowano go na tyle, a skutecznie, że kiedy tak na początku lat dziewięćdziesiątych przyszedł kryzys załamanie w finansowe o setki tysięcy Finów wylądowały fińskich firm wylądowały w takich długa, że spłacały jeszcze przez panią porównuje Tampere dołuje bezrobocia, bo przyznam szczerze dla mnie szokujące tak tak Libia mówi o tym dlatego, żeby pamiętać, że chińska gospodarka na początku lat dziewięćdziesiątych załamała się nie tylko ze względu na upadek związku Radzieckiego i utratę rynków zbytu na Wschodzie też, ale nie było główne główny czynnik fika, a gospodarka, a i przemysł już mocno zdywersyfikowany wtedy także nawet moi właśnie ulubionym pan dyrektor jest w samym miastem mojej rodzinnej Łodzi, a i uchodziły zawsze za taki właśnie miasto miasto partnerskie miasto można powiedzieć siostrzane były Łódź miała przydomek męża steru, a chodu Tampereenu wiesz jak komentarza północy też warto też Finlandii, ale pod koniec lat osiemdziesiątych pary nie było już miastem stricte opartym, na którego przemysł, bo oparte o tekstylia, a w 1 przemysł był już mocno zdywersyfikowany częściowo już mieliśmy do czynienia z na jego realizację, niemniej ten, a kryzys finansowy początku lat dziewięćdziesiątych, które dzisiaj się w miejskiej w nauce określa mianem głębokiej depresji czy też wielkiej depresji to jest tak jak lub punkt odniesienia dlatego to było później Tampere było 2324% bezrobocia, czyli wtedy tyle ile w Łodzi zamówił w danym momencie układ, a w natomiast no i fińska o gospodarkę była już naprawdę takiej dobrej drodze unowocześniania się modernizacji, która znacznie ułatwiła gospodarczy najpierw kupuję dopiero społeczne one realizacja tej reguły istnienia biorę też właśnie do porównania, zwłaszcza w tego tych tra zmian próby przebicia się tylko do do centrum systemu społeczno-ekonomicznego fińskiej i polskiej dlatego przypomnę podkreślam te gole syna, dlatego że oni zastosowali jak rozumiem szczególnie, jakby 2 rozwiązania, które w Polsce wciąż budzą pewną krytykę, a nawet bardzo źle się kojarzą, czyli jednak powiedziałabym udział instytucji dużo jak z takich partnerstw publiczno prywatnych instytucje po prostu interweniują po to, żeby wspierać nie jak Orlen chce, żeby zarabiać tylko dosłownie wyciskać rękę, a druga rzecz nazwy to oczywiście tak wulgarnie i proszę poprawnie, ale druga rzecz to jest centralne planowanie tak to nazywaliśmy w poprzednim systemie, a Finowie jak rozumiem bardzo sobie do dziś cenią tak uchwała Finlandia potem ma względem można powiedzieć jest takim modelowym przykładem ma właśnie aktywnego państwa, które może się sprawdzić jako o również inwestor właśnie to jest bardzo ważny czynnik w nie dzisiaj pewnie większość ze słuchaczek słuchaczy kojarzy, że firma Diana setną rocznicę, a odzyskania niepodległości sprawiła sobie, a nową wielką nowoczesną bibliotekę w Helsinkach natomiast pięćdziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości 67 roku sprawiła sobie taką instytucję, która nazywa się z litra, a jednak jeden z flagowych przykładów takich instytucji powołanych za publiczne pieniądze działających pod nadzorem państwa które, a jak się okazało działały w sposób bardzo nowoczesne Earth inwestowały rozwiązania, które stały się później bardzo nominować innymi Super zaawansowanymi technologicznie, a systemami Mariana Mariana Mazzucato posłem na ekonomistę kaw dając prezes jako przykład w swoich pracach właśnie tego, że państwo może działać nowocześnie, a jako inwestor jednocześnie potrafi być potrafi być dużo bardziej przenikliwe dużo bardziej jak pozorem skłonne do ryzyka niż prywatne FR instytucję filtra tak pełniła taką funkcję koordynującą pracę w różnych sektorach chińskiej gospodarki przemysłu, ale przede wszystkim na początku swojego istnienia pod koniec lat sześćdziesiątych, a w pełniła funkcję takiego o będzie kapitał, czyli inwestowałem po prostu start-upy inwestowała w nowe firmy, a w sektorach, które państwo zdefiniowała najpierw jako potencjalnie, a w zachęcające, a raczej sektor nowych technologii sektor, ale przede wszystkim technologii komunikacyjnych jedną z firm, które w latach 70 najwięcej kasy zostały sesji Trybuła wówczas praktycznie nieznana poza Finlandią, a firma Nokia, która produkowała ja bardzo się radni rozwoju różnych produkowała papier toaletowy produkowała gumofilce gumowce w oponę w dopiero zaczynała produkcję, a w sektorze elektroniki o w taki stacjonarnych telefonu przez telewizory monitory do pierwszych komputerów, a 1 papier toaletowy jest oczywiście tutaj takim flagowym przykładem, ponieważ jeden z pierwszych PE w szefa rady nadzorczej czy też nie prezesów, a prezesów, a nogi by zaczęła się ona przebrana wiać coraz mocniej stawiać na ten sektor nowoczesnych telefon technologii komunikacyjnych telefonii komórkowej powiedział, że w pierwsze co musimy zmienić sposób postrzegania naszej marki, bo nikt nie kupi telefonu mobilnego firmy, która słynna jest produkcji papieru toaletowego, a natomiast no ja byłam naprawdę przez pierwsze kilkanaście lat głównie Arkę beneficjentów wsparcia ze strony publicznych instytucji państwa i mało tego, a tra, a mi we eksperci pracujący w baby tak mocno rany tej instytucji był taki, że w zamian za wsparcie, a firma otrzymuje, a pewne udziały w tych przedsiębiorstwach, który ma pomaga, a hitami kilkunastoprocentowy udział w Nokii w PRL tej złotej potem, czyli właśnie pierwsza dekada, a lat dwutysięcznej, a to ciekawe, a radował się pozbyć ja bym to tylko podkreśliła, że życie wielu szło, ale rzeczywiście, czyli model, że jeżeli państwo inwestuje, bo może sobie pozwolić na ryzyko bowiem, że od pomyślności firm zależy dobrobyt wielu wielu ludzi w danym kraju to, inwestując nie oddali nie mają pieniędzy tak po prostu tylko utrzymuje po prostu udziały ani nie przejmuje, ale też całkowicie nie wycofa jak w stanach Zjednoczonych np. często takich ma powody udziały sprzedać dowolnym momencie właśnie litrze np. udało się sprzedać na nim nastąpił upadek boki czy też bardzo głęboki kryzys przynajmniej końca lat pierwszej dekady lat dwutysięcznych Noise tras zarobiła na w tej inwestycji oczywiście dla chińskiego o państwa gigantyczne pieniądze, a dzisiaj rola litry w ogóle jest w nieco inna niż w tych latach sześćdziesiątych siedemdziesiątych w mniejszym stopniu na wspiera finansowo w nowe start-upy bardziej pełni taką funkcję takiego koordynującego Chaba, a w próbującego jak modelować nowe partnerstwa nowe obszary, a w FF chińskiej gospodarce czym zajmuje się nie tylko absolutnie prywatnym biznesem i prywatną gospodarką zajmuje się również sektorem publicznym, czyli np. współfinansuje koordynuje badania, które mają w wesprzeć Czempiński system ma opieki zdrowotnej czy funkcjonowanie chińskich miast w zakresie np. dostępności dla różnych kategorii takich zagrożonych wykluczeniem dyskryminacją bardzo zachęcam do lektury tej książki bardzo chciała, żeby oprócz też badaczy obserwatorów dziennikarzy naukowców np. może skusili się na nią tutaj władze centralne czy publiczną to fascynująca historia o zarządzaniu politykami publicznymi i też na razie tylko zasygnalizuje bym chciał inne wątki skupić się na innych wątkach, ale też planowaniu przyszłości myślałam o Michale Bonim u nas powstały jednak 2 takie strategie i wspominamy do dziś jak rozumiem fiński system jak taki no po prostu instytucjonalnym z instytucjonalnym myślenie czy projektowanie przyszłości może wspomnieć o reformie edukacji czy reformie samorządowej, ale to co kluczowym oprócz właśnie tego planowania i udział instytucji tak mi się wydaje jest oczywiście ten słynny opowiedziane bardzo dobrze egalitaryzm i my bardzo duża mówimy w Polsce o systemie czy opowiadamy sobie marzymy fińskiej edukacji, więc na razie bym odstawiła tylko chciałem, gdybyś mógł opowiedzieć czy jakoś to zobrazować, bo to, że on jest absolutnym priorytetem w systemie edukacji nie było dla mnie tak oczywiste to znaczy to aż brzmi nieprawdopodobnie czy to brzmi jak oni wszyscy wygłaszali slogany, ale jednak książce stara się przekonać czytelnika, że naprawdę pierwszym najważniejszym priorytetem system edukacji jest równość szans to była, a równość szans, ale właśnie no bo jeżeli pod socjologicznej perspektywy podchodzenie do o równości w systemie edukacji może dotyczyć zarówno równości szans na starcie jak i równości wyników a, czyli w, żeby osoby o różnym ma w pochodzeniu społecznym wychodzą systemu edukacji miały w miarę zbliżone wyniki i finalista dają się dbać o jedno i drugie tłumaczy pan równość szans równość startu polega na tym, że niezależnie od tego o w, gdzie mieszka w Finlandii niezależnie od tego kim są twoi rodzice, a w marzną dostępną tego tej samej jakości usługę, a w edukacyjną, a natomiast na równość wyniku jak się okazuje, jeżeli to wszystko jest dobrze zaplanowane po prostu się, a za dzień na tak kolokwialnie powiem, a i to jest bardzo by to było to był jeden z 2 czynników, które spowodowały, że my, kiedy Finlandia trzeba hodować w wynikach porównawczych badań Pisa, a rzeczywiście przyciągnęła na siebie oczy całego świata, ponieważ nie chodziło o to, że PiS uczniowie uczą się najlepiej na świecie mają średnio najwyższe prawo zrobić przepraszam o punkty jednak świata, więc najwyższy jak dziś tamtą wiedzę znajdą się, że tak poza podała poza niektórymi krajami azjatyckimi a, ale również zróżnicowanie wyników wśród tych świetnie uczących się chiński nastolatek nastolatków jest relatywnie najmniejsze równowagę zróżnicowanie wyników pomiędzy szkołami, a jest stosunkowo o stosunkowo małe natomiast ja jak wielokrotnie, a odwiedzałem różne chińskie instytucje edukacyjne od Uniwersytetu przedszkola i rozmawiając z nauczycielami i nauczycielkami osobami pracującymi w UE po miejsc sytuacja mi no też miałem takie wrażenie, że po prostu mają drukowane już internalizacji one bardzo głęboko, że jak zaczynają mówić o chińskim systemie edukacji to po prostu automatycznie przychodzi im wypowiedzenie frazy, że jest konstruowane w ten sposób, że fundamentem jest równość równy dostęp do tego systemu, a w edukacji, a natomiast rzeczywiście dane pokazują, że w by, że efekt tych działań efekt tego, że ani sobie z ich penalizować rzeczywiście taki był też wita systemie edukacyjnym były na w bardzo byłyby stosunkowo niewielkie tak wcale oczywiście nie znaczy, że pochodzenie klasowe po jakie wykształcenie mają nasi rodzice ile książek było w gospodarstwie domowym, którym się wychowaliśmy, czyli te wszystkie wskaźniki, która socjologowie biorą pod uwagę a, oceniając szanse ma, a sukces edukacyjny one nie mają znaczenia i nad natomiast statystycznie ich rola była znacznie mniejsza niż wielu innych krajach również niż sąsiadujących krajach nordyckich, ale dlatego, że w tym sensie Finlandia jednak jeszcze stara się podtrzymać ten mit merytokracji czy realizować mit merytokracji równości w tym sensie ona jest jakaś sprawiedliwość w sensie równość w sensie sprawiedliwości ona jest tylko celem, ale jednak edukacja powszechna dla wszystkich taka sama dobra to jest jakby fundament myślenia o tym, że każde dziecko powinno mieć to równo szansę jest na to rozwiązanie i w Polsce ciągle mówi o tym postulacie to odbieram jako prowokacja po prostu zakazać szkół prywatnych co jest paradoksem w Polsce szkoły fińskiej są prywatne szybko jak to w ogóle o tym dowiedziałem się od niedawna, że powstało coś takiego jak szkoły fińskie to jest po prostu tak nieprawdopodobnie sprzecznych z chińskim sposobem myślenia edukacji, że się temu jak bardziej przyjrzeć, ale myślę, że dla Finów była to po prostu, a jakaś nic ciekawostka, a tylko natomiast oczywiście no po prostu Finowie uznali że, a edukacja jest sprawą publiczną i że należy ją wyłączyć spod funkcjonowania jako konkurencji rynkowej jest pięknie opowiadać nieprawda to jest efekt tak nas poza nielicznymi szkołami religijnymi, a w w finalnej praktycznie sektor szkół prywatnych ani nie funkcjonuje tam też szkoły prowadzone przez jakiś stowarzyszenia zagraniczne przy ambasadach i one podlegają troszeczkę polegają jak i tym samym regulacjom łatwe, ale mają trochę inne uprawnienia, jeżeli chodzi o przyjmowanie w uszy np. no bo jednym z narzędzi i w tego egalitarne go o tworzenie systemu jest np. rejonizacja taki to jest oczywiście rejonizacja może być narzędziem egalitaryzmu oczywiście to jest system naczyń połączonych tylko wtedy, kiedy mamy również relatywnie przestrzeni w dyby rozłożoną w jak bogactwo i a mniejsze mniej za mniej zamożną populację, a także w dni, jeżeli mamy w nawet kwestię kach, w których w tej chwili mieszkam, a w dzielnice, w których bardzo pilnuje się tego, żeby zamieszkiwał są filmiki jak mówią miejscy urbaniści, czyli ma jednak za Chorwata hity i nie ma się w zamkniętych, ale zdecydowanej większości nowo budowanych osiedli deweloperskich jest zagwarantowany pewien odsetek mieszkań, które będą do dyspozycji miasta, a to miasto będzie decydowało to o tam mieszka i Zajdla krytykowała w Warszawie mieszkam też w takim miejscu tylko to jest spadek zwykłym po PRL-u po prostu w kamienicy, w której mieszka są mieszkania prywatne mieszkanie komunalne tak znaczy zresztą po Polska zostały gdzieniegdzie jako taki by czasami traktowane jako bardzo kłopotliwy spadek relikt przeszłości tutaj przypadku budowy np. nowych osiedli deweloperskich na, a Helsinki są de facto, a archipelagiem taka jest mnóstwo wysp no po za to, a i nawet przy nowo budowanych osiedlach, które są mają plaże jak po prostu jak już mroźnym Costa del Sol, a ma eleganckie deweloperskie bloki nawet tam są po prostu warunkowane mieszkania, które są osobie komunalne, a także w Nagoi dzisiaj druga rzecz, która powoduje, że dzisiaj, a w ten egalitaryzm fińskiej edukacji jest trudniejszy do osiągnięcia, niż kiedy zaczynały się to wielki sukces szczecińskiego systemu edukacji, kiedy trafią na czołówki mediów w całym świecie to tak, że w ciągu ostatnich 20 lat zmienia się demograficzna struktura finalny w ten sposób, że jest coraz więcej przybyszów z zewnątrz oraz więcej migrantów jak tutaj trzymam, dlatego że już widzę, że chciałabym zaprosić na drugą część tej rozmowy, czyli spojrzenie w przyszłości to właśnie jak Finlandia definiuje wyzwania przyszłości oczywiście właśnie te zmiany demograficzne im imigracja są no być może jak rozumiem kluczowym, ale tutaj zostawimy słuchaczy albo życia jako państwo czytać książkę albo poczekać na drugą część tutaj chciałem tylko zasygnalizować, że właśnie na oczywiście, a w momencie, kiedy trafiają dzieciaki całego świata do szkół to pojawia się zupełnie nowe wyzwanie związane oczywiście również jest w pierwszej kolejności z nauką języka, a i ta o w by zasada naczelna, że w fińskich szkołach wszyscy mają taką samą jakość usługi edukacyjne oczywiście obejmuje też ten dzieciaki też czy aby ta polityka również przyjmowania imigrantów uchodźców Finlandii Paul polega na tym, żeby nie tworzyć gett starać się nie tworzyć wie, a żadnego typu jak natomiast po prostu kiedy trafiają uczniowie, którzy muszą się uczyć się języka fińskiego, zaczynając od początku, kiedy już tam w tej szkole stale zupełnie nowe wyzwanie też, jakby te statystyki, a Finowie bardzo lubią mówić o tym, aby publicznie znaczy z czego biorą się np. a my by trochę niższe wyniki łódzkich UE fińskich uczniów po wpisie w ostatnich edycjach tego badania, a dziś do stania jest liderem Eurazja ławek właśnie stary, ale próbuje przeskoczyć to mógł być na przyszłość stoją też zająć podobny język, więc Half, a oni bliżej nasza wada trwa, jakby dzięki oczywiście estoński system też znacznym stopniu kierowane na temat na tym, który funkcjonuje Chinami, a natomiast tuż po rozprawie liczb tak, jeżeli im więcej masz uczniów, którym trzeba poświęcać więcej czasu, którzy w, którym zabiera trochę więcej czasu, żeby dojść do poziomu, a uczniów, którzy wszystkim posługiwali się od dzieciństwa w domu rodzinnym o tym większe statystycznie ryzyko, że wyniki średnie się, a pogorszy, a natomiast to właśnie jest dosyć się w ciekawej takie było uderzające, że niezależnie od tego na jakim poziomie właściwie mówiliśmy, jeżeli chodzi o szkoły średniej i podstawowe niezależnie od tego gdzie a finalista, a w wiara, że rzeczywiście poprzez konstrukcję tego jak system edukacji działa można realnie wpływać szansę 4 wszystkim tych zdolnych rejonów struktury społecznej, a ma on bardzo dobrze, a w na poziomie wartości, a internalizacja dane na poziomie wyniku po prostu działał tu właśnie to jest w ogóle taktyka śledzenie historii oczywiście pytanie jest mam to, które tym głowy czytelnik myślę mam na ile jest u nas aplikowane dla tych, którzy uważają, że ten system, jakby skutecznej sprawiedliwe jest może tak ten wątek, chociaż zasygnalizowała, bo to można godzinami rozmawiać z pojęciem nacjonalizmu w pewnym sensie jak ja rozumiem i ci już oddać głos ten dziewiętnastowieczny rodzący się w sensie tożsamości może nie rodzący wzmacniający rozwijający się naród nacjonalizm i ja tak sobie to w głowie przepisałam co mówiłeś polega na tym, że wszyscy się wspieramy to znaczy wszyscy przekazujemy sobie wiedzę edukację kulturę i religii jeszcze wtedy na ażeby to robić to musimy budować przez biblioteki w tym sensie ten symbol myślę w Polsce nie był do końca rozumiany tej biblioteki Helsińskiej jak długą tradycję to budowanie bibliotek na 119 to wieczne dziedzictwo tego nacjonalizmu narodowo twórczych procesów to jest właśnie to są biblioteki wiara naukowców zaufanie naukowcom i wiara z polityki publiczne napędzane wiedzą naukową coś zupełnie innego niż w Polsce, bo u nas to jest jednak takie przekonanie o konieczności walki z opresją w tym sensie boimy się trochę autorytetu władzy w ogóle taka walka i poczucie wolności, a tam będzie nie mam biblioteka naukowiec i polityka technokratyczny tak to jest z kolei, żeby o tym ma żeby, żeby zrozumieć to się przyjrzeć po prostu historii finalnej w szczególnie tym dziewiętnastym wieku, kiedy te procesy narodowo twórczy zaczęły się, a tam nasilać, a i w można by zacząć od od środka można powiedzieć to znaczy te na mówiliśmy o tym, że w połowie dwudziestego wieku Finlandia była relatywnie gospodarczo zacofanym krajem, a w zdecydowanie pół peryferyjnym, jeżeli nie gorzej natomiast miała świetnie wykształcone społeczeństwo, a w miał lepiej wykształcone społeczeństwo niż wiele krajów znacznie gospodarcze bardziej zaawansowanych, a z tego co się wzięło ją się post nie będzie niektóre czynniki w perspektywie dług długiego trwania możemy analizować w, zaczynając od szesnastego siedemnastego wieku, kiedy w, a królestwie Szwecji, którego integralną częścią była wtedy Finlandia postanowiono przyjąć luteranizm jako religię dominującą, a w fiński język dopiero wówczas został wpisany wcześniej, bo wyłącznie język mówione, a w blisko Michała Agrykola rządząca arcybiskupstwa w Turku wówczas znanym podszewką nazwą bo, a moje, wykonując ogłosiła właśnie albo Akademi dokładnie, czyli świat konieczna, a świat medyczny Uniwersytet do dzisiaj funkcjonujących w Turku, a w i innymi na czasie wielka akcja edukacyjna na skalę całego chińskiego narodu w, ponieważ zgodnie z, a założeniami religii Tarański każdy samodzielnie powinien móc umieć czytać pismo, a po kościół był tutaj siłą w napędzające właśnie w masową akcję edukacyjną na terenie w Finlandii budowanie bibliotek parafialnych niż otwieranie szkół parafialnych, a w a kiedy w regionalnym rynku największe są to mam nadzieję następną rozwojową tyle myśli, ale jestem z Wielkopolski, więc mamy też oczywiście to pozytywistyczna opowieść narodowo twórczą też dziewiętnastowieczną związaną z edukacją i z przemysłem i samo co najlepiej podobne rzeczy moje myśli gdzieś tam biec w kierunku nacjonalizmu, który tam jest taki bardzo stawiamy na wspólnotę na ludzi ona jest bardzo nastawiony na państwo symbole, ale to i tak tylko wrzucam później realnie też org Zobacz uwaga z tego względu oczywiście, że chociażby, że trwa, a w odróżnieniu od Wielkopolski położona bardziej na wschód część w dzisiejszych polskich ziem, a była w dziewiętnastym wieku integralną częścią imperium carskiego tak samo jak Finlandia, a Finlandia 19 wieku była jako wielkie Księstwo Finlandii relatywnie suwerenne, ale jednak po prostu podległemu całkowicie carskiej Rosji, a bytem politycznym to była też złota po, kiedy złota właśnie w takim sensie, że ten okres, a w fińskiej historiografii jest nazywany w okres sam, a w autonomii, ponieważ się po raz pierwszy od kom 1800 dziewiątym roku Finlandia stała się właśnie częścią imperium carskiego uzyskała prawo tworzenia pewnych własnych struktur administracji polityce i organizowania się po swojemu to jest właśnie też ten okres właśnie tego momentu, a w narodową twórczego, kiedy tworzyła się wspólnota narodowa pod kierunkiem właśnie bardzo często tymi przewodnikami w Finlandii w budowie narodu nie byli żołnierze nie byli duchowni pojedynczy z tą robię można powiedzieć przykładali tutaj swoją, a tak wielka, ale zdecydowanej większości to byli intelektualiści byli naukowcy byli, a i pan Najman w czy zaraz po apelu Just Cherry klamrą człowiek badać, które nogach, który najpierw zebrał przekazy ludowe później wpisał je w formie, ale walić fińskiego eposu Narodowego o wszystko byli akademicy profesorowie Uniwersytetu, a w EFS synka, a ich ten ma newralgicznym dla powstawania narodu w okresie ani, jakby dawali zręby tej, a tożsamości narodowej opartej o języku partii literatury opartej o to, że wszyscy członkowie wspólnoty byli w stanie w się tym zapoznawać by na początku dwudziestego wieku, które wedle danych na około 5% populacji chwilami nie umiała czytać pisać natomiast w pan kontrakt pomiędzy tą sytuacją Polski w okresie zaborów sytuację Finlandii oczywiście szczególnie istotne, jeżeli popatrzymy na sytuację, że do 1800 sześćdziesiątego czwartego roku w Polsce mieliśmy ostry pańszczyźniany Finlandia była zawsze kraju wolnego chłopstwa była krajem bez pańszczyzny, w którym a Gromada chłopskie miały prawo do samodzielnego administrowania samodzielnego podejmowania decyzji reprezentacje poszczególnych domach Chłopskich, a miały prawo do negocjacji z wyższymi można powiedzieć poziomami ministra, a także nie było żadnej warstwy społecznej w Finlandii, która by się czuła wynarodowienia w jaki sposób jak się czuła tak uprzedmiotowienia jako przedmiotowe dane było państwo pańszczyźnianych pod o, a w Kongresówce przed wniesieniem państwo dni trzeba było gdzieś w języku polskim czasem znajduje coraz pobudza w nich tożsamość narodową tak w Polsce jest obfity w kwartale tak jakby tzw. można powiedzieć o budowaniu tożsamości narodowej w Finlandii tylko wyszła dużo prościej, jeżeli pewne tak ważna instytucja np. kościół zachęca do nauki zachęcała do posyłania dzieci do szkół zachęcała do czytania pisma we własnym ERP w języku samorządne decyzje do samorządności to, że Finowie w są po pierwsze a jak ten bardzo poważnie traktują samorządność po drugie, też, a funkcjonują różnego rodzaju organizacjach wolą arytmetycznej, których tutaj per capita zdaje się najwięcej w Europie to jest jedna z najwyższych najwyższych liczb takich organizacji w Europie zarówno, jeżeli chodzi o prostu zarejestrowane Finlandia to statystycznie, a które nie pamiętam, ale statystyczny Fin jest członkiem kilku organizacji wolontariat medyczny park taka umiejętność do zrzeszania się i w dbaniu o w swoje interesy we wspólnocie jest bardzo często przez historyków jak wywodzona z tej tradycji, a 19 jeszcze wcześniejszej nawet w królestwie Szwecji po grób tu zgromadzenia wyglądały chłopskie też funkcjonowały, a także to jest w to jest no bardzo istotne w pan właściwie dziewiętnastym wieku ta, a masowa akcja edukacyjna, która miała, a w ma ona ona miała właśnie zbudować wspólnotę narodową z 1 strony z drugiej strony mną w oba dotyczyły pomocy języka fińskiego tak dotyczyła również tej byłem w chińskiej elity, a w chińskiej elity, która paradoksalnie najczęściej pochodzenia szwedzkiego, ponieważ świadka ludzie, którzy byli członkami szwedzkiej administracji królewskiej 19 wieku stawali się zaczynem tego można było nazwać właśnie fińską szlachtą, a natomiast dystanse pomiędzy szlachtą kraju bez pańszczyzny, a resztą społeczeństwa były znacznie mniejsze niż chociażby w Polsce tak to jest narzuca nam się automatycznie właściwie jak o tym myślimy jak czytamy książki o historii Finlandii, a ten obraz po prostu to w i porównanie i rzeczywiście i 19 wieku akcja nauki fińskiego dotyczyła nie tylko tych mas społecznych, które po prostu musiały się uczyć nowego Targu jakiegokolwiek tego pierwszego języka, który znając domu w wersji mówionej uczyli się również wersji pisanej, ale również tej świeckiej elity która, żeby pozostać elitę mieć jednocześnie legitymizację społeczeństwie też musiała się tego chińskiego uczyć, a w tylko, że zabicie mniej to też ważne, że każdy członek wspólnoty tutaj kilku ras kilka razy kończący się pojawi, że to jest mały naród każdy członek wspólnoty nieważne, jaka płaca nieważne, jaką orientację nieważne czy jakieś niepełnosprawności on jest ważny dla wspólnoty, czego włączać maksymalnie się da, bo jeżeli jesteśmy małym krajem, jeżeli jesteśmy krajem, w którym, a mamy mało zasobów również za sobą właśnie, jeżeli chodzi o liczbę populacji to musimy siebie dbać Mawaye, a w i nie możemy nie możemy marnować tego co może stać w przyszłości naszym potencjałem aktywa edukacja oczywiście kierowana również do, a dostępna również na sobie, a no i wielu fińskich badaczy by po zarówno książka jak i wywiadach, które przeprowadziłem Perth Hatala taki jeden z najważniejszych dzisiaj chińskich historyków czuję właśnie dziewiętnastego dwudziestego wieku mówił że, aby wykorzystanie potencjału całego społeczeństwa w szczególności kobiet właśnie dwudziestym wieku okazało się kluczowe, że kobiety był bardzo ważnymi aktorkami zmiany społecznej przede wszystkim pracują w sektorze edukacji, bo oczywiście, a w, że najwcześniej w Europie, a kobiety mogły głosować to wcale nie znaczy, że równość płci była tutaj osiągnięta jakoś uchwał na wyjątkowo wcześnie, ale dostępność do rynku pracy funkcjonowanie bardzo różnych w instytucjach publicznych było znacznie wcześniej niż w innych krajach tak to jest też ważne, a ważny element dużo moich, żeby dużo wątków naprawdę chciałbym byśmy mieli ciąg dalszy, a ja chciałam jeszcze zmierzyć niego trochę to podsumować to oczywiście powinniśmy wprowadzić no, kiedy tylko 1 słowem, bo to zasługuje na dłuższą opowieść, ale rzeczywiście opowieść o ono jest o tym, że ona w miarę się rozwijała to chodziła na globalne rynki przyjmował już trochę zasady bardziej neoliberalnej w ten sposób żyje niejako byłabym koniem trojańskim neoliberalizmu i teraz nie wiadomo czy kota ogonem czy ogon kotem ten może to rozwiniemy, ale chciałbym w Polsce toczy się taka uproszczona dyskusja jak to się w niej odnajduje, czyli jak byś opisał swoje stanowisko czy Finlandia to jest kapitalizm to jest socjalizm miano film miał niewątpliwie, a krajem kapitalistycznym i a w myślę, że pojęcie kapitalizm regulowany to jest chyba najbardziej adekwatne, bo o określenia tego to mamy do czynienia natomiast niewątpliwie jest społeczeństwo, w którym funkcjonuje bardzo wiele w rozwiązania a, a wprowadzonych pod można pod naciskiem idei socjalistycznej, czyli ruchu robotniczego związków zawodowych, a w zarówno, jeżeli chodzi o jak poziom rezerw właśnie regulowania, a kapitalizmu tego, że państwo jednak w pewnych sektorach, a pewnie niektóre powiedzieli, że uzurpuje sobie prawo decydowania nawet prawdziwe jest przez White każda z nich w ogóle rozmyła rugować wolny rynek, bo nie ma wolnego nie ma wolnego rynków w systemie edukacji publicznej, a także w te w obszarach wielu obszarach gospodarczych są jednak silne regulacje różnego typu, że np. w te w zakresie regulowania w rynku pracy tak mamy układy zbiorowe komisję trójstronną, która jest najważniejszym decyzyjnym tak naprawdę ciałem podejmującym, a ryby kluczowe RO formułujący kluczowe rozwiązania dotyczące wynagrodzeń w te z sektora, które są objęte układami zbiorowymi natomiast nie ma wątpliwości, że 2030 lat w te różne idę takiego radykalnego urynkowienia wycofywania się państwa zyskują też, że ne w Finlandii popularności oczywiście trudno się nie widzę zyskują popularność przede wszystkim wśród tych, które są posiadaczami tego kapitału posiadaczami środków produkcji a liberalizacja systemu bankowego właśnie w latach osiemdziesiątych było w dużej mierze wprowadzona takim zachłyśnięcie się tym co się działo po światowym centrum ma po od anglosaskiego modelu kapitalizmu kojarzonego z ekonomiką tacie mam w poczyna ją natomiast później te idee i rozwiązania neoliberalne infiltrowane w dużej mierze w różne polityki publicznej one się one się tam pojawiają no jak absolutnie tutaj takim podmiotem bardzo istotnej zmiany, a w i wszystkim czytelnikom ma wszystkim słuchaczom słuchaczką polecam taką książkę Kingdom Nokia można znaleźć jest wolnym dostępie do niepublicznego może przekroczyć relację Planty książkę dr Woźniaka, bo tam krótko jest wszystkie najważniejsze lektury nauki jazdy oczywiście też o tym oczywiście też pisze, bo w zmianie bardzo czytamy na nowy realizm Maria mąki tak absolutnie, bo Inter w żołnierskiej w Helsinkach w wydał i na podstawie z tą bronionego tutaj doktoratu, a w pracę, która jest absolutnym aktem oskarżenia w stosunku, bo zarówno jako fińskich elit politycznych, które w pewnym momencie przestał rozróżniać między polskim interesem Narodowym interesem Narodowym największej chińskiej korporacji, a i Nokia miała absolutnie bezprecedensową swą pozycję polityczną tylko polityczną w fińskim pań, ale gra dziś jest 50 zapłacił 14 podatków tego kraju, więc Journal, że ten ma w argumentem, który katował jakąkolwiek opozycję jakikolwiek krytycyzm wobec pozycji loki był argument o tym, że nie możemy robić na złość nie możemy próbować ograniczać korporacji która, a odpowiada za 14 CIT płaconego w tym kraju a bo z drugiej strony, jakby w historii-li pro opisuje Lindę autor książki domownikiem jest bardzo wyraźnie pokazane, że w negocjacjach chce fińskim rządem w le szantaż to było morze mocne słowo pan możliwość przeniesienia się, a w Finlandii nogi do innego kraju i płacenia podatków powinno szerokością geograficzną było traktowane jako takim niewypowiedziane nawet być może argumenty akurat znam ją chciałybyśmy od nogi więcej porozmawiali zostaną dyskusję rozmowa o zmianie mecz i tak idziemy po powierzchni bardzo jest boli mnie, ale zostawiam państwu do lektury tej niezwykle ciekawej książki, więc wyzwania przyszłości Nokia oczywiście wagę tego systemu, bo na tym mniejsze kupiliśmy zostawiam na drugą rozmowę, bo chciałbym też 2 minuty mniej więcej tyle nam zostało na koniec czy zapytać, bo wydaje się, że większość Czytelników, jeżeli Czytelniczek nie wszyscy będą mieli w głowie to pytania aplikowali noście to znaczy o tak naprawdę to podglebie kulturowo instytucjonalne na ile czytamy książkę, o czym bardzo egzotycznym, a na Ilona może być inspirująca tak w 2 minuta po zdaniami i moim zdaniem na poziomie tych właśnie struktury długiego trwania jest tutaj wiele rzeczy, które wydają nam się na pierwszy rzut oka, że to bardzo trudne do przeniesienia na dzisiaj MRN tam też w Polsce dyskusji o dziedzictwie pańszczyznę bardzo różnych obszarach naszego państwa i kultury, ale też, że zamiast małych średnich przedsiębiorców proponuje dobrowolny ZUS, więc tych szyb w no właśnie, więc to Pa to to wszystko się u nas czy częstemu wywodzi z tych struktur długiego trwania uzasadnia, jakby naszą niechęć do bardzo różnych zjawisk natomiast ja mam wrażenie, że bardzo nie doceniamy jednak roli w tego jako społeczeństwo musimy się adaptować do zmieniających warunków, które są definiowane bardzo często przez państwo tak wczoraj przeczytałem o tym jak radykalnie zmniejszyła się w Polsce liczba wypadku, a z wielu pieszych i potrąceń w konsekwencji wprowadzenia w pierwszeństwa i w dla pieszych bezwzględnego i wyższych, a mandatów, a im bardzo wiele podobnych rzeczy, jeżeli chodzi o zmiany w fińskim społeczeństwie możemy wskazać znaczy, że wprowadzenie pewnych rozwiązań prawnych w latach sześćdziesiątych siedemdziesiątych również zresztą w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego zmieniło sytuację w tym kraju ciągu, a czasami dekad czasami kilkunastu czasami kilku lat no Rona to rozmowy, ale planowanie wydłużenie edukacji w kontekście tego, że podmioty tej reformy nie wiem wejdą na 3 będą pracować za 50 lat, czyli myślenie o roku 20507 to jest po prostu ciarki przechodzą realnie taka jest takich rzeczy po Finlandii, które akurat tą moim zdaniem ma mogłoby się stać po prostu tak całkowicie blankietowe wzorem dla Polski to jest np. ustawodawców dramat obyczajowy Finlandia jest w ostatnim kraje nordyckie, które wprowadził równość małżeńską i pełną ile par tej samej płci zaledwie 5 lat temu, a i po 5 latach bardzo równa właściwie była liczba głosów za przeciw niewielką przewagą głosów, a dzisiaj 5 lat później 6grudnia 2022 roku w trakcie balu w Pałacu Prezydenckim, który oglądany przez ponad 3 000 000 Finów w telewizji i Finami obserwowali na sali bankietowej u pana prezydenta, a tańczącego polityka najbardziej skrajnie prawicowej partii w, a w fińskim parlamencie, czyli partii Peru złamała 600 partia Finów partia prawdziwych Finów jak niektórzy tłumacze jeden z najbardziej rozpoznawalnych polityków tej partii tańców ze swoim czarnoskórym partnera, a przy czym podkreślam kolor skóry partnera jak gospodarka napędzana wyłącznie, dlatego że jest partia kojarzona również jest ksenofobiczna antyimigrancki polityk po nikogo to nie dziwiło nie jest ktoś to ktokolwiek by dzisiaj jakiś sposób kontestował chińskiej polityce miał z tym jakikolwiek problem bardzo wszystko w tej bardzo daje domyślenia mam nadzieję, że wrócimy wkrótce do tej rozmowy damy państwo znać dr Wojciech Woźniak z uniwersytetu łódzkiego i Helsińskiego, ale przede wszystkim jego książka państwo, które działa fińskich politykach publicznych byli państwa gośćmi dziś wieczorem bardzo rozmowę dziękuję dziękuję bardzo, dobrano Zwiń «

Innowacyjność jak w Dolinie Krzemowej, a jednak socjaldemokracja, czyli o państwie, które działa

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: WIECZOREM

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 12:00

Najnowsze Podcasty

"Raj dla przyrodników". Na Madagaskarze, wyspie wielkości Francji, jest więcej gatunków płazów i gadów niż w całej Europie

Fotowoltaika w firmie. Czy to się opłaca?

Potencjalne zarzewia kolejnych konfliktów - Tajwan i Himalaje [Świat w 2023]

Po co Homer pomiędzy nicością a nicością

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL