Ucieczki Niemców z Prus Wschodnich przed Armią Czerwoną

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

zwiastunem katastrofy dawało o sobie znać już ostatnich dniach czerwca 1944 roku lekkie ledwo wyczuwalne tąpnięcia jak Echo dalekiego trzęsienia ziemi nieubłaganie zbliża się front i armia czerwona na początku lipca Józef Goebbels zanotował w Dzienniku i położenie na Wschodzie jest bardziej niż dramatyczne wróg stoi bezpośrednio przed Wilnem jak tak dalej pójdzie to bardzo szybko Sowieci stanął nad naszą wschodnią ruską granicą Prusy wschodnie przeżyły wojnę w Rozwiń » zasadzie nie niepokojone mężczyzn zmobilizowano do wojska ich miejsce napłynęli robotnicy przymusowi poza tym żyło się jak dawniej teraz wojna najróżniejsze swej postaci miała prowincji zajrzeć same okna jej mieszkańcy byli tej wojny współ winni nie mogli, więc liczyć na współczucie, kiedy Rosjanie ruszają z ofensywą Hitler nakazuje Niemcom nie ruszać z domu mają walczyć umierać z imieniem trzeciej rzeszy na ustach gauleiter Prus wschodnich Erich Koch restrykcyjnie przestrzega tych rozkazów melduje firm robi się podległego mu obszaru będzie bronić samego końca, ale jesienią, gdy niosą się pierwsze wieści o zbrodniach rosyjskich na niemieckich cywilach poddani Hitlera porzucają w popłochu domy ruszają na zachód w kolejnych miesiącach liczba uciekinierów rośnie lawinowo najłatwiej uciekać morzem od tamtego dnia na pokład niemieckiego statku wchodzi około 10 000 osób głównie żołnierzy oraz gestapowców, ale też kilka tysięcy cywilów i zabrany dobytek mają zostawić w porcie nikt nie będzie ewakuował ich kołder obrazów musi być jak najwięcej miejsca dla ludzi jednostka wychodzi może wieczorem na wschód od Łeby trafiają ją aż 3 RP pierwsza rozprowadził trzecia trafia maszynownia okręt szybko przychyla się na lewą burtę po godzinie 5 minutach Wilhelm Gustloff idzie na dno jest 30 stycznia 1945 roku powrót do przeszłości w poniedziałki po dwudziestej drugiej zaprasza Karolina Lewicka dr Rafał Żyd Tyniec dyrektor muzeum historycznego w Ełku jest moim państwa gościem dobry wieczór panie doktorze dobry wieczór pani dyrektor dobry wieczór państwu, jeżeli pan pozwoli, zanim przejdziemy do naszej opowieści o ucieczkach z Prus wschodnich chciałabym kilka fragmentów dzienników Josefa Goebbelsa przytoczyć rzecz dzieje się oczywiście w styczniu 1945 roku 16 stycznia front zachodni znalazł się całkowicie w cieniu frontu wschodniego, gdyż walki, które toczą się obecnie na Wschodzie mają nieporównanie większe znaczenie niż boje na Zachodzie radio Moskwa podało, że Sowieci znajdują się już 45 km przed Krakowem to niestety odpowiada faktom zupełnie nie mogę sobie wyobrazić jak mogło do tego dojść 18 stycznia wielki bój na Wschodzie rozwija się coraz większym impetem na razie przegrywamy na całej linii na całym obszarze natarcia panuje potężne zamieszanie Sowieci maszerują właściwie we wszystkich kierunkach bez większych przeszkód 19 stycznia kryzys na Wschodzie raczej się zaostrza niż słabnie Sowieci pisze już w swojej prasie, że rozpoczął się marsz na Berlin dwudziesty trzecie stycznia nie da się opisać tej niedoli, która towarzyszy kolumnę wozów ciągnących ze Wschodu na zachód chciałby jak najszybciej przymknąć oczy by nie widzieć tego wszystkiego przy tym zimnie rozgrywają się na wiejskich drogach tragiczne sceny ta masowa ucieczka przed Sowietami przejdzie do historii jako droga krzyżowa niemieckiego narodu 26stycznia cały dzień zajmuje się niedolą coraz bardziej dotykającą przemieszczające się ze Wschodu na zachód kolumny uciekinierów mróz spowodował tam wiele śmiertelnych ofiar, zwłaszcza wśród dzieci niemowląt na drogach leży wiele zwłok 29stycznia Führer niewzruszenie wiezie swoją miasta i czeka na swoją właściwą porę 30 stycznia jestem zdania, że musimy powoli kończyć ewakuację przejazd kolumn naszych wozów z uciekinierami kosztuje na znaczne ofiary relatywnie biorąc o wiele wyższy od tych, które musielibyśmy ponieść, gdyby ludność pozostała w swoich miejscowościach, a wkroczyli by do nich Sowieci 12 lutego sytuacja ewakuowanych w Prusach wschodnich jest nadal rozpaczliwa nieszczęście sięga już także także Gdańska i 13 lutego nie wolno zapominać, że natarcie na Prusy wschodnie przyszło tak nagle, że ludzi nie można już było wyprowadzić jak sobie pomyślałam, bo to tylko fragmenty czytając te inny zapiski Goebbelsa, że tak naprawdę Berlina losy ich rodaków w Prusach wschodnich niewiele wówczas zimą czterdziestego piątego roku obchodził oczywiście zgadza się z tą tezą pani redaktor, o czym może niewiele obchodziło ale, choć na pewno mniej niż pozostałych mieszkańców rzesze przyczyną tego było to, że Prusy wschodnie od praktycznie zawsze były taką prowincją, która leżała na tyłach rzeszy są tutaj może zdecyduje takie powiedzenie, które z tego czasu mówią o Mazurach, że tam, gdzie się kończy kultura tam spotkasz Mazura i zła taka prowincja wysp na Wschodzie rzeszy, gdzie diabeł mówi dobranoc niewiele się działo tak naprawdę i ten stereotyp odpokutuje w tym co piszę tutaj GB sprawdza w tej propagandzie, aczkolwiek tutaj widzę już kilka takich haseł, które potem zostały podchwycone w Niemczech to droga krzyżowa narodu niemieckiego np. to te hasła czy czy te figury pamięci rozjemcą potem też bardzo dobrze pokazują losy tej wspólnoty pamięci wschodnio chińskiej po czterdziestym piątym roku to właśnie taka umowa tej drodze krzyżowej tak naprawdę tak jak pani wspomniała tak jak Goebbels pisze do definiuje mnie wiele terenów chodzi o elitę w Berlinie może, ale miejscową elitą, czyli Ericha kocha gauleitera to niewiele tak naprawdę chodziły, bo takie wszyscy wiemy o ewakuację miejscowej ludności opóźniono praktycznie do ostatniego momentu przed wejściem Rosjan, a pierwsza taka ewakuacja 30 kilometrowego pasa granicy to było to październik 1934 roku krótko po zajęciu Mazurów kok zezwolono na ewakuację 30 km tak jak powiedziałem, a czekano praktycznie do ostatniego momentu przed wejściem Rosjan i to spowodowało ogromny hałas pod Clooney ten tzw. trakt po niemiecku to też takie ujęcie, która bardzo mocno obecne w tych relacjach są tego ostatniego okresu, czyli te kolumny wozów całe wsie, uciekając przed nadchodzącymi Rosjanami to jest obraz tamtych dni pierwszeństwo na drogach Wehrmacht też uciekał, więc no chaos był ogromny tak to leki czy te konwoje kolumny uciekinierów były spychane na boczną drogę ludzie ginęli z zimna głodu i tutaj ogromnych ostów czas panuje także to zakład jest przeciągany ostatniego momentu, a potem już nawet można mówić o żadnej zaplanowanej ewakuacji tylko ogromnym chaosie i tym będziemy tu skończył GLS oczywiście kłamał pisząc, że natarcie na Prusy wschodnie przyszło tak nagle ludzi nie można już było wyprowadzić przecież ta wielka ofensywa armii czerwonej zaczyna się w czerwcu czterdziestego czwartego roku potem oczywiście od listopada do 12stycznia czterdziestego piątego roku nastąpiła przerwa w walkach, ale można się było spodziewać, że nie po to, armia czerwona zimuje w określonym miejscu, żeby wraz z właśnie z końcem stycznia albo połową stycznia tak obstawiano nie ruszyć naprzód tak oczywiście tej ofensywie wszyscy wiedzieli o 1802. czerwca 400 czwartego roku była ofensywa błyskawiczna w listopadzie czy październiku już pierwsze było pierwsze części granicy tak czy kontakt z chemią niemiecką o tym wszyscy wiedzieli i tak czy inaczej to ofensywa było ono można by oczekiwać, kiedy Rosjanie ruszyli tak w styczniu z tego typu no właśnie tak naprawdę już w sierpniu czterdziestego czwartego roku Sowieci mogli uderzyć na Prusy wschodnie, tyle że wtedy ten pochód armii czerwonej został zatrzymany między nimi przez niemiecki kontrataki w rejonie Rygi Kłajpedy na przedpolach Warszawy, a potem oczywiście zaczął się ten okres najpierw deszczu błota jesienią czterdziestego czwartego roku, a potem oczywiście zima, która zwykle wstrzymuje działania militarne zastanawiał się nie nad emocjami, które towarzyszyły inne Niemcom właśnie w Prusach wschodnich powiedział pan takiej prowincji, która jest gdzieś na peryferiach trzeciej rzeszy, ale która wykształciła w sobie taką tożsamość ona była nazywana wschodnio ludzkość tak no i było już czuć latem czterdziestego czwartego roku nadciągającą katastrofę mam przed sobą zapiski Hansa von Lehndorffów arystokraty lekarza kronikarza upadku Prus wschodnich, który nie był nazistą, a wręcz przeciwnie był nazistą przeciwne, który właśnie pisał o Tychy ledwo wyczuwalnych tąpnięcia ach, jakby Echo dalekiego trzęsienia ziemi, od którego drżała zalanym słońcem kraina potem nasze drogi zapełniły się uchodźcami z Litwy inne ciągnęło bezpańskie bydło pchane tym samym nie przez wieś nie przezwyciężone parciem na zachód trudno było jeszcze pojęcia co się właściwie stało na, ale już pojawiały się to pytanie co będzie z nami naszą ziemią tak to pytanie wówczas sobie na pewno zadawano podobna posucha można cytować też Marion Gräfin Dönhoff, która zrobiła sobie taki rodzaj realizmu komuny po Mazurach też właśnie taki stan zawieszenia opisywała w tej krainie, ale może pani doktor pozwolić się szybko cofnie do okresu międzywojennego tutaj do tego okresu, kiedy dykty kształcą się wschodnią Polskę, od której pani wspomniała na ten temat jest świetna książka prof. Roberta Traby może nieskromnie dodam, że nasze muzeum wznowiło tę pozycję w zeszłym roku może u nas mówić nie było na rynku zresztą jest autorem tego pojęcia wschodnio różnica może tego pojęcia to pojęcie bardzo dobrze wpisuje pewien pewną regionalną wersję tożsamości narodowej niemieckiej tak powiem tak tak jak mówię Prusy wschodnie po pierwszej wojnie światowej stała się prowincją, która była oddzielona od września tzw. korytarze polskim Polska miała dostać dostęp do morza niedolą możliwością było właśnie przestrzenne rozdzielenie Prus wschodnich od rzeszy od tekstu macierze i to właśnie przestrzenne rozdzielenie czy też inna postanowienia traktatu wersalskiego np. postanowienie o plebiscycie, które muszą być w południowych Prus wschodnich na Warmii Mazurach tutaj Dmowski domagał się tylko, żeby polską muzykę polskiej znaczne mniejszości Warmiaków Mazurów wypowiedział się co należy do Polski do Niemiec na ile to żądanie było realne wówczas może nie będę tego teraz to tego teraz problemy, bo jest już też tak skomplikowany temat ten logistycznie do grania wojska rosyjskie stały przed Warszawą Piłsudski tylko zajęty innymi sprawami duszą miał trochę inny jak wiemy też punkt widzenia sprawy Polski niż Dmowski to Prusy wschodnie tak niewiele obchodziło tak naprawdę i tutaj to jest taka pierwsza pierwszy taki moment, kiedy historii Prus wschodnich tej ludności pro tutaj mieszka Warmiaków Mazurów zażądano od nich określenia się już konkretnego czy chcą być w Prusach wschodnich czy też w Polsce Ant tego czy antagonizm może nie, ale ta różnica między Mazurami Polakami znana jest nie tylko różnica wyznaniowa oni byli producentami, ale różnica mentalna z momentu sekularyzacji zakonu krzyżackiego, czyli 15002005. roku Mazurzy byli tak naprawdę Polska fizycznymi wiernymi poddanymi najpierw księcia polskiego potem cesarza niemieckiego tożsamość narodowa język Polski być wiernym obywatelem prostu się wówczas nie wyklucza gry 19 wiek zmienia tutaj nowoczesne nacjonalizmy i jak Mazurzy Warmiacy dziś wpadają w wielkich koło tożsamości historii musi określić to tutaj zaczynają się schody i tak naprawdę na drodze do wykształcenia i wschodnią polskości mamy plebiscyt mamy potem jeszcze kryzys dwudziesty wszystkie te uwarunkowania ekonomiczne odcięcie rynków zbytu w Polsce potem lata trzydzieste i ogromny sukces Adolfa Hitlera w tej prowincji może tylko wspomnę, że Mazury tutaj bardzo niechlubną regionem, bo w wyborach 3002. roku nastała uzyskał tutaj ponad 80% głosów, a w takich wyborach do Reichstagu uzyskiwała zawsze na kilkudziesięciu procent więcej niż rzeszy, więc wschodnią Polskę to była taka powolna droga mieszkańców prowincji do niemieckości bycie kimś oznacza zawsze też nasza tożsamość składa się zawsze z tego kim nie jesteśmy tutaj bardzo ważne są to obraz wroga, o których pisze nowa sprawa bowiem to co działo się w Prusach wschodnich 1945 roku czy też pod koniec 3004. roku ucieczki nie była pierwsza wielka ucieczka z Prus wschodnich pierwsza taka wielka ucieczka przed Rosjanami, a właściwie kozakami to jest pierwsza wojna światowa tak jest kilkaset tysięcy ludzi, którzy są tutaj ruchu to bardzo dobrze robi to opisuje, że wtedy jest takie rozróżnienie między Rosjaninem, który potrafi się porządnie zachować, czyli nie plądruje gwałci strzela, a kozakiem, który właśnie sposób nie tego, gdy wszystkich negatywnych cech, które potem mamy mamy 3005. roku, więc ta musi jeszcze powiem, że ten obraz Rosjanina tego jako wroga po pierwszej wojny światowej zostaje szybko zastąpiony obrazem Polaka jak wroga propaganda wschodnia Polska propaganda niemiecka kreowała rzekomy Polski zagrożenie tutaj takim chyba najbardziej kolosy w oczy przykładem jest książka, jakiego są w stanie Drama bodajże 3006. roku nasi ukazała, która fikcyjnie pokazuje napad Polski na Prusy wschodnie to, że Polacy bardzo szybko potrafią zdobyć Królewiec tutaj nawet plakaty, które ukazało się w związku z wydaniem książki przestraszyły miejscową ludność chodziła nawet do tego, że ludzie z banku wycofywali oszczędności taki rodzaj lądowania na Marsie zbiorowej paniki czy te straty strata, którą był zakorzeniony przed Rosjanami nie było nic nowego do 3005. roku się obraza ludzi się strasznie boją Rosjan to zawieszenie jest czymś takim każdy się, bo to szczególnie zresztą propaganda niemiecka też podsycała MR torów tak no właśnie zatrzymajmy się na chwilę przy przy tej miejscowości tym wydarzeniu, bo ono było mam wrażenie kluczowe jeszcze zanim ruszyły masowe ucieczki w styczniu w lutym czterdziestego piątego roku 22października czterdziestego czwartego roku, kiedy Kompania Wehrmachtu wkroczyła do niewielkiej wsi właśnie MR tor w położonej w północno-wschodniej części Prus, z której to miejscowości wycofały się wojska radzieckie, które były tam 2 doby no i w trakcie tego pobytu Sowieci dokonali straszliwej rzezi jej mieszkańców tylko oczywiście będę prosiła pana doktora odpowiedź na pytanie na ile to co wiemy dziś o tym co wydarzyło się w MR Zdort w jest prawdą ana ile zostało potem pod kolor Sowa ne przez Józefa Goebbelsa, które oczywiście natychmiast wysłał do MR dorsz i zagranicznych dziennikarzy i filmowców i były kręcone kroniki filmowej ponoć inscenizowane jeszcze straszliwe zbrodnie, których Sowieci mieli tam dokonać tak, żeby pokazywać potem oczywiście te filmy snem Zdort w kinach i żeby mobilizować Niemców w trzeciej rzeszy do ostatecznego wysiłku i oporu tak to wydarzenie, które pani wspomniała rzeczywiście traktować pewną ostrożnością tutaj szczególnie czy myślę, że historycy na dzień dzisiejszy można czytać mam prosta oferta napisał taką historię Prus wschodnich są dzisiaj zgodni, że władze niemieckie dokonały tutaj pewne inscenizacji tych spółek, które także niewątpliwie ta zbrodnia była ona została odholowana propagandowo bardzo mocną propaganda wykorzystywała tę zbrodnię do tego, żeby zmobilizować ludzi do oporu, który też bezsensowne jakoś było stawić oporu starcy kobiety dzieci tak folk szturm jako mieli stawić opór armii czerwonej, która była no jeśli chodzi o amunicję wyposażenie i przewagę miał bardzo mocną z tą wtedy w Dzienniku NSDAP wielki obraz ukazał się artykuł o takim dość szczególnym tytule, że chcę przybite do ściany tutaj ministerstwo propagandy zwracał uwagę na działania propagandowe, które miały przede wszystkim wzmocnić wolę oporu wśród ludności, ale co jest ciekawe zbudzić uczucia strachu przed kobiet to zdjęcia systemy takie są z pokazane kobiety, które walczyła armia czy żołnierz rodzice zgłosili przybite do stodoły rzeczywiście była to na pewno inscenizacja bardzo mocno wykorzystana przez propagandę tutaj należy ostrożnie traktować tą tą wydarzenia, ale rzeź miała miejsce na Marsa torów tak traktat niewątpliwie nawet jeśli nie było w tej skali jak została przedstawiona przez propagandę to niewątpliwie zdarzyło się tam coś co pozwoliło poczuć przedsmak tego co czeka ludności z Prus wschodnich po wejściu Rosji no to spirala strachu rzeczywiście została nakręcona do przerażających rozmiarów historycy nawet dziś mówią takim syndromie MR torów, ale z drugiej strony inny z wystraszoną ludność i nie pozwalano jej uciekać, bo przecież Hitler po pierwsze nie wierzył możliwość rychłego ataku armii czerwonej po drugie, nakazał obronę każdego skrawka niemieckiej ziemi i stanowczo zabronił ewakuacji ludności cywilnej z tych terenów, które były zagrożone szybkim zajęciem przez Rosjan i Koch, którego pan wspominał na początku restrykcyjnie przestrzegał tych rozkazów słał do Führera telegramy zapewniające, że on tutaj tej ziemi będzie bronił do końca dostatniego życia tak oczywiście od kogo tutaj bardzo perfidną postacią on inscenizować propagandowo są też takie zdjęcie rząd pokazuje jak dba o dzieci niemieckiej w Prusach wschodnich to wszystko było oczywiście nieprawdą do wykonywał rozkazy Ferrera przy czym sam jednak oczywiście bardzo dobrze zatroszczył, bo w Pilawie stały pod parą 2 statki gotowe na przewiezienie go na Hel sam też dziś rezydował w hotelu w Pilawie potem przenosi do takiej wioski są uciekł też tymi środkami już w ogóle prominenci NSDAP w bardzo szybko uciekła tak im się udało to nie wiedzieli i zostawili równość na pastwę samej sobie sami uciekali im się udało tak też perfidia tego wszystkiego, tak więc w dniu Heinz Guderiana, czyli szef sztabu naczelnego dowództwa wojsk lądowych domaga się oczywiście wzmocnienia frontu wschodniego kosztem obrony na Zachodzie, ale ten front zachodni był dla Hitlera, ale także dla Goebbelsa ważniejszy niż się wschód ne Guderiana zresztą też przewidział doskonale prognozował, że front ruszy 12stycznia jego prognozy sprawdziły się co do dnia Hitler wpadł wtedy szału nazwał szefów wywiadu i idiotami stwierdził, że Bułgaria tak nie dostaje żadnej dywizji, ale front ruszył 12 stycznia czterdziestego piątego roku pierwsze uderzenie w okolicach naszego Sandomierza huraganowy ogień wręcz zmiotą Niemców z powierzchni ziemi potem trzeci front białoruski zaatakował północną część Prus wschodnich, próbując szybko zdobyć Królewiec szybko to nie poszło teraz porozmawiajmy o o tym kto stoi naprzeciwko kogo, bo mamy 1,51 000 000 żołnierzy armii czerwonej niektóre szacunki mówią, że może 1 700 000 żołnierzy armii czerwonej no i co 600 000 Niemców z czego większość to cywile to znaczy tutaj to obrona miejską boską Strus skoncentrowana nie są historią wojskowości, więc tutaj przewożą ewentualne jakieś moje potknięcia pomyłki, ale z tego co wiemy co czytałem to obrona niemiecka koncentrowała się głównie na północy prowincji i tutaj widać to bardzo dobrze po tym ataku Rosjan dyrektor pensjonariusza to trzeci rząd białoruski na północy atakuje między 100 stopniami szpilkami od południa drugi w białoruskiej i działania podejmowane przez armię czerwoną polegają na tym, żeby Prusy wschodnie po prostu odciąć od reszty rzeszy zamknąć w kotle te pomniejsze kotły tak jak kocioł Królewieckiej parę takich innych też to strategia się opłaciła na pewno armia czerwona miała przewagę w sprzęcie i ludziach i możliwości z zapasów uzupełniania zapasów bieżących to nie ulega wątpliwości te armie niemieckie zostały odcięte od reszty na pewno z tą też szybko zdobyto Elbląg, który odciął Wehrmacht praktycznie od dróg zaopatrzenia lądowych i to się takie warsztaty to jest była dość szybko tak szybko może nie poszła już 9kwietnia mamy zdobyć Królewca też bezsensowna obrona miasto było twierdzą tak jednak generał las powoduje i szybko szło i myślę, że ta nierównowaga sił ona istniała chciałbym zapytać o takim czas zemsty, który wówczas nadszedł, bo oczywiście, kiedy spojrzymy na wydarzenia poprzedzające te, o których mówimy no oczywiście z rąk niemieckich wg różnych szacunków zginęło około 10 000 000 rosyjskich cywilów i drugie tyle poległo na froncie samo oblężenie Leningradu kosztowało życie 1 000 000 osób 6 000 000 wziętych do niewoli żołnierzy rosyjskich połowa w wyniku wycieńczenia chorób zaplanowanej eksterminacji umiera w dodatku czterdziestym trzecim roku Himmler wydał taki rozkaz zawierający instrukcję dla Wehrmachtu, jeżeli Wehrmacht będzie się wycofywał z terenów związku Radzieckiego i brzmiał on tak nie zostawimy za sobą ani 1 żywego człowieka ani sztuki bydła ani pojedynczego ziarna zbóż ani kawałka toru kolejowego nie zostanie po nas żaden cały dom żadna czynna kopalnia ani 1 nie za trud ta studnia, więc kiedy Rosjanie zaczynają odzyskiwać utracone tereny, czyli idą na zachód to widzą tak co zrobili Niemce no z drugiej strony oczywiście mamy zachętę ze strony dowódców, ale też przywódców politycznych związku Radzieckiego do tego, żeby kierować żadną litość ciął żadną empatią, żeby traktować Niemców no chyba użyję tego terminu jak podrzuci, dlatego że mam przed sobą fragment z oficjalnej gazety armii czerwonej fragment artykułu, który napisał Lidia Rand Burg pisał tak wszystko pamiętamy zrozumieliśmy Niemcy nie są ludźmi od tej pory słowo Niemiec oznacza najstraszniejsze przekleństwo nie będziemy już wypowiadać będziemy zabijać jeśli nie zabiły co najmniej 1 Niemca dziennie to zmarnowały ten dzień jeśli pozostawić Niemca żywego ten Niemiec powiesi Rosjanina zgwałci Rosjankę jeśli zabijesz Niemca Zabij następnego dla nas nie ma nic bardziej zabawnego niż 100 niemieckich ciał Zabij Niemca to prośba twojej babci Zabij Niemca to modlitwa twojego dziecka Zabij Niemca to głośne żądanie twojej ojczyznę myślę sobie takiej wszech potężnym spirali przemocy, która wówczas się nakręca tak to spirala przemocy może można by podsumować w tym znanym powiedzeniem, kto sieje wiatr zbiera Boże jak na Jarotach wspomniała to co armia czerwona wyczyniała w Prusach wschodnich co jest ze wszech miar godne potępienia to nie zaczęło się w momencie wejścia armii czerwonej do wschodnich tylko 400 pierwszym roku napad na związek radziecki wypowiedział się wcześnie jeszcze zaczęłoby 3009. kiedy firma przed do Polski tak firma nie był armia, która miała także czyste konto tylko też miała zbrodnie na koncie uświadom oczy musimy sobie uświadomić rozmiar tych takiej pani wspólnie przez oczy zbrodni proszę czas dokonały w czterdziestym pierwszym roku w czerwcu by armia niemiecka atakuje związek radziecki za nią i to ani za grupę, która ABC tak od północy do dnia mordują ludność żydowską ludność rosyjską potem spirala przemocy, jako że dowódca Einsatzgruppe nie wytrzymują psychicznie żołnierze tego co mają robić, czyli zniszczenia takiego fizycznego ostrzeliwania tysięcy Żydów na na terenach związku Radzieckiego to zostaje wynalezione w cudzysłowie oczywiście o Auschwitz przemysłowca, który budzi po prostu zabija jest tak ogromna spirala przemocy, która została tam zasiano terenach tych naszych krwawych ziemię tak jak nazywał Timothy Snyder w Polsce w związku Radzieckim, więc ludzie się elitą zemstą, a co Rosjanie to taktyka spalonej ziemi przy wycofywaniu się ze związku Radzieckiego to po prostu podsycana przez propagandę skutkowało tym, o czym, o czym pani wspomniała i tutaj jedno wynika z drugiego to jest chyba klucz oceny tych faktów i oczywiście nie bronię armii czerwonej tego co się tutaj na tych terenach naszych rzeczy, których dokonywał, ale miał swoje źródło, bo chyba historia ma swój szczyt nowość, a przyczyną dopłatą tego by było to co w Niemczech dokonało się formalnie innego 30stycznia 1930 trzeci roku, kiedy Adolf Hitler został kanclerzem oficjalnie, a to co w Europie zrobić to, że prawda wojnę to, że się zniszczyć Żydów też można było czytać Mein Kampf zobaczy częściowo też w Niemczech co wtedy co się działo wszystko listami obozy koncentracyjne także to spirala przemocy rozlała się nad Europą wtedy zresztą zwrócił uwagę na to, że Prusy wschodnie, które do czterdziestego piątego roku do końca 3004. roku są w zasadzie terenami, gdzie wojny nie ma jest właśnie Prusy wschodnie tak zostały pominięte prawda zmobilizowano oczywiście mężczyzn przybyło robotników przymusowych, którzy zastąpili tych mężczyzn m.in. a w pracach polowych, ale właściwie był to taki spokojny region to znaczy był nie możesz się cofniemy do okresu drugiej wojny światowej mamy wrzesień 39, kiedy oczywiście też po wschodniej wychodzi atak na Polskę potem względny spokój pierwszych oznak wojny noc robotnicy przymusowi mężczyźni są na froncie tutaj na Mazurach czy nornik pojawiło się sporo polskich robotników przymusowych notabene ciekawe, bo wtedy też doszło do takiego dystansu języka polskiego Mazur jednak musi jednak z Polakiem już dobrze dogadać, ale też to nie do końca taki spokój, ponieważ tutaj może pozwoli pani redaktor posłużę się kilkoma przykładami lokalnymi Ełku EU miasto 20 km od dawnej granicy od Prostek zdaje się spokojna okolica, ale właśnie to obecność dawnej granicy przyczyniła się do tego, że tutaj też gestapo przesłuchiwał szczególnie tych robotników przymusowych, którzy uciekali w kierunku granicy z polską czy granica Prus wschodnich formalna, bo jak w domu pod Warszawą, bo koszty zbudował bardzo mocną swoją sferę wpływów rejencji ciechanowską, ale oni uciekali właśnie w kierunku Prostek wtedy ich panu były przesłuchiwania wyroki śmierci na ludzkim zamku tam było więzienie, a więc ta rzeczywistość nie była taka okolica spokojna wcześniej trzydziestym ósmy roku zakłada społeczności żydowskiej w Prusach wschodnich to też był taki moment terroru czy w ogóle czy, jeżeli chodzi o takie postawy nie oportunistyczne oczywiście większość była za Adolfem Hitlerem na palcach 1 ręki można wymienić takie przykłady tych, którzy stawiali jakikolwiek opór nalewamy hrabiego Lehndorffów i PiS 20lipca tutaj w Ełku znalazłem taką ciekawą historię listonosza niemieckiego inspektora pocztowego, który został przeniesiony do roku bodajże trzydziesty trzecia czwarty rok z wystrój Pcim, jako że trochę przed rzeźnią Adolfa Hitlera jak gospodyni na niego doniosła to po prostu pozbawionego prawa do emerytury to wystarczyło nie trzeba długo, więc wskazywać na obóz koncentracyjny nie dano mu pieniędzy nie ma po prostu, ale nawet takie akty po prostu karane tutaj także to rzeczywiście taka dwutorowo z 1 my to przemoc, która była obecną stopą daje zresztą też było po drugiej stronie granicy tam też eksterminacja Żydów była widoczna drinka czy też eksterminacja Żydów wschodnią polskich więc, ale generalnie ludność do końca wojny praktycznie nie miała kontaktu ani bombardowaniami Drezno Hamburg Brema tu 1 jedno może bombardowanie należy wspomnieć to Anglicy zbombardowali kule i spraw za jaki zaplątane samolot mówi 1 drugi, ale generalnie spokój przez zachodnich Niemiec wysyłano dzieci tak, żeby one miały mogą spokojnie spędzać czas, ale właśnie Rosjanie to były pierwsze strony rzeczona, ponieważ tutaj to wściekłość po prostu wylała się na tych ludziach no bardzo mocno tak potem jak wiadomo zostało trochę ukrócona, żeby na Śląsku w innych prowincjach tak się nie działo, ale tutaj to po prostu ten pierwszy impet to taką pierwszy impet to przychodziło wszystko co można się pojęcie przechodzi zresztą ta to zachowanie Rosjan to nie jest tylko 400 piąty potem już Prusy wschodnie z było okupowane przez Rosjan to nie nie było kiedyś za PRL mówił tak odzyskania tych terenów dla Polski po prostu zdobycie terenów rzeszy, które potem zostały przyznane Polsce, które były ziemie odzyskane gdzieś tak do połowy czterdziestego szóstego roku te komendantury sowieckie one sprawują taką równoległą dwuwładzy administracją polską tutaj pierwsze miesiące osadnictwa polskiego jest coś o nie zawaham się ją użyć tutaj 5 dziki zachód tak to co się działo tutaj także ktoś, kto się oni nie rozróżniając Mazurzy Polacy Niemcy naszego Polak może rozróżniać tak ten pierwszy to takie Pańskiej wylał się Niemców i nieszczęściem jest, że ofiarami stały się kobiety dzieci starcy, a więc ludzie, którzy tak naprawdę w wojnie nie sprawują funkcji żołnierskich tak tylko tylko ludność cywilną, a to chyba najmocniej odczuła skutki tego został do 3003. roku rozpoczął budowę czy na kanclerza Niemiec czy mianowaniem tak o operację Hannibal chciałabym teraz pana zapytać jesteśmy w styczniu czterdziestego piątego roku adm. Karl donic, czyli naczelny dowódca niemieckiej marynarki ogłosił właśnie taką operację dokładnie 21stycznia początkowo chciał ewakuować jedynie załogi niemieckich okrętów podwodnych powierzył tę misję adm. Oskarowi ku miejscowi no, a ten postanowił uruchomić się do ewakuacji właściwie wszystko co potrafiło się utrzymać na wodzie jachty łódki kutry barki statki okręty czy miały silnik czy nie miały silnika jak nie miały to mogły być holowane właściwie wszystko co wpływało na co można było załadować ludzi w ciągu 3 miesięcy przewieziono przez Bałtyk 2500 000 ludzi uchodźców żołnierze, bo całe mnóstwo żołnierzy tak oczywiście ewakuowano no i nie obyło się bez scen dramatycznych dzisiaj rocznica pójścia na dno statku pasażerskiego wjechałem Gustloff to jest 1 tylko ze statków, który został zatopiony oczywiście cały czas po Bałtyku krążył jednostki radzieckie, które usiłował właśnie tego typu jednostki posyłać na dno morza Opowiedz najpierw tej operacji, bo to była bezprecedensowa skala tak tak ewakuacja może w styczniu czterdziestego piątego roku mróz kra taka wielka taktu oraz wszystkie są znane jedynym portem, które pozostały wolne wtedy 2 Piła tak nie jest żali wszyscy uciekinierzy szczególnie po cięciu tej drogi przez Elbląg, kiedy Rosjanie za tą droga była jedyną drogą ewakuacji tak to operacja rzeczywiście była bez pizzy bezprecedensowa zdarzało się tragedię tak jak pani wspólnoty to jest dzisiaj różnica zatopienia Gustloffa też problem był taki jak Gdańsk padł tak nie można było do portu w Gdańsku wozić ludzi, choć życie musisz improwizować inny port Świnoujście za nic na długim no duża skala operacji też dużo cierpienia pogoda wiadomo jaka, bo było -18 stopni chyba kiedy, kiedy Włosi toną, a także to są takie w zasadzie chyba też obrazy, które bardzo mocno wryły się pan zbiorową niemiecką po 3005. roku lud przez zalew wiślany też próby przejścia to wszystko dziś gdzieś tam jest być może wspomnieniach czy pamiętają Gustloffa czy ucieczki wypędzenia, którym można koniec pani pozwoliła, ale co się zgadza tak oczywiście operacja nogi śląską zatrząść na chwilę przy w Chełmie Gustloff wie, bo chyba jest największa katastrofa morska w historii świata prawdopodobnie na pokładzie tego statku znajdowało się około 10 000 osób tak przynajmniej mówi depesza nadana z tej jednostki ne prawdopodobnie około 6,51000 ofiar Gustloffa został zaatakowany 3 torpedami na każdy w dodatku była wypisana dedykacja za ojczyzna za Leningrad oraz za naród sowiecki, kto był na pokładzie załoga rzecz jasna oficerowie marynarze z drugiej dywizji szkolnej okrętów podwodnych były kobiety z pomocniczego korpusu Kriegsmarine byli żołnierze Wehrmachtu ranni byli uciekinierzy ją Krze policjanci działacza NSDAP rodziny urzędników hitlerowskich tak, czyli tak jak mówiła łącznie około 10 000 osób te niemieckie wnioski, które zostały wezwane na ratunek i przybyły wydobyły zwody jedynie 1215 żywych rozbitków i takich statków oczywiście tak mówiła była więcej Bremerhaven to jest październik czterdziestego czwartego roku czy General von Stein Ben to 10lutego czterdziestego piątego roku jeśli chodzi o torbę na właśnie Gustloffa netto w obu przypadkach za zatopienie odpowiadał niejaki Aleksandr Iwanowicz 3 marines, skąd oficer znany głównie z pijaństwa niesubordynacji na dobrze polował na te jednostki niemieckie natomiast wkrótce po wojnie został zdegradowany potem oskarżony o kradzież trafił do łagru na Kołymie umowy w latach sześćdziesiątych w Leningradzie całkowicie schorowany i zapomniane była jeszcze Goya to kwiecień czterdziestego piątego roku też około 6000 ofiar wyszła z helskiej rady w rejs do Świnoujścia wymieniam te jednostki i liczby ofiar dla porównania Titanic, który przecież tak zawładnął masową wyobraźnią te 1500 ofiar, czyli to pokazuje różnicę tak skale tych tragedii morskich tak były to niewątpliwie tragedie w tej wspomniała pani strofa może zwolnienie to proszę troszeczkę zatrzymam się tej historii, bo ona jest ciekawa ja może tak, żeby sobie odświeżyć pewne rzeczy czy zobaczyć jak ten temat zatopienia Gustloffa przedstawiono w Niemczech pozwoliłem sobie na YouTubie obejrzeć tak mu taki film dokumentalny właśnie o tym w wyreżyserowanym przez CD czy drugi kanał publicznej telewizji niemieckiej to jest zrobione w konwencji takiego trochę niemieckiego Wołoszański Łucznik widok oparty jest znana z tych audycji można różnie oceniać też jestem zwolennikiem takiego doprecyzowania historii przedstawionej właśnie w sposób taki emocjonalny, niemniej jednak to dokumentacja jest na YouTube można sobie to znaleźć ona pokazuje bardzo ciekawie różne punkty widzenia jest bardzo aktywna od morza tak powiem, bo z 1 strony jest pokazana cała ta spirala terroru, która doprowadziła także w ogóle uciekinierzy znaleźć na tym statku tutaj liczby, które pani przytoczyła ona też różne jedni mówią 10 0001000 przybyło też do końca nie wiadomo, niemniej jednak mamy do czynienia z faktem, że został ten statek zatopiony przez właśnie Aleksandra marines, który notabene ma pomnik w Kaliningradzie został potem rehabilitowany przez Rosjan tutaj no był takim rozrywkowym człowiekiem muszą się wykazać bo zanim wypłynął swoim z Łodzią podwodną z tego portu w Finlandii, gdzie stacjonował tuż przy poradni oszukano po prostu prowadził rozrywkowy tryb życia i dziesiątki po drodze muszą się wykazać, że cokolwiek nie być oskarżonym straty trafi musi w dodatku los z tym, że i zatopienie tego statku czy ono było moralnie dopuszczalne czy nie tam w tym tej dokumentacji tych zmieniałem wypowiada się jeden z członków załogi, które potem poświęcił się badaniu historii zatopienia Gustloffa ją stwierdził, że zatopienie Gustloffa z punktu widzenia wojennego tak był legalny statek nie miał świateł pozycyjnych tak pani wspomniała bylina żołnierz miał też uzbrojenie jest 3 torpedy wystrzelone w ten statek no nie były niczym dziwnym na wojnie tak tylko niestety trafił trafiła ona statek, gdzie było 10 000 ludzi i tutaj właśnie cała tragedia tego wszystkiego i idąc dalej tym tropem 1000 z tych osób ocalało to na tym statku rodziły się dzieci ogromna tragedia i jest to pokazane kilka też wspomnień ocalałych z tego statku na pytanie o to jak osoby oceniają w ogóle Marynarską czy to co chcą dokonał sądzą zbrodnie jednostek kobiet po prostu powiedziała, że tu nie stałoby się, gdyby nie 30 stycznia 1933 roku o dziwo, właśnie tego dnia rocznicę mianowania Adolfa Hitlera kanclerzem właśnie też gustów nadawano przemówienia Adolfa Hitlera, który zachęcał do tego, żeby wytrwać oczywiście nikt nie słucha, bo już tego dość, ale zachodzi taki dość chyba paradoksalne zbieg okoliczności 30stycznia Otóż ten zostaje kanclerzem ma 30 stycznia 3005. roku po 12 latach zostaje zatopiony statek, który też ciekawą historię Thomasowi Gusto w teście znikąd nie wzięła to był statek przeznaczony pierwotnie do wożenia niemieckich robotników przez do fiordów norweskich na statek krawców front prosto, czyli siły przez radość to organizacja, która miała dbać o zdrowie i wypoczynek niemieckiego robotnika sią ogromny kompleks wypoczynkowy zacząć budować naród Prokurat też robi bardzo mocne wrażenie wszystko oczywiście zarzucono wojna wymagała i kierowania środków na inne rzeczy potem bóstwo stał się okrętem szpitalnym, bo wykorzystano takie panie do sklepów działa ten statek do ewakuacji jeńców co ciekawe teraz wielką Gustaw tu też męczennik słowie nazistowskiej, który został zabity przedstawi transportera z Davos tak, bo robił propagandę nas do NSDAP w Szwajcarii jeden z wielu zresztą takich takich czynników którymi potem puszczono wszystkie statki jak Fleger itd. bo takie zapotrzebowanie właśnie takich ludzi tutaj paradoksy historii to jest taki, że ten, który miał jego nazwa tak propagować historię nazizmu stał się grobem 10 000 ludzi na dnie morza, a więc straszna historia dziś można tutaj powiedzieć sam Malinowską nie wiem chciałbym spekulować, jakie co się dziś to w jego głowie działo czy wiedział, że na tym okręcie są ludzie sądzę, że mógł wiedzieć, bo przecież wiadomo było co się dzieje w Prusach wschodnich jest ewakuacja akcję na pewno nie umknęła też Sowietom i Mich musieli obserwować musieli widzieć, tak więc myślę, że zrobił to jakoś tą świadomością, ale i to wspomniana dokumentacja jest też kilka wypowiedzi rosyjskich wojskowych rosyjskich Radzieckim czas wojskowych wspominając już to wydarzenie, którzy po prostu uznali, że ten statek statkiem wojennym i nie mają sobie nic zarzucenia w związku z tą zbrodnią także z jednej z2 strony mą ofiary po prostu są w centrum oczywiście są ofiary nie trzeba tutaj tego jakoś bliżej wspominasz nimi to może, jeżeli pan pozwoli na wspomnienie 1 ze świadków tych wydarzeń, bo oczywiście trzeba się było dostać taki stan tak potem mieć szczęście, żeby nim dopłynąć do portu ani właśnie zaleceń nad nie jak to wyglądało wykonało oczywiście zawsze w takiej sytuacji, czyli strasznie w porcie wszyscy cisnęli się w stronę statków ludzie zamieniali się zwierzęta kobiety rzucały swe dzieci do wody tylko o to, aby do dostać na pokład albo, żeby nie stratował ich tłum ogólne zamieszanie potęgowały także zupełnie niezorganizowane grupy żołnierzy, które napływały do miasta, żeby przejść przez zapory w porcie żołnierze zabierali matkom dzieci twierdzili, że chcą wejść na pokład razem z rodziną inni przebierali się kobiece ubrania w taki sposób próbowali dostać się na statki, ale mówił też pan panie doktorze, że wiodła też droga ewakuacyjna przez zamarznięte wody zalewu Wiślanego na Mierzeję Wiślaną stamtąd dalej dalej do Gdańska albo Gdyni na tutaj też wspomnienia jednego z uciekinierów, który namówił to było bardzo niebezpieczne przeprawa odbywała się tylko nocą i trwała aż do rana wejść na ląd nie było wcale łatwe w miejscu tym brzeg Mierzei był dość stromy z lądu na ląd prowadził prowizoryczny most potem trzeba było jeszcze pokonać strome wzniesienie by dostać na drogę tuż przed przejściem na ląd nadleciały myśliwce za zaczęło ostrzeliwać kolumnę niektórzy chłopi wpadli w panikę próbowali dostać się na ląd także poza wytyczonymi przejściami w nocy woda na brzegach wprawdzie zamarzała, ale lud nie był wystarczająco silny by utrzymać przejeżdżające wozy pod kilkoma lód załamał potopili się ludzie i konie tak słowa, ale przez zalew ewakuowało się do Gdańska około 450 000 ludzi w ogóle dzięki operacji Hannibal znalazłam informację i ewakuowali się około 1 200 000 ludzi straty ludzkie oczywiście spektakularne ale gdy Adolf Hitler usłyszał ile osób zginęło podczas tych ewakuacji miał odpowiedzieć lepsze 10% na dnie niż 90% na Syberii chciałbym pana jeszcze panie doktorze zapytać koniec Prus wschodnich mówił pan o okrążeniu Królewca przez armię czerwoną też było pod koniec stycznia, ale ostatecznie ten szturm generalny armii czerwonej na króla wiedzcie to będzie to będzie kwiecień i właściwie chyba kapitulacja Królewca 9kwietnia to taki symboliczny koniec z Prus wschodnich prawda tak można uznać za symboliczny koniec Prus wschodnich, aczkolwiek od prowincja czy w Niemcy określają takim słowem Inter gang znamy to z tego filmu Hilla rzecznik UPO wraz ze zła i upadek tak Prus wschodnich i co bardzo dobrze widać potem po 400 piątym roku w literaturze niemieckiej związku wypędzonych w Niemczech zachodnich, że właśnie to tak odczuwano rzeczywiście ta prowincja na zniknęły, a nie o powierzchni ziemi została podzielona między 2 teraz 3 konie tak Polska związek radziecki Litwa kraju kłajpedzkim także ten intrygant dokonaną ludność ta, która pozostała, która miała pecha, że nie mają armia czerwona tam też rzecz no działy dantejskie szczytami wspólnie np. że tych, którzy dziś tą zostali dogonienie przez armię czerwoną notą mogły być także dzieci jedno pomieszczenie drugim żołnierze wrócili ich matki czy dam się tak to po prostu tych, którzy wrócili do swoich miejsc urodzenia i tam zostali często już polskich osadników też zostali przymusowo wysiedleni ludność warmińską i mazurską uznano dekretowych za Polaków do tych, którzy wrócili do macierzy też represje zaczęły także no to prowincja miał ogromnego pecha jeśli chodzi o swoją historię ten pozorny spokój po czterdziestego czwartego roku jest właśnie kompas tego spokoju z tym co się zaczęło dziać 3005. roku potem dalej już podczas tej władzy komendant sowieckich i w polskich no rzeczywiście dziki zachód Beata Halicka bardzo dobrze co prawda ta książka poświęcona jest nadużył tym stosunkom z treścią konkretem panowały, ale to metafory dzikiego Zachodu można z powodzeniem przenieść na realia wschodnio pruskie czy Warmii Mazur tak jak to z 2005. roku bardzo dobrze też Marcin Zaremba jego wielka trwoga też bardzo dobrze widać tutaj wszystkich syndrom, która w powojennej Polsce na tych ziemiach odzyskanych negatywnie oczywiście przytoczyłem jeszcze może na koniec powiem, że chyba część oczywiście kość stopniowo tutaj ona jedną z takich największych ofiar tego tego konfliktu tego co się wydarzyło by kobiety i może wspólna o odpisie Marcin Zaremba, ale w łódzkim archiwum jest taki dość ciekawy źródło to jest księga przyjęć szpitala Miejskiego czy, więc września 3005. roku przyjmował pacjentów na różne oddziały tutaj bardzo dobrze widać po oddziale ogólnym czyste straty po takie choroby związane z wojną to szybko się potem leczyć te zresztą w miarę regularnie żywią się ludzi chorób wenerycznych jest kopalnią wiedzy, ponieważ tutaj oczywiście są dane wrażliwe, ale mogę tyle powiedzieć, że spotykamy nazwisko mazurskie, czyli gwałci armia czerwona spotykamy potem urząd bezpieczeństwa wojsko dana rubryka płatnik, więc oni też gwałcą miejscowy Mazur, które Mazurów czy mazurki, które są nutą za pomocą odpowiednich metod przekonywania polskości więźniarki z polskiego więzienia też pojawiać strażnicy stąd, jeśli więc to był Kukiz no choroby weneryczne wód to wszystko tutaj odbiło się tej prowincji również po upadku, a to co się działo z kobietami niemieckimi też wiemy nie może tylko dodam, że jeszcze na koniec, gdybyśmy tak porównywali pamięć polską pamięć niemiecką to taka jest bardzo duża asymetria przepisów prof. Hubert Orłowski symetria deprywacji pani wspomniała pamiętnik lekarza tak PiS wschodnie, które np. opisuje nieszczęścia czy gwałcenie Niemek, ale w ogóle nie do świadomości dociera krzywda, która dzieje się robotnikom przymusowym także ogrom krzywdy ogrom ten spadek o swoje tak brzemienne skutki po prostu dla wszystkich myślę czymś niekoniecznie dobry dodam, że Hans von Lehndorffów przeżył przeżył wojnę taniego dziennik z Prus wschodnich został wydany w Niemczech w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku stał się bestsellerem, ale chyba no tak miał zapisane w gwiazdach, ponieważ ocalał w czasie tej zażartej, ale daremny i obrony Królewca przed armią czerwoną utracił cały dobytek, bo został zniszczony przez pocisk artyleryjski kilkukrotnie był ostrzelany z broni długiej albo krótkie, ale zawsze niecelnie znajdują się w centrum, bo bombardowania, ale wyszedł z tego wszystkiego obronną ręką tak musi po prostu w życiu udało jeszcze tylko tam, że ci wszyscy Niemcy, którzy nie uciekł i w roku czterdziestym czwartym albo na początku czterdziestego piątego czy jeszcze przed zakończeniem drugiej wojny światowej oczywiście zaraz po zakończeniu drugiej wojny światowej ruszyły deportację właściwie między czterdziestym piątym, a czterdziestym ósmym rokiem tych wszystkich Niemców z Prus wschodnich wywieszono prawda tak tutaj no i Mazurach jeszcze trwa od 1008. roku nawet te deportację takie przymusowe i były stacje weryfikacyjnych wspomniałem, czyli państwo stalinowski miał swoje metody przekonywania do przyjęcia obywatelstwa polskiego czy można spędzić 24 godzin mało, bo tu tymi metodami właśnie to obywatelstwo przyjąć no to było takie drugie nieszczęście Mazur Warmii czy Prus wschodnich, kiedy tak naprawdę Niemcy zrobili swoje tak, bo to dla 33 taki zwrot Mazurów kół niemieckości bardzo silne, ale oni też nie wyczekiwali tej Polski, które tak pisał propaganda peerelowska ona też ich odepchnęła znaleźli się na Zachodzie Niemiec, gdzie kultury mazurskiej warmińską może stąd pilnowano tej kultury mazurskiej bardzo interesowały też ją kryją się w związku wypędzonych to była zagłada pewnej społeczności, która bardzo ciekawe, która mogła odegrać rolę takiego pomostu między Polakami Niemcami, ale przez to, że najpierw zmuszono ją do określenia Narodowego, które były obce potem po 3005. roku potraktowano, bo takie głosowanie nogami do mamy teraz Mazury bez Mazurów Warmiaków, więc to jest też, że taki aspekt smutnej historii, że istnieje region, który ma nazwę Warmia Mazury rolety rodzimej ludności tak naprawdę nie ma dr Rafał zieleniec dyrektor muzeum historycznego w Ełku był moim państwa gościem bardzo dziękuję za rozmowę bardzo dziękuję dziękuję państwu dziękuję za wspólnie spędzony czas oczywiście zapraszam na powrót do przyszłości już za tydzień nie dobrej nocy Zwiń «

Ucieczki Niemców z Prus Wschodnich przed Armią Czerwoną

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 15:00

Najnowsze Podcasty

Mniej wypadków, mniej zabitych i mniej rannych na drogach w 2022 r

Ryjówki są jadowite

Czy nauka potrzebuje żartów?

"To nie tylko wielki nauczyciel, był jak metoda filozoficzna" - wspominamy prof. Pawła Śpiewaka

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL