"Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich"

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

dobry wieczór przed mikrofonem Marta Perchuć-Burzyńska nie tylko krokach historia Żydów krakowskich o tej publikacji wydanej przez wydawnictwo literackie dzisiaj w godzinie kultury będę rozmawiała z jej redaktorami i współ autorami dr Edytą Gawron idiotką w Instytucie judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalizującą się we współczesnej historii Żydów polskich w szczególności krakowskich współ zarządzający fundacją prowadzącą żydowskie muzeum Galicja w Rozwiń » Krakowie witam serdecznie dobry wieczór jest z nami również dr hab. Michał Galas prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego kierownik zakładu historii judaizmu literatur żydowskich w Instytucie judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalizujący się w religijnej historii Żydów w Polsce i dziejach współczesnego judaizmu euro wieczór Kraków zawdzięcza Żydom więcej niż niektórzy sądzą o takie zdanie się pojawia jednym z pierwszych rozdziałów dotyczących średniowiecza co zatem zdaniem kryje wg państwa zatem zdaniem kryje się bardzo wiele bardzo wiele tak jak bardzo wiele można mówić o wkładzie Żydów krakowskich w infrastrukturę miasta historię miasta dziedzictwo miasta tak, przeglądając każdą z epok w historii miasta i historii dziejów Żydów krakowskich widzimy w jaki sposób siedzi wpływali na to co się działo w mieście w jaki sposób rozwijali np. system handlu system gospodarczy miasta i to jest na pewno bardzo istotne od średniowiecza po czasy początku dwudziestego wieku w może bardziej na wyobraźnie działają statystyki jeśli powiemy, że w niektórych okresach Żydzi stanowili 30% mieszkańców miasta Krakowa w okresie międzywojennym około 20% 25% mieszkańców Krakowa, więc to pobudza też wyobraźnię jak musiał być wkład społeczności żydowskiej w rozwój miast w życie miasta w tamtym okresie w nie tylko Kroka tak się zastanawiałam na co wyczulona nas jeśli chodzi o te właśnie publikacje ten pierwszy człon tytułu książki nie tylko krok, dlatego że mamy tak naprawdę historie 3 miast Krakowa Kazimierza i Podgórza nie tylko Kroke, dlatego że krok jest utożsamiany z bardzo tradycyjną wizją historii społeczności żydowskiej ortodoksyjnym życiem żydowskim, więc mówimy nie tylko krok, bo książka jest o różnych społecznościach i takim bardzo dużym zróżnicowaniu wśród Żydów krakowskich nie tylko Kroke także ze względu na język na języki, jakimi posługiwali się, że krakowscy nie był tylko, iż to był także język Polski język niemiecki język hebrajski i być może jeszcze inne języki te pierwsze ślady obecności Żydów w rejonie Krakowa to jest 50, ale obecność gminy żydowskiej notujemy już na wiele późniejszych oczywiście czas czemu w ogóle Żydzi obierali ten kierunek Kraków leżał na szlaku handlowym ze Wschodu na zachód i z Zachodu na wschód i to był jeden z głównych powodów, dlaczego najpierw kupcy żydowscy pojawiali się w Krakowie, a później również zaczęli się osiedlać Żydzi w samym liście później dochodzi do tego stołeczność miasta stolica była to w ważnych miast na szlaku handlowym i w związku z tym, że dziś właśnie mieli powody, żeby osiedle się w tym mieście tak jak pani wspomniała najpierw tworzyli małą wspólnotę prof. Zarembska nas zwartą wspólnotę kolonią społecznością, a im później rozwinęła się wspólnota w niezależną gminę żydowską no tak, ale obierali kierunek też państwo o tym piszą w książce ze względu na prześladowania pod koniec średniowiecza to tutaj właśnie na teren Polski, a m.in. do Krakowa uciekali Żydzi z zachodniej Europy zachodniej z tego terenu na zachód od Krakowa tam później z kolei w dziewiętnastym wieku mamy napływ Żydów ze Wschodu, więc to miejsce było rzeczywiście takim taką egzemplarz wakacje ją miejsca, w którym można znaleźć spokój można znaleźć bezpieczne schronienie co, żeby odnaleźć te tylko stwierdzenia w nazwie Polski w języku hebrajskim Polin jako miejscy będzie odpoczniemy spokojne miejsce bezpieczne miejsce, gdzie odpoczniemy i rzeczywiście takie były początki, że było to miejsce, gdzie można było odpocząć Kraków na przestrzeni dziejów rzeczywiście był miejscem miejscem powiedzmy sobie w miarę spokojnie to nie jest tak, że to był raj dla społeczności żydowskiej, niemniej jednak w porównaniu do innych lokalizacji były okresy względnego spokoju jakimiś incydentami o charakterze antysemickim i mamy takie fale, ale było to w miejsce względnie spokojne właśnie patrzący i porównując do innych lokalizacji i co bardzo ważne Żydzi mieli też wsparcie polskich władcach, którzy zasiadali na Wawelu tak się zastanawiam z czego to wynikało to traktowanie ich jak serwis kamerę Regis to określenie pada w książce Żydzi byli poddanymi, która i też jeden z powodów, o których pani wspomniała osadnictwa Żydów w Polsce to poszukiwanie tego bezpiecznego miejsca, a drugi powód było, że Żydzi zapraszani byli do osób osiedlanie się w Polsce szczególnie po tym, jak w miasta Polski zostały zniszczone po najazdach Tatarów Żydzi wraz z mieszczanami niemieckimi zostali zaproszeni, żeby odbudować tę infrastrukturę miejską i uzyskiwali właśnie wtedy przywileje królewskie, zwłaszcza tutaj mam na myśli statut kaliski, a później też przywilej króla Kazimierza wielkiego, który był pomawiany przez następnych królów i te 2 elementy były zasadnicze 2 motywy osadnictwa żydowskiego w Polsce w średniowieczu były właśnie takimi zasadniczymi jak takim największym chyba sprzymierzeńcem Żydów w Krakowie był Kazimierz wielki już nie za dobrze było jeśli chodzi o Władysława Jagiełły, który jako gorliwy neofita słuchał w tej kwestii po prostu polskiego duchowieństwa duchownych doradców no i jego syn Kazimierz Jagiellończyk w 1400 pięćdziesiątym czwartym roku, który przekonany przez kardynała odwołał swój przywilej dla Żydów, skąd brał ten brak tolerancji wrogość myślę, że można o tym powiedzieć jako podwaliny późniejszego antysemityzmu mówi ta wrogość duchowieństwa, ale również mieszczaństwa chrześcijańskiego i myślę, że są 2 powody zaznaczy wrogość duchowieństwa i wrogości mieszczaństwa, że wójt 2 lub różne typy wrogości wrogość kościoła ona wywodziła się już trzynastego wieku, kiedy to obradowały synody w budzie i we Wrocławiu w czasie, których wprowadzano pewne ograniczenia do kontaktów Żydów z chrześcijanami chrześcijan z Żydami i w te zarządzenia w wprowadzany w czasie tych synodu moim zdaniem odbyły taką motywacją dla chęci ze strony kościoła ze strony kleru wobec Żydów natomiast ten konflikt z mieszczanami on miał przede wszystkim podłoże ekonomiczne 6 Żydzi byli konkurencją dla chrześcijańskich kupców dla mieszczan i używając różnych sposobów, ale chciano się Żydów pozbyć jako konkurentów notek w książce też opisują państwo, że mieszczaństwo chrześcijańskie walczył z Żydami wcześniej nie przebierając środkach upokarzające ten przymiotnik często się w tych publikacjach powtarza, że taka była m.in. umowę z radą miejską Krakowa i Żydów z roku 1400 osiemdziesiątego piątego myślę, że to był taki jeden z bardziej przełomowych momentów w relacjach Żydów z mieszkańcami Krakowa i PiS z władzami Krakowa również w popularnych w pracach chociażby w mszy w ważnej pracy kierowana historia Żydów w Krakowie na Kazimierzu podaje się datę, kiedy życie opuszczają Kraków nieco późniejszą jej poddaje się przyczyny jako wygnanie Żydów z Krakowa, które miały miejsce po pożarze, ale tutaj właśnie autor tej części w średniowieczu prasa stawami Gąsiorowski podaje, iż główną przyczyną opuszczenia przez Żydów Krakowa osiedlenia się w Kazimierzu była właśnie ta przykra ugoda, którą podpisano z mieszczanami krakowskimi rzetelnie wygnanie, ale właśnie te restrukturyzacje właśnie, które wprowadzano przeciwko Żydom były tym właściwym powab historia Żydów krakowskich nie tylko krok LO tej publikacji wydanej przez wydawnictwo literackie dzisiaj rozmawiamy godzinę kultury z jej współautorami redaktorami właśnie tej książki za chwilę wracamy do naszej rozmowy teraz czas na informację dobry wieczór raz jeszcze przed mikrofonem Marta Perchuć-Burzyńska moimi państwa gośćmi są dzisiaj dr hab. Michał Galas dr Edyta Gawron znawcy dziejów Żydów w Krakowie związani z Instytutem logistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego redaktorzy współautorzy książki nie tylko krok historia Żydów krakowskich wydanej przez wydawnictwo literackie największy rozkwit krakowskiej społeczności żydowskiej pod względem gospodarczym ekonomicznym kulturalnym naukowym przypadł, na które nad tak naprawdę można wskazać 2 takie okresy i to jest po pierwsze, złoty wiek 16 wiek w dziejach Żydów krakowskich jest takim okresem pierwszym rozkwitu wielopoziomowego drugi okres to jest początek dwudziestego wieku czy przełom dziewiętnastego dwudziestego wieku, kiedy obserwujemy ponownie bardzo duże zmiany wpływające na to zróżnicowanie społeczności na potencjał gospodarczy rozwój gospodarki miasta przez ludność żydowską oczywiście także edukację rozkwit intelektualny kulturalny w zostańmy przy wieku szesnastym, bo tutaj na miejsce pierwszy wysuwa się oczywiście Kazimierz co sprawiło, że akurat właśnie Kazimierz stał się tak ważnym ośrodkiem kultury żydowskiej i centrum m.in. nauki muzycznej nazywany był wręczy słowiańską Arkadią tych powodów jest kilka po pierwsze, właśnie przez 10 się Żydów z Krakowa na Kazimierz drugie też i pod koniec piętnastego wieku widzimy taką masową migrację do Zachodu do Polski osiedlali się również Żydów na Kazimierzu co jest widoczne m.in. poprzez konflikt Żydów kazimierskich Żydami czeskimi czy praskim, którzy osiedlili się w tym czasie i które można duże rywalizowali ze sobą ważny moim zdaniem było właśnie założenie pierwszej jeśli wy w Kazimierzu przez rabina Jakuba Polaka, kiedy to, że dziś krakowscy Stali się samo wystarczający jeśli chodzi o edukację do tej pory Żydzi, którzy chcieli zostać rodzinami musieli wyjeżdżać zagranicę głównie Niemiec albo do Pragi, aby tam studiować i zdobywać te uprawnienia Robina natomiast powstanie jeśli w Krakowie, ale też w innych miastach Polski pod koniec roku piętnastego i rozwijanie tego systemu edukacji uniezależniła Żydów polskich Żydów kazimierskich od innych ośrodków życia religijnego żydowskiego i to pomału dawało podstawy do tego, iż Żydzi polscy wraz z rozwojem społeczności żydowskiej stawali się jedną z najsilniejszych gmin żydowskich społeczności żydowskich Kazimierz gmin żydowskich na ziemiach polskich i to właśnie do Kazimierza zjeżdżali Żydzi z innych ośrodków prawda tak Kazimierz był zdecydowanie można powiedzieć centrum świata żydowskiego wtedy może trochę na wyrost, ale to było miejsce, w którym wypadało bywać, aby studiować to było miejsce, w którym koszt konsultowano różnego rodzaju treści teologiczne talmudyczne to było miejsce obecności rabina Mojżesza 0 USA to było miejsce, w którym powstawały drukarnie żydowskie to było miasto, które rzeczywiście miało takie taką atmosferę dysput intelektualnych do tego stopnia, że nawet w późniejszych pracach rozważa się to na ile Kazimierz z tą bogactwem życia żydowskiego i z Akademią muzyczną był konkurencją dla Akademii krakowskiej z takie dyskusje też od strony pożyć konkurencja, ale bardzo często źródłach niż żydowskich pojawia się właśnie ta jeśli Ewa lat jeśli jako Akademię jako Akademia muzyczna, którą porównywano z Akademią krakowską i też głowę jeśli wykazywano rektorem, porównując do rektora Akademii krakowskiej ja bym tutaj jeszcze też dodał, dlaczego akurat tym okresie dochodzi do takiego rozkwitu kultury żydowskiej oprócz tych elementów, które tutaj Edyta zmieniła edukacja powstanie drukarni hebrajskich warto też wspomnieć, że ta sytuacja w kraju tolerancja religijna, którą mamy w 163 w pierwszej połowie szesnastego wieku, która dawała też możliwość rozwijania autonomii społeczności żydowskiej i rozwoju instytucji rozwoju już ściętego życia kulturalnego życia społecznego rozmawiamy o takich też przełomowych momentach historii społeczności Żydów krakowskich czy powinnam mówić już Żydów kazimierskich no właśnie, że mieszkający w Kazimierzu mówili o sobie, że krakowscy używali lokalizacji Krakowa do chociażby ksiąg, które były drukowane w mieście Kazimierz jest identyfikacja z Krakowem była bardzo silna, nawet jeżeli te 2 miasta były formalnie oddzielnymi bytami i to tak naprawdę było takie trochę może mające dla obserwatora z zewnątrz rzeczywiście było także, że na Kazimierzu tak jak dzisiaj mówimy koncentrowało się oczywiście to żydowskie życie to był ośrodek żydowski tak jak państwo mówią, a w innych częściach dzisiejszego Krakowa jeszcze pozostały jakieś takie miejsca, które właśnie w tym czasie były naznaczone obecnością Żydów czy czy nie czy raczej wszystko przeniosło na Kazimierz większość życia żydowskiego przeniosły się na do Kazimierza i tam pozostawało tam ograniczone też części Kazimierza rozwijało się życie żydowskie natomiast oczywiście na terenie samego Krakowa pozostawały indywidualne osoby indywidualne rodziny i czasem ich ilość rosła, nawet jeżeli było to formalne zablokowanie jakiegoś masowego przenoszenia się żydowski Kazimierza do Krakowa to były rodziny, które np. przechodziły konwersję po to, żeby móc przenieść się do Krakowa czy przeniesienie do Krakowa był jeden z motywów takiej konwersji i stopniowo widzimy, że w szesnastym siedemnastym wieku liczba osób pochodzenia żydowskiego w Krakowie się zwiększała jest ten marsz na rynek tak czy ją szkół nie jest marsz na rynek ten marsz na rynek nastąpi nieco większa jest jedenastym biegu, ale to są takie pierwsze kroki w kierunku rynku powiedziała pani konwersja ach to już się zaczęło wtedy właśnie w tym okresie, w którym rozmawiamy średniowiecze renesans sporo było takich przypadków trudno operować tutaj dany rok natomiast z są to zjawiska, które są odnotowywane w dokumentach, więc na pewno one miały miejsce miały różne też podejrzewamy powody natomiast nie jest zjawisko jakoś się wydaje mi się masowe jest wspomniany w naszej książce miast trudno jest dokładnie określić tutaj skalę w średniowieczu ta skala na pewno nie była masowa natomiast pierwsi z szesnastym wieku tak dobrze udokumentowanie konwertyci to byli założyciele pierwszej drukarni hebrajskich bracia chwalicie, którzy po kilku latach działalności drukarni w Kazimierzu właśnie dokonali apostazję albo konwersji zależy, z której strony będziemy na to patrzyć elek, czyli dalej to drukarnie Drukarnia funkcjonowała niestety w wpływ wyniku oporów nie mogli sprzedawać czy Żydzi chcieli kupować tych książek hebrajskich, odkąd wersetów tak zaczęła zryw zakończyła się w działalności pierwszej drukarni Hebrajskiej i wydaje się, że to są tacy najlepiej do udokumentowania Converse tamtego czasu z 18marca 1500 dziewięćdziesiątego szóstego roku król Zygmunt trzeci waza podejmuje bardzo ważną decyzję dla Żydów krakowskich również o przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy i to był podobno ten moment zwrotny rzeczywiście w wir historii skończyły się lata największej świetności i powiedział, że to był początek końca świata w tej świetności popatrzymy na dzisiejszy to co zostało nam z tej doby złotego okresu w Krakowie to jeszcze na początku wieku siedemnastego powstają synagogi i w tym największa synagoga synagogę Izaaka z drewna z początku lat czterdziestych się siedemnastego wieku i z tą pewnością kończy się pewien okres takiego bujnego rozwoju gminy krakowskiej szczególnie jeśli chodzi o kwestie ekonomiczne, ale jeszcze do lat czterdziestych siedemnastego wieku ta społeczność posiada swoje znaczenie, zwłaszcza że elita intelektualna jeszcze w Kazimierzu mieszkało taką cezurą to jest rok 1600 czterdziesty ósmy zmiennicy Chmielnicki, który co prawda do Krakowa nie dotarł na lekkie symptomy kryzysu już są wtedy bardzo widoczny tak wtedy Kraków został oszczędzony, ale już inaczej było w roku 1600 pięćdziesiątym piątym, kiedy Szwedzie zgotowali nam potop no to nie tylko w takiej Kraków ucierpiało wiele innych miast w ich rzeczywiście sporo wtedy członków żydowskiej społeczności przeniosło się do Warszawy ta kwestia migracji Żydów z Krakowa do Warszawy myślę, że wymaga jeszcze bardziej dokładnych studiów my nie mamy takich danych, które pokazywałyby masowe przenosiny Warcie jest szukanie bezpieczniejszego miejsca w być może tym razem w kierunku zachodnie czyli, czyli próba emigracji w miejsce, które w miejsce, które mogły zapewnić bezpieczeństwo też jakiś rozwój HR w handlu czy jakieś możliwości gospodarcze, ale też wielu wykształconych w Polsce rabinów łatwo znajdowało pracę właśnie w Niemczech Holandii, gdyby to był taki ogromny przywilej dla tamtejszych gmin, żeby im 5 u siebie rabina wykształconego w Polsce i wielu z tego skorzystał tak trochę skrótowo rozmawiamy o pewnych epokach, ale no odsyłam państwa oczywiście słuchaczy Radia TOK FM do książki tu wszelkie szczegóły książka jest naprawdę fascynująca nie chciałbym przeskakiwać epoki Stanisławowskiej, bo była ważna i miała w sobie niosła za sobą wiele obietnic czy one się spełniły trudno tu jednoznacznie powiedzieć czy rzeczywiście te obietnice zostały spełnione na pewno na pewno był to nowy okres dla społeczności żydowskiej rozwoju bardziej życia nie tylko społecznego gospodarczego natomiast jeśli chodzi o jakąś taką taki rozwój życia religijnego to tutaj nie widzimy żadnych żadnych takich elementów, które mówiły, że to jest okres prosperity dla dla gminy w sensie jednostki rynki to z różnych, czyli okres takiej stagnacji kryzysu nawet takiego ile religijnego intelektualnego hejtują obserwujemy w Kazimierzu w tym czasie rozbiory i Kraków, który dostaje się wraz z Galicją do zaboru austriackiego to jest raczej już pani o tym wspomniała dobry czas dla krakowskich Żydów łączą się Kraków z Kazimierzem to miało tylko dobre strony połączenie Krakowa z Kazimierzem takie administracyjne na pewno miało dobre i być może kilka złych stron, ale widoczne są zdecydowanie dobre strony, czyli możliwość po pierwsze, wyjścia Żydów z takiej zamkniętej dzielnicy żydowskiej w mieście Kazimierz otwarcie też przestrzeni Kazimierza na Kraków, a czasem wprowadzenie różnych rozwiązań administracyjnoprawnych, które pozwoliły Żydom na przesiedlenie na przenoszenie się do do centralnej części Krakowa, więc to jest należy uznać za dobry znak jest znacznie większa wolność dla ludności żydowskiej możliwość dostępu też do dożycia gospodarczego Krakowa na plus na pewno należy potraktować połączenie też fizyczne Krakowa z Kazimierzem, ponieważ do początku dziewiętnastego wieku te 2 miasta nie tylko przedziela granica miasta, ale również rzeka rzeka, której koryto zostało osuszone i tym samym była możliwość łatwej komunikacji też dawne koryto rzeki zostało zamienione w taką bardzo piękną aleję Dietla w dziewiętnastym wieku stała się ona takim początkiem prosperity na pograniczu Kazimierza i Krakowa oczywiście to były też wyzwania dla społeczności żydowskiej, ponieważ to wymieszanie się społeczności chrześcijańskiej żydowskiej przy migracja wewnątrz miasta mogło też jeszcze różne wyzwania, a także wyzwania dla wiary dla religijności Żydów z Kazimierza i myślę, że to był też takiego taki początek trochę zróżnicowania wewnątrz społeczności żydowskiej pojawienie się nowych prądów nie tylko religijny, ale intelektualnych wśród Żydów krakowskich by wspomnieć judaizm postępowy, ale też rozwój kaset Aleha skalę wcześniej, ale jeszcze wcześniej chasydyzmu, który też takim nowym wtedy ruchem religijnym dzisiaj nam się chasydzi kojarzą z ultra ortodoksją, ale wtedy to był ruch, który także w powstałą w wyniku protestu wobec skostniałego i judaizmu Ewą i mieli dużo do powiedzenia chasydzi w tamtym czasie chasydzi na początku byli traktowani jako sekta religijna jako heretycy i w Krakowie pod koniec wieku osiemnastego nie przyjmowano ich entuzjastycznie nawet tutaj w książce mamy fragmencie ekskomuniki, która została ogłoszona w starej synagodze w wyniku tych ekskomuniki na jakiś czas chasydzi musieli opuścić Kazimierz, ale po niedługim okresie wróci, gdzie założyli pierwszy chasydzki szkliwem i chasydyzmu stał się no równoprawnym ugrupowaniem w ramach działających w ramach gminy krakowski nie tylko krok historia Żydów krakowskich o tej książce dzisiaj rozmawiam z moimi gośćmi w godzinie kultury za chwilę wracamy do naszej rozmowy teraz czas na informację, kto w to jest trzecia część godzinę kultury przed mikrofonem Marta Perchuć-Burzyńska moimi państwa gośćmi są dziś dr hab. Michał Galas dr Edyta Gawron znawcy dziejów Żydów w Krakowie związanie z Instytutem Judei styki Uniwersytetu Jagiellońskiego współautorzy redaktorzy książki nie tylko krok historia Żydów krakowskich wydanej przez wydawnictwo literackie jesteśmy w tej naszej opowieści w wieku dziewiętnastym no właśnie tam najważniejsze dekret cesarski to z pewnością dekret o równouprawnieniu Żydów galicyjskich rok 1800 sześćdziesiąty siódmy co się zmienia zmienia się bardzo wiele to był dekret, który rzeczywiście nadał US sporo nowych praw ludności żydowskiej poza takim równo równouprawnieniem wobec administracji wobec prawa także dostęp do edukacji wręczy obowiązek edukacji świeckiej to jest także szereg możliwości dotyczących pracy zawodowej źródeł utrzymania możliwości zamieszkania, a w, a różnych lokalizacjach na terytorium nie tylko miasta, ale i podmiejskich i stał się też przyczyną do takich zmian wewnętrznych społeczności pozwolił na na zweryfikowanie dotychczasowego systemu funkcjonowania gminy czy reformy tego systemu oczywiście był proces to niebyły jednorazowe jakieś się działania ale, ale proces i na pewno też się nowej niezależnie od dekretu kontakty z Wiedniem były czymś takim otwierającym społeczność żydowską na szerzej na świat chyba tutaj jeszcze dodał też czas w autonomii galicyjskiej i od tego okresu zaczyna się taki proces polonizacji oczywiście, który był wcześniej obserwowany, ale ten język Polski staje się językiem urzędowym i Żydzi i niektórzy musieli, ale bardzo wielu też chciał nauczyć języka polskiego, żeby uczestniczyć w życiu społecznym kulturalnym miasta i wtedy też możemy zaobserwować też temu chęć np. czy studiowania Żydów w Uniwersytecie Jagiellońskim i tworzenia się pewnej elity społeczności żydowskiej, która żyła w 2 światach w tym świecie kultury żydowskiej religii, ale i w świecie kultury polskiej i życia intelektualnego związanego z instytucjami istniejącymi w kraju no właśnie ten podział wpływa na wspólnotę żydowską czy nie było trochę także te nazwijmy to no nie chcę powiedzieć doły, ale jednak ci, którzy pozostali w tradycji, którzy nie skorzystali tak jak pan powiedział jak ta elita ma na tych przemianach nie buntowali się pewną można zauważyć takiej takie przejawy buntu jeśli chodzi o pewne zmiany społeczne, bo wiadomo, że otwarcie na świat zewnętrzny chociażby kody koedukacyjne szkoły uczestniczenie w życiu społecznym miasta zdominowanego przez ludność chrześcijańską było wyzwaniem dla do tej pory bardzo tradycyjnej ortodoksyjnej społeczności, ale też traktowano jako pewnego rodzaju potencjał na to, żeby zmienić warunki życia ludności żydowskiej na ETA największa część społeczności żydowskiej pozostawała w mieście Kazimierz w tej jego starej części, która nie miała jakiejś infrastruktury rozwinięty, która była stosunkowo uboga wobec tego te zmiany, które przychodziły z z Krakowa czy z zewnątrz dawały też możliwości dawały też potencjał zmian na lepsze, jeżeli chodzi o warunki życia warunki finansowe to był okres ta druga połowa dziewiętnastego wieku jest takim okresem bardzo dużych tarcz one są widoczne na różnych poziomach i było to wyzwanie dla wszystkich dla tych którzy, który prowadzi próbowali wprowadzić zmiany dla tych, którzy tym zmianom nie czyni podlega źle i to jest widoczny chociażby w przypadku pojawienia się społeczności Żydów postępowych judaizmu reformowanego w Kazimierzu, które wywołało konsternację co to była ogromna zmiana dla dla społeczności do tej pory zdominowanej przez ortodoksję, ale też samą sam fakt posyłania dzieci żydowskich do szkół państwowych polskich dla wielu rodziców ortodoksyjnych był poważnym wyzwaniem to oznaczało jednak takie zniesienie dotychczasowej kontroli nad sposobem myślenia nad edukacją nad pewnymi ograniczeniami jak niosła ze sobą edukacja tylko wyłącznie religijna szkoła szkoła żydowska, gdzie w tym wszystkim tym czasie było żydowskie kobiety i dziewczęta kobiety były wtedy tak naprawdę takimi obserwator kami jeszcze w dziewiętnastym wieku kobiety, mimo że dostały dostęp do podstawowej edukacji to nie wszystkie realnie mogły w niej uczestniczyć wydaje się, że z każdą dekadą dziewiętnastego wieku mówimy tutaj o tym okresie lat 38 lat sześćdziesiątych do końca dziewiętnastego wieku kobiety coraz bardziej zdawały sobie sprawę z tego, jakie mogłyby mieć możliwości, gdyby było rzeczywiste równouprawnienie pamiętajmy wtedy kobiety do np. obserwują to, że to tylko mężczyźni, że ci dostał dostali dostęp do Uniwersytetu Jagiellońskiego kobietą tego dostępu nie dano z tego rodzi się trochę bunt kobiety nadal pozostają w tym takim bardzo stereotypowy tradycyjnym modelu podstawowego wykształcenia zdobycia jakiś podstawowych umiejętności zawodowych, a potem kontynuowania życia rodzinnego i rodzi się bunt widzimy to bardzo zdecydowanie w ostatniej dekadzie dziewiętnastego wieku jest tam przykładami wręcz ucieczek z domu ortodoksyjnych zresztą to jest proces też bardzo ciekawie opisany pokazany, który wstrząsną życiem żydowskim Krak przychodzi rok 1918 jak wszy społeczność żydowska odnalazła Krakowie w niepodległej Polsce blok 1918 był takim rokiem, który z 1 strony przyniósł duże nadzieje, a z drugiej strony niepokój, a niepokój był spowodowany tym, że tak naprawdę społeczność żydowska bardzo wiedział, czego oczekiwać od niepodległego państwa, jaka będzie sytuacja Żydów jak jak będzie pozycja to z czasem się kształtowało natomiast nadzieje były związane jednak z tym okresem wolność z okresem końca wojny spokojem z niepodległością Polski zresztą tutaj należy wspomnieć, że także, że krakowscy uczestniczyli ruchu niepodległościowym w czasie pierwszej wojny światowej i dla nich etatu przykład wywalczenia niepodległości przez Polskę był również inspirujący w walce o państwo żydowskie utworzenie państwa żydowskiego, więc to była inspiracja również dla ruchu jest, ale tutaj dodał jeszcze, że te nadzieje z odzyskaniem niepodległości one również wiązały się losy chęć uzyskania jak najlepszych warunków nowym państwie i walka o uznanie Żydów jako mniejszość narodową i tutaj Ozjasz tony z Krakowa, który był kaznodzieją i robiłem w postępowej synagodze Tempel, ale dział był również działaczem syjonistycznym i brał on udziałów w negocjacjach pokojowych w konferencji w Wersalu i był przedstawicielem tej delegacji żydowskiej, która właśnie chciał uzyskać ten status mniejszości narodowej dla Żydów i też takim symptomatyczny chyba wydaje się to, że powstanie nowego Dziennika syjonistycznego pisma w języku polskim, że wraz z odrodzeniem się Rzeczypospolitej po pierwszej wojny światowej pojawia się ten nowy dzień, które jest pewnym fenomenem właśnie syjonistyczny żydowskie dziennik żydowski dziennik w języku polskim, dzięki któremu Żydzi mieli przedstawić swoje opinie swój światopogląd na tą nową rzeczywistość, które kreowała się od pierwszej wojny światowej i jesteś bardzo ciekawe, że ten Polski wydawany w języku polskim dziennik realistyczny był czytany również przez ludność żydowską co dawało takiej takie okienko na świat żydowski na postrzeganie życia żydowskiego w tamtym okresie w taki musi paść słowo antysemityzm, kiedy zaczyna postępować zwiększą siłą mamy czas między wojnę wiadomo, że za chwilę wszystko wybuchnie w Krakowie widzimy różnego rodzaju incydenty i wydarzenia o charakterze antysemickim praktycznie przez cały okres międzywojenny już tuż po odzyskaniu niepodległości takie incydenty mają miejsce oczywiście nie zmienia się ich charakter na początku to są raczej takie incydenty, które są być może nieco bagatelizowane, a czasem znaj z staje się to jakąś taką takim ruchem czy czymś co ma charakter bardziej zorganizowany i cykliczne po od jakichś ataków na Plantach na studentów żydowskich po antysemityzm o charakterze ekonomicznym gospodarczym po ograniczanie praw, że do chociażby dostęp do do studiowania do do różnych profesji w okresie między między wojennym na pewno, jeżeli mówimy o jakiej takiej zmianie to widać ją w latach trzydziestych tutaj poświęć Piłsudskich ta druga połowa lat trzydziestych to jest ten okres, kiedy ewidentnie widać wzrost antysemityzmu nastrojom antysemickim w całej Europie zresztą tak to nie jest tutaj również wyjątki, ale przychodzi wojna przychodzi zagłada w sumie wymordowanych zostało 90% krakowskich Żydów m.in. w obozach w Bełżcu w Auschwitz w Płaszowie co z tymi, którzy ocaleli ci, którzy ocaleni tylko w części pozostali wrócili do Krakowa szacujemy, że zagłady ocalało około 67000 krakowskich Żydów z czego mniej niż połowa w Krakowie zarejestrowała się tuż po wojnie ta rejestracja jest tutaj istotna, ponieważ byli Żydzi, którzy wrócili do miasta natomiast nie rejestrowali się nie odnotowywali swojej obecności obawy o bezpieczeństwo natomiast wielu Żydów krakowskich ocalało np. czy było wyzwolonych obozach na terenie Niemiec i Niemczech pozostali po wojnie w obozach dla dipisów przede wszystkim w strefie amerykańskiej w tamtym okresie największa grupa Żydów krakowskich, którzy ocaleli z zagłady to była grupa uratowanych przez Oskara Schindlera czy fabryce Oskara Schindlera oni znaleźli się w momencie końca wojny w Brodnicy na terenie ówczesnej okupowany Cho słowa, ale chyba zgodzi się ze mną, że Kraków po wojnie był też takim miejscem, w którym organizowano pomoc dla tych, którzy przeżyli drugą wojnę na Wschodzie i którzy szukali swojego miejsca w nowej rzeczywistości i działał już wtedy i dom dziecka, ale i szkoły religijne jak funkcjonowały właśnie dla tych powracających ze Wschodu, więc to mówił w okresie powojennym i możemy tylko wspominać o powrotach Żydów krakowskich lekarz o Żydach, którzy nie mieli swoich krakowskich korzeni tak tak zdecydowanie Kraków po wojnie wraz z końcem wojny z tym ostatnim okresem wojny stał się centrum migracyjnym to było centrum tranzytowe to było miasto, które nie zostało zburzone wobec tego była cała infrastruktura mieszkaniowa, która była niezbędna do tego, żeby przyjąć uchodźców wojennych która, która pozwalała np. na absorpcję ludności żydowskiej przybywające z terenu związku Radzieckiego, która pozwalała na absorpcję więźniów Auschwitz Birkenau, więc to było miasto, w którym koncentrował się pomoc też nie bez powodu w Krakowie miały siedziby miał siedzibę kilka organizacji żydowskich w tym pomocowych organizacji syjonistycznych, które także umożliwiały emigrację Żydom, którzy nie nie chcieli pozostawać w Krakowie działa, że komisja historyczna, która organizowała życie intelektualne, żeby tak tak jak wy na terytorium całej polskiej działa oddział centralnego komitetu Żydów w Polsce i w Krakowie wojewódzka komisja wojewódzki komitet żydowski znajdował się w centrum miasta przy ulicy długiej to było takie centrum właśnie przyjmowania tych wszystkich, którzy ocaleli organizowania pierwszej pomocy i oczywiście jednym z tych aspektów pomocy czy też opieki było zbieranie informacji o tych, którzy ocaleli, ale także tych, którzy zginęli to było centrum również dokumentacji prowadzonej przez wydawców komisja jest znowu musimy przeskoczyć tak naprawdę został nam już kilka minut programu, ale muszę spytać jeszcze rok sześćdziesiąty ósmy czy czy dużo w tym czasie, że to zostało zmuszonych do opuszczenia właśnie Krakowa podłością szykanami polskich władz ówczesny mówiąc o 60 ósmy roku tak naprawdę musimy wspomnieć, że w wtedy ta społeczność żydowska w Krakowie była niewielka tak naprawdę te szykany do do czekały najbardziej osoby, które próby były bardzo mocno zasymilowanej, które nie były mocno związane ze społecznością żydowską, które pracowały w instytucjach czy kultury czy instytucjach nauki, którym wyciągano na siłę pochodzenie żydowskie to one podlegały tym szykanom zwolnieniom część z tych osób, zwłaszcza młodszych decydować na emigracji tutaj szacujemy, że ta liczna osób, które wyjechały to było 200300 osób składających podania wyjazd natomiast starsze pokolenie zdecydowanie zostało mimo szykan mimo zwalniania z pracy i reperkusje, które dotykały m.in. przedstawiciel Kongregacji wyznaniowej one nie spowodowały właśnie emigracji z różnych powodów tego starszego pokolenia odradza się dziś życie żydowskie i rozwija nowa kultura żydowska tak jak pisała pani w rozdziale o tym co po zagładzie tak widzimy ten proces powolnego, ale jednak skutecznego odradzania życia żydowskiego chociażby przez wielość organizacji być może ilościowo to nie jest jakoś Super imponujące ale, ale widać ten proces ewidentnie odradzania życia żydowskiego, który jest równoległy odrodzenie kultury kultura żydowska jest takim bardzo ciekawym aspektem, bo ona jest po części kreowana przez nie żydowską społeczność mamy taki nurt przywóz przywraca Ania kultury żydowskiej ze strony społeczności nieżydowskich tutaj przykładem jest chociażby festiwal kultury żydowskiej to są inicjatywy różnych organizacji nie tylko krakowskich, ale w dużej mierze jest to możliwe dzięki zachowane dziedzictwo żydowskiemu w Krakowie na Kazimierzu i tu takim mamy ogromny przywilej piszącą historii Żydów krakowskich, że mamy świadków historii średniowieczną synagogę czy renesansowej synagogi postępową dziewiętnastowieczną synagogę zachowane cmentarze i no i też dokumenty zagłady i wydaje się, że to jest bardzo pomocne dla tworzenia tej z specjalność specyficznej atmosfery dla Odrodzenia życia żydowskiego, ale także i kultury żydowskiej studiów żydowskich Kraków nie tylko krok historia Żydów krakowskich o tej publikacji wydanej przez wydawnictwo literackie dzisiaj w godzinie kultury rozmawiałam z redaktorami książki jej współautorami dr Edytą Gawron piątką w Instytucie judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalizującą się we współczesnej historii Żydów polskich w szczególności krakowskich współ zarządzającą fundacją prowadzącą żydowskie muzeum Galicja w Krakowie bardzo dziękuje widać był z nami również dr hab. Michał Galas prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego kierownik zakładu historii judaizmu i literatur żydowskich w Instytucie judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalizujący się w religijnej historii Żydów w Polsce i dziejach współczesnego judaizmu dziękuję dziękuję państwu polecam z całego serca lekturę książki mamy kilka egzemplarzy od wydawnictwa literackiego proszę pisać na adres lawa małpa TOK kropkę FM dziękuję Tomaszowi obce za pomoc w przygotowaniu programu Marta Perchuć-Burzyńska do usłyszenia informację Zwiń «

"Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich"

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: GODZINA KULTURY

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 03:00

Najnowsze Podcasty

80 lat temu Grupy Szturmowe Szarych Szeregów przeprowadziły Akcję pod Arsenałem

Co wynikło z fikcyjnych wyborów na prezydenta Polski wśród migrantów?

Na basenie, na plaży, w szatni - czy z Twojego doświadczenia wynika, że jako społeczeństwo oswoiliśmy nagość czy raczej odczuwamy wstyd?

Długa szyja, silne szczęki, nie chowa się, atakuje - żółw jaszczurowaty

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL