Jak doszło do likwidacji krakowskiego getta?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Maciej Zakrocki przedstawia wieczór we wtorek 14marca w radiu TOK FM pierwszym radiu informacyjnym dziś znowu zabrać państwa przeszłość, której nic już nie może zmienić, ale warto ją poznawać by wyciągać z niej wnioski i choć trochę poprawiać świat zacząłem trochę patetycznie, bo temat z pewnością na powagę zasługuje dokładnie 80 lat temu Niemcy zakończyli akcję likwidacji getta w Krakowie w minioną niedzielę zorganizowano kilka wydarzeń upamiętniających ten Rozwiń » fakt w tym marsz pamięci, którego trasa tradycyjnie wiodła z placu bohaterów getta ulicami Lwowską Limanowskiego Wielicką jerozolimską i Hetmana na teren byłego obozu KEL placów taką samą drogę pokonywanie Żydzi, którzy z getta szli na roboty i na śmierć do obozu Plaszow od 3 lat słyszę w głowie słowa pana Mariana Turskiego więźnia obozu Auschwitz, który w słynnym wystąpieniu na 75 rocznicy wyzwolenia tego obozu zagłady przestrzegał, że Auschwitz nie spadł z nieba, że obojętność ludzi na dziejące się zło musi prowadzić do tragedii, że zawsze zaczyna się od pozornie błahej sprawy jak np. od zakazu siadania na ławkach w parku, a kończy się zakładu kilka tygodni temu zacząłem czytać książkę nie tylko Kroke historia Żydów krakowskich pod redakcją pani dr Edyty Gawron pana prof. Michała k lasa i uderzył mnie fragment, który tak wyraźnie nawiązywał do słów pana Mariana Turskiego to zamieszczone w książce obwieszczenie starosty Miejskiego 29kwietnia 1940 roku dotyczące używania Plant i głównego rynku przez Żydów w dokumencie tym czytamy chodzenie po drogach placach na skwerach tzw. Plant wzbronione jest od dnia 1maja 1940 roku Żydom wyjątkowo jest to tylko dopuszczalne na odcinku między hotelem Royal, a gmach Chem głównej poczty oraz przechodzenie przez Planty drogą będącą przedłużeniem arterii komunikacyjnych poza tym wzbronione jest Żydom przebywanie w Sukiennicach oraz chodzenie po głównym rynku wykroczenia przeciwko temu zarządzeniu będą surowo karane myślałem, że ta smutna 80 rocznica likwidacji krakowskiego getta nie może być niezauważone we wtorkowej audycji, w której zajmujemy się historią Polski o tym trzeba mówić przypominać wy nie być obojętnym by nam jakieś Auschwitz znowu nie spadł z nieba w audycji zaproszenie przyjęli dzisiaj naukowcy pod redakcją, których powstała znakomita książka, czyli pan prof. Michał Galas pani dr Edyta Gawron z Instytutu judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego od razu chcę też zachęcić państwa do Poznania całej historii żydowskich mieszkańców Krakowa zawartej we wspomnianej książce wydawnictwo literackie przekazało nam kilka egzemplarzy prosimy zatem zainteresowanych o kontakt z redakcją na adres dla was małpa TOK próbka FM dla was małpa TOK kropkę FM pierwsi, którzy się zgłoszą będą mieli naprawdę Super frajdą z tej lektury, więc zachęcam do pisania, a teraz do słuchania audycji cyklu Maciej Zakrocki przedstawia Maciej Zakrocki przedstawia i są już z nami anonsował ani goście, którą adiunkt w zakładzie historii Żydów Uniwersytetu Jagiellońskiego dobry wieczór dobry wieczór państwu pan prof. Michał Galas kierownik zakładu historii judaizmu Lead i literatur żydowskich oraz kierownik pracowni badań nad historią kulturą Żydów w Polsce i relacjami polsko żydowskim imieniu Marcela i Marii Roth dobry wieczór dobry wieczór państwo no ja już teraz zostawię państwu wybór, kto może by zaczął taką opowieść, która nam na wprowadzi trochę w ogóle taki obraz Krakowa w okresie międzywojennym jak to miasto funkcjonowało jak wam funkcjonowała żydowska społeczność, jakie były relacje między wszystkimi mieszkańcami Krakowa no tak, żebyśmy mieli właśnie obraz tej grupy wchodzą ten straszny czas drugiej wojny światowe bardzo proszę to czy muszę ja zacznę okres międzywojenny jest takim szczególnym okresem w historii Żydów krakowskich, ale myślę, że nie tylko krakowskich Żydów polskich, ponieważ z 1 strony mamy olbrzymie wydarzenie powrót do niepodległości odrodzonej Rzeczypospolitej po czasach zaborów, a z drugiej strony też okres międzywojenny kojarzy kojarzy się nam szczególnie jak patrzymy z punktu widzenia historii tej żydowskiej jako okres antysemityzmu i tarć pomiędzy Żydami i chrześcijańską społecznością Polski, a crash, prosząc po z perspektywy historii Żydów nigdy wcześniej im nadzieję na ziemiach polskich nie rozwinęło się trafi wiele żydowskich instytucji miejsc miał tak wiele wydawnictw czasopism, które wydawane były w języku jidysz języku hebrajskim w języku polskim języku niemieckim nie istniał tak wiele partii politycznych jak właśnie w tym czasie, więc ten okres międzywojenny bardzo krótki jak na historię Polski był takim okresem wielu wielu różnic wielu kontrastów i również w Krakowie możemy obserwować nie ja myślę, że warto dodać także w kontekście Krakowa, że ta społeczność żydowska, która współtworzyła ten Kraków nowych warunkach to jest całkiem pokaźna grupa mieszkańców miasta ponad 65 000 co stanowiło około 14 mieszkańców miasta, więc z pewnością jest to grupa nie tylko zróżnicowane, ale także coraz lepiej ukonstytuowania w obrębie miasta jego struktury instytucji i także coraz lepiej i aktywnie uczestnicząca życia w sieci nie tylko własnej społeczności, ale w życiu miasta w ogóle w tym, że tutaj jeszcze wrócił do tego, o czym mówił pan profesor, bo myślę że, toteż jest ciekawy zjawisko, bo jeśli spojrzymy nawet na ten początek niepodległej Rzeczypospolitej tam zarówno w książce można znaleźć przykłady właśnie tych starać nawet wprost mówiąc starć między społecznością żydowską, a nie chrześcijańską miasta np. przywołany jest przywołane są dwudniowe rozruchy 0607. czerwca dziewiętnastego roku pod jakim druku po drobnym epizodzie w Sukiennicach i to właśnie jakieś takie rozmiary przyjęło duże, ale też w książce możemy przeczytać, że niezależnie od kontrowersji polsko żydowskich przełom osiemnastego dziewiętnastego roku cechował także silny wzrost napięć w krakowskich stosunkach wewnątrz żydowskich, więc może dlatego pełnego obrazu warto jeszcze ten wątek dorzucić tak chciał jak w książce pan prosił Czesław Brzoza pan profesor pani doktor bardzo proszę śmiało tak już rzeczy w książce ten okres międzywojenny opisuje znakomicie pan prof. Czesław brzozę i właśnie przedstawia ten pierwszy lata niepodległości jako takie lata konfliktu czy konfliktów tak jak pan to przedstawił i żyć ci krakowski obserwowali co dzieje się w innych miejscowościach głównie w miejscowościach dawnej Galicji, a szczególnie Lwowa, gdzie te tarcia czy pogromy Żydów, które miały miejsce, a one no w znaczny sposób właśnie wpłynęły na reakcję Żydów krakowskich i to, o czym pan prof. Czesław Brzoza pisze to, że Żydzi w Krakowie przygotowywali się do obrony na wypadek właśnie, gdyby takie pogromy, bo miały wydarzyć w Krakowie na szczęście poza tym incydentem, w którym pan wspomniał nic takiego się nie stało wręcz czy Kraków był takim miejscem, do którego przybywali właśnie uchodźczy czy uciekinierzy z tych miejscowości objętych ogromny, a z drugiej strony rzeczywiście te pierwsze lata 19181918 to są lata, kiedy również dochodzi do konfliktów w ramach gminy żydowskiej i dochodzą do do głosu różne Stronnictwa żydowskie, a szczególnie tutaj dzieci ten establishment żydowski, który rządził gminą żydowską z 1 strony z drugiej strony syjoniści, którzy coraz większy głos w sprawach gminy żydowskiej chcieli zajmować i był można powiedzieć, że takim nowym liderem społeczności żydowskiej wtedy właśnie rodził się ten, który przed rozjaśnia kona i co myślę, że też jest wart wtedy do przekazania naszym słuchaczom to jaka to była społeczność też tu posiłkuje się fragmentem książki ludność żydowska charakteryzowała się jak często podkreślali przedstawiciele najnowocześniejszą strukturą społeczną wg informacji ze spisu powszechnego 3001. roku decydującą rolę w tej społeczności odbywali przedsiębiorcy właściciele dużych zakładów przemysłowych handlowych oraz zakładów rzemieślniczych i drobnych placówek usługowych duże znaczenie mieli także szeroko rozumiani pracownicy umysłowi to jest urzędnicy przedstawiciele wolnych zawodów Żydzi wybierani ekonomiczne życia Krakowa wpływ znacznie większy niż wynikałoby to ich liczebności przez cały okres międzywojenny stanowili około 14 mieszkańców miasta, ale tuż przed wybuchem wojny byli właścicielami ponad 60% większych zakładów zaliczanych wówczas do przemysłu Fabrycznego Kalisz 60% placówek handlowych i usługowych oraz dokładnie 50% warsztatów rzemieślniczych niektóre gałęzie były czytamy dalej całkowicie przez nich zdominowane 60% Piekar prawie 90% zakładów Hole karskich 85% zegar mistrzowskich mówiąc krótko bo, bo już Niechcę zabierać dużo czasu do tego dołożymy jeszcze bardzo duży odsetek ludzi właśnie przedstawicieli wolnych zawodów lekarzy adwokatów na to można by powiedzieć, że to jest taka elita tego miasta prawda z pewnością tak wśród elity miejskiej mamy wielu przedstawicieli społeczności żydowskiej mamy ten ogromny wpływ procentowy, który pan przywołał, ale także musimy uwzględnić to, że były także dziedziny życia i np. dziedziny edukacji, do których będzie przez dłuższy czas nie mieli dostępu czy ten dostęp był ograniczony albo dopiero umożliwiono w okresie międzywojennym jest tutaj też należy dla takiej równowagi czy te dysproporcje w niektórych zawodach na niekorzyść ludności żydowskiej, niemniej jednak wydaje się, że po okresie międzywojennym ta sytuacja na pewno dla ludności żydowskiej była z wielu powodów korzystniejsza jeśli chodzi o pracę zawodową, ale też ten duży procent te no tak tu wielu procentowa obecność żydowska w niektórych dziedzinach wywoływała negatywne reakcje po stronie ludności chrześcijańskiej dochodziło do różnego rodzaju akcji po gotowych i no nie zawsze taki stan rzeczy był akceptowany myślę, że warto tutaj przypomnieć przy tej okazji, jaka jest przyczyna, że właśnie w tych dziedzinach życia Żydzi skupiali się czy koncentrowali swoją aktywność zawodową, że to nie tylko czy można spotkać takie określi Jerzy Żydzi byli bardzo przedsiębiorczy, więc dlatego właśnie w tych dziedzinach życia skupialiśmy się wpiszmy w gdy spojrzy na to z punktu widzenia kultury żydowskiej szczególnie kultury religijnej i prawa religijnego, że Żydzi mieli nie mogli w pełni w w pewnych pewnych okresach i jeżeli społecznej, bo jeszcze tradycyjna pracować w takich typowo chrześcijańskich zawodach ze względu na to, że obchodzili oni swoje święto, czyli Szabat na piątek po południu w sobotę, czyli wtedy dzięki ich chrześcijanie jeszcze pracowali obchodzili swoje święta tutaj Pesach Jom Kippur nowy rok żydowski zupełnie inne dni niż święta chrześcijańskie również KE różnica chociażby jeśli chodzi o pożywienie i ten zwyczaj kosz spożywania koszerny posiłków, do których kino chrześcijanie i nie mieli dostępu czy też nie nie nie jest spożywanie takich posiłku w związku z tym na przestrzeni wieków Żydzi wybierali takie zajęcia, które umożliwiały im właśnie przestrzeganie tego prawa religijnego i stąd właśnie to rozwinięcie tej przedsiębiorczości w tych wybranych zawodach to może jeszcze 1 element, żeby zakończyć malowanie tego portretu tej społeczności takie różne grupy są również wyodrębnione w książce jeśli chodzi o o społeczność żydowską pierwsza symulatorze, a więc ci, którzy uważali że, zachowując odrębność wyznaniową należy też pod każdym innym względem stopić z polskim społeczeństwem są też oczywiście ortodoksi, a więc właśnie no no no ci ludzie, którzy tak bardzo mocno przestrzegają wszystkie nakazy zakazy religijne są wspomniani już syjoniści jak rozumiem chodzi właśnie od osoby, które biorą pod uwagę odbudowę państwa żydowskiego geograficznych geograficznym miejscu tak czyli, czyli ówczesnej Palestynie wreszcie mamy tam są jeszcze w imię wymieniani ludzie reprezentujący syjonizm religijny rewizjonistów nowa organizacja syjonistyczna, ale też może tak szczegółowo nie będę wchodził nowej jeszcze 1 znaczący jak rozumiem ruch z punktu widzenia też późniejszej historii, która która, który czy ta grupa została w książce czynami zapisana do do grupy lewica i komuniści, kto się pojawiają m.in. powszechny żydowski związek robotniczy bunt czy 3 partie mniej może właśnie takim komunistycznym zacięciu tyle tylko bardziej socjal demokratycznym także wydaje się, że warto na to zwracać uwagę, bo czasami właśnie mówimy społeczność z dniem żydowska i nie żydowska prawda, a widać, że ta mozaika jest dużo bardziej Krakowa złożona również w ramach tych tych poszczególnych grup Niewiem czy państwo chcielibyście może takie słowo komentarza podsumowującego ten ten obraz i przechodzimy dalej na pewno warto warto do tej mozaiki dodać też mnogość organizacji, które może nie miały takiego profilu często syjonistycznego, ale wokół polityki krążyły trochę to niektóre organizacje np. edukacyjne organizacje sportowe organizacje, które zajmowały się szkoleniem takim tara militarnym to była cała cały wachlarz aktywności nowych też dla społeczności żydowskiej i w Krakowie bardzo mocno też co należy podkreślić zwracano uwagę na np. edukację aktywność i taką obecność polityczną w kręgach Paul polskojęzycznych, czego np. a dowodem jest chociażby aktywność syjonistów skupionych wokół nowego Dziennika gazety wydawanej w języku polskim, ale mającym mającej profil syjonistyczne i czytane nie tylko przez ludność żydowską, ale i przez ludność nie żydowską o różnej orientacji politycznej chociażby ze względu na to, że była to jedna z najlepiej poinformowanych kaset w Krakowie czy w Polsce no imamy teraz takie zjawisko które, które wydają się że, że charakterystyczne dla tego okresu tuż przed wybuchem wojny tłuszcz jest oczywiście pojęcie może niezbyt precyzyjne i zaraz na początku drugiej wojny światowej, a więc zwiększanie liczby ludności żydowskiej w Krakowie wynikające z po prostu nazwa wyjeżdżania z obszarów, gdzie hitlerowcy już szaleją nie wiadomo, jaką prowadzą politykę wobec wobec Żydów, a kiedy, kiedy właśnie wybucha wojna i m.in. z tych relacji tych właśnie przybywających do Krakowa świadomość co oznacza niemiecka okupacja jest duża to mamy zjawisko z kolei w wyjazd ów z Krakowa w książce znajduję informację, że po prostu w tym czasie Kraków opuszcza oprócz opuściły tysiące ludzi, aczkolwiek tam potem są opisywane również te przypadki wracania do miasta itd. w każdym razie jak jak państwo chcieliby pokazać ten pierwszy moment, kiedy wybucha wojna dla społeczności żydowskiej ja może trochę dodałabym do tego co pan powiedział odnośnie tych przyjazdów do Krakowa, bo to były bardzo specyficzne okolicy okoliczności jesieni 1938 roku, kiedy grupa Żydów polskich jest wysiedlono przymusem z Niemiec i znajduje pomoc wśród gmin żydowskich na terytorium drugiej Rzeczypospolitej ci ludzie trafiają do przypadkowych często gminy są przerażeni tą sytuacją, która ich spotkała padli ofiarą tutaj propagandy nazistowskiej w Niemczech widzieli dyskryminację nowe prawa, a jednocześnie sami na własnej skórze odczuli co to jest być wygnanym z domu bez możliwości pożegnania pakowania i bez jakiegokolwiek wyjaśnienia, więc to było tak dramatyczny obraz okoliczności, w jakich znaleźli się w Polsce życie w trzeciej rzeszy i on dociera do krakowskich Żydów, którzy potem konfrontują się z wybuchem wojny i ta świadomość, że Niemcy mogą wkroczyć do Krakowa od razu może przywoływać to co usłyszeli od tych wysiedlonych polskich Żydów mamy 2 kierunki tak na wschód duża część osób próbuje się dostać, ale też jest drugi kierunek w stronę w stronę Rumunii no w każdym razie no różne są podawane liczby, ale rzeczywiście mamy mamy tutaj do czynienia z takim zjawiskiem w wielu wielu tysięcy osób, które wyjeżdżają można by powiedzieć, że właściwie chaszcze chyba jest to zrozumiałe, bo od samego początku okupacji pojawiają się różnego rodzaju zarządzenia okupanta, które pokazują, że te wszystkie obawy te informacje przyniesione do Krakowa jeśli można tak powiedzieć wcześniej się się potwierdzają jak we wstępie dzisiaj do do do audycji przywołałem to prawda to już jest kwiecień czterdziestego roku, ale jako symbol czegoś takiego w miarę niewinnego co oczywiście niewłaściwe może słowo, czyli o obwieszczenie starosty Miejskiego w sprawie używania Plant i głównego rynku przez Żydów tak grać mimo skutków zakaz tam wchodzenia z jakimiś wyjątkami, kiedy można te Planty przeskoczyć, ale pojawiają się wszystkie przepisy związane właśnie z oznakowaniem Żydów ze stworzeniem organizacji żydowskiej, która będzie odpowiadała za wypełnianie rozkazów okupanta itd. i jakby państwo sali te pierwsze miesiące okupacji z punktu widzenia narastania zagrożenia czy może wręcz nie do końca nową potem właśnie podziałem jest nawet takie zjawisko, że Rze, że niektórzy, którzy wyjechali chcą wracać do Krakowa nawet potem jeszcze pojawia się zjawisko to jest też informacja bardzo ciekawa że, że osoby, które są odpowiedzialne za wysiedlanie z Krakowa już trochę w późniejszym okresie przyjmują łapówki od Żydów, że oni chcą zostać w tym mieście no tak jakby właśnie gdzieś ciągle odsuwali od siebie tę myśl, że grozi śmierć ta chęć powrotu do Krakowa czy chęć pozostania w Krakowie nie wynikała absolutnie, a na pewno nie tylko wyłącznie z tego, że w Krakowie sytuacja mogła się wydawać lepsza, ale takich prostych powodów, że wiele osób chciało pozostać w miejscu, które znało, w którym czy powrócić do miejsca, które znało, w którym być może czuł się bardziej com komfortowo niż podczas ucieczki pamiętajmy też o tym, że osoby, które uciekały na początku wojny liczyły się z tym, że ta ucieczka jest takim tymczasowym rozwiązaniem była to ucieczka bardziej przed działaniami zbrojnymi przed ewentualnym wzięciem do niewoli, a nie tylko przed jakąś jakimiś działaniami na zmiany to administracyjnymi czy prawnymi więc, gdy działania zbrojne ustały część osób chciała chociażby po wrócić po to, żeby spotkać się z bliskimi sprawdzić, a co i się dzieje jak i jakie są kondycji i postanowić co dalej, ale generalnie tak jak na początku wielu konfliktów wiele osób myślało o tym, że jest to konflikt krótkotrwały i że wkrótce się skończy re ja bym tutaj jeszcze dodał, bo też na początku wojny właśnie te ucieczki na wschód, o których tutaj pan wspomniał on wydaje się, że są bardzo takie ważne i interesujące, ponieważ wiele osób, które nie mogły wyjechać to Palestyny jeszcze drugą wojną światową traktowały tę ucieczkę na wschód jako pewną podróż właśnie to Palestyny tzw. najlepiej znaną historią to jest historia rodziny i PiS Sęk z Krakowa, którzy przed drugą wojną drugą wojną światową mieszkali przy Alejach 3 wieszczów i wraz z nastaniem wojny zdecydowali się na ucieczkę na wschód pokaże na Syberię później do Kazachstanu i wraz z armią Andersa przez Iran doszli był tak naprawdę 12 000km pokonali piechotą, żeby osiedlić się w Palestynie i związani są z Izraelem i taka historia tej 1 rodziny PiS z Krakowa on jest takim symbolem, który myśmy przedstawiali w Krakowie na wystawie muzeum Galicja na podstawie pamiętnika i takich obrazków, które pani Irena spisek sporządzała i kto jest 1 rodzina, a takich rodzin żydowskich, które później z armią Andersa dotarły do Palestyny w tym rodzin z Krakowa było więcej jak przypominam słuchaczom, że gośćmi Radia TOK FM sąd się pan prof. Michał garaż pani dr Edyta Gawron badaczy historii Żydów krakowskich no chyba zaproponuję państwu, żebyśmy Marze doszli do tego 3marca czterdziestego pierwszego roku, kiedy ogłoszono dekret o utworzeniu w Krakowie żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej to jest ten moment, który właśnie wywołuje wśród mieszkańców jak najgorsze skojarzenia w książce tam, że ta informacja wywarła panikę wśród Żydów, a obwieszczenie brzmiało to krótki fragment tak ludność żydowska mieszkająca w obrębie żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej winna do dnia 20marca to jest pierwszego roku przenieść swoje miejsce zamieszkania dzielnicy Kazimierz mieszkania zostaną przydzielone przez miejski urząd mieszkaniowy w dzielnicy Kazimierz można odnajdować mieszkania bezpośrednio od właścicieli domów lub administratorów ta informacja po prostu jest o tyle istotna, bo ona w tej tutaj pokazuje, że to jest moment, w którym z 1 strony no po prostu jest właśnie decyzja o utworzeniu getta dla Żydów, ale fakt utworzenia getta jednocześnie w tym wymusza wyprowadzanie się części nie żydowskiej ludności no właśnie po to, żeby w 1 miejscu z zwolnić zwolnić miejsca na coś trzeba z tymi ludźmi robić przywołane takie wspomnienie Juliana Aleksandrowicza rozpoczęła się wędrówka ludów wyprowadzają się dawni lokatorzy przeklinając na równi hitlerowców jak i Żydów za kłopoty związane z wysiedleniem to getto ściągają z centrum Krakowa i okolicy wozem drabiniastym małe ręczne wózki dziecięce wiozące u, bo ruch one mienie wysiedleńców pani doktor jak pani opisze właśnie ten moment te to rzeczywiście moment dramatyczny moment, który w trudnej dla ludności żydowskiej dla ludności chrześcijańskiej UE w Podgórzu i w Kazimierzu w dzielnicy Kazimierz, a natomiast też należy zaznaczyć, że były próby współpracy były w pierwszym momencie takie próby nawet wymiany mieszkań pomiędzy tymi Żydami, którzy zostali zmuszeni do przeniesienia do Podgórza pod górskimi rodzinami chrześcijańskimi, które musiały się stamtąd wysiedlić oczywiście w momencie, gdy ten proceder został ostrzeżony przez władze niemieckie natychmiast zabroniono ale, ale należy podkreślić, że była taka Wola jakaś wymiany współpracy, żeby od obniżyć te koszty i emocjonalny i też bardzo przyziemne tworzenia żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej musimy tutaj też zaznaczyć, że w samym Podgórzu również mieszkali Żydzi, więc część tych rodzin żydowskich pozostała po prostu w w swoich dawnych domach natomiast ściągnęli do nich przymusem tych rozporządzeń niemieckich mieszkańcy żydowscy z dzielnicy Kazimierz z centrum Krakowa powstało powstać dzielnica, która w, której niewielkim na niewielkim obszarze z tłoczonych kilkanaście tysięcy osób to było raptem kilkanaście ulicy i a tu bardzo różne warunki mieszkaniowe w tej dzielnicy bardzo szybko trzeba było zaadaptować na potrzeby mieszkaniowe strychy piwnice jakieś przybudówki, więc warunki były dość dość dramatyczne oczywiście wszystko cały ten proces przesiedlania Żydów do getta odbywał się również pod presją czasu, ponieważ 21marca ten teren getta zamykano potem my Żydzi pozostający poza granicami getta bez pozwolenia mogli być karani nawet karą śmierci jestem ten proces był bardzo pewna ciekawostka tylko przy książce podana, że Rze, że był 1 żydowski mieszkaniec getta Tadeusz Pankiewicz właściciela apteki przy placu zgody nie jest to prawda wyjaśnione dlaczego, choć akurat on on zostaje czy to jakieś niedopatrzenie ze strony niemieckiej ale, ale jest piękne zdjęcie w tej książce pokazujące właśnie cena aptek i i pana Pankiewicza i najbliższych jego no właśnie mamy sytuację, w której w, której wyjście bez przepustki poza poza getto jak pani powiedziała grozi nawet karą karą śmierci i właściwie jak to getto funkcjonuje powiedzmy jeszcze, bo Otóż pewnie niektórych słuchaczy też pojawia wspomnienie filmu lista Schindlera to jest m.in. ten przypadek, kiedy właśnie osoby, które on m.in. on zatrudniał, bo nie był jedynym przedsiębiorstwo zatrudnia Żydów w ten sposób oni mieli możliwość wyjścia z tego getta idąc tą do pracy prawda i w ten sposób utrzymywali kontakt natomiast no no właśnie tak jak można opisać ten czas życia w getcie z możliwościami niektórych przynajmniej opuszczania go to życie czy oczywiście zmieniało się w trakcie istnienia żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a getto istniało przez 2 lata od marca 1941 roku do do marca 1943 roku i w tym czasie nowe warunki zmieniały po kolejnych deportacja 402 roku do obozu zagłady w Bełżcu teren getta zmniejszano pojawiali się nowi mieszkańcy pobliskich miejscowości Żydzi, którzy pracowali m.in. w fabryce Oskara Schindlera mieli o tyle szczęście, że uzyskiwali w ten sposób potwierdzenie przydatności potwierdzenie pracy co dawało im takie poczucie względnego bezpieczeństwa przy kolejnych jakichś łapankach przy kolejnych deportacja było to jakim się czasami z tylko złudnym, ale jednak nie zabezpieczeniem ich status quo w getcie ponadto dla nich możliwość wyjścia czas samego getta zaledwie kilkaset metrów dalej do fabryki to był to była możliwość także kontaktu z ludnością żydowską, a co za tym idzie czasami zakupu jakich produktów, które były niedostępne w getcie wymiany uzyskiwania informacji takie kontakty w warunkach okupacyjnych Karol warunkach tabu bezcenny oczywiście im dłużej trwał getto tym te warunki stawały się coraz bardziej trudne coraz bardziej uciążliwe i te desperackie próby jego utrzymania i utrzymania książkę czy wymagały z pewnością znacznie więcej Zachodu ciekawe jest też wątek dotyczący życia religijnego, ponieważ tu zwraca się właśnie uwagę, że 13września już 2009. roku Niemcy kazali zamknąć wszystkie synagogi domy modlitwy, a tymczasem, kiedy utworzono getto w Podgórzu to zapis sytuacja się pod względem poprawiła, bo w getcie zaczęły funkcjonować 3 synagogi przy ulicy Limanowskiego przy węgierskiej i przy józefińskiej no bo właśnie to getto też przez to, że było zamkniętym terenem w tej tragedii przynajmniej w tym aspekcie do do grudnia tylko 400 pierwszego roku, kiedy i te zamknięto miejsca modlitwy no przynajmniej Żydzi mieli właśnie taką możliwość tak to było dosyć krótki okres funkcjonowania synagog nie do końca jest jasne czy było to niedopatrzenie Niemców czy raczej takie trochę uspokojenie tych nastrojów w getcie za tą drugą opcją przemawia także fakt, że pozwolono jeszcze na niektóre obchody świąt, a przynajmniej relacje czy informacje o nich pojawiały się w propagandowej Gazecie żydowskiej, ale niezależnie od tego czy to było legalne czy nie to życie religijne staramy się utrzymywać w jakimś ograniczonym stopniu getcie i z pewnością czasem, zwłaszcza po czterdziestym pierwszym roku wymagało to także pewnej konspiracji modlitw w ukryciu z za wszystkim stojącym na czatach, żeby sprawdzić czy nie będzie jakiejś kontroli także posiadanie obiektów rytualnych było czymś zakazanym warto tutaj wspomnieć to postać, którą pan przywołał Tadeusza Pankiewicza, który pozostał w getcie nie przez przypadek on był właścicielem fabryk apteki pod Orłem i co dzięki jego własnym zabiegom udało się uzyskać pozwolenie od Niemców na pozostanie w getcie uzyskał takie takiej oficjalny dokument i dzięki temu też był w stanie nie tylko prowadzić aptekę, ale również pomagać ludności żydowskiej w getcie myślę, że warto tutaj tutaj czeka ich życie religijne w getcie głównie toczyło się, że jako takie życie podziemne i we wspomnieniach dotyczących tego życia religii, jaką możemy by przeczytać chociażby Robina le wertował o istnieniu tzw. nielegalnych milionów milionów, czyli takiej grupy co najmniej 10 dorosłych Żydów, którzy spotykali się po to, żeby Włosi wspólnie modlić się czy obchodzić święta i czasem z braku możliwości świętowania takiego prawdziwego zdarzenia starano się, aby te święta przyjęli symbolicznie obchodzić jeśli się udało w pełni owej obchodzić ich z zgodnie ze zwyczajami, jakie obowiązywały przed wojną to przynajmniej w sposób taki symboliczny pamiętać o tej tradycji religijnej zależałoby mi też, żeby wspomnieć o wątku, który bardzo rzadko jest poruszany czasami wydaje się, że w takiej powszechnej opinii może poza powstaniem w getcie warszawskim panuje przekonanie, że właśnie ten ruch oporu żydowski był strasznie mały szczególnie właśnie jeśli uwzględni się skalę zbrodni, jaką wobec tego narodu popełniano tymczasem bardzo nie tylko interesujące są informacje, które możemy przeczytać o działalności ruchu oporu zarówno w samym Krakowie jak też tych grup, które się pojawiają wokół miasta, które przeszły do lasu mówiąc mówiąc w skrócie i tu oczywiście nie mówimy tego wszystkiego, ale ja po raz pierwszy przeczytałem o rzeczywiście no i nieznanej mnie przynajmniej takiej operacji specjalnej zorganizowanej przez żydowski ruch oporu 22grudnia czterdziestego drugiego roku też samo jej rozpoczęcie tam ma bardzo dramatyczny przebieg bo, bo przyjeżdżają przedstawiciele 13 organizacji bojowej Warszawy, którzy uważają, że trzeba tę operację zatrzymać, ale ona jednak jest przeprowadzona pani profesor w krótkim krótkiej opowieści warto chyba przekazać tak z pewnością warto podkreślić ten żydowski ruch oporu w Krakowie, bo on miał zupełnie inny charakter niż ten ruch oporu chociażby w Warszawie m.in. z uwagi na to, że większość działań, a żydowskich bojowników była prowadzona poza gettem getto krakowskie było znacznie mniejsze od getta Warszawskiego to jest nieporównywalne rozmiar mówimy tutaj różnicy po pomiędzy 20 około 20 000 mieszkańców, a ponad 400 ma tysiącami mieszkańców getta Warszawskiego, więc to jest to jest przepaść jeśli chodzi o rozmiar, ale też, że dostęp ławnicy w Krakowie zrozumienie że, aby wywrzeć jakąkolwiek presję na okupantów niemieckich to muszą działać w miejscu, gdzie są niemieccy żołnierze oficerowie, czyli poza gettem dlatego urządzenie tej akcji nie w grudniu 1942 roku miało miejsce w centrum Krakowa przy ulicy szpitalnej była to akcja na kawiarni Cyganeria, które w tamtym czasie była dostępna tylko i wyłącznie dla niemieckich mieszkańców miasta i tutaj atak z użyciem broni ładunków wybuchowych na tą kawiarnie, który zakończył się sukcesem i połączono z całą taką akcją sabotażową wywieszanie flag polskich centrum miasta, więc miało to spowodować pewien pewnego rodzaju chaos w mieście spowodować też niepewność władzy niemieckiej co do kontroli nad miastem i to się udało to spektakularna akcja żydowskiego ruchu oporu w Krakowie, mimo że była zakończona sukcesem operacyjnym to niestety była też taką ostatnią poważną akcją, dlatego że konsekwencje dla żydowskich bojowników były dość dramatyczne w ciągu kolejnych tygodni większość z nich została schwytana i zginęła, choć mimo tych strat, o czym też możemy się dowiedzieć właśnie książki to na spotkaniu całego dowództwa żydowskiej organizacji bojowej z przedstawicielami Gwardii ludowej w styczniu czterdziestego trzeciego roku podjęto decyzję o kontynuowaniu partyzanckiej walki w mieście, ale też o wysyłaniu kolejnej grupy do lasów otaczających Kraków myślę, że teraz bym poprosił bo, bo zostało nam jakiś 7 minut o przypomnienie no tego, czego rocznica dzisiaj jakości obchodzimy, czyli właśnie zakończenia likwidacji getta właśnie, skąd wzięła ta decyzja w tym momencie no i jakie są losy mieszkańców getta krakowskiej decyzja o likwidacji getta krakowskiego zapadła w marcu 1943 roku to był taki moment, w którym zdecydowano się na przeniesienie grupy Żydów Sketa, którzy byli w stanie pracować do przygotowanego w pobliżu obozu pracy przymusowej Płaszów plaż w natomiast pozostałe osoby, które nie były zdolne do pracy były zbyt młody zbyt stare zbyt schorowany postanowiono albo wywieźć do obozów zagłady albo zabić na miejscu akcję przeprowadzono podczas 2 dni trzynastego 14marca 1943 roku w bardzo takim mu kontrolowanym UE na bardzo kontrolowanym terenie getta wyjątkowo otoczonym dodatkowym kordonem starano się ludzi zgromadzić na centralnym prac na placu zgody upewnić się nikt nie pozostawał w mieszkaniach nie ukrywał się mu w tych dramatycznych chwilach nie było możliwości ucieczki przez bramy przez też jakieś kanały kanały w sensie jak drogi ucieczki, które wcześniej funkcjonowały i tak naprawdę jedynym sposobem wydostania się z getta bez kontroli niemieckim okazały się kanały, które także zostały po jakimś czasie z rozpoznane i a mu nie posłużyły większej liczbie osób w ucieczce z getta w ucieczce przed likwidacją i rzecze, którzy trafili do Płaszowa większości Stali się tam więźniami przymusowymi cześć, których zostawiono na terenie getta to tak jak wspomniałam większość z nich niestety w dramatycznych okolicznościach została zamordowana w tym także były dzieci, których tylko część udało się prze prowadzić to Płaszowa i dodatkowo jeszcze po już takiej formalnej likwidacji getta przez kolejne dni przeszukiwano dokładnie teren getta by upewnić się, że nie pozostali tam ludzie i nie pozostał ich cenny majątek to było zamknięcie pewnego etapu jeśli chodzi o prześladowania Żydów krakowskich no taka później to jest to jest dalsza historia też KE plaż prawda aż do z kolei likwidacji tego obozu, który formalnie przestał istnieć w połowie stycznia czterdziestego piątego roku panie profesorze, jaki był Kraków w pierwszych dniach po wojnie mówi się, że około 90% przedwojennych żydowskich mieszkańców nie przeżyło drugiej wojny światowej i zagłady i jak w ogóle można wyobrazić prawda miasto, w którym jak mówiliśmy właśnie 14 mieszkańców stanowiła tę społeczność, która w tym nie ma tak Kraków po wojnie nie tylko mówić, ale takie są fakty, że 90%, żeby krakowskich nie przeżyła zagłady i był Kraków był opustoszały, aczkolwiek musimy pamiętać o tym, że Kazimierz ci to dzielnica, w której Żydzi byli wygnani do Greka czy Podgórzu, że Kazimierz zamieszkiwały inne osoby, które zostały przesiedlone z kolei z dzielnic Krakowa, który stały się dzielnicami niemieckim, ale to co jest taki charakterystyczny dla Krakowa jako miasta, które nie zostało zniszczone w czasie drugiej wojny światowej w porównaniu do Warszawy, że Kraków podobnie jak Łódź stały się takimi ośrodkami dla Żydów, którzy przeżyli zakłady, którzy poszukiwali swoich rodzin, którzy chcieli się gdzieś zatrzymać właśnie w Krakowie zorganizowano miejsca dla tych żydowskich uchodźców i innych miejsc i w możemy powiedzieć, że nastąpiło pewnego rodzaju odrodzenie życia żydowskiego potem zaczęły funkcjonować szkoły żydowskie i to na różnych poziomach, bo ich dery i też bardzo krótko działała jeśli IKE istnieje zaczęły funkcjonować również organizację Szydłowski, więc to życie żydowskie oczywiście nie w takiej formie jak przed drugą wojną światową, ale ona zaczęło się odradzać, ale jednocześnie Kraków był miejscem tranzytowym, czyli występowała duża mobilność to przez miasto przepływały grup przemieszczały się grupy żydowskich uchodźców często zmieniała się ta grupa, która uczestniczyła w tych wszystkich te zajęcia w tych działalności tych instytucji w ogóle ta historia powojenna jest bardzo ciekawa zresztą czasami też niełatwa, ale to już jest zupełnie inne spotkanie z dzisiejszych chciałem bardzo państwu podziękować byli z nami pan prof. Michał garaż pani dr Edyta Gawron badaczy historii Żydów krakowskich pod redakcją, których została opracowana dane książka nie tylko krokach historii Żydów krakowskich dlatego też przypomnę że, że wydawnictwo przekazało kilka egzemplarzy tej książki dla naszych słuchaczy trzeba napisać na adres dla was małpa TOK kropkę FM z przyjemnością tym książkę przekażemy bardzo państwu dziękuję za dzisiejsze spotkania serdecznie dziękujemy dziękujemy bardzo dobrej nocy podziękowania też lekarza winnych Łacińskiej Małgorzaty Wólczyńskiej wydawczyni audycji Filipa Hermana, który organizował Maciej Zakrocki też jeszcze tamtej nocy do jutra w tym samym czasie pan Maciej Zakrocki przedstawia Zwiń «

Jak doszło do likwidacji krakowskiego getta?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: MACIEJ ZAKROCKI PRZEDSTAWIA

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 06:00

Najnowsze Podcasty

Wysiadłeś z kolejki w Sopocie? Nie biegnij nad morze, idź w przeciwną stronę, w las

Paryska Policja z 1900 roku, czyli Belle Epoque, jaką dobrze znacie, oj, znacie

"Piękny eskapizm" - o kulinarnym pokonywaniu śródziemnomorskich granic

Kończenie relacji przyjacielskiej jest inne niż relacji romantycznej

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL