O czym szumią nagrody Pritzkera, czyli o zmianach w podejściu do architektury

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

właściwie to rozmowa, którą za chwilę państwo usłyszą jest bardzo po bożemu po prostu mówimy o zacnej nagrodzie architektonicznej jej tegorocznym laureacie David Chipperfield, gdzie i ogólnie o tym, że kryteria tej nagrody się zmieniły, bo zmieniły się kontekst uprawiania zawodu architekta, bo już wiemy, że planeta, bo klimat, bo beton, bo zatruć, bo tematyka społeczna, bo kobiety w architekturze itd. tak dalej tak dalej, ale jest też moment, w którym próbujemy się Rozwiń » trochę ściąć, a może nawet to robimy chodzi mianowicie to jest dość zabawne o wątek osób LGBT Otóż jakiś czas temu naprawdę znalazłem w jednym z periodyków poświęconych architekturze czy też szerzej przestrzeni tekst, który próbował temat tzw. wykluczenia osób nieheteronormatywnych jakoś podejmować właśnie w tych przestrzennych kontekstach problem jednak w tym jak ostatecznie to zrobił no bo o czym to było było właśnie o tym co zawsze, że tak ciężko być gejem w tej strasznej Polsce jak wszędzie czają wrogowie to pod sklepem mato w szkole to w kościele bez tęczowej flagi w otoczeniu czy choćby 1 billboardu całującą się parom Homo to w ogóle nie żyjesz aż dziw, że jednak ludzie homoseksualni w takich i innych miejskich wiejskich prowincjonalnych i kosmopolitycznych przestrzeniach polskich jakoś żyją mają sąsiadów chodzą do pracy czasem też wychowują dzieci ogólnie jakoś przędą nie zawsze się ukrywają nie, żebym zabraniał autorowi skądinąd oczywiście homoseksualne mój bardzo młodemu jego własnego przeżywania rzeczywistości, ale do redakcji miałem już pewne pretensje, bo ile trudno się nie zgodzić ze stwierdzeniem, że Polska nie jest najszczęśliwszym miejscem pod słońcem dla osób LGBT o tyle nigdy nie podpisze się w żadnym wypadku pod sformułowaniem, że jest miejscem z gruntu homofobiczny wrogim i wrogością przesyconym mało tego uważam, że tego rodzaju pisanie dzisiaj kilka dekad po tym, jak zaczęliśmy jako grupa wychodzi z ukrycia to na skalę wcześniej niespotykaną zdarzyło się tak mniej więcej no powiedzmy 20002010 uważam, że kiedy ktoś tego nie widzieć dzisiaj to pisze w sposób szkodliwy nie uwzględnia zmian, które następują w rzeczywistości nie uwzględnia zmiany otoczenia Międzynarodowego nie uwzględnia całego szeregu zmian, które czynią życie w Polsce dla gejów lesbijek osób transpłciowych i szeroko rozumianych nieheteronormatywnych zdecydowanie prostszą, a dzieje się tak, dlatego że homofobia szczęśliwie nie jest jakąś toksyczną substancją, którą zaszyto w ścianach budynków dorzucono do ulicznego asfaltu Dolana do nawozów nie to jest postawa może nawet czasem mniej niż postawa to jest często zestaw szkodliwych mniemaniu czasem groźnych czasem prymitywnych czasem głupich zdecydowane jednak większości wypadków możliwych do neutralizacji do zmiany po prostu w tym sensie krzyżowanie tematów architektury przestrzeni czy szerzej miasta z tematami z gruntu dyskursów innymi społecznymi będącymi właśnie elementem tych postaw wydaje mi się tyleż interesujące co zarazem ryzykowne, bo budynek może być homofobiczne osobiście się tak nie wydaje, bo w, jaki sposób miałby być anty muzułmański mizoginię liczne antyklerykalny antykatolickiej oczywiście architektura ma swoją kulturową treść i można próbować nawet trzeba próbować odczytywać znaczenia trzeba budować świadomie jestem jednak głęboko przekonany, że to odczytywanie to budowanie ma swoje granice i niemal nigdy w sposób jednoznaczny nie przekłada się na dylematy płci rasy religii czy seksualności myślę, że pod wieloma względami na całe szczęście jest w tych kwestiach neutralne oczywiście są jeszcze konteksty, które mogą opisywać swoje znaczenia nierzadko robią, ale myślę też, że jest granica wprowadzenie tematyki ich wszędzie, gdzie się da i to powiedziałbym całe szczęście, ale mój rozmówca jak za chwilę się państwo przekonają chyba całkiem się z tym zgadza zapraszam do wysłuchania rozmowy architekturze nagłe zastępstwo Jakub Janiszewski przy mikrofonie ze mną studia goście Anna Cymer historyczka architektury dzień dobry i Łukasz stęp NIK arch. Politechnika warszawska dzień dobry dzień dobra będziemy rozmawiali o nagrodach klitka w kontekście oczywiście tegorocznej nagrody dla David Chipperfield da może zacznijmy w ogóle pytania co sąd pryska, bo ludzie nie wiedzą nie znają co za nagroda, którą przyznaje, dlaczego jest uznawana za takie Oscara architektonicznego może Cyganie zaczną to ja właśnie może bowiem w takim kontekście bardziej dziennikarskim, bo Łukasz pewnie może powiedzieć z punktu widzenia już bardziej architektów i branży jak ta nagroda jest ceniona jest, ale takiego dziennikarskiego punktu widzenia to jest hicior to się na to czeka, bo to jest naprawdę taki Nobel nie wiem Nobel z Oskarem w 1 nawet może bardziej Nobel, bo to jest przede wszystkim nagroda za całokształt twórczości to nie jest konkurs budynków, a także dla nagradza jakieś ładne realizację tylko to jest w no jakimś sensie oczywiście w teorii, bo pewnie do tego dojdziemy, że co w praktyce różnie bywa w teorii jest to taka nagroda dla architekta, który jednak całym swoim życiem czy ten sam swoją drogą zawodową jakoś tam coś co w tej naszej rzeczywistości zurbanizowanej zmienił, ale mówię to oczywiście teoria, bo głosów krytyki z roku na rok wobec tej nagrody też coraz więcej, ale tak jak wszystkie takie plebiscyty w jakim sensie no właśnie ma różne swoje plusy minusy jeśli tak można powiedzieć, ale nadal mimo to nadal myślę, że dość powszechnie z tą nagroda uważana za najważniejszą po prostu świecie architektury, tyle że architekt dostanie to już generalnie ma załatwione miejsce w podręcznikach tak to już 100% zgadzam to jest taka nagroda za całokształt twórczości za dorobek architektoniczne budzi wiele kontrowersji już od lat przyznawana od 71009. roku z tego co pamiętam pierwszy pierwszego dziecka dostał Filip sam też bardzo kontrowersyjna postać sieci architektury no troszeczkę formuła przyznawania tej nagrody nagroda przyznawana przez narodziny free skarg właśnie, która jest to są tacy mają magnaci z Chicago właściciele sieci hotelu Hayat to jest nagroda, która rzeczywiście przez przez wiele lat wyznaczała kierunki dyskursu rozwoju architektury godzin dziedziny w ogóle dzisiaj trochę traktowana też przez środowisko jako z 1 strony rzeczywiście nagroda, która wyznacza trendy i i potwierdza ten dorobek, a z drugiej strony jest już taką nagrodą dinozaurem troszeczkę która, jakby pod potwierdza status quo odznaczy rzeczywiście ten nagroda to się zmieniało w przeciągu ostatnich kilku lat na regułach jednak taka że, że te nagrody otrzymują architekcie już wieloletnim dorobku raz, którzy nie potrzebują tak gwiazdy architektury, których i tak wszyscy doskonale znają, które zgarniają najbardziej prestiżowe zlecenia na rynku i którzy generalnie mają co robić sieć architektury to jest największa krytyka pod adresem Wiktora to jest ta 11jeden z argumentów, jeżeli chodzi o krytykę Pritzkera nam też przede wszystkim tak jak karna powiedziała to jest nagroda dla architekta czy dla osoby nie nie nagroda za budynek, z czym jest szereg też nagród architektonicznych przyznawanych za dokonania architektoniczne ZAK za konkretne dzieła architektoniczne to jest nagroda przyznawana w postaci, więc jest też krytykowana z tego względu, że pies jest w pewnym sensie pompowaniem architektonicznego ego i utwierdzanie takiego statusu gwiazdy architektury oraz wydaje mi się, że we współczesnym dyskursie już po jest takie piękne pojęcie starsze tak prawda mocno krytykowane pamiętam taką naszą rozmowę Todda banki same mówi, w której umieściliśmy koniec właśnie tego podejścia mają też pamiętać, że po śmierci Zachary tak się trochę porobiło, że nagle zaczęto mówić, że już starszy elektorat bardziej szkodzi niż w ogóle cokolwiek gnają po części o ostatnie ludzka, ale też trochę w tym będzie się znalazły właśnie całe szczęście mówimy cały czas jakimś trendzie, bo to niebyły rewolucyjne nagrody, ale w ostatnich latach też zaczęli dostawać architekcie, o których powiedzmy no nie wiem nie takie franki Gerry kolejna tylko takie trochę mniej znane postaci albo takie, które powiedzmy nie w swoim dorobkiem i idą trochę inną stronę niż budowanie spektakularnych muzeów i to jest chyba też największa krytyka do tegorocznych nagród tegorocznego laureata, bo to jest absolutny powrót do tej architektury prawda chyba David Chipperfield jest uważany za starsze tek to on jest jeszcze ten właśnie dinozaur dziadersem z grona starsi tekstów mimo tego, że jego dorobek nie do końca moim zdaniem w tym pojęciu mieści, bo moim zdaniem architekt to nie jest tylko po prostu znany architekt, ale też ta starsi Tektura przewijać musi się jakoś tam ucieleśnia w te w budynkach, które taki architekt siebie wydaje, a ci pierwsi jednak jakoś tak trochę powiedzmy inaczej może projektuje, ale mimo wszystko jest uważany za architekta, więc w tym roku znowu w tym roku de facto znowu dostał architekt, który na tej liście kandydatów do dziecka swoją drogą był chyba nie od 20 lat co najmniej w każdy się spodziewał, że wcześniej czy później musi obraz to nastąpić nawet równocześnie o nim mówi woli tak też żyli w pewnym sensie uzasadnia ten wybór żony z takim architektem, który stara się, żeby ta jego architektura nie przytłacza ciała nie negowała tego co już jest postawione właśnie taki można powiedzieć mistrz budowa rozmaitych powiedz brzydka tak, bo no właśnie nie do końca wpisuje się w tak konwencje stara architekt czasu stara architekta gwiazdy architektury, bo tworzy budynki, które są bardzo kontekstu realne bardzo spokojny można wręcz powiedzieć, że to jest taka architektura tła jak się z zwykła mówić w środowisku no i też to nie jest architektura to nie są budynki, które krzyczą zwracają na siebie uwagę, starając się za wszelką cenę spektakularne, więc pod tym względem nie jest to taka typowa nagroda za rzeczywiście gwiazdor kości też ma wiele osiągnięć i wiele innowacji w dziedzinie np. konserwacji zabytków podejścia filozofii konserwacji zabytków naszego rozumienia relacji tkanką zastaną pochowana najsłynniejsza jego praca czy budynek, o ile tak można powiedzieć to jest rozbudowa jest muzeum w Berlinie trwa właśnie w wydaje mi się że, że przed prze definiowanie trochę ten dyskurs konserwatorskich, a więc ta to nie jest typowa nie jest typowa gwiazda, ale na pewno te bardziej progresywna część środowiska architektonicznego czuje się poniekąd zawiedziona, że euro, że tej nagrody zobaczyli trochę takiej ścieżki doceniania architektów może mniej znanych z mniejszym dorobkiem bardziej innowacyjnych bardziej poszukujących no bo ostatnie ostatnio parę lat rzeczywiście po tej nagrody pokazało że, że można takie osoby wskazywać jak np. dołek lokatą wasal czy Francji karę tak to tutaj też było dużo kontrowersji pod względem nagradzania siedemdziesiątego dziewiątego roku w białych arch. Zachodu i rzeczywiście tak ten trend był ewidentny Zahavi wspomniana była pierwszą kobietą, która otrzymała ten nagrodę w okresie nie ma wiele z nas do tej pory udaje się z 4 albo 5 jak tak śmiało liczyć tak zazwyczaj rzeczywiście w dostawały nagrody w duetach jak bez z partnerami takie właśnie lokatą niż Jean-Philippe kasa gracz był duet kobiecy raz zresztą architekta tak chyba się żyło 2 lata temu ten duet otrzymał nagrodę, ale jest, jakby wyjątek potwierdzający regułę znany jest też przypadek Roberta Venturiego, który działał wspólnie ze swoją żoną nisko bram, ale otrzymał nagrodę otrzymał on jako środowisko protestowała, że to powinna być jednak wspólna nagroda, ale mimo wszystko nisko broni nie doczekała się, jakie rekompensaty z tego powodu ale, jakbyśmy popatrzyli od samego początku właśnie nie ma to nie jest nagroda jakość bardzo długą historią siedemdziesiąty dziewiąty rok to jednak mimo wszystko nie jest aż tak z strasznie dawno, więc i chyba jakiegoś rodzaju przełom się dokonuje prawda, jakiego rodzaju zmiana znaczy jak jakaś próba zwrócenia uwagi bardziej być może na to, że ta architektura ma się właśnie coś wpisywać czemuś służyć niema być tylko wyłącznie spektakularną chałupą, na którą wydajemy miliardy, a potem się okazuje, że są nią gigantyczne problemy, bo tak bywa czy mówiąc brutalnie też trochę doszliśmy do takiego momentu, że już o nim nie mogliby tego nie widzieć, żeby dalej trwa czekanie widzieli na to, iż byli skończenie całkowicie mówią jury przyznającym nagrody, więc w, jakim sensie no po prostu w takim świecie żyjemy nie da się wobec tego nie nie do tego w jakim nie ustosunkować, ale mam wrażenie, że że, jakkolwiek bardzo mnie cieszy to, że tych paru lat rzeczywiście te nagrody trafiają w ręce architektów, bo wokół, których też potem toczy się dyskusja, bo to my się też istotne, że tam na pal 6 sławę czy ego nagrodzonej osoby, ale to, że ta nagroda myślę, że to jest coś do wykorzystania w jakimś sensie w kontekście tej nagrody, że jak ona jest na tyle znana, że każdy, kto dostanie nawet jeśli właśnie takie Kill od kilku lat są osoby nie światowej sławy nie takie tam pierwsza liga to 10 czy coś takiego to potem wolt, jakby na tyle duża mimo wszystko to nagroda takiej powszechnej emocji wzbudza, że zaczynamy o tym gadać i nie ma co się działo w Polsce wokół nagrody dla duetu lokatą wasali tego, że oni tam raz kiedyś dostali zlecenie na przebudowę placu i powiedzieli nie będziemy go przebudowywać, bo to jest bardzo dobry plac stulecia robić to po prostu potem przez nie kolejny rok Polska dyskusja architektoniczna toczyła się wokół tego i jakby to taka właśnie nie wiem aktywisty no grupa nie wiem, gdy tt tego świata miejskich aktywistów np. bardzo często się do tego odwoływała nadal się do tego odwołuje oczywiście w kontekście naszych problemów tam betonoza z tym tam zalewaniem rynków placów Bet betonem kamiennymi płytami itd. tak więc są to są ważne rzeczy, które z tej nagrody w jakimś sensie można wyciągnąć trochę abstrahując od tych architektów tylko wykorzystując, jakby szła sława powiedzmy tej nagrody nawet bardziej nagrodę niż w konkretnego laureata co powiedziawszy warto sobie zadać pytanie, jakiego rodzaju dyskusja toczy się teraz mam wrażenie dyskusji to jednak bardzo o tym czy ktoś lubi wersje, dlaczego nie lubi w tej chwili nawet tutaj, kiedy weszliście do studia odbyła się taka rozmowa, kto jest za, kto jest przeciw wiec w personal stosu zawsze Rapacz zawsze chyba jakoś usytuować wobec takiego wydarzenia powiem szczerze, że tak by szybko staram się szybko idę na Air najpierw żartobliwie trochę, a potem na poważnie ja się napił strasznie ucieszyłam, że dostał nagrodę, bo sobie pomyślałam, że to jest właśnie powrót do takiej bardzo tradycyjnej architektury właśnie nie tylko nie skoncentrowanej wokół ochrony środowiska katastrofę klimatu nie wiem różnych grup etnicznych płci i tego wszystkiego, że po prostu nie jesteśmy w stanie oczywiście dobrze dlatego zaznaczam, że to jest trochę żartobliwie wyraża się dobrze, że my poszerzamy ten kontekst debaty architekturze ale w jakim sensie tak poczułam praktyki powrót Wyki bezpiecznego świata tych takich pięknych eleganckich monumentalnych budynków, do których nie trzeba nic dopisywać tych kontekstów, że one ratują świat albo coś takiego tylko po prostu są są po prostu ładne i tyle, a mówiąc poważnie to jednak uważam, że to jest to dobrze nas fakt decyzja lubię tego architektem się podobają te budynki one wam nie wywołują takie uczucie mimo tego, że one są rzeczywiście bardzo tak jedno osób właśnie one to jakiś taki paradoks tej architekturze tkwi ona z 1 strony są bardzo subtelne jak się tam, gdzie właśnie to niedawno jest muzeum w czasie naprawdę wysilić, żeby zobaczyć te ingerencje współczesne to były szef, bo to jest tak jakoś tak fantastycznie rozpisane są stare części z tymi nowymi one się naprawdę ze sobą jakoś tak stopiły a, ale jednocześnie wobec tej architektury ja się tak czuję trochę tak na baczność się, że to jest jednak taki rodzaj budynków bardzo poważnych bardzo takich majestatycznych, że jak tak idę sobie do tego ta część sal Gallery w Berlinie to tak czy system tak mało elegancko ubrana jest jak do tego typu tego typu architektura, która mi się osobiście bardzo podoba i tai i ten to w jaki sposób on wchodzi w dialog z historycznymi obiektami w mieście bardzo podoba, bo nic nie udaje nie tworzy jakieś kreacji pseudo historyzujące tylko to jest architektura bardzo współczesna, ale jednocześnie rzeczywiście jakaś taka bardzo wyważone bardzo dobrze dialogu mająca z tym otoczeniem, w którym no, więc się działa, więc biała jak ja lubię tego architekta bardzo nam to trzeba przyznać, że ci Perfect jest takim architektem właśnie w bardzo konserwatywnym z 1 strony, ale to jest taki konserwatyzm w dobrym znaczeniu tego słowa tak muszę powiedzieć to jest taka oczywiście ponadczasowa ile w ogóle tak takie coś istnieje ponadczasowa architektura, która nie nie stara się przekrzykiwać sąsiadów i buduje po prostu miasto jak w takim dosyć wyrafinowanej subtelny sposób, więc wydaje mi się, że to jest na pewno bardzo bardzo dobre arch. Tutak, który nie ma jakiś wielki kant kontrowersji na ten temat to jest świec świetne są świetne budynki dobrze zrealizowane z dbałością detal na tylko to są takie budynki którymi się zachwycamy, ale które w coraz wyraźniej widać już należą trochę do do jakiego świata który, który znika to nie jest architektura, która rzeczywiście stara się odpowiedzieć na wyzwania klimatyczne np. z re definiować w oparciu o to świata architektury, czyli są tak bardzo bardzo bezpieczna świetnie zrobiona budynki, które tworzą miasta może może to wystarczy jak byśmy spróbowali opisać 1 realizacja wiem, że to jest zawsze kłopot dyskusję architekturze jak największa słabość, ale słynne jest muzeum to co tam właściwie zrobił trudno tak może ich w 1 zdaniu na to odpowiedzieć na istnieje i jak jakaś szeroko akceptowana doktryna konserwatorska przynajmniej w być może do czasu właśnie powstania tego jako budynku istniała w oparciu o tzw. kartę wenecką która, która zakładała wyraźne różnicowanie przy renowacji modernizacji zabytków tego co nowe tego co tego co stare czy ta granica musiała być dosyć wyraźnie zarysowana odczytywana, a ja przynajmniej tak tak rozumiem ten cud jednak, że w, że zniesie wszystko miesza trochę jak w takim gulasz rzeczywiście akcenty nowe i stare łączą się ze sobą tak wyrafinowanej i niedostrzegalne czasem sposób, że tworzą jakąś całość bardzo bardzo jednolitą całość, która jednak właśnie nie składa się z 2 części jest jest bardzo jednorodna czy rozumiem, że w pewnym sensie złamał ten kanon, a o, którym wcześniej wspomnieliśmy, czyli to co było zapisane w tej karcie weneckiej w pewnym sensie wyszedł poza tą tak tak odczytuję tak budynek znaczy, że w tym cały czas widzimy w tym budynku to co jest nowe to co stare i sektor ten odróżnia na, ale skala tych interwencji jak i intensywności jest tak zróżnicowana, że nie odczuwa się tego jako właśnie jako GN ingerencja architektoniczną tej, jaką jakoś kontynuację, która tworzy 1 całość co starą tkanką zdaje się to, jeżeli chodzi o nasze podejście rozumienie właśnie konserwacji i związanych z konserwacją zabytków to ten budynek jest dosyć rewolucyjne, które się nowa jakość, ale nie zaprzeczenie nie zaprzeczenie tego co wcześniej było właśnie dosyć powszechnie na świecie jak było uzgodnione, że nie chudnie udajemy nie budujemy nowych zabytków myślę, że to warto podkreślić, że to nie jest pałac Saski ich praktyka tylko tam cały czas Wit Wit widzimy każdy zobaczy nagim amatorskim okiem zobaczy, że jednak tutaj mamy do czynienia z ze współczesnym podejściem to jakiś tam zastanych elementów historycznych dla mnie takim ciekawym przykładem, który właśnie też trochę trochę będzie w kontekście też pasuje, jakby właśnie do tego obiektu, który mówił mówi Łukasz, że dla mnie takim ciekawym przykładem jest Neue racjonalne Erik lecznic, bo jedyny, który po wojnie w Europie zbudował Ludwig mies van der Rohe no no turbo modernizm ta ikona światowego modernizmu w czasie wojny wyemigrował do USA i to jest jedyna rzecz, którą zbudował tutaj poprawiali bardzo charakterystyczny budynek bardzo charakterystyczny pawilon taka bardzo bardzo lekki obiekt czarna starzy by taki no no Super Super, jakby średnie pustego placu pośrodku pośrodku pustkowia zupełnego, więc paradoksalnie bardzo widoczne mimo tego, że niewielka skala i niezwykle taka jak struktura tego budynku jest taka no mało, że tak monumentalną ja je jak bardzo często też jakoś tak właśnie nie jestem architekt konwencji, gdy patrzy inaczej na budynki pewnie jakoś nie żyje emocjonalnie czasami odbieram tutaj to jest dla mnie bardzo takie emocjonalne przeżycie takie zmysłowe przeżycie przemiany, jakiej partii dokonał, ponieważ on zajmował się przez tam ponad 10 lat zajmował się do, jakbym nie wiem jak to powiedzieć renowacją tego pawilonu, jakie to jest lepsze słowo NATO, a i ten pawilon został taki sam no bo siłą rzeczy oczywiście to jest ikona architektury nowoczesnej współczesnej, więc wiadomo, że stan nie można zmienić, ale jak się widziało myślę, że nawet co czyta na zdjęciach jak się widziało ten pawilon dawniej to on taki trochę taki właśnie ile taki lepki tak jakby trochę tymczasowy nie było w nim takiego ciężaru, który nie wymaga się kojarzy taką już solidną architekturą i teraz on ten ciężar ma mimo tego, że wygląda tak samo on zrobił taki ma takiej masy mniejsze jak nie bardzo trudno powiedzieć, ale moim zdaniem to od razu zaszło to znaczy to warto ja nie wiem ja nie wiem w sensie nie znam technicznego zaplecza tego co tam zostało dokonane zakładam, że pewnie część elementów została wymieniona po prostu na ze względu też na zużycie jakieś tam zniszczeniu tak dalej tam jakieś nowe przestrzenie też powstały chyba prawda, gdyby ona została jakimś sensie przebudowana od leży tam pod ziemią tak powstały jakieś nowe części, a więc jakieś zmiany zaszły natomiast patrząc z takim tak po prostu sobie z zewnątrz mamy ten sam budynek, który ma zupełnie inny charakter zupełnie inaczej odbiera ja myślę, że to jest coś co trochę jak charakteryzuje właśnie tą architekturę Chipperfield, że ona jest Super prosta, a jednocześnie nie da się uwolnić od tego uczucia, że to jest taki takie ciężkie kloce ale bo bardzo chore jak słowa znaczeniu to jest może bardzo charakterystyczna dla prefekta, że czasem nie zauważamy tych zmian, które to ta pracownia wprowadza wiadomo, jakie zmiany wprowadziła w tym wypadku te w tym wypadku Piaf przyznam, że nie byłem jeszcze w po parę no bo to jest świeża sprawa na w zeszłym pod koniec zeszłego roku dopiero ta galeria została po tej renowacji otwarta, ale przynajmniej w tej najbardziej spektakularnej filmowej części to to są takie bardzo delikatne ruchy związane z modernizacją niektórych detali czytam nie pojawia się nic co widać gołym okiem tak to po prostu wymiana profili okiennych taki bardzo delikatne zabiegi, które sprawiają, że po prostu technologia poszła do przodu, więc stać nas na to, że np. zastosować cieńsze profile trochę inny system konstrukcyjny także by w wydaje się, że to co co robi to pracownia stara się zrozumieć założenia pierwotne danego budynku jeszcze bardziej podbić eksponować w jaki sposób też tak samo to też pracownie, które ma wiele bardzo ciekawych realizacji nowych budynków, ale myślę, że w tym wypadku i pryska został przyznany również za ingerencję rzeczywiście w tkance istniejącej to jest coś co jest bardzo dla profili da charakterystyczne też zajmował się np. budynkiem prokuratury w Wenecji na takim bardzo długi budynek na plac Świętego Marka tosta tam też zaszły tak ingerencji, których zewnętrznie nie zobaczymy, więc to jest o tyle ciekawe, że właśnie on jako jedna z największych gwiazd architektury wprowadził do takiego szerokiego obiegu w ogóle temat modernizacji rewitalizacji jako czegoś co jakby nie jest wstydliwe, a może być dosyć spektakularne też właśnie może przynieść chwałę i część architektowi myślę, że to jest bardzo istotne szczególnie teraz, kiedy coraz bardziej wyraźnie widzimy, że w dużej mierze trzeba działać tkanką istniejącą przerabiać budynki i zajmować się transformacją i może nawet to jest i szczyt mniejsza droga niż tworzenie ciągle od zera nowych struktur jest bardzo ciekawa, jakiego rodzaju słowa tutaj padły Niemcy to zaobserwowaliśmy to znaczy z 1 strony powiedzieliśmy, że to jest gwiazda architektury, a potem z opisu wynikało, że to jest facet, który potrafi totalnie wycofać swoje AG to znaczy zupełnie nie zaznaczać swoje ingerencji architektonicznej dany budynek nawet wprost przeciwnie, jakby próbować z ukrycia to, że tam w ogóle stało, że on jest rewolucyjny, a z drugiej strony, że są bardzo zachowawcze budynki oczywiście bardzo dużo takich wewnętrznych sprzeczności w tym opisie jest co jak rozumiem przekłada się być może właśnie na to NATO niezwykłość jego pozycji jako architekta jako stara architekta no może to jest właśnie taki nowy stary hit efekt ten jednak to ta ewolucja trwa i i tak i zmienia się po prostu może jakimś sensie pojęcie gwiazdorstwa możemy nie jesteśmy w stanie się uwolnić czy też architekt architektura nie wiem nie jest w stanie uwolnić od gwiazd, że jakby to już jest tak wpisane w sensie w ten zawód umówmy się że, sięgając dawniej to jakieś baroku renesansu i tak warto tam też byli gwiazdorzy w jakimś sensie, więc może po prostu trochę Tety ta dziedzina, jakby ludzkiej działalności to gwiazdorstwo ma wpisane swoje dna, ale to pojęcie tego gwiazdorstwa się po prostu zmienia mojej myśli, że jesteś ciekawa po prostu jak ja jako, na jaką ewoluuje właśnie można być architektem, budując także prawie, że tego nie wydaje się, czyli za takie dążenie do tego, żeby jednak przywrócić trochę takie nie wiem pierwotne założenia tej architektury prawda architektura jednak nie służy głównie promowaniu osoby architekta tak wysoko płatną względem też warto przyglądać właśnie tym nagrodom, które nie są przyznawane konkretnym osobom przyznawane są za za budynki tak jak nagroda Miesa van der Rohe, którą cierpi też parę lat temu zresztą otrzymał od sławy czy nagroda arkana np. co jest przyznawana świecie w świecie muzułmańskim, które w ogóle spełnia myślę, że wszystkie oczekiwania tej właśnie progresywnej strony krytyki działalności architektonicznej bo, bo nagrody Wikana przyznawane są za taki bardzo na czym bardzo nieznanym szerzej nieznanym szeroko pracownią nieznanym budynkom świecie właśnie muzułmańskim Bangladeszu Indonezji, więc służące promocji pewnego typu działań partycypacji współdziałania z lokalną kulturą w oparciu o określone systemy wartości, ale nie jest szereg takich nagród, które wyznaczające ścieżkę może nie, wskazując nazwiska właśnie, pokazując pewne strategie proces i idee, które warto warto śledzić, które warto naśladować ja chciałbym się, że przez przez mamy próbowali porozmawiać o tym jak się zmieniła np. w Polsce debata architekturze w ciągu ostatnich powiedzmy 20 lat w domyśle to jest zabawne, bo na to spojrzeć raz na żaden Polak nie dostał blisko zera to na pewno to to nam dane wciąż tak samo dziękuję za narażenie grozi, ale ale, jeżeli byśmy popatrzyli na to się tutaj jest na tej ziemi zdarzyło to jest naprawdę coś niesłychanego dać, jeżeli państwa pamięta np. na pewno tereny powiatu, ale myślę, że pan też pamięta jak wyglądała wyglądał miesięcznik architektura na powiedzmy 2001 roku Maciej, jakiego rodzaju w ogóle pytania tam wstawiono jak to było pomyślane jako pismo w sztabu zdjęcia budynków zwykle bardzo spektakularnej fajne razem z ich opisami tak jak jest to realizacja kary, a jeżeli się popatrzy na dzisiejsze przeróżne zresztą periodyki poświęcone architekturze są wszystkim czekanie w architekturze bardzo często ma się takie wrażenie przemija czasem mam takie wrażenie ostatnio znalazłem w 1 kwartalnik dodaje, że taki tekst architektura LGBT i może być pomp śledczy też trochę lepiej niż chce dyskusji architektury jak architekturze, jeżeli widzimy takie łączniki mnie ciekawi jak o tym myślicie, że ja myślę, że trochę może to jest trochę pokłosie tego, że architektura stała się modnym tematem, bo tak, że jeszcze nie wiem ile tam 15 lat temu no architektura w ogóle tam pies kulawą nogą się nie interesował w ogóle tam może więcej niż 15 no 20 lat temu w ogóle nie zajmowaliśmy się to nie był temat dla żadnych mediów ani dla żadnych debat publicznych jakichkolwiek w ogóle nikogo nie obchodziło, więc trochę też architektura może tam z tego tam 2001 to było po prostu pismo bar dużo bardziej branżowo niż jest teraz było dla środy w zrobione dla dla środowiska architektonicznego, bo po prostu to środowisko głównie liczby korzystało z tego co tam czy też może nie korzystało, bo w sumie bardziej, choć nie wiem przepraszam jest sprawiedliwa taka obserwowanie konkurs, więc i to rzeczywiście zmieniło, bo architektura stała się po prostu sekcji tematem nogę dyskutujemy o tym są spotkania wykłady filmy przeglądy w ogóle wszystko jeździmy po tych budynkach wzrostu wszystkich interesuje, więc siłą rzeczy jak każdy modny modny temat to stała się też Platana jakieś jakiś tam różne wątki, które być może nie są do końca merytorycznie spójne, ale ja myślę, że w ogólnym rozrachunku i tak dobrze, bo to wszystko jak doprowadzić do tego, żeby może jakoś tam coś zmieniło na lepsze no ja pamiętam te 20 lat temu jak zaczynałam pisać architekturze to była taka Orkana gorzej strasznie nam zależało na tym, żeby nasze, żeby ktokolwiek architektura interesowano oraz interesu jedno w jakim sensie monet i kory wady, ale zalet jest moim zdaniem zdecydowanie więcej jest jeszcze trochę w wywołane odpowiedzi tutaj też jestem redaktorem kwartalnika architektonicznego rzut, ale z tego już to jest już kwartalnik nowej generacji na czym polega ta nowa generacja tak nadal właśnie np. teraz przygotowujemy numer zatytułowany płytek będziemy się zajmowali takimi dokładnie tematami jak pan mówię jest tekst pokój nowym mieście co do rzeczy z oferty raczej jak jedno ma do drugiego jak się ma właśnie chwilowe miasta do miasta jak się ma płeć architektury no ja się ma bardzo na czele z oczywiście trzeba zachować jakąś równowagę pomiędzy rozmawianie tra wy teraz rzeczywiście wydaje mi się z zachwianą pomiędzy taką rozmową rzutach detalach materialną ości architektury, a jej np. roli społecznej tak, bo jak bardzo często słyszę dzisiaj, że nie możemy już by rozmawiać o estetyce, że by do ta dyskusja też analizowana tak, bo wydaje się, że nie trzeba polskich architektów namawia do tego, żeby projektować brzydkie budynki to jeszcze poniekąd dzieje samo samo siebie i oczywiście, jakby jest pewne odchylenie w tę stronę społeczną, ale wydaje mi się po prostu czujemy takie takie zapotrzebowanie znaczenie np. ale cały czas są projektowane bardziej od mężczyzn niż niż pod kobietę takie jak bardzo duża aspektów zakorzenione w naszej kulturze kulturze też projektowania, które są dyskryminujące wykluczające myślę, że warto warto analizować też pod kątem właśnie formalnym pod kątem legislacyjnym znaczy to czego, czego od nas wymagają przepisy jak pewne formy wykluczenia są np. w tych przepisach w przepisach zapisano, ale też wydaje mi się ja np. jako student paręnaście lat temu założyłem takiego bloga, gdy tłumaczyłem różne manifesty tekst z języka angielskiego na język Polski poczułem, że po prostu nigdzie tego nie ma w tym przestrzeni medialnej w w Polsce, bo rzeczywiście było bardzo mało książek architekturze w Tatrach czytaliśmy wszystko po angielsku, ale jego stan momencie poczułem, że nie warto tego kontynuować po prostu tych wydawnictw przebywało w tempie lawinowym my teraz już wydaje mi się przynajmniej ten rynek wydawniczy bardzo na pytania co się dzieje na Zachodzie znaczy, że rzeczywiście jesteśmy zalewani tytułami dyskusjami o architekturze książkami architekturze, chociaż cały cały czas przed nami daleka droga, bo nie wiem w TOK FM jest audycja w serialach audycję architekturze jako takie jeszcze niema NATO próbują właśnie łatać dziurę może należy, że tak trenujemy, ale krok naprzód ja tego zastanawiam nad tym na ile właśnie tę dyskusję w pewnym sensie takie tematy właśnie jak to co przygotowujecie w pana kwartalniku na ile ten bliska próbował zobaczyć w pewnym sensie zobaczył uznał i teraz w tej nagrodzie czipy dla partii to jest jakiś taki powrót trochę do korzeni to znaczy odpuśćmy na moment rozmowę o społeczeństwie i kwestiach w nim obecnych wróćmy do architektury jako takiej po prostu czy to nie jest trochę taki sygnał, żeby dowiedzieć co jest jest też pytanie czy miast w klasie, która jako taka taką zwykłemu wprowadza musimy zastanowić nad tym do czego to sprowadzić wydaje mi się, że te aspekty społeczne też koniec końców jak w materializm ujął się w formach przestrzennych w rzutach, więc nie da się rozmawiać o roli społecznej architektury bez np. krytycznej analizy, że toczy czy przekroju co tak daleko w końcu i tak brniemy na jakim etapie rozmowy o tym profilu tak, który ma być w dawnym pawilonie zastosowane to już to też będą kwestie społeczne fakt, iż są właśnie najciekawsze miejsca styku tak, jeżeli miejsce, w którym rama okna mówi nam coś dla o społeczeństwie taka np. ten co jest uznawane za prywatne co jest uznawane za publiczne teraz będzie tłumaczona przez centrum architektura książka Beatrice Kolo gminy, która właśnie to dotyczy tej relacji czy też właśnie analizuje okno jako jako obiekt, który definiuje granice pomiędzy tym co publiczne prywatne kobiece męskie itd. więc to są najciekawsze najciekawsze rzeczy z drugiej strony rośnie wydaje się, że w Polsce ta dyskusja z bardzo często analizowana, bo u nas wyrzuca takie hasła jak betonoza patodeweloperka, jakby wszyscy w to wchodzą dosyć bezkrytycznie już wszystko jest betonoza wszystko pod deweloperkę, ale zapominamy de facto, o czym, o czym jest rozmowa wiem, że to jest w ogóle najważniejsza w architekturze, że ta materialną ość i ISIS społeczność powiedzmy jej są kompletnie nierozerwalne i to, że właśnie my cały czas, a jeszcze parę lat temu w szczególności sprowadzaliśmy debata architektoniczna do tego ładne brzydkie budynek ładny albo budynek brzydki dzisiaj właśnie wprowadzamy do tego czytam na placu właśnie jest dużo betonu czy mało i nic więcej się cały czas wrażenie że, że to się do tego rzeczywiście do tego wprowadzana dla dla mnie to przede wszystkim to jest to ładne brzydkie to jest jak jedyne kryterium oceny architektury tymczasem ona, ale że dalej tak jest tak mam wrażenie, że cały czas tak jest tak tak w takim oczywiście z wyjątkami czy też nie 100% ale jakbym mam wrażenie, że cały czas tego typu debata, ale nie jest dominuje specjalność Polska jednak to jest po prostu podejście na całym świecie nie wiem, ale nie prowadzę takich debat na całym świecie jak dwudzieste lekarzowi pewnej łatwiej możliwych bardzo pracowicie zmienia, ale tak mówiąc serio nie do końca wiem jak to wygląda w niuansach nie wiem we Francji w Niemczech jako nie rozmawiają tak sobie w radiu swoim architekturze po prostu tego nie wiem być może tak być może być może rzeczywiście trudno się uwolnić od tego takiego estetycznego patrzenia na ten świat natomiast na rzeczywiście to może dla nas to takie świeże, ale tak naprawdę to powinno dotyczyć architektury od początku istnienia, czyli tego, że ona się od niej nie możemy uwolnić się może mu wahnięcie od muzyki malarstwa itd. tam możemy też ładne brzydkie, ale nowością jest dużo łatwiej, bo architektury jesteśmy w stanie funkcjonować ona decyduje o tym jak my żyjemy po prostu ona ona kształtuje nasz sposób życia i oczywiście to trzeba by zadać pytanie czy my kształtujemy ją uczy ona kształtuje nas, ale też może tam do audycji filozofii w tym wersję ten wątek nadawał, ale po prostu my nie możemy wydaje się, że naprawdę nie możemy patrzeć na nas na nią tylko dlatego architektura tylko w kategoriach estetycznych właśnie te wątki społeczne one są właśnie absolutnie w każdym elemencie projektowania zawarte od tego czy zrobimy schody ruchome czy to windę dla osób z niepełnosprawnościami w budynku do tego jak właśnie będzie wielkość okna i ich gdzie w, którym miejscu, jakiej wielkości będzie toaleta ile to będzie tych oczek tak jak to się tam nas nazywa fachowo w ubikacji, więc to są wszystko strasznie ważne rzeczy one są ze sobą nierozerwalnie złączony kiedyś, bo takie pojęcie, które nazywało projektowanie uniwersalne rozumiem, że teraz już nikt nie wie, że żadne uniwersalne panią jesteśmy przy polega polityka tożsamości tak czy te właśnie jest rozróba Jar przy projektowaniu uniwersalnym czynami w tym żargonie architektonicznym rozumiemy projektowanie dostępne, czyli dostępne też lasu z niepełnosprawnościami bez barier architektonicznych tak tak zawsze rozumiałem to to pojęcie, więc to to jest już też temat, który nie podlega pewnie pewnie dyskusja już znalazł się w legislacji ale, toteż jest element który, jakby wyewoluował i wymaga jakiejś ogromnej walki ze strony środowiska architektonicznego poza architektonicznego, aby pewne zapisy na temat dostępności uniwersalności się w polskich przepisach znalazły z drugiej strony przykro mi się kojarzyło jest na Politechnice warszawskiej czy też prowadzę zajęcia jest taki przedmiot budynek uniwersalnych co może zahacza też trochę trochę profil da, który polega na tym, żeby zaprojektować struktury nie w oparciu o ich funkcję tylko jako właśnie pewne struktury, które mogą być dostosowywane do różnych funkcji na różne potrzeby to też tak tak to uniwersalizm rozumiem robiliśmy niedawno wystawę np. biurowcach warszawski, które były przy 4 biurowce czy dać wieżowca w niektórych przypadkach w centrum Warszawy, które były przerabiane na potrzeby centrów pobytowych dla uchodźców z Ukrainy są też po bardzo ciekawie pokazuje jak jak takie struktury mogą się adaptować to do różnych funkcji lepszą lub gorszym skutkiem ale, ale też opowiada pewną historię architektury, która właśnie transformuje przeciąga się przeobraża, żeby dostosować się do aktualnych potrzeb dla mnie ta uniwersalność to też w ten sposób wracamy, a na czym polega ten łącznik czy Garfield tutaj akurat bardzo właśnie myślę o tym no takim projektowaniu poniekąd ponadczasowe, ale też myśleniem o tym co z tymi budynkami stanie za nie 2050 lat są są badania, które pokazują, że te współczesne budynki jego funkcja budynku to jest 8 do 15 lat taka później by zawsze zachodzą pewne zmiany w towarach żacy czy w ogóle w sposobie użytkowania budynku, kto wie jak szklane biurowce w warszawskim Mordorze co z nimi będzie z 20 lat być może zmienią się losy być może będzie przyjmą zupełnie inną funkcję, ale widzimy jak niesamowite jestem po tych tych przekształceń i dlatego właśnie takie wątki, które wersje w swoich pracach porusza nie tylko Chipperfield cała ca pracownia to może też jest język, którego musimy nauczyć, że to nie jest 1 człowiek tylko to jest jakiś sztab ogromne profesjonalistów profesjonalistek znaczy właśnie zajmuje się tymi tematami dostosowywanie transformacji przeobrażania zastanej tkanki na dostosowanie do wymogów współczesności NATO przypominamy bardzo taki projekt nienowy przecież Grzegorza piątka Jarosława trybu drugie życie budynków praw także oni próbowali na wizualizacjach tam zdaje się w Passau Axel pokazać co może wydarzyć z tymi słynnymi budynkami, które właśnie wtedy w Warszawie powstawały i to jak najbardziej się łączy jakość ulic karami, ponieważ to m.in. 1 budynki budynków był budynek w stara prawda na czworga co tak tak jest wtedy był tak fetowany właśnie takim dowodem na to, że ta architektura Polska się tak westernie Zujew zaczyna być szlachetna i za dużą kasę ja nie będę tam ani zaproponowali z tym budynkiem, ale także te co się wydarzyło innym ich wizji to był zdaje się 1 przy rondzie ONZ tu biorą do 1 radio 1 tak jest i 3 w jak ta jest w tym swojej wizji futurystycznej umieści tam kolumbarium myślę sobie, że to była bardzo celne, ale też złośliwa pytające co się wydarzyło z budynkiem stara, bo wyraźnie konkretne znaczenie pamiętam, któremu budynkowi ani przyporządkował, jaką funkcję w przyszłości to na pewno występował też Booth występowała też bazylika w Licheniu i one wszystkie te w jakąś tam były przemieszane na nowe funkcje to jest też bardzo ciekawe w ogóle to był 2008 rok to wystawa dostała złotego lwa Biennale architektury Wenecji ona no nie ma się chyba oszukiwać ani naprawdę jakimś sensie wyprzedzili pewne wątki debaty, które albo wychwycili na bardzo wczesnym etapie może tak ona w Polsce nie były bardzo obecna jeszcze wtedy właśnie tego, że jesteśmy absolutnie ska czy skazani tylko może też brzmi, bo tak, jakby jakoś coś, czego nie chcemy, ale to jest jakby coś już w tej chwili chyba oczywistego, że budynki muszą zmieniać swoją funkcję nie możemy projektować raz na zawsze dla 11 jakiś tam działalności to po pierwsze po drugie myślę, że tutaj jeszcze przy tej całej debacie to teraz na koniec wprowadza nowy wątek to Super HD akurat, żeby nie można było go pociągnąć jeszcze chwilę mamy miał 1 architektury Wenecji to jest jeszcze jedno miejsce, które jest dosyć istotnym istotną przestrzenią jak animowania debaty takiej światowej globalnej debaty o architekturze jednocześnie bardzo ważną jednocześnie też bardzo krytyką fachowych Piotr, bo też dużo jest wobec wobec tego jakby dziś takich pretensji, że to nie idzie tak jak trzeba, że to jest potrzebna bardzo duża reforma w ogóle całej konstrukcji tej wystawy, ale mimo to już może abstrahując od tego rzeczywiście pewnie ta reforma potrzebna, bo wystawy dużą część dużej części składa się z takich pawilonów narodowych każdy naród tam prezentuje się z najlepszej strony albo z jego w jego opinii najciekawszej co jest oczywiście w tym zglobalizowanym świecie na kompletnie wstecznej i też pokazuje też dobrze kolejne Biennale pokazują, że te wystawy wszystkie są już każdy powie prawie każdy pawilon Narodowy składa się z twórców z różnych krajów co już pokazuje absurd tego podziału na te na te narody, ale to na marginesie w każdym razie też tak jak rozmawialiśmy opryszczka jest takim zdarzeniem, które bardzo się przyczynia do animowania debaty architektonicznej, ale nagroda Miesa van der Rohe się do tego przyczynia jest ilość takich w kalendarzu corocznym czy co dwuletnim jak Biennale zdarzeń, które no no, który właśnie też warto śledzić, żeby czy wiedzieć, jakie wątki po prostu stają się tam wchodzą NATO agendę do Biennale architektury Wenecji też oczywiście takim jest jeszcze właśnie z tym takim naszym myślę, że ciągle możemy się grzać tym sukcesie tego złotego lwa 2008 roku to, bo to naprawdę to była świetna wystawa i na bardzo bardzo do dzisiaj aktualny temat to jest też wątek, który w, które łączy poniekąd Pritzkera właśnie piona, lecz jest bardzo często w kuratora Biennale zostają osoby, które później dostają bliska albo albo już Grodzka teatr mały czy persil też był kuratorem wystawy nie pamiętam, w którym roku zatytułowanej komu Grand szeroko krytykowany, bo to była taka wystawa w trochę neoklasycznej architektury prezentacja bardziej takiej europejskiego punkt punktu widzenia, ale jest Szarek architektów, którzy z sukcesem Tur wystawę kuratorowi wali takich jak, ale chandra Rowana np. korytarz jest laureatem nagrody Pritzkera potrafił jak też pokazać się z tej strony kuratorskiej, poruszając ważne wątki właśnie dotyczące w partycypacji znowu czeka strefy klimatycznej, ale to była wystawa, która była rzeczywiście odbiła się szerokim echem w środowisku architektonicznym bardzo często kuratorzy Biennale jak jest to pewien element na nad na drodze do otrzymania Fryc kara w lub odwrotnie tak bliska jest pewnym argumentem za tym, żeby ktoś z mogą uratować Signal rzeczywiście jest to takie wydarzenie środowiskowe raz na 2 lata, które wyznacza ścieżki rozwoju tej całej dyskusji debaty w architekturze, która się toczy, ale rzeczywiście wyznacza wyznacza, ale nie tak, jakbyśmy chcieli nie każdy wyznacza, ale niektóre wyznaczają wiadomo to zależy od jakości zależy od kuratora zależy czasem wśród tych pawilonów narodowych pojawi się wystawa 1 maleńka, która nagle jakoś tam jest istotna tak jak to nasza właśnie cały czas będę się z domu o tym wypowiadać my ale, ale ta wszyscy na to patrzą czy, nawet jeżeli wie, które co, które Biennale okaże się słabe to i tak wszyscy na to patrzą i to, że jest słabe też paradoksalnie jest wątkiem dyskusji, bo się zaczyna rozmawiać, dlaczego jest słabe i co było złego w tę szkodę danej wystawie tej głównej, a ten co też jakoś tam popycha popycha to tą całą rozmowę naprzód, więc tak czy siak nawet jeśli słabo to i tak jest ważnym zdarzeniem dziękuję bardzo, Anna Cymer Łukasz stęp NIK byli państwo im gość dziękujemy Zwiń «

O czym szumią nagrody Pritzkera, czyli o zmianach w podejściu do architektury

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: NAGŁE ZASTĘPSTWO

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 04:00

Najnowsze Podcasty

"Samotne oceany. Historia Krystyny Chojnowskiej-Liskiewicz, pierwszej kobiety, która opłynęła świat solo"

Rolnictwo ekologiczne w Polsce

Sprawiedliwy handel - czyli jaki?

Niedobór polskości. Arkadiusz Jakubik emocjonalnie o patriotyzmie

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL