Freud vs Clausevitz. Dlaczego ludzie zaczęli prowadzić wojny i wciąż to robią? [Ehrenreich]

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Agnieszka Lichnerowicz gościem wieczorem jest dziś dr hab. Łukasz Fyderek z Instytutu bliskiego dalekiego Wschodu na Uniwersytecie Jagiellońskim dzień dobry panie profesorze dzień dobry dziś będziemy rozmawiać o Wolinie taki Zeit Gates takie mamy czasy, że wojna my bardzo weszła do debaty i dużo wojny myślimy mówimy i jest właściwością oczywiście naszej debaty i pewnie nie tylko naszej, ale ma się z pewnością, że zaczynamy specjalizować w wojnie, więc być może warto Rozwiń » do tej dyskusji dołączyć poszerzyć ją albo zmierzyć z niektórymi być może uproszczeniami dla bardzo dziękuję panie profesorze za przyjęcie zaproszenia będziemy dziś może taką inspiracją czy pretekstem do tej rozmowy o wojnie będzie książka wydana dopiero co czy ponownie wydana przez wydawnictwo relacja Barbary RN rajd rytuały krwi źródła historia naszej namiętności do wojny ja mówię to inspiracja więcej zaraz o książce i wojnie powiemy ale, korzystając z okazji, że gościem jest specjalista od stosunków międzynarodowych, a więc od wojen, ale jeszcze tego bliskiego Wschodu to chciałam nawiązać do rocznicy można tak powiedzieć jednej z najważniejszych wojen ostatnich dekad przynajmniej dla myślę Zachodniego okręgu kulturowego, czyli amerykańską koalicyjnej wojny czy agresji na Irak kilkanaście dni temu minęło 20 lat od rozpoczęcia tej wojny i przyznam szczerze, że z mojej perspektywy to jest jeden z takich najmocniejszych China i my naj bardziej znaczących momentów w współczesnej historii tej części naszego świata i nie tylko, dlatego że zginęło bezpośrednio pewnie 200 000 ludzi w wyniku tych działań wojennych, a pośrednio niektórzy doliczają się kilka razy więcej i nie, dlatego że ale zaraz oddaje głos profesorowi wiaderko czy zgodzi, że można by było zabiegać przynajmniej o to, żeby jakiś międzynarodowy Trybunał rozsądzi czy George Bush albo tony Blair na powinni właśnie odpowiedzieć za zbrodnie wątpi przestępstwo zbrodnia agresji albo inne wojny, ale też i to być może nawet dla mnie najbardziej znaczące, że to jest taki, a wojna Iraku to jest koniec z takiej aksjologiczne potęgi Zachodu to znaczy takie ostatecznych ne przy koniec wiary w w absolutne wartości te cywilizacyjne oświeceniowe europejskie takie prawo człowieka to zresztą wojna skompromitowała koncepcję praw człowieka czy jakiejś takiej humanitarnej wojny Responsibility tu pretekst czy tu Inter winy potem przyzna myślałam najwięcej na 20 lat zachód do tej pory myślę zmaga się z konsekwencjami, ale to wygląda z perspektywy pana profesor, o czym pan myślał przekaże myślę, że to, o czym powiedział pan redaktor mówiąc o takim zmierzchu Zachodu to jest jednak trochę takie nasze polskie myślenie zakorzenione w tym, że no dla Polski to było, jakby perspektywa dla polskich elit perspektywa, w której stany Zjednoczone czy siła kojarząca się dobrem w stosunkach międzynarodowych wartościami demokracji praw człowieka okazała się działać zupełnie sprzecznie ze swoimi wartościami, że też przebudzenie szczególnie mocno odczuwalne w Europie środkowej, ale niekoniecznie w innych regionach świata, bo wielu innych obszarach ten moment przebudzenia, w którym stany Zjednoczone nie są zbawcą nie są my na białym koniu rozwiązaniem problemów nad znaczyć wcześniej na samym bliskim Wschodzie niewątpliwie to potwierdziło raczej przekonanie o tym jakie są stany Zjednoczone niż w nie zmieniło, ponieważ stany Zjednoczone miały swój moment, kiedy były postrzegane jako siła dobra takiego moralnego na bliskim Wschodzie, ale się skończył w latach pięćdziesiątych i najpóźniej w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku stany Zjednoczone wkroczyły na bliski wschód jako siła antykomunizm w mamy sporo świadectw historycznych pokazujących, że chociażby tuż po pierwszej wojnie światowej elity bliskiego Wschodu były też dążyły do tego, żeby przeciągnąć stany Zjednoczone wciągnąć w politykę regionu jako przeciwwagę do polityki mocarstw kolonialnych europejskich takich jak Francja czy czy wielka Brytania, ale to uległo to ten miesiąc MoDO miodowy się skończył elity bliskowschodnie przekonały się, że stan maszyny mają swoje własne interesy pierwszym takim momentem przebudzenia był zamach Stanów i Iranie, który zorganizowało CIA to ten w latach pięćdziesiątych mówimy przeciwko zadań obalenie premiera Mossa DK to jest na czele tego zamachu stanu stał pan Kermit Roosevelt spokrewnione z byłym prezydentem zresztą, a drugi ogromne, jakby cykle rozczarowań my świata muzułmańskiego na bliskim Wschodzie wobec Stanów zjednoczonych wiążą się z polityką wsparcia Izraela, którą stany Zjednoczone zaczęły w sposób konsekwentny prowadzić od lat sześćdziesiątych w szczególności po wojnie sześciodniowej na kontynuują po dziś dzień bardzo często co jak wiemy bardzo często oznacza zaprzeczanie programowany przez siebie wartościom w szczególności w odniesieniu do sprawy Palestyńskiej, a sprawa palestyńska jest bliska w el Eko elitom lud arabskiej ulicy no to jest jak codzienne przypomnienie, że stany Zjednoczone są hipokryci Ney mówią jednak robią drugie i z tego punktu widzenia, żeby do, kontrolując to moment przebudzenia, że o stany Zjednoczone mówią, że należy szanować suwerenność i wchodzą po gwałcą suwerenność w Iraku czy mówią, że jest broń masowego rażenia, a potem się okazuje, że nie ma co dla w ludzi czy też dla Arabów na bliskim Wschodzie tak generalizując żadna nowość tak to znaczy potwierdzenie tego co oni już wcześniej wiedzieli w tym sensie to takie odkrycie, że to w to to jest bardzo polskie środkowoeuropejskiej bardzo poszliśmy na wojenne przebudzenie no takie można powiedzieć realistyczne także, że rzeczywiście w polityce największego państwa demokratycznego niekoniecznie wartości wolności są realizowane, ale w szerszym planie oczywiście stawia inne ważne pytanie, które warto sobie zadawać znaczy, jakiego stopnia demokracja wewnętrzna jest kompatybilne z ostrzeżeniem po porządku demokratycznego sprzecznymi z rynków międzynarodowych tak też odrębny bardzo szerokie bardzo ciekawe zagadnienie, które zostały też byśmy zasugerowali, bo w tym trochę kontekst jeszcze, nawiązując do do tej mojej perspektywy tak zostałam Night on jest środkowoeuropejska na ile ogólną zachodnia, czyli też wewnątrz amerykańska czy na Polskę Francję była przeciw, a od początku, ale szerzej europejska mówię o takim nawet takiej perspektywie liberalnych stosunków czy tej szkoły liberalnej stosunków międzynarodowych, czyli mniej, realizując to jest toporna trudna pełna hipokryzji i kampania czy strategia, ale budowania jednak jakiś instytucji międzynarodowych jakich zasad czy pewnych powszechnych uniwersalnych przekonań na temat podstawowych praw człowieka no i ta wojna amerykańska i agresja w Iraku jak się okazało jednak tak zmanipulowana, jeżeli chodzi o przyczyny po prostu skompromitowane czy skorumpowana bardzo wielu momentach no po prostu była wielkim ciosem wydają się czy jest wielkim czasem na drodze do budowania jakiegoś jednak liberalnego porządku Międzynarodowego, który buduje budował, bo był dominujący zachód głównie stany niewątpliwie to jest to jest to jest bardzo oczywiste dla wszystkich obserwatorów dla Amerykanów Idy też dla Europejczyków, że no czy 9 własnym zasadom zrobiliśmy jako zachód i w tym Polska na ogromną krzywdę porządkowi międzynarodowemu być może trudno oczywiście mówić to w egzaminach o, gdy takich scenariuszach kontra aktualny, ale mogłoby nie być Gruzji agresji rosyjskiej Gruzji na Gruzję potem na Ukrainę, gdyby nie Irak, gdyby nie ta erozja ładu Międzynarodowego, które dokonały w sposób Bjarne stany Zjednoczone w sposób znacznie bardziej otwarty i w sposób wyraźnie bardziej dostrzegalne dla aktorów spoza regionu oczywiście polityka Izraela i antagonizuje świat arabski świat muzułmańskim pora by też w Indonezji Malezji ale, ale jednak na mniejszą skalę prawda nie, przekraczając wyznać uczucie, ale sprawa Palestyńczyków są pogwałcone ME no ale tam nie ma tej o przyzwolenie na otwartą wojnę tutaj mieliśmy wojnę w de facto napastnikom w oczywiście nie była to wojna to też należy podkreślić, która miała na celu zabór terytorium co czyni Rosja ale, ale jednak o zostało obalone pewne już dość corsa zabór surowców to można pewnie nie wiem czy odrzuca pan od razu taką wiąże to brzmi spiskowe upraszczające, ale wydaje się, że ten wątek znowu w jest bardzo dużo mitów ta sprawa jest i jest dość złożona surowców w Iraku Amerykanie uzyskali pewne koncesje ale gdy patrzymy no rząd iracki dość szybko odzyskał suwerenność nad surowcami i gdy patrzymy, kto jest głównymi beneficjentami koncesji to widzimy tam bardzo dużo bardzo dużo koncesji dla firm francuskich czy chińskich, czyli państw, które absolutnie nie popierały interwencji amerykańskiej w Iraku, ale jest też funkcja tego, że Amerykanie Jagły przeprowadzili tę wojnę w ramach swojej wizji dobrego porządku jest zbyt Gaj odsuwamy go potem wychodzimy, bo my to trzeba przynajmniej przyznać co znaczy, że nie mają tej no geopolitycznej obsesji konieczności zagarnia kolejnego kawałka jak Rosja, która bardzo wiele innych państw, a w szczególności jak państwa no właśnie surowcowe, które w, których elity przyzwyczają się do myślenia w kategoriach konieczności uzyskania dostępu do kolejnego fragmentu mapy, bo stamtąd bierze się bogactwo na noc dla Amerykanów to misja jest takie istotne, bo gospodarka amerykańska jest z gospodarką zdywersyfikowaną elity, które wchodzą przechodzą pomiędzy gospodarką polityką doskonale wiemy, że tak oczywiście lobby naftowe jest ważne ale, ale to jest 11 tylko wielu wielu wektorów wielu interesów, które są transferowane do amerykańskiej polityki ważniejszy prawdopodobnie z tak naprawdę zbiór interesu związanej z tym lubi zbrojeniowym niższe niż niż niższe niż kwestiami związanymi z ropą naftową także z ropy naftowej jest koncesji na ropę naftową w Iraku po interwencyjnym korzystają raczej przeciwnicy interwencji politycznie skorzystali na tym przeciwnicy Stanów zjednoczonych w szczególności Iran, który się wzmocnił naszły ofiary po stronie irackiej są tragiczne konsekwencje tych poza ofiarami są nadal widoczne chociażby ostatnio mówi się w kontekście brakło na utracie zdrowia nie tylko PTSD tylko także no zatrucia, aby w związku z tym, że chociażby tak trywialną rzeczą, że Amerykanie na masową skalę amerykańskie wojsko paliło śmieci po sobie co powoduje teraz rozmaite przewlekłe choroby tak to syn nawet by dema zdaje się mógłby tego ofiarą się tam, które tam staranował zdaje, więc więc tu jakby skala tych świętych w konsekwencji, które się będą niosły jest w izbie bardzo bardzo duże i niekorzystna dla Zachodu niekorzystna dla normy, która utrwaliła po drugiej wojnie światowej raczej była nie jest załamany małą skalę była szansa, żeby utrwalić jeszcze mocni po zakończeniu zimnej wojny niewykorzystanej szansy, czyli normy nie prowadzenia wojen napastniczek przeciwko innym państwo jesteśmy jesteśmy teraz w tym etapie jest norma właśnie od minął vana przez inwazji Iraku no, a areszt oprócz tych ofiar no są też jakieś jakieś jakieś plusy one absolutnie nie równoważą tego jest w tej skali cierpienia, ale i to, że w Iraku udało się zbudować demokrację co głównie zrobili sami Irakijczycy dodaje prawda, bo konstytucję wbrew ten z o swój ustrój zaprojektowali sami w w pot z niedużym naciskiem ze strony Stanów zjednoczonych no to jest to jest jakiś, jaki jak jakaś pani jest także ta demokracja się zaraz rozpadnie to znaczy, że po prostu cały kraj jest jednak tak podzielony po tych liniach właśnie systemowych tak, bo one są wpisane jak rozumiem system demokracji po linie nie narodowe czy te diagnozy czy się jest słaba demokracja, która ciągle walczy o swoje swoje istnienie, niemniej jednak nim jednak funkcjonuje co biorąc pod uwagę region not jest już pewnym osiągnięciem, chociaż oczywiście przed rakiem ogromne wyzwania i i kwestia zarówno etniczna, czyli separatyzm kurdyjski bądź kurdyjskie dążenia do niepodległości ważą na tym i takich problemów politycznych jest niemało, ale sam fakt, że większość konfliktów rozwiązywane za pomocą kartki wyborczej i debat parlamentarnych, a nie jak za czasów Saddama wtrącania do więzienia sal tortur i tortur no i jest jest zmianą na korzyść i Irakijczycy to przyznaje oczywiście to jest bardzo różnie rozkładają, bo najmniejsze skłoni do przyznawania tego sunnici, którzy byli beneficjentami starego systemu, ale dla szyitów, czyli dla większości największej grupy wyznaniem w Iraku to oni rządzą sami sobą no jest jest jest wartością tak no oczywiście Kurdowie też do czynienia z, choć woleliby tak naprawdę funkcjonować w odrębnym w odrębnym państwie także po drodze czy było państwo islamskie, czyli doświadczy jeszcze skrajnie się dyktatury oświadczył, iż za mniejsze i tutaj, ale tu wchodzimy w ciekawy wątek znaczy, gdy patrzymy na to co dalej się wydarzyło prawdę państwo sanki 2014 rok i Amerykanów nie ma w Iraku 2011 roku, a państwo islamskie tak naprawdę reakcja odrzuconych sunnitów prawda tych, którzy dawniej rządzili krajem rządzili od zza za zasadami rządzili wcześniej z Królestwa rządzili wcześniej za czasów osmańskich no i nagle przestali rządzić, gdy po 2005 roku, więc jest dużym stopniu jest ten wątek, ale co się pojawia jeszcze w końcu też pani wątpię pytania oraz osobisty protest to jest też co, gdzie koncepcji lat w złotych dla liberalnych 9 sąd tych z Boga to bezpieczniejsze bardziej demokratyczne państwa mogą mieć obowiązek pomóc np. zapobiec zbrodniom w Kosowie lali do to jest to jest ważne ważna, gdy kom komponent do dyskusji o suwerenności tak, ponieważ suwerenność i zasad niepodważalne suwerenności jest najważniejsze uznał stosunków międzynarodowych prawa Międzynarodowego, ale w latach dziewięćdziesiątych zaczęto rozważać, kiedy można ją uchylać podważać i w tym kontekście zaczęto zauważać myśmy toczyły się wtedy wojny na Bałkanach czystki etnicznej, że należy aktorzy z rynku jest w szczególnych przypadkach mogą mieć właśnie tą odpowiedzialność za ochronę grup, którym grozi ludobójstwo, a wtedy tę zasadę suwerenności można uchylać i w mamy tutaj kontekst Iraku wycofania z Iraku też ogromnej traumy po tym, też w amerykańskim establishmencie bezpieczeństwa i z kolei decyzję o niepodejmowaniu interwencji tam, gdzie być może należało ją podjąć mówię tutaj o konflikt Syrii raju z kraju sąsiednim kraju ościennym, bo to jest to jest tragizm, który widzimy w Iraku w bez powodu dla bez istotnego powodu mówimy oczywiście Adamusa był dyktatorem, który wymordował dziesiątki tysięcy swoich współobywateli plus rozwój rozpoczął wojnę z Iranem, która kosztowała 1,51 000 000 ludzi to był najkrwawszy wojna na bliskim Wschodzie życie, więc miejmy świadomość Saddam Husajn, a to był z to był dyktator który, którego polityka kosztowała życie miliony ludzi no ale w 2003 roku już na takich jak w takiej fazie, gdzie niewiele mógł to znaczy wszystko jest większość zbrodni pełnił wcześniej, a na pewno nie chcieli mieć zły amerykańskiej służby chodzi o to, że to było kłamstwo znaczy tak manipulowanie nie oczywiście było tu było tu kłamstwa czy to tak to to natomiast gdy oceniamy ten TEN-T sytuacji, że jest dyktator, który popełnia zbrodnie mamy potem sytuację w Syrii, gdzie rozpoczyna się wojna domowa, gdzie naprawdę by jest bardzo dużo powodów do do sądzenia, że po tym, jak Barack Obama daje czerwone linie nie stosujemy broni masowego rażenia, czyli broni chemicznej przeciwko własnym obywatelom wojska Baszara je stosują ją stosują włazi głód dookoła Damaszku no to jest niemalże przekonanie dużej części ulicy wiejskich, że no to już koniec, że Basia znicze Amerykanie zrobią naloty po sprawie tak uciekamy, ale tego co się dzieje na to daje przyzwolenie prawda wtedy mamy to spotkanie, kiedy Obama popatrzył głęboko w oczy Putinowi uwierzył gwarancje Putina, że Putin zapewnił, że Basia nie będzie stosował broni chemicznej co potem jeszcze wielokrotnie stosował w tym konflikcie my mamy kolejny kolejny dramat na bliskim Wschodzie, gdzie z kolei mamy wewnętrzne siły czy świat stoi nie chce ma ma traumę świat zachodni to na naszych na naszym progu na progu Europy morduje się dziesiątki setki tysięcy osób mamy podobną skalę, bo jeszcze większą skalę śmierci, jeżeli chodzi o taki, gdy taką cechę tego konfliktu, ale wewnętrzne też umiędzynarodowienie, ale międzynarodowy one wewnątrz bliskiego Wschodu znaczy nie przychodzi nikt z intencją Responsibility protekcja, ale przychodzą gracze tacy jak Arabia Saudyjska katar Turcja Iran Rosja, którzy mają zupełnie inne plany wobec tego konfliktu chcą uzyskać jak największy fragment tortu i uzyskać jak największe wpływy w Syrii bądź na terenach, które po Syrii pozostały tak w tym momencie, więc taka tak te z samym regionie mamy mamy dramat związany z niesprawiedliwą niesłuszną interwencją w Iraku, ale zarazem toczą się dramaty związane też z nadmierną być może niechęcią do do próby wymuszania poprzez siłę respektowania minimum minimum praw człowiek do tego może jeszcze wrócimy mam nadzieję, bo to jest oczywiście kwestia tego czy da się to jakoś skodyfikowane Czyżby ten proces był, chociaż minimalnie przejrzysty czy wiarygodny poprzez jakąś instytucję właśnie prawa itd. to to właśnie chciałbym byśmy do tego doszli, a teraz wróćmy w ogóle cofnijmy się do pytania o wojnę jak mówiła inspiracją będzie książka Barbary RN rajd rytuały krwi źródła historia naszej namiętności do wojny autorka to dziennikarka specjalistka czy naukowczyni tylko dziennikarka, która jednak w bardzo wiele lat i sporo wysiłku włożyła w to by zrozumieć właśnie z tego, skąd biorą wojny to znaczy, dlaczego na świecie są wojny to jest książka napisana już jakiś prawie 2 dekady temu przesadzam kilkanaście lat temu autorka już niestety nie żyje mniej to jest pierwsze pytanie, które ja, posiłkując się cytatem z rent like mam będę miała do pana to znaczy, która teoria wojny, bo ona zwraca uwagę na to, że teorii wolny jest dużo albo nie ma żadnej to znaczy, że bardzo trudno zdefiniować wojnę i przywołuje 2 najbardziej powszechne wydaje się wciąż teorię i pisze tak, że wojny napoleońskie przyp przepojone racjonalistyczny duchem rewolucji francuskiej zainspirowały polskiego oficera Clausa Carla von klasy lica do stwierdzenia, że wolna jako taka jest całkowicie racjonalnym przedsięwzięciem nieskażonym ludzkimi emocjami wojna zgodnie z jego słynnym aforyzm stanowi jedynie kontynuacji polityki, tyle że innymi środkami przy czym sama polityka jest rzekomo wynikiem tego trzeźwego Namysł, jaki towarzyszy grze wszak państwa narodowe były czołowymi aktorami na scenie historii wojna stanowiła po prostu jeden z wielu sposobów walki o własne interesy przeciwstawione interesom innych państw narodowych to jest pierwsza druga teoria pisze Rene Ride pierwsza wojna światowa, która wybuchła Stolat po pochodzie Napoleona przez Europę Afrykę północną zapoczątkowała zgoła odmienne myślenie o dążeniu do wojny zwracał uwagę na to, że bardzo trudno jest racjonalnie po losy wniosku ją opisać zrozumieć w interpretacjach dług lewica ma niewiele wspólnego z rzeczywistym szeregiem wypadków błędów nieporozumień, które w lecie czternastego popchnęły narody europejskie do wojny na początku wojny Floyd ogarnięte entuzjazm całymi tygodniami nie mógł pracować nie myśleć o czymkolwiek innym w końcu uznał, że w ludzkiej psychice istnieje jakaś ciemna skaza przewrotne pragnienie niszczenia przeciwne losowi i woli życia, a więc mamy te 2 teorie pisze rynek 1 racjonalnej polityki, a druga jakiegoś takiego instynktu wojny przemocy czy agresji ona nie zgadza się z żadnym możemy zaraz do tego przejścia jak pan na to patrzy przypomnę prof. Łukasz Fyderek jest gościem Radia TOK FM bardzo, że tylko 200 pojawił, bo widzę w Vitorii kulturowej znacznie, więc niezwykle czy innych nie to znaczy nie nie mamy prawdopodobnie przestrzeni, żeby o nich wszystkich opowiedzieć alem znaczy ja sądzę, że dziedzictwo lewica w dużym w pewnym stopniu jest nadal aktualne, ale akurat nie w tym, w którym jak upiera się przy racjonalności, ponieważ współcześnie wiemy znacznie więcej na temat racjonalności to jest problem, który mamy z wieloma teoriami racjonalnego wyboru, że racjonalność łatwością przypisujemy ex-post albo ją wykluczamy ex post, ale nie mamy jasnych kryteriów, żeby zdefiniować tę racjonalność to co dotyczy też DRM teorii ekonomicznych w związku, z czym tak naprawdę trudno polemizować z klubu lewicy, bo teza, którą stawia jest w takim sensie po prostu nieweryfikowalne, ponieważ Expo możemy powiedzieć no tak to było racjonalne tak czy Putin był racjonalny pozostał Ukrainy jakąś racjonalność ex-post możemy uznać za przyznajemy jego racjonalne to znaczy, że wchodzimy, jakby w jego życiu dla tych o tak chodzimy sobie w związku z tym dlatego już ten fragment no wydaje mi się nie do modlitwy w tym sensie trudny do dyskusji możemy sobie tak takie modele przyjmować, że taką rację, ale jakoś racjonalnie będziemy przypisywać ale, żeby ta dyskusja była możliwa do uargumentowania i można było zweryfikować dyskwalifikować argument należałoby uzupełnić to bardziej precyzyjnym modelowaniem rozumiemy przez racjonalność tych definicji racjonalności jest mamy sporo już nawet tak myślę teraz dlatego zawiera spojrzymy tylko dodam na wojnę amerykańską w Iraku to, o której rozmawiać przy okazji rocznicy to tak pół klasy i co roku można ją bronić czy opisać, ale w sumie też to nie trzyma kupy z drugiej strony tak nadzór wojna amerykańskimi poddawana rozmaitym interpretacjom i że o rodzie pani wspomniała mamy też freudowskiej interpretacji z kompleksem Edypa młodszego Busha wobec starszego i takie interpretacje też w literaturze funkcjonują, więc ne, więc my jak pyta baza psychoanalizy do rozważania przyczyn wojny została rozwinięta najbardziej udzielę forma jego podtytułem Psycho analiz z Włoch to są lata 70 dwudziestego wieku ten nurt był wtedy na dość modny na ląd ma liczne ograniczenia, ponieważ w no pojawia się pytanie do jakiego stopnia ten poziom mikro, czyli poziom analizy jaźni 1 człowieka możemy my ekstra polować na interakcji zbiorowe no tutaj istnieje bardzo wiele argumentów mówiących nam, że nie możemy tego ekstrapolować także w 2 małych grupach na interakcję małych grup mamy całą literaturę poświęconą chociażby na myśleniu grupowym prawda, dlaczego w, które rozwinęło się do refleksji na ten temat socjologii po albo o tym zarząd teraz Putin dąży swoje podejmowanie decyzji o wojnie w bunkrze w izolacji tych pytań w izolacji tak oto w to to jest jeszcze inna sprawa, a żeby wrócić do do grozi mu do myślenia grupowego idę no to jest inwazja na zatokę w zatoce świń prawda, czyli nieudana inwazja na Kubę zadysponowano przez prezydenta Kennedy ego, który z kilkoma swoimi bliskimi współpracownikami bez dopływu właśnie zewnętrznych głosów krytycznych na podjął decyzję, która była kolejną fatalną decyzją o stosowaniu wojska sił środków militarnych w historii amerykańskiej, która podobnie jak na mniejszą przyniosła na mniejszą skalę negatywne efekty niż wojna iracka, ale też przyniosła dużo negatywnych kontekstów negatywnych skutków to jak zwiąże w takim razie, bo ja rozumiem, że z różnych warto w takim razie uważa pan, że w ogóle nie ma sensu definiować wojny nie to nie, tyle że nie ma sensu go nie można wojnę tak szerokim fenomenem, że w, gdy chcemy sięgać do takich naszych twardych naukowych pozytywistycznych pozytywy w styczniu kategorii jest za szeroki za szerokie zjawisko, żebyśmy byli w stanie wyjść poza formę eseistycznej bez poza formę właśnie taki przy filozoficzną esej styczną mówienia o tym, skąd się cierpi repo z końcową dotyczącą, skąd biorą te przyczyny wojny Ellen rajd prezentuje atrakcyjną walizy atrakcyjną, a znowu nie dowodową wizję, że zbierze się to ewolucyjnych naszych naszej historii jako 3 minuty postaram się do uważam, że to jest fascynująca lektura nawet do polemiki, ale jeżeli ja po mogłabym tak wulgarnie skrócić to bym powiedziała po pierwsze, że ona przekonuje, że nie ma instynktu agresji jest odwrotnie to znaczy, że jako gatunek ludzki mamy tę traumę bycia ofiarą drapieżników w odległych odległych czasach i lub właśnie ze względu na to zagrożenie nauczyliśmy się organizować tych grupach no na tyle zaczęliśmy zyskiwać przewagę nad drapieżnikami i że władza spełni się właśnie te emocje, bo ona pokazuje, że wojna jest czymś więcej to znaczy, że my ma jako tłum mamy emocje związane z wojną przekraczanie siebie widzę takiej ekstazy już są właśnie związane z tym wspomnieniem czy przypominaniem sobie, że już jesteśmy tym drapieżnikiem, a nie tą ofiarą stąd też rytuały mity, a nawet zwierzęta właśnie, ale ona odwraca porządek mówi, że to wynika z tego, że mamy pamięć o byciu ofiarą i teraz rytualnie odtwarzamy to, że przyszliśmy jesteśmy drapieżnikami, a potem pokazuje już w tym sensie nie emocjonalnym tylko takim politycznym przekonuje, że wojna, jakby jest w procesie niezależne od nas, że ona stała się memem wykształciła się w relacji z tym drapieżnikiem, ale drapieżnik znikną no to ta kasta już wojowników niejako chciała nadal utrzymać swój uprzywilejowany status potrzebowała pracy niejako no tak w 1 było wspólnocie i drugie to i tak zaczęła się walka między nimi i przychodzi wolna ewoluuje w tej opowieści z takiej wojny tym tej elity wojowników całą tę ewolucję aż po naród ona w pełni się pokazuje, że cywilizacja i państwo niejako powstały trochę jako skutek uboczny tego dążenia do wojny tak plusy, które powstały jako Beka dla armii i tak dochodzimy do momentu u narodów, czyli pełnej demokratyzacji uchwały teraz wszyscy cały naród idzie na wojnę, a nie tylko ta elita wojowników tak i tutaj kilka punktów, które można na czyta punkt wyjścia podkreślmy jeszcze raz przekształcenie się nas z ofiar drapieżców i konieczność jak podtrzymywania tego przekonania, że to nie my jesteśmy ofiarami kadra piecami przyczyn i też przyczyniać do wykształcenia cały rytuał najpierw polowaniami, a potem zabija niemal już nie zwierząt tylko ludzi to jest bardzo atrakcyjna teza no znowu trudno zweryfikować, więc musimy ją przyjąć jako taką nie dowodową, ale to jest dobry punkt wyjścia myślenia to jest, ale widać, że to jest o tyle ważne, że tak ten a ten freudowskiej przekonanie, że mamy tę ciemną naturę instynkt agresji oraz bardzo powszechne, więc z listą można pokazać, że może odwrotnie, że po prostu mamy pamięć, więc ofiarą osób tak na dziś to jest świeże w tym w tym sensie, że Rze, że odchodzi od tego takiego, jakim się dominujący czy powszechnego wzorca Frankowskiego, ale wracając do klubu lewicy to co, o czym, o czym raj pisze komisja się tutaj zgodzie z całą lewicę to, że wojna ma swoją własną z jest jakimś bytem auto technicznym Klausowi o tym pisał, mówiąc że wojna ma swoją własną gramatykę i się nie nie można kontrolować jak i w tym sensie ta obserwacja obserwacja jest oczywiście niepokojąca jest zgodna z z tym, o czym pisał Klaus widz i MII powinniśmy w jakimś sensie miecz by poważnie na uwadze jak zgadzam się z tym to jest jakby raczej we współczesnej politologia przynajmniej od czasów prac na temat kultury politycznej Amanda herby doceniamy już znaczenie emocji politycy tak wiemy, że my wyszły plami w większości szkół analizy rozumiemy, że nie możemy pominąć moc to w jakim sensie nawiązuje też do klasyków bo gdy otworzymy starego dobrego Tomasza chłopca to zobaczymy u niego, że mamy 3 przyczyny wrogości tak on pisze jednak rywalizacja druga to nieufność, a trzecia to żądza sławy no można konia problematycznej przepisywał naturze ludzkiej ani czasom, w których żył tak naturze oczywiście naturze ludzkiej i można obniżone, że współcześnie to co jest najważniejszym, jakby takim wynalazkiem epoki właściwie renesansu, a potem umocniony oświecenie to, że pewne żądze z zaczęliśmy publikować tak oczywiście, gdybyśmy podążali za myśleniem opisano to państwo pozwala stłumić leżąc na poziomie indywidualnym, ale siłą rzeczy przenosi na poziom zbiorowy takich one wtedy powodujące wojny między państwowe klasyczne natomiast to, o czym wspomina, choć dość pobieżnie Ren rajd, a co warto tu moim zdaniem pod pod kreślić o to, że mamy, jakby takie sposoby publikowania tych tych takich instynktów do poprzez chociażby handel tak inżynierze handlu pojawienie się kupiectwa rzemiosła pozwala to rywalizacja przenosi na poziom materiały Canona najczęściej takim powszechnej Koman, lecz też jest takim sublimacji nacjonalistyczne oczywiście w tym sensie, że spotkania narodów tak tak tak tak nowy w 2 piłka nożna też znacznie w ogóle sport pozwala to żądza sławy w jaki sposób, czyli czy osiągnięcia bicie rekordu, tak więc pewnie z tych żądzą jak słup zimowa ne UE, ale nie w pełni nie wszystkich tak pozostaje ten, aby atak, który zostaje następnie na psie przed przeniesiony poprzez rozmaite rytuały współczesnego państwa Narodowego, które są zakorzenione z kolei w rytuałach średniowiecznych, kiedy rzeczywiście mieliśmy tę wąską kasty wojowników Renault do budowy też też ma zmaga się z hipotezą o genderowe w aspekcie wojny o tym, że jest to męskie, ale ciekawe, że męskość w zasadzie jest z definicji męskości zdefiniowana przez wojnę w pewnym sensie także, że wojna była konieczna, żeby zdefiniować męskość tak po tym, jak przestaliśmy polować i bronić się właściwie przed przed większymi ssakami, ale w krytycznie podchodzi do tej tezy ostatecznie dochodzi do wniosku, że to, że na przestrzeni dziejów wojna była związana z szeregiem instytucji i rytuałów kiedyś były ofiary właśnie z przeciwników ścieranie Skaldów przez długi czas były rytuały męskości ale, ale wojnę ponadto tak ona jest jak właśnie niezależne od tego że, że rozmaite Thai jest tak ważnym wydarzeniem w historii cywilizacji rozmaite rytuały rozmaite powiedzieć byśmy trendy w przyklejają się do nich także czy czerpią z melona bis o taką wykorzystuje to pojęcie to jest wiedza ta, ale w, ale nie są z nią przyczynowo związany takim imieniu to nie jest tak, że to jest rytuał walki klas jak chcieliby marksiści, że to jest rytuał ściśle związane z maską izbę Wood i bez klas można mieć wolny i bez mężczyzn też wojny zdarzało się toczyć czy bez męskiego przywództwa przynajmniej i w tym sensie no ta wizja wojny jako wszechogarniający jest z 1 strony ciekawa z drugiej senatora przykład jak właśnie są jak 2 aspekty takie się wydaje, które z tego wynikają z 1 to jest takie powiedział konserwatywne myślenie w zasadzie wdaje się, że z tego wynikało, że ono jest wpisana w naturę to nieważne czy jako drapieżcy czy jako ofiara i w zasadzie trzeba się pogodzić z tym, że każdy każdemu wilkiem czy je wspólna jednostka jednostce wspólnota wspólnocie czy państwo państwo teraz mamy wyobraźnię bardzo ukształtowany przez państwa narodowe, ale napisze się wydaje coś innego to znaczy ona mówi, że kultura może być nośnikiem wojny ale, choć wiem, że mamy na to wpływ albo przynajmniej powinniśmy zakładać, że mamy na to wpływ to znaczy co Spahn perspektywy wynika z tej kontestacji, że wojna jest czymś większym niż nasza noc jest trochę niezależna od nas o czy to znaczy, że mamy się poddać, bo ona musi być czy coś mamy robić to znaczy no Samar RAI, próbując odpowiedzieć także trzeba to zrobić prawda wiem to jest taki Colt Actiona amerykańskim wspomina same swoje zaangażowanie w ruchach po stronie pana druga pacyfistycznych, chociaż zaraz potem pisze, że na bardzo uważać, bo logika ruchów rewolucyjnych czy pacyfistycznych bardzo szybko naśladuje pewne rytuały wojny i przywództwa w wojennego budowania sławy jako rewolucję jako pacyfista walczącego to jest paradoks prawda, że protestujący upodobniają się do tych, przeciwko którym protestowali i zostawia czytelnika z refleksją, jakby otwartą w moje odczytanie jest takie że, że jednak nie w pełni jesteśmy w stanie tę od tych wojen uciec i i ona ona towarzyszą nam jako gatunkowi będą towarzyszyć także, gdy patrzy na to z perspektywy odchodzą już od lektury, której dzisiaj rozmawiamy z perspektywy inne innych studiów nad nad wojną w stosunkach jest nabycie politologii widocznych współcześnie mówi się MO z 1 strony chciałby też 22 wątki naświetlić pierwszy to to są, jakby kwestia samego złożoności systemu tak złożoności systemu, a takim poziomie złożoności, jakimi funkcjonujemy teraz wypadki zdarzenie nieprzewidywalne się zdarzają te grube ogony, gdy mówimy o teorii prawdopodobieństwa czarne łabędzie w ujęciu, ale boskim nowo nie są takimi zdarzeniami tak systemy społeczne to systemy, które możemy modelować ekosystemy dynamiczne z bardzo dużą ilością zmiennych i po prostu zdarzenia jednostkowe odbiegające od naszych standardowych interakcji handlowych kulturalnych rodzinnych mają prawo się tam zdarzyć mogą się zdarzyć i nie możemy optymistycznie powiedzieć, że nie z uwagi na samą jak taką złożoność systemu, w którym funkcjonuje na druga perspektywa wynika z obserwacji nie taki bardziej lirycznych tego spektrum wojen, które się toczą, choć podkreślmy, że to co się to czyni może być dla nas to co widzimy aktualnie ten czas pokoju nie może być nie powinno być dla nas MO końca jak teoria pokona ulicą historii tak jak funkcję nie powinno być końcem historii, chociaż koniec historii zasadniczo tak bardzo wojenne dotyczył dotyczył bez końca SLD chciał trochę mnie też tak przyznał, że tak na takim bardzo ogólnym poziomie rozumiem także trzeba zabiegać o pokój albo przynajmniej właśnie z morzem o tym porozmawiać z zmniejszanie redukcję liczby ofiar, ale będzie błędem grzechem uznanie, że znaliśmy sposób na zakończenie wojen tak tak właśnie, gdyby nigdy, gdy przechodzimy do tego co próbujemy obserwować od do koncepcji zarządzania konfliktem to jest właśnie to, o czym piszą chociażby autorzy największego empirycznego studium wojen to może warto wspomnieć że, że wojny taki sposób taki naukowy najbardziej opisane są w studium Korei co było w Singer i Kraft byli pierwszymi autorami tego projektu który, który jest kontynuowany, gdzie każda wojna ma cały ma swój swoją metrykę w danych ilościowych jawność to stanowi pęka bank oraz przywoła piłkarek, które mówi jest coraz mniej ludzi ginie tak no i to wiemy można zweryfikować w tej bazie danych właśnie i oczywiście to może być prawda, choć pamiętajmy, że z kolei wizji zdarzeń takich rzadki jak wojny to, że coraz mniej ludzi ginie znaczy, że zaraz nie zaś wojna, w której która przed przekroczy skalą, ponieważ wojnie są to nie są zjawiska takie jak mniej transakcji na giełdzie, które zdarzają się często i które możemy modelować możemy zobaczyć w nich więcej na państwa ja mam procent również czy licznych mniej nawet mamy ogromne problemy każda z krajami pracę, gdy właśnie, ale nawet, jeżeli i, jeżeli mamy populacji transakcji które, które są idą dziesiątki tysięcy im one podnieść przewidywanie czegoś na dłuższy szczególnie perspektywy czasu także nie tkwimy w ludzi jest w stanie przewidzieć wojny albo brak prawda, bo nie jesteśmy lepiej to powiedzieć wprost ten oczywiście mówię to w pewnym uproszczeniu, bo w krótkiej perspektywie czasowej nasza zdolność przewidywania się w poprawie, gdy mamy już tak przed wojną na Ukrainie, gdy i o Pinto owcy ludzie, którzy analizują ruchy wojsk już doszli do wniosku nie tylko wywiady także już w otwartej przestrzeni, że już zgromadzone tu to możemy przewidzieć, że no jest wysokie prawdopodobieństwo, że taki konflikt nastąpi ale gdy mówimy o perspektywach miesięcy czy lat jesteśmy do tego wobec tego bezradny lepiej to przyznać natomiast wątek jeszcze, o którym w pobliże no co się dzieje, gdy rzeczywiście są rozmaite czynniki ograniczające perspektywa, bo mamy dużo tych Czechem balans jest związanych z tym, że handel ogranicza perspektywę nie wyklucza, ale ogranicza się zwiększa bariery przed przed przed wojną wzajemna współzależność złożona współzależność na to co się dzieje mamy sublimacji tego zjawiska wojny w stronę tych zjawisk szarej strefy czy też tego co nazywa się kontinuum konfliktu coraz częściej czy też zdarzeń czy też konfliktów poniżej progu otwartej wojny tak, czyli zjawiska szarej strefie stosunków międzynarodowych tak jak chociażby konflikt na morzu Południowochińskim takich jak zjawisko wojen za pośredniczą one, czyli prosiło tak to są wszystko zjawiska, które obserwujemy także może mówić o pewnych trendach znowu założeniem, że trendy nie muszą mówić wiele obszarów i złożył o tym w w naszej ostatniej rozmowie w wieczorem albo, w której z innych IR my też mają tak rozumiem o tym pisze że coraz mniej wojen między państwami, ale coraz więcej wojen w państwach tak to jest trend, który jest bardzo bardzo dobrze widoczne tak takich klasycznych wojen między państwowych jest ilościowo ma oznaczać, że to są te minusy tych realistycznych szkół czy geopolitycznych no bo one nie dostrzegają tych dynamik wewnętrznych, gdzie teraz się publikują wojny o no oczywiście tak to jest jakby zastrzeżenie takie, że nie możemy upraszczać teorii liberalnych do tego, że w żegnamy wojny nie ma wojen jest handel nie ma wojen, ale też uproszczeniem z kolei perspektywy realistyczny jest sądzenie, że jesteśmy w stanie wnioskować o współczesnych wojnach patrząc na wojnę Peloponez końca bardzo często się czyni no bo struktura stosunków międzynarodowych teraz i wtedy jest bardzo bardzo różne okej wojna jest wojną tak ale, ale wszystko inne wszystkim w sposób, jaki jest toczona sztuka operacyjna tak wyobraźnia walczących jak rozumiem wrażenia i środki zagłady takim bardzo różnie, o czym innym są ograniczenia wojny, która gdzie, gdzie środki zabijania wynikają siły mięśnia i ziela, a za, które się dzierży, o czym zresztą Remek pisze, a mi wojna przemysłowa prawna, gdzie znacznie trudniej wygrać, o czym jeszcze innymi wojna nuklearna, której w skali konfrontacji między 2 dużymi mocarstw jak jak mówi wygrać nie sposób tak i ważnym kontekstem jest tutaj też to, gdy mówimy o pewnych współczesnych prognostyk na wojnie jest kwestia terenu tak coś walczy, więc my w perspektywie szczególnie europejskiej przyzwyczajeni prezydent Putin jest tego nie wątpię przewidziane, że wygrywa się wtedy, kiedy ma się na mapie dalszy kawałek świata nie zawsze nie wszędzie tak było np. w Azji południowo-wschodniej wojny historycznie były toczone, gdy spoglądam na historię chociażby konfliktów między przyjazdem, a abi Izbą były toczone populację znaczy zresztą w Polskiej historii polsko tatarskich konfliktów również tak chodziło o to, żeby zagarnąć jasyr tak to zupełnie nie chodziło ziemie w Azji południowo chroni też nie chodziło mi chodziło o populacji więc, więc pytanie co jest przedmiotem tego sporu i współcześnie również coraz mniejszym, ponieważ bogactwo potęga coraz mniejszym stopniu zależy od ziemi tak zależy od know how zależy od tego czy się w półprzewodniki prawda oczy czy ma wielkie zbiory Davide czy te no tak no do wody też, chociaż póki jeszcze nie mamy otwartego konfliktu nie mieliśmy otwartego konfliktu o wodę woda jest zasobem Podzielny prawda w tym sensie należnych paliła ile tak teraz coraz więcej się o tym mówi na ile weźmy wojnę syryjską tak ona była w imię zaczęła się od rewolucji nazwijmy ją Demokratycznej na rzecz praw godności, a zamieniła w wojnę nie wiem interesu wojna między podmiot Proxima tą zastępczą, które już w regionalnej i mogą globalne mocarstwa zaczęły brać udział należy takie teorie, które mówią, że wyzwalaczem jednak była susza tak niewątpliwie w każdym konflikcie jeszcze w tym mamy szereg czynników prawda, które się z tak rzadko kiedy może być ono causa prawa 1 przyczyna wywołuje tak susza była kontekstem, ale kontekstem do tego, dlaczego była susza były też polityki, w której my Baszar al-Asad, prowadząc reformy rynkowe zupełnie zapomniał o wsi za jego ojca i budowano takie syryjskie PGR dofinansowano je ma dla zupełnie od do tego przestał inwestować no i ta susza wtedy przyszła napotkała na brak infrastruktury takie, które w, bo słyszę w Syrii nie są niczym dziwnym, ale to, że między morzem mówi od neoliberalnej polityki gospodarczej, ale tak naprawdę wojna syryjska główny jest w moim odczuciu jako człowieka, który obserwuje to była w ten główny główny jest to wojnę AIM mniejszości laickiej w, czyli mniejszość grupy wyznaniowej, ale także grupy takiej plemienną planowej o przetrwanie, bo boi, ale alawici mają bardzo głęboko zakodowane są socjalizm ani tym, że przez stulecia byli nie dotykali ziemi zrobili najniższą kastą znaleźli się władzy stosowali stosują przemoc przy tej władzy i mieli głęboko zakodowane, że jeżeli od władzy odejdą sunnici, czyli większość absolutnie nie daruje tek, tak więc to jest to jest to jest podstawowy bez wojny syryjskiej, który rzadkość, ale z perspektywy władzy czy z perspektywy o radę byli tak nie jest to jest tak oczywiście, bo wojnie syryjskiej bardzo wiele wątków jest wątek wojny proxy pomiędzy Iranem Arabią Saudyjską chociażby jest wojną wątek by w gdy konfliktów peryferyjnych Kurdowie w Syrii walczą o swoją znowu niepodległość albo szeroką autonomię w salach Fitch walczą, bo o to, żeby następna ustanowić tam państwo Boże na takim Jadach panowania lat, więc tam nie oczywiście tych przestrzeni podziału jest więcej, ale wracając do naszego głównego tutaj wątku nota wojna, gdy zaczyna się toczyć znowu możemy powiedzieć ona już znajdzie sobie raczej ludzie znajdą uzasadnienia, żeby tę wojnę no wojna ojciec jak rozumiem trauma sprzed nie wiadomo ilu lat tak powody ma wpływ na ich decyzję dzisiaj prowadzące do wojny na ich głęboką motywację do tego bo gdyby to szczególnie widoczne, gdy patrzymy na to, ponieważ arabska wiosna 2011 był rzadkim momentem, kiedy rzadkim momentem w polityce w światowej, kiedy mieliśmy podobne zjawiska w podobnych krajach, ale bardzo różnym kontekstem z bardzo efektem tak w krajach, gdzie dzień mieliśmy tego Primo medialnego, czyli tego takiej grupy podstawowej jak właśnie grupa wyznaniowa w u władzy takie jak Tunezja nie było problemu wody z odejściem od władzy tak to trochę tak jak w Polsce w osiemdziesiątym dziewiątym roku jest też dzisiaj komunistą, ale już jutro nim nie jest też nie ma z tym problemu tak, bo już być w PZPR no dobra no i jestem, a potem nie jestem ale, ale Vita nie przestanie być, ale i to jak odejdzie od władzy nie nie odda legitymacji w Tunezji czy Egipcie w krajach no jednolitych etnicznie wyznaniowo elita mogła zrobić jutro no nie na to nie będziemy trzymać do tych ludzi na ulicach zamkniemy dyktator albo wygramy go i UK i zaczynamy nowy rozdział natomiast krajach, gdzie mieliśmy albo takiej silnej identyfikacji dla plemion jak w Libii tak jesteś plemienia gafa jest z tymi gafa wspiera Kaddafiego już po prostu tego inwestycja jednak zrobić stare oznaczenia zobowiązani są jednak wpisane w DM, a czytam, na które typy i identyfikację tylko bardzo silnej trwałe się okazuje bardzo silnej trwały właśnie klimat Diany, czyli czyli, czyli nieznacznie, czyli wynikające z pewnych struktur kulturowo społecznych będących starszych niż państwo niż ten reżim prawda idących w setki lat wstecz i umożliwiających identyfikację tego człowieka, jaką w Libii, ale gada z wychodzą pochodzącego z tego innego plemienia w Syrii pochodzącego z grupy Alawitów na wiele nie również pochodzącego z z grupy za idiotów na jego, którzy dominują na północ profesorze musimy postawić 3 kropki, ale wątków jest wiele, więc mam nadzieję, że skoro przy mnie pan zaproszenie do części drugiej, bo są przynajmniej 2 to morze zamarkował, które wydają się kluczowe szczególnie w kontekście też wolne za tuż obok, czyli rosyjskiej wojny Ukrainie, ale pisze też RN rajd, że wojna stwarza narody, a przynajmniej odnawia je odświeża to jest wydaje się bardzo ważna perspektywa też, żeby zrozumieć dynamikę ukraińskiej perspektywy dla tej wojnie, ale też pytanie czy to nie są jedne z ostatnich takich właśnie wojen od, które kształtują tożsamość narodową to byłaby moja jakaś robocza teza, bo to też opowieść oczywiście o tym jak się zmienia układ międzynarodowym, a to kluczowe pytania, które bym chciała porozmawiać to jednak jak i próbować organizm Chojnic świat, żeby starać się w, a ograniczać minimalizować liczbę wojen albo, chociaż liczba ofiar pan przytaczał kiedyś takim arcyciekawy tekst, który przywołuje dla więzi choćby teorię demokratycznego pokoju na ile ona się też skompromitować, więc mam nadzieję, że część drugą dziś bardzo dziękuję za rozmowę gościem Radia TOK FM pierwszego Radia informacyjnego był prof. Łukasz Fyderek z Uniwersytetu Jagiellońskiego jeszcze raz dziękuję bardzo, bardzo pani pracę była książka Barbary RN raj rytuały krwi bardzo państwu ja polecam dla mnie to było bardzo inspirująca lektura szczególnie myślę w nie wiem tak już na koniec pytam pana najlepiej na przekonują, że to powierzchnie od tych w tej historii sprzed dziesiątków czy setek tysięcy lat, ale powiedzmy z ostatnich 1002 lat, czyli o ewolucji aż doszliśmy do państw narodowych i być może właśnie trochę z niej wychodzimy rewolucji wojny przy tej okazji jak to się sprzedało wszystko tak myślę, że Ren ex za bardzo trochę jak to często zdarza autorom upodobała sobie temat, którym się zajęła i my przyznała wojnie zbyt wiele mocy prawnej w w ewolucji instytucji politycznych, które nas otaczają, ale te części, którą bardzo się czyta jest to jest świetnie napisany esej i warto go po na pewno natomiast sporo inspirujących obserwacji jeszcze raz bardzo dziękuję prof. Łukasz Fyderek był gościem programu wieczorem Zwiń «

Freud vs Clausevitz. Dlaczego ludzie zaczęli prowadzić wojny i wciąż to robią? [Ehrenreich]

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: WIECZOREM

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 14:00

Najnowsze Podcasty

"Znaczna część ataków rosyjskich może być próbą zapobieżenia ukraińskiej kontrofensywie"

Nowy gabinet Erdogana

Szczyt Szangri La: jedyne miejsce, w którym spotykają się azjatyccy rywale

Marsz 4 czerwca. ''Maszerujemy po wolność i normalne życie dla naszych dzieci i wnuków''

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL