Jak był realizowany Plan Marshalla?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

w amerykańskim departamencie stanu zaczyna stukać dalekopis komunistyczna Rosja nie jest w stanie uznać autentycznej wspólnoty interesów z tymi krajami, które uważa za kapitalistyczne wychodzi z założenia, że cele świata kapitalistycznego są wrogie wobec reżimu Radzieckiego i narodów pozostających pod jego kontrolą nie ma możliwości zbliżenia stanowisk z reżimem Radzieckim trzeba traktować jak rywala telegram nadaje George Kenan z ambasady Stanów zjednoczonych w Moskwie Rozwiń » jego treść zdefiniuje amerykańską politykę początków zimnej wojny w 14 miesięcy później dyplomatę wzywa do siebie gen. George Marshall i powierza mu zorganizowanie przy departamencie stanu ośrodka planowania strategicznego, który ma stworzyć program gospodarczy dla Europy ten program musi powstać i wejść w życie z 2 co najmniej powodów raz, że pogrążona w powojennej nędzy Europa może ulec komunistycznej zaraz się 2, że rozpędzony amerykański przemysł, który właśnie przerzucił się z produkcji czołgów na produkcję masła pilnie potrzebuje europejskich rynków zbytu jest rzeczą logiczną mówi Marshall na Uniwersytecie Harvard ta, że stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko zależy ich mocy by pomóc w przywróceniu światu normalnego zdrowia gospodarczego bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i zapewnieniu pokoju nasza polityka jest wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi w doktrynie, ale przeciwko Głodowi i ubóstwu i rozpaczy i chaosowi i Moskwa wie jednak swoje wzmocnienie więzów gospodarczych państw satelickich ze Stanami Zjednoczonymi nie leży w interesie Józefa Stalina dlatego Wiaczesław Mołotow obecny na spotkaniu ewentualnych beneficjentów programu obiera kurs na odrzucenie współpracę i Europa wschodnia musi się obejść smakiem np. rząd Polski o tym, że odrzucił zaproszenie na konferencję inicjującą plan Marshalla na dowiaduje się z depesz agencji TASS za to rządy w Paryżu Londynie Rzymie Wiedniu Atenach itd. chętnie przyjmą każdą kwotę każdy towar, tyle że prezydent Truman gen. Marshall napotykają opór we własnym kraju część polityków partii Republikańskiej optuje bowiem za powrotem do izolacjonizmu także niektórzy Demokraci kręcona plany nosem przestają kręcić, kiedy komuniści obalają demokratyczny rząd Czechosłowacji 2 miesiące później Kongres przyjmuje plan Marshalla, a Truman go podpisuje od razu wchodzi też w życie jest 3kwietnia 1948 roku powrót do przeszłości w poniedziałki po dwudziestej drugiej zaprasza Karolina Lewicka moim państwa gościem jest dr Marcin Mastalski Instytut amerykanistyki studiów polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego dobry wieczór panie doktorze dobry pani redaktor dobry wieczór państwu, zanim o planie Marshalla powiem słów kilka do dwudziestej trzeciej to musimy porozmawiać o tym kim był George Marshall prócz tego, że był pięciogwiazdkowym generałem może warto właśnie powiedzieć, że był 5 we z generałem, bo to jest jeden z nielicznych mających aż tak wysoki stopień w armii amerykańskiej był głównodowodzącym szefem sztabu na epoce Rooseveltowi, kiedy był jedną z kluczowych postaci w okresie drugiej wojny światowej jak wiadomo ten front na europejski to był front dowodzony przez Dwighta Davida Eisenhowera późniejszego prezydenta Stanów zjednoczonych zresztą na dalekim Wschodzie kluczową postacią był barwny gen. Douglas macarthur natomiast no sprawami wojskowymi całą tą koncepcją działań zbrojnych zajmował się właśnie George Marshall był jednym z takich ciekawszych najbardziej utalentowany amerykański generał zaczął swoją karierę wojskową z początkiem stulecia był w tym dobry mam takie cechy wojskowego to za to cechy, które akurat na tym stanowisku, które nas dziś w kontekście naszej rozmowy interesuje czy sekretarza stanu może nie są szczególnie promujące to znaczy on nie miał takiej łatwości lekkości wypowiedzi nie był człowiekiem, który natychmiast może ujmował rozmówcy takie cechy dyplomatów ze można uprawiać politykę zagraniczną nie mają tych cech co trochę jednak tej branży przeszkadza, ale to jest możliwe jego rola predestynował do podejmowania działań, które były takimi czy był człowiek, który zadaniowo działa może w ten sposób dopowiedzmy to nie był człowiek, który miał, a tylko wyjaśniać, chociaż tak się złożyło właśnie w tym kontekście o tym rozmawiamy że zostawszy sekretarzem stanu u Trumana następcy prezydenta Franklina Delano Roosevelta on stał się twarzą no najbardziej znanego w historii programu pomocy Stanów zjednoczonych może powiedzmy słowo o tym stanowisku sekretarza stanu to jest człowiek to jest też urząd osoba stanowi zdobiące ten urząd w stanach Zjednoczonych odpowiada za politykę zagraniczną Ameryka nie ma minister spraw zagranicznych ma Departament stanu na czele stoi sekretarz stanu to jest jeden z tych najstarszych urzędów amerykańskich bywało tak historycznie, że sekretarz stanu mógł odgrywać poważniejszą rolę była także urząd ten bywał zmarginalizowany wiele zależało od okoliczności oczywiście zależało osobowości człowieka kierującego ton to instytucja wiele zależało od tego czy np. górą nie był w danym okresie Departament obrony chociażby ne teraz mam marzenie obserwujemy powrót departamentu stanu taką taki zwrot w kierunku znów odgrywania istotnej roli przez ten urząd przez osobę pełniącą ten urząd co ciekawe marsza się bardzo przydał w tym kontekście kontekście człowieka pełniącego urząd właśnie szefa dyplomacji amerykańskiej chodzi mianowicie o to, że stosunki prezydenta Harrego Trumana z kongresem były dość skomplikowane wokół polityki zagranicznej amerykańskiej polityki zagranicznej tego bezpośrednio powojennego okresu i istniała został kompromis w elicie władzy w kongresie kompromis ponadpartyjny, ale kompromis delikatny niesłychanie i rzecz w tym, że prezydent Truman jako się rzekło następca franki dla Roosevelta on był kompromisowym wyborem dla samych Demokratów to znaczy, kiedy franki róży zdecydował się kandydować na kolejną bezprecedensową kadencję, bo pamiętajmy, że on złamał ten zwyczaj amerykański spełnienia tylko 2 urzędów w kadencji prezydenckich musiał poszukać polityka, który będzie bardziej umiarkowany w stosunku do poprzedniego wiceprezydenta Henry ego le SA kole kojarzonego z bardzo nawet liberalnym, ale lewicowym skrzydłem partii Demokratycznej wybór padł na Harrego Trumana, który był centrowy, ale też do nie miał wyraźnego zaplecza własnego wyraźnego zaplecza politycznego on się stał prezydent został prezydentem, bo Roosevelt umarł nigdy nie należał do kręgu najbliższych pracowników Roosevelta i też nie miał tej sieci wpływów kogoś tak wspominam to zresztą wynikało z dość trudnej zawsze to jest trudna sytuacja, gdy mamy taki ponadpartyjny kompromis George Marshall generał jeden z wodzów zwycięskiej dla Ameryki wojny światowej miał autorytet miał reputację sam Truman powiedział, że łatwiej będzie forsować program pomocy dla Europy, a pamiętajmy, że wydawanie pieniędzy, zwłaszcza w postaci bezzwrotnej nigdy nikomu nie przychodzi łatwo łatwiej taki program będzie forsować, jeżeli jego twarzą nie będzie on prezydent Stanów zjednoczonych, ale George Marshall generał i tak się składa sekretarz stanu to, jeżeli jeszcze pan pozwoli 1 wątek z tej biografii, bo przyznam szczerze, że urzekła mnie zbieżność dat 1września 3009. roku dokładnie tego samego dnia, w którym wybucha druga wojna światowa tego samego dnia, w którym Niemcy atakują Polskę Wehrmacht przekracza polską granicę po drugiej stronie oceanu właśnie George Marshall został zaprzysiężony na szefa sztabu armii Stanów zjednoczonych może powiedzmy też o tym po nie wiem czy wszyscy o tym wiedzą, że w 3009. roku stany Zjednoczone były gospodarczą potęgą, ale były jednocześnie militarnym karłem ta armia amerykańska 3009. roku liczyła 175 000 żołnierzy, czyli mniej niż np. armia Bułgarii Amerykanie wydawali na obronę 7× mniej niż Niemcy 5× mniej niż związek radziecki 40% mniej znacznie biedniejszej Japonii no i to właśnie w ciągu 6 lat sprawowania przez Marshalla funkcji szefa sztabu armii armia Stanów zjednoczonych stała się największą potęgą militarną świata i to dlatego Winston Churchill mówił o generale, że jest organizatorem zwycięstwa trzeba było się panie doktorze wykazać prawda, żeby pchnąć armię amerykańską na zupełnie inne tory, z których to armia amerykańska nigdy nie zawróciła już zawsze będzie tak militarną potężną tak tak tak zdecydowanie oczywiście to prawda pani dyrektor mówi o tej słabości armii lądowej amerykańskie oni byli do rozwiniętej marynarkę wojenną lotnictwo, ale lądowa była słaba no to co było ich atutem to co było atutem Stanów zjednoczonych to ogromna ogromny potencjał gospodarczy, ale tę armię trzeba było oczywiście stworzyć stworzyć od podstaw armię lądową armie im wielomilionową będzie w stanie toczyć wojnę dalekim Wschodzie i w Europie zdobycz ta, a bal Amerykanie walczyli na różnych frontach wojny światowej i faktycznie było kolosalne przedsięwzięcie nawet przyjąwszy, że Ameryka miała potencjał, żeby taki i taki potężny mechanizm sił zbrojnych zbudować co wymagało ogromnego wysiłku organizacyjnego faktycznie to jest jest to jedno z wielkich osiągnięć George Marshall tak później Ameryka już nigdy tej palmy pierwszeństwa nie oddała Martin Hayder jak wiemy wiedziony hitlerowską rewolucją trzydziesty trzecim roku wołał rozbijemy delikatną zastawę przecież jeść pić możemy też z glinianych naczyń oczywiście możemy potraktować tak należało traktować to zawołanie w sposób przenośny, ale nawet, jeżeli spojrzymy na nie tak jak on jest zapisane na to zdanie doskonale wiemy, że to rozbijanie porcelany przez nazistów skończyło się tym, że w Europie roku czterdziestego piątego glinianych naczyń nie było chcę zapytać w ten sposób o stan rzeczy Europy roku czterdziestego piątego Europy ruchu wędrówka ludów zdemoralizowani żołnierze wygłodniali więźniowie cywile przesiedleńcy ruiny miast, żeby ruiny liczni straciliśmy także te część swojej moralności w ogniu drugiej wojny światowej przede wszystkim brak wszystkiego po prostu niczego nie ma jest tylko biednie głodno i straszno Acta tak wyglądała Europa, kiedy wojna kończyła no my pamiętamy te zdjęcia, które pokazują rozentuzjazmowanych ludzi na wieść o zakończeniu wojny, ale miejmy świadomość, że ci rozentuzjazmowani ludzie musieli wrócić do domu tych rzeczywiście niczego nie było albo domów coraz proszę albo domów nie było nawet zdobycie było tak tak tam jest jest oczywiście my na świadomość tego jak wyglądała Europa środkowo-wschodnia, zwłaszcza Polska zniszczona kompletnie tam przecież stan ten ten zasób materialny naszego kraju był był w ruinie i nie nie wspomniał już o tym, że ogromne straty demograficzne Polska poniosła pamiętajmy, że bez niszczone były również Niemcy po bombardowaniach część Miedź została zniszczona w trakcie trwania działań wojennych bezpośrednich działań wojny jeszcze przed upadkiem Berlina wschodnie Niemcy przy zostały zajęte przez armię radziecką były bardzo bardzo twardo broniony przez wycofujące się siły niemieckie by część miast niemieckich została zniszczona, a do ogromnie przez naloty dywanowe alianckie oczywiście wokół tego też toczył się spory, dlaczego aż tak Natalia odpowiadali trzeba pamiętać to zaczął tę wojnę tak czy inaczej Niemcy także leżały w gruzach gruzach leżało szereg miast zachodnioeuropejskich Holandia była bardzo poważnie zniszczona przez poważne zniszczenia infrastruktury we Francji et na tych obszarach, gdzie Niemcy się bronili, gdzie bombardowały nadawał lotnictwo alianckie, gdzie fale po prostu działania wojenne generalnie można powiedzieć, że potężne zniszczenia obejmowały różnym stopniu, ale całą właściwie Europy, przez którą toczył się ten walec wojny były oczy pani wspomniała były bardzo poważne straty demograficzne do tego wszystkiego, bo ogromna demoralizacja taki jest obraz, który się jawi się spod tego pięknego obrazka ludzi ratujących na ulicach, kiedy kończy się wojna świadomość tego miały elity świata Zachodniego do tego wszystkiego dochodzi jeszcze pytanie o przyszłości Europy to znaczy, jaka ona ma być czy ma być ta Europa do mamy do czynienia z sytuacją, w której na obszarze wschodniej Europy stacjonują wojska radzieckie intencje Stalina nie były do końca czytelny jeszcze utrzymywała się taka nadzieja w czterdziestym piątym roku pamiętajmy jest okres by no właśnie, kiedy odbywają się te uda się przejmie ostatnia konferencja wielkiej trójki leży w innym składzie tam już niema na Roosevelta, który zmarł bo, bo raz zastępuje go Harry Truman jeszcze 1 rzecz zastąpi premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla przywódca lewicy brytyjskiej laburzystów Clement cykli i to jest ważna sprawa, dlatego że ona nam uświadamia, iż można było wygrać wojnę tak ktoś stał w przypadku Churchilla najlepszy gracz wybory, dlatego że opinia publiczna obywatele chcieli już czegoś innego oni już nie żyli tym czym żył Churchill czyni kwestiami geopolityki i interesował byt codzienność to czy państwo jest w stanie zabezpieczyć ich podstawowe potrzeby i dlatego ku zdumieniu świata już nie mówi sam Winston Churchill, ale o wszystkich właściwie Churchill przywódca gabinetu wojennego ten, który poprowadził charyzmatyczny sposób wielką Brytanię do zwycięstw przegrywa wybory przegrywa jest przywódcą lewicy klientem jeśli, który opel oferuje Brytyjczykom troskę oferuje im uwagę, a oferuje im program dotyczący codzienności zwykłych ludzi co jest cechą charakterystyczną Europy po drugiej wojny światowej to ewidentne wychylenie się tego wahadła w lewą stronę a, jakbyśmy rozmawiali o tych o naszym kontynencie Starym kontynencie w kontekście tych wielkich konfliktów wielkiej wojny, czyli pierwszej wojny światowej tego kataklizmu drugiej wojny światowej zauważymy, że w każdym z tych wypadku powoli następuje radykalizacja poglądów wszędzie właściwie i przecież i pierwsza wojna światowa koniec pierwszej wojny światowej to są rewolucje my wszyscy wiemy rewolucji rosyjskiej przy w Niemczech też wybuchła rewolucja ruch rewolucyjny miał miejsce na Węgrzech jednocześnie mamy do czynienia z radykalizacją kierunku ruchów faszystowskich idei faszystowskiej uwodziły Europejczyków szczególnie młodych Europejczyków, a od początku po pierwszej wojnie światowej po drugiej wojnie światowej następuje zwrot innym kierunku to znaczy następuje fascynacja i do ideami lewicowymi to jest wyraźne bardzo wyraźne nie tylko Wielkiej Brytanii tu wita pytania to pół biedy tam wygrywa lewica brytyjska, ale głównego nurtu to znaczy laburzyści partia pracy miast można obserwować zjawiska o wizję bardziej niepokojące z punktu widzenia tych w cudzysłowie starych elit zachodnich, czyli sukcesy komunistów ogromny wzrost popularności partii komunistycznych w szczególności w tak ważnych właściwie w państwach trzonu świata Zachodniego, czyli we włoszech we Francji to jest coś na co tak jak wspomniałem te wszystkie elity stare elity Zachodu będą zwraca uwagę w szczególności będą tego Bora Amerykanie, którzy właściwie w tym momencie w tym okresie próbują wypracować jakąś politykę w stosunku do Europy Lech wreszcie Niemcy one są okupowane przecież przez jednocześnie przez armię radziecką przez Sowietów przez Amerykanów Brytyjczyków swoją strefę okupacyjną mają także Francuz jak będzie przyszłość tych nie jest prawda jak sobie wyobrazić wybory jakieś wspólne państwo niemieckie kiście ona będzie przechylony bardziej w kierunku związku Radzieckiego poprzez wiadomo, że stanie niczego nie wypuści dobrowolnie dłoni tak po prostu czy ona będzie jakikolwiek sposób powiązane z Zachodem jeszcze jest 1 rzecz to Niemcy będą też Barbara cały ciągle w tej rozmowie to znaczy czy one mają być jednym z filarów tej nowej Europy i trzeba ukarać i świadomość tego, że Stanach Zjednoczonych, kiedy myślano o przyszłości Niemiec w latach czterdziestych czas trwania wojny to te plany sygnowane przede wszystkim przez no i po ściekowych przestrzega, któremu Roosevelt powierzył misję do planowania w sprawie Niemiec po wojnie Henriego Morgenthau sekretarza skarbu to te plany to były plany zamiany Niemiec w pozbawione przemysłu luźno federalizm zwany państwo, które nigdy więcej nie miało mieć potencjału zagrożenia Europie innymi słowy Niemcy należało skutecznie raz na zawsze pozbawić przemysł chociażby w tej zrujnowanej Europie czterdziestego piątego roku dalsze pytania dała się jak to z tymi Niemcami czy czyta największa gospodarka europejska ma rzeczywiście być wzięta w karby zderzeń do zrealizowania czy właśnie powinien się zastanowić nad inną przyszłością dla niemieckich, jakie trwają być Niemcy jest tych pytań stojących przed przed elitami europejskimi było wiele 1 rzecz wiedział na pewno czy ten nowy porządek gospodarczy będzie musiał opierać się na, a dominującej roli Stanów zjednoczonych, dlatego że gospodarki europejskie te wielkie gospodarki europejskie francuska niemiecka brytyjska one były w opłakanym stanie wszystkie łączyła inflacja zrujnowana infrastruktura i niedostatek kapitału, nawet jeżeli nowy brytyjski premier obiecywał, że to czy wyspiarze troską to po prostu nie miał na to pieniędzy cel John chińscy wybitny ekonomista w specjalnie przygotowanym memorandum dla rządu przestrzegał, że państwu grozi po prostu jak to określił finansowa Dunkierka i chciałbym, żebyśmy teraz rozmawiali mam takie wrażenie 2 stronach tego samego medalu z 1 stronie z 1 strony mamy doktrynę powstrzymywania z drugiej strony plan Marshalla, bo to były taktyki strategie, które były uzupełniające się z 1 strony doktryna powstrzymywania czy Amerykanie rezygnują z izolacjonizmu zdają sobie sprawę, że trzeba zostać w Europie na dłużej, że trzeba wziąć na siebie rolę policjanta, który będzie pilnował wolnego świata oczywiście nie dopuścić do dalszego rozprzestrzeniania się komunizmu bonusie bardzo i tak przecież rozlał po Europie na, a z drugiej strony to, o czym pan powiedział panie doktorze, czyli głód i potrzeba wszystkiego i radykalizacja nastrojów obejrzeli nie będzie można zaspokoić głodu to być może komunizm okaże się ideologią atrakcyjną ze swoimi obietnicami pełnego talerza, więc trzeba po prostu dać ludziom jakieś godziwe warunki bytowe, żeby oddalić to widmo komunizmu krążące nad Europą doktryny powstrzymywania zaczniemy co było pierwsze doktryna powstrzymywania czy plan Marshalla tak się razem urodziło im po sposób chyba powiedzieć, że doktryna powstrzymywania, dlatego że plan Marshalla to jest charakterystyczna rzecz uwagę na to zwrócić uwagę nasza to jest rok czterdziesty siódmy prawda przecież Europa leżała w gruzach czterdziestym piątym roku i my no bo warto powiedzieć o tym, że bardzo szybko Amerykanie zaproponowali programy pomocy bezpośredniej dla Europy takiej, która po prostu charakter pomocy humanitarnej jest słynna Indra, a ale, gdy klapa, ale plan Marshalla będzie programem kompleksowy dużo bardziej rozwiniętymi ita ta koncepcja planu Marshalla będzie się rodziło właśnie w tym okresie, w którym rozmawiamy, a jednym z jej architektów można powiedzieć czeki, które się przyczynić do kształtowania ostatecznego będzie ten człowiek, który zaproponował wspomnianą doktryny powstrzymywania komunizmu namawia mówimy tutaj oczywiście o o wykonanie no to też jest bardzo ciekawa postać amerykańskiej polityki polityki zagranicznej to jest człowiek, który świetnie znał Rosję wielce cenił kulturę, chociaż nienawidził związku sowieckiego bolszewizmu komunizmu w okresie Rozwadowski był zmarginalizowany, bo wtedy w stanach Zjednoczonych bardzo trudno było coś krytycznie powiedzieć na temat związku Radzieckiego obowiązywała ta koncepcja Sojuszu ZSRR, a Kenan nigdy co do związku Radzieckiego złudzenie czy on nie wierzył zmianę związku Radzieckiego wyraził ten pogląd w dokumencie, który przejdzie do historii w tzw. długim telegramie to jest nazwa nazwa odnosi się teraz do do charakteru tego dokumentu on był po prostu długi takich telegramu nie pisze często takich dokumentów memorandów czy notatek jak się to mówi naszej pragmatyki c służby zagranicznej on napisał długi tekst, którym analizował dokładnie radziecką politykę postawił tam ulec uproszczeniu taką tezę, że polityka radziecka jest po prostu kontynuacją rosyjskiej polityki ekspansja mistycznej, że cele polityki radzieckiej związku Radzieckiego i polityki imperium rosyjskiego można pojeść i są ludzie rzeczy tożsame to są państwo nastawione na ekspansję z tym, że w wypadku ZSRR mamy do czynienia z generalnie niezgodą na istnienie świata kapitalistycznego czy też składam z tego taką tezę że, że nawet jeśli związek radziecki Akcept pozoruje akceptowanie tego świata Zachodniego lego porządku demokracji zachodniej kapitalizmu to jest tylko pozorowany zresztą on Doda takim tekście bo, bo napisze go później w prestiżowym periodyku uchwalenia SOR, choć nie podpisze tego nazwiskiem ten tekst się pojawi ze znaczkiem x będzie nosił tytuł źródła Radzieckiego zachowania jak pan powie także zawsze znajdą się wtedy Amerykanie, którzy bardzo chętnie powiedzą, że Rosjanie się zmienili nawet niektórzy z nich będą sobie przypisywali tę zasługę za tę zmianę tras dal to jest błąd błąd opowiada dlatego rząd się nie zmieniają dziś zmieniają w istocie rzeczy ich celem jest ekspansja celem Moskwy po prostu ekspansja na z tego wyciągam taki wniosek stąd właśnie to pojęcie doktryny powstrzymywania komunizmu pokonany postawić taką tezę dowodową zostanie później rozwinięte przez teoretyków że, że to co zachód powinien w szczególności stany Zjednoczone jako państwo, ale wyszło jako jedno z tych 2 supermocarstw wojny to powstrzymywania komunizmu można powiedzieć, że to się później przełożyło na praktykę polityczną bardzo szybko, bo Harry Truman prezydent Harry Truman właśnie czegoś takiego potrzebował znaczy ten ta analiza KE dana dotarła do prezydenta Stanów zjednoczonych Harrego Trumana dokładnie w tym momencie, w którym mogła swoją rolę historyczną odegrać Kan głosił podobne poglądy wcześniej dalej jak nie znajdowały posłuchu w białym domu a gdyby zgłosił to rok później to były sprawy oczywiste, a Adam Truman nowi by opis polityki radzieckiej i Truman w oparciu o to wypracował swoją politykę zagraniczną oczywiście symbolem tej polityki zagranicznej stanie się stanie się doktryna Trumana, która wyprzedza chronologicznie plan Marshalla, ale tak jak pani dyrektor powiedziała to były projekty programy uzupełniające się, bo w obu tych wypadkach chodziło o wzmocnienie świata pozostającego poza wpływami komunistycznymi dzisiaj mówimy o Europie przez warto wspomnieć o tym, że Truman miał na uwadze cały tzw. trzeci świadczy te rodzące się państwa inne papryki północnej, a bliskiego Wschodu Azji wschodniej, dla których też miał swoją ofertę to wszystko wynika z faktu, że ta net Amerykanie na stanowisku, iż tam, gdzie jest bieda tam, gdzie niedorozwój zapóźnienie cywilizacyjne albo tam, gdzie ta bieda była wojną jak państwa Europy Środ i Europy Europy zachodniej tam perspektywa rozwoju radykalizmu lewicowego czy po prostu rozbudowy wpływów komunistycznej ona jest realna to się po prostu dzieje to Amerykanie powinni zrobić to zaoferować pomocnej ta doktryna Trumana został sformułowany w kontekście 2 konkretnych państw, czyli Grecji i Turcji tam były różne zagrożenia krótko jeśli można bowiem autorzy chodzi o to, że w Grecji do wzrostu, gdy rodziła się wojna domowa, która miała trwać między tym prozachodni rządem a, a siłami partyzantki komunistycznej w Turcji chodziło o to, że obawiano się zajęcia strategicznie istotnych od obszaru wcześniej głównie przez związek radziecki Truman post to po prostu poprosił Kongres o wsparcie finansowe dla tych państw on powiedział o zagrożeniach, których nie nazywał się takimi mówił w związku Radzieckim nie zagrożenie komunistyczne wprost, ale wszyscy wiedzieli, o co chodzi co więcej te kwoty, które wnioskowała administracja Trumana one nie były oszałamiające może dla jednostki były, ale nie dla państw chodziło coś innego chodziło o to, że stany Zjednoczone zastępują wielką Brytanię dotychczas dominującą w basenie morza Śródziemnego w roli protektora tych państw nastawionych prozachodnia i to, o czym pani dokładnie powiedziała to znaczy, że stany Zjednoczone zrywają izolacjonizm mem i stany Zjednoczone pozostają w Europie co jeszcze u schyłku prezydentury Roosevelta wcale takie oczywiste nie było była koncepcja kilku policjantów ani z nimi dogadać co do podziału odpowiedzialności współpracować w zakresie tego kształtowania porządku światowego trwa mówi inaczej, bo i tak jest świat, że mamy zagrożenia wobec, których musimy odpowiedzieć my na siebie bierzemy ten ciężar to ja proszę Kongres oto, żeby wesprzeć finansowo państwa zagrożony z tego się zrodziła doktryna Trumana, która w Moskwie została oczywiście odczytana prawidłowo to znaczy oni wiedzieli, że chodzi o konsolidację świata Zachodniego wobec wokół Stanów zjednoczonych wsparcie dla krajów zagrożonych plan Marshalla będzie miał trochę inny wymiar bo, bo Moskwa nie będzie od początku widział jak go odczytywać poza tym do trochę mieli ochotę na pieniądze, które mogły z tytułu planu Marshalla popłynąć o reakcji Moskwy za chwilę zapytam jeszcze o 1 wątek tej sprawy o zostawmy na chwilę Kana i do niego apel, żeby stany Zjednoczone pokazały śmiałą wizję przywódczą zostawmy na chwilę idealistów, którzy uważają, że wygłodniały Europie trzeba pomóc, że niemoc można Europejczyków pozostawić samych sobie i spójrzmy na Amerykanów, którzy są niezwykle pragmatyczni, którzy właśnie po zakończeniu drugiej wojny światowej widzą jak zwalnia amerykańska gospodarka ta rozpędzona gospodarka w czasie drugiej wojny światowej, która produkowała armaty i karabiny teraz już przestaje produkować armaty karabiny pociski zaczyna produkować dobra konsumpcyjne, czyli zamiast armat masło albo makaron i kiedy się stawia liczne fabryki produkcyjnej kiedyś tak gospodarka prężnie rozwija apotem nagle zwalnia to zawsze jest spore ryzyko jak przejdzie w gospodarkę ten proces dość gwałtownego hamowania no, a wytworzone towary konsumpcyjne trzeba też gdzieś upchnąć ani wszystko da się sprzedać na rynku amerykańskim, więc powiedzmy sobie szczerze panie doktorze po prostu Ameryka potrzebuje Amer europejskich rynków zbytu po prostu musi gdzieś wysyłać ubrania masło makaron ryż czy cokolwiek tam jeszcze w fabrykach amerykańskich zostanie wytworzona ja teraz chętnie skorzystam z tej ścieżki dla pani redaktor wskazała po dążenia, dlatego że tak rzeczywiście jest oczywiście to jest ten pragmatyczny powód, dla którego stany Zjednoczone były skłonne analizować program pomocy dla Europy chodzi o to, że Europa EU Europa nie miała dewiz Europa nie miała dolara, który mogłaby płacić Amerykanom i tej rozpędzonej gospodarce amerykańskiej groziło popadnięcie w recesję co więcej do Stanów zjednoczonych przez Miedź wracali żołnierze z demobilu to byli mężczyźni młodzi albo w sile wieku oni wszyscy mieli zasilić gospodarkę amerykańską danie trzeba było pracy rada w konsekwencji oczywiście pojawiła się groźba bezrobocia groźba recesji groźba utraty tego korzystnego bilansu handlowego przez stany Zjednoczone i można powiedzieć tak, bo nie wiemy trochę może morze, a teraz podejmę ryzyko trochę wyprzedza taką takie podsumowania, ale nieprzesadnie planu Marshalla, bo wielu komentatorów zwraca uwagę na 1 rzecz, że on się pojawia w momencie, w którym Europa powoli staje na nogi czy są takie tendencje widoczne wskaźnikach gospodarczych np. Francja czy wielka Brytania były w stanie osiągnąć prawie przedwojenny poziom nawet osiągały go ten przedwojenny poziom produkcji, więc skąd nagle pomysł, żeby tak gwałtownie Europę ratować wielu ekonomistów historyków będzie mówiło no ta pomoc rzeczywiście była potrzebna, ale ona przychodzi i sytuacji, kiedy Europa się otrząsnęła już z tego najbardziej dramatycznego zagrożenia, jakim była katastrofa Humanitarna czterdziestym piątym roku na odpowiedzi na to pytanie należy poszukiwać właśnie w tym obszarze, który pani redaktor wskazała czy Amerykanie mieli świadomość oprócz tych wszystkich czynników, o których teraz nie ma okazji powiedzieć to znaczy zagrożenie komunistyczne lęk przed radykalizacją nastrojów ewidentne sukcesy wyborcze komunistów we Francji we włoszech to to jest ten aspekt wewnątrz amerykański czy uświadamiamy sobie, że stany Zjednoczone mogą mieć problemy pamiętajmy o tym, jakim świecie rozmawiamy to nie jest tak, że tam jakieś wielkie rynki, które Amerykanom mogą zrekompensować utratę albo niedowład rynku europejskiego towary amerykańskie były zaawansowane one powinny być eksportowane na rynek chłonny zdolny wchłonąć takie towary czy rynek europejski Europa mogła wreszcie brać od Amerykanów chociażby surowce by potrzebowała ich dramatycznie, ale pod warunkiem, że miałaby czym płacić, a do tego były potrzebne właśnie amerykańskie pieniądze amerykański kapitał wraca do Moskwy, choć będziemy w Paryżu, bo tam między 27czerwca 2lipca roku czterdziestego siódmego odbyła się konferencja przygotowawcza jeszcze przed przyjęciem planu Marshalla wzięli w niej udział ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Francji i związku sowieckiego Wiaczesław Mołotow był w Paryżu i przez całą konferencję starał się podpuścić swoich odpowiedników brytyjskiego francuskiego by ci zażądali od Amerykanów konkretnych sum co oczywiście się potem stanie ale, żeby nie daje Amerykanom żadnej kontroli nad wydawaniem tych pieniędzy tego Amerykanie żądali dajemy kredyt dajemy gotówkę dajemy towar, ale też patrzymy co robicie zresztą Amerykanie będą czuwali nad tym, żeby te pieniądze też były kierowane w kierunku pobudzania handlu Międzynarodowego co oczywiście też wzmacnia ten wątek, którym mówiliśmy przed chwilką, kiedy Francuzi Brytyjczycy wygłodniali potrzebując tych pieniędzy amerykańskich jak Kania dżdżu nie daj się wciągnąć Mołotowa i w tej intryga to wówczas Moskwa wybrała kurs na odrzucenie współpracy gospodarczej na zgromadzeniu ogólnym ONZ we wrześniu czterdziestego siódmego roku od Moskwy można było usłyszeć, że jest to próba rozbicia Europy na 2 obozy, że to będzie oznaczać plan podporządkowanie państw europejskich amerykańskiej kontroli ekonomicznej politycznej wrogo nastawionych wobec związku Radzieckiego czy jednocześnie jednocześnie zapadła decyzja, że raz, że związek radziecki nie będzie chciał tych pieniędzy nie będzie mógł ich wziąć 2, że nie będą mogli ich wziąć ci, którzy już są w rosyjskiej sowieckiej strefie wpływów czy to było rozłączne dotyczące radzieckiej wymusił tę decyzję na rządzie polskim i czechosłowackim, bo te 2 na poważnie analizowały propozycje amerykańską i były naprawdę zainteresowane tymi środkami, więc i każdy z tych rządów do dostawy jako zaskoczony decyzją związku Radzieckiego, dlatego że początkowo Warszawa Praga sondowały Moskwa to czy pani redaktor wspomniała Bosko na początku też próbowała coś ugrać, bo mamy do czynienia z grą po 2 stronach może w ten sposób sumuje rozpocząć, dlatego że tak jak pani wspomniała Mołotow reprezentująca oczywiście stanowisko Stalina próbował jakiś być taki klin między zachodnich sojuszników Stanów zjednoczonych Amerykanów po to, żeby mieć dostęp do tych środków, ale bez kontroli amerykańskiej Amerykanie oczywiście nie mogli się coś takiego zgodzić z różnych powodów jeden z takiej postawy był fakt, że Kongres nie zgodziłby się na to, że po prostu wydatkować pieniądze i mieć nad nimi żadnej kontroli, ale tym zasadniczym powodem było to rzeczywiście ETA ten program miał służyć pomocy gospodarczej i uwolnieniu świata Europy Europejczyków od groźby skomunikowania i teraz co z tą Europą środkowo-wschodnią w ogóle z Moskwą czy Amerykanie nad tym zastanawiają tak oczywiście, bo zostawia się co będzie, jeżeli Moskwa przyjmie ten program dla tych polegały jedno z pytań sobie stawiano w Waszyngtonie czy okej, jeżeli my proponujemy plan, w którym popłynie Strumień dolarów w Europie z tego strumienia będą korzystali także Sowieci oczywiste rzeczy nie jest to plan, który jest na naszą niekorzyść emocji w ten sposób związek radziecki wzmocnimy sowieccy sobie wzmocnienie ich zdolność kontrolowania tej części Europy, które już tak kontrolują, ale tokena, który wtedy jeszcze był konsultowany oczywiście przy kwestiach wiedziano trudno trzeba wziąć takie ryzyko, bo on w istocie rzeczy liczył na to że, że Moskwa odmówi to znaczy co 2 opcje on nawet obrazowo ujął musimy Moskwie przystawić nóż do gardła i niech decydują biorą pieniądze, ale na naszych warunkach ich wtedy rozszczelnił mają swoją kontrolę nad Europą środkowo-wschodnią, bo te pieniądze płyną do kraju zależni wzmacniają niezależność pokonany uważał, że ta niezależność krajów Europy środkowo-wschodniej będzie wynikała z niezależności ekonomicznej albo rzucają i wtedy odium odpowiedzialności za zaostrzenie się zimnej wojny i pogłębienie się tego podziału wschód zachód to jest odium, które na nich spada, lecz tak się ostatecznie stało natomiast tutaj rozmawiamy tutaj o tym Praga Warszawa przeciwnicy np. tam do Rumunii czy czy Węgier, bo czekały tam głównie opozycja ma jeszcze jakoś tam istniała opowiadała się za tym, żeby zebrać pieniądze Amerykanów, ale tamci czekali w Bukareszcie i w Budapeszcie na decyzję Moskwy natomiast Warszawa Praga sondował nawet więcej Bojanów zgrana Jan Masaryk tego nie wynikały, a później nagle dowiadują, że mają z tego zrezygnować prawda Jan Masaryk szef słowackiej dyplomacji nawet uczestniczył w tej konferencji paryskiej w lipcu czterdziestego siódmego roku premier peerelowski Józef Cyrankiewicz w radiu pozytywnie się wypowiadał na temat tego planu mówił, że tutaj Polska oczywiście rozważa całą sytuację, jeżeli chodzi o Cyrankiewicza i ówczesny Polski rząd to nie dowiedzieli się z Moskwy tylko z agencji TASS, która 7lipca podała informację o odrzuceniu przez Polskę zaproszenia na międzynarodową konferencję inicjującą plan Marshalla in media doniosły Warszawie, jaka jest decyzja Stalina Bieruta jeszcze taką dało pretensji zygota trudnej sytuacji stawia się żalił wiadomo jeśli mogę jeszcze takie taki mały wątek tej poruszyć pierwotnie związek radziecki na łamach prawdy, czyli Dziennika oficjalnego bardzo krytykował te ten koncert, ale później, kiedy Rosjanie postanowili zastanowić się nad tym wszystkim, bo to powiedział, że przez prawda nie jest oficjalnym organem to nie jest stanowisko związku Radzieckiego co jest nauka jest oryginalnym podejściem musiał bywać wesołość u zachodnich partnerów Wiaczesława Mołotowa dr Marcin szatański jest moim państwa gościem słuchają państwo Radia TOK FM pierwszego Radia informacyjnego to porozmawiajmy o o tym ile było tej pomocy, bo Europejczycy poprosili o 22 000 000 000USD pomocy właśnie Truman ograniczył kwotę do 17 000 000 000 ale, toteż jest ważny wątek ten plan napotkał sprzeciw w kongresie głównie ze strony partii Republikańskiej, która uratowała tą polityką izolacjonizmu także wśród Demokratów było wielu przeciwników, którzy postrzegali ten program trochę jak rozdawanie prezentów z worka Świętego Mikołaja, jakby nie wiedzieli, jaka jest sytuacja amerykańskiej gospodarki gospodarki, ale ostatecznie został zaakceptowany, kto był głównym beneficjentem ile czego popłynęło do kogo no i jeśli można szczyt, a propos tych podziałów samych Stanach Zjednoczonych warto może wspomnieć o 1 rzeczy, że była długa tradycja w stanach Zjednoczonych izolacjonizm protekcjonizmu gospodarczego jesteśmy przyzwyczajeni do świata, w którym Ameryka może z wyjątkiem epoki niedawnej zupełnie od epoki Trump polskiej opowiada się za wolnym handlem natomiast to nie jest także historycznie stany Zjednoczone zawsze były promotorem wolnego handlu pierwszym prezydentem tak bardzo wyraźnie promował tej de historii najnowszej był udział Tomasz Wilson prezydent czasu pierwszej wojny światowej, ale później Ameryka się zamknęła w swoim izolacjonizm także protekcjonizmem, więc to wyjście z tego protekcjonizmu to rzeczywiście była zmiana ta globalizacja amerykańskiej polityki to była zmiana i ona nie przychodziła, łatwo więc te spory wynosi dzisiaj wydaje trochę niezrozumiałe one wynikały z pewnych zaszłości historycznych Republikanie historycznie byli długo zwolennikami dość protekcjonistyczne ego podejścia, jeżeli chodzi o kwoty to tutaj jest grunt jest bardzo trudne, dlatego że Depta pomoc płynęła do Europy napłynęła z 2 źródeł w tym samy czasie często kwoty są trudne do rozróżnienia to znaczy 11 rzecz to jest plan Marshalla, czyli europejski plan odbudowy też europejski plan Odrodzenia, bo różnie ten termin Europie i Karol plan jest tłumaczony jest drugi plan program był program bezpieczeństwa wzajemnego i to on też był źródłem finansowania różnych przedsięwzięć w europejskich czasami te kwoty są mieszane i stąd taka trudność dni niekiedy o ustaleniu ostatecznych kwot one są podane oczywiście ten rząd wielkości się zgadza w przypadku poszczególnych krajów największym beneficjentem była wielka Brytania później mamy Francję mamy Niemcy co ciekawe niemiecka gospodarka to jest ciekawa zresztą kwestia, którą warto może w tym kontekście poruszyć ona nie dostała tak znaczącej pomocy jak, która mogłaby tłumaczyć późniejszy cud to znaczy ten cud gospodarczy niemiecki on wydaje się w dużej mierze uwarunkowany możliwościami samych Niemiec to że, że Niemcy dostali pomoc planu Marshalla i ona się okazała pomocą no dobrze zagospodarowaną to jest fakt, ale dostanie mniej pomocy to znacząco mniej niż Brytyjczycy Francuzi dostali pomoc oczywiście Włosi dostał ją także państwa neutralne, które wojny brał udział, ale tym wypadku nie była to pomoc bezzwrotna to zresztą czy to ma być pomoc bez złota mają być kredyty było przedmiotem sporów samych Stanach Zjednoczonych, ale tak jak tutaj nie ma okazji wspomnieć w wypadku tych państw tak jak mówimy czy tym czy mówimy o czy Wielkiej Brytanii czy Francji czy Niemczech zachodnich oczywiście ta po ogłoszeniu tempo zmian charakter bezzwrotny przy czym Niemcy musiały płacić odszkodowania musiał płacić reparacje i to powoduje, że ten bilans w przypadku Niemiec nie jest bilansem w sposób jednoznaczny dodatni to znaczy nie możemy powiedzieć, że Niemcy wyłącznie przyjął Niemcy musiały sporo pieniędzy zapłacić do to tym bardziej wskazuje na taki charakter no deszcz bezprecedensowy Odrodzenia tej gospodarki po drugiej wojnie światowej to jeszcze główni beneficjenci, bo znalazłem tej informacji wielka Brytania 25% łącznej kwoty, która została przeznaczona na plan Marshalla, a potem Francja 20% to były te 2 państwa, które najbardziej skorzystały, ale oczywiście tych, którzy otrzymali pieniądze było dużo więcej, bo to kolejno Austria Belgia dania Francja Grecja Holandia Irlandia Islandia Luksemburg Norwegia Portugalia Schweitzer ja Szwed ja Turcja wielka Brytania już wspomniana i oczywiście Włochy zapytam panie doktorze konsekwencje planu Marshalla, bo często to wklejamy w taki sposób koniec wojny plan Marshalla, a potem pojawia się 30 lat wzrostu gospodarczego tak aż do kryzysu naftowego z siedemdziesiątego trzeciego cóż mogę tylko powiedzieć wokół tej kwestii toczą się spory, dlatego że zdaniem jednych plan Marshalla właśnie uratował Europę przed katastrofą zdaniem innej wskaźniki właśnie, który miał okazję dzisiaj wspomnieć to znaczy fakt że, że one były całkiem niezłe już czterdziestym siódmym roku biorąc pod uwagę skalę zniszczeń w Europie to jest to jest to ten to społeczne plan Marshalla właściwie tylko wsparł pewne trendy i wokół tego toczy się spór ekonomistów historyków gospodarczych jak powiedział w ten sposób jest to kwestia nie do przecenienia znaczy, jeżeli nawet przyjąć, że gospodarka europejska była w stanie odrodzić się bez wyraźnej pomocy zewnętrznej to na pewno odrodzenie byłoby tak szybkie i nie przyniosły tak szybkiego wzrostu poziomu życia, gdyby nie środki amerykańskie co więcej ten efekt synergii, bo bardzo szybko doszło do zbudowania takiej współpracy gospodarczej nastąpiło zerwanie więzi gospodarczych z Europą wschodnią natomiast rozwinęły się związki gospodarcze między Europą zachodnią Stanami Zjednoczonymi i rzeczywiście tak jak pani redaktor wspomniała nastąpiły dekady bezprecedensowego wzrostu gospodarczego w historii nigdy tak szybko Europejczycy czy świat zachodni ten rozumiany w kategoriach takich kar za Atlantyk nie poprawił swojego standardu życia jak w tym okresie tych dekad bezpośrednio po drugiej wojny światowej jako ciekawostkę można w tym wypadku wspomnieć bo kiedy ktoś z naszych słuchaczy może będzie siedział na kawie, jakim rynku np. holenderskim to zobaczy po tych pięknych starych kamienic taką zwykłą czasami taką architektoniczną plombę zwykły budynek na i może warto w tym momencie pomyśleć, że to jest coś co nazywa się masz plan architekcie to znaczy to są takie budynki budowane zaraz po wojnie właśnie w tych najbardziej zniszczonych miejscach środków, które przepłynęły mówiąc obrazowo ze Stanów zjednoczonych właśnie w ramach planu Marshalla Europa była odbudowywana w sensie dosłownym z tych pieniędzy już nie wspomnę o surowcach, które dotarły do Europy o żywności o innych liczonych w dolarach, jeżeli chodzi o wartość tych towarów surowców ME ma dobrach tu jest także fizyczna odbudowa infrastruktury europejskiej właśnie te te miasta, które powstawały gruzu dzięki środkom z planu Marshalla także budynki, jeżeli chodzi o budynki mieszkalnictwa takiej mieszkaniowe zwykłych domostw prawda bloki mieszkalne to też było budowane po drugiej wojnie świata też budowano po drugiej wojnie światowej ABS z środków sygnowanych przez Amerykanów czy innymi słowy można powiedzieć, że ta nasza przyspieszył ogromny ogromny odrodzenie gospodarcze to jest zresztą cecha charakterystyczna po taki wielki konflikt także przychodzi taki odrodzenie to co było wielkim de może być strzałem w dziesiątkę architektów planu Marshalla z kolei w fazie to była pomoc bezzwrotna dobrze pamiętali jak Europa jest jak Europie ciążyły długi po pierwszej wojnie światowej, który i tak państw europejskich były w stanie oddać, a które stały się wielkim problemem w stosunkach między Europą Stanami Zjednoczonymi wzmocnimy tendencji z racji mistyczne Stanach Zjednoczonych, a w Europie pogłębiły kryzys, kiedy w końcu wybór raty w roku 1929 to była także Europejczycy chcieli oddawać pieniądze jak dostaną od Niemców, a więc pożyczać pieniądze, żeby oddawać Europie zachodniej od Amerykanów błędne koło natomiast po drugiej wojny światowej tego uniknięto po prostu przeznaczono środki lepiej buzi i tak dla Ameryki będą pracowały, bo Ameryka znalazła jednak sojusznika także rynek zbytu w Europie zachodniej z rolnictwem było nieco gorzej można powiedzieć, że te wskaźniki, jeżeli chodzi o przełożenie pomocy amerykańskiej na Europę były najlepiej widoczne właśnie w infrastrukturze przemyśle rolnictwie oglądało nieco gorzej jest jeszcze 1 rzecz Amerykanie wymusili na Europie współpracę gospodarczą powstała europejska organizacja pracy gospodarczej o misji, która była taką może być jedną z pierwszych form integracji europejskiej oraz stała wymuszona przez Amerykanów po to, że mieli kontrolę, jaką nad podziałem środków z planu Marshalla jednocześnie, żeby ułatwić czy zmusi samych Europejczyków do współpracy w zakresie podziału tych środków, czyli można powiedzieć, że stany Zjednoczone wzmocniły tendencje integracyjne w Europie zachodniej często się mówi także to co różniło plan Marshalla od innych projektów pomocowych amerykańskich to też po prostu dali pieniądze na odbudowę a gdzie indziej np. w Ameryce Łacińskiej czy Azji musieli dawać pieniądze na przebudowę to jest jakaś prawda o tej pomocy amerykańskiej w zakresie planu Marshalla, ale niepełna Amerykanie jednak wymusi pewne zmiany instytucjonalne w Europie w ramach realizacji planu Marshalla czy też nie wprowadza tylko do przeznaczenia kapitału na odbudowę, a także wpłynęli na zmiany strukturalne w Europie zachodniej, które później się przyczyniły do do tej eksplozji nie jest jeszcze 1 sprawa można tu wspomnieć w tym kontekście wszystko co się dzieje w czasach, kiedy jeszcze dominuje nikt może jeszcze dominuje po prostu w myśleniu gospodarczej i gospodarczej polityce rola państwa to będzie też przez kilka dekad takim paradygmatem, jeżeli chodzi o świat zachodni będzie taka głęboka wiara to, że nawet w świecie kapitalistycznym państwo ma istotną rolę do odegrania w zakresie kształtowania planowania finansowania inwestowania to się skończy tak na dobrą sprawę wraz z maga tacie Ronaldem Reaganem, czyli dopiero kilku dekadach dla nas, ale jeszcze okres dominacji takiego myślenia o doniosłej roli państwa także w świecie gospodarki rynkowej dr Marcin katarski Instytut amerykanistyki studiów polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego był moim państwa gościem panie doktorze bardzo dziękuję za rozmowę bardzo dziękuję państwu dziękuję za wspólnie spędzony czas audycję przygotowała Małgorzata Połczyńska ja państwa zapraszam oczywiście każdy poniedziałek tuż po dwudziestej drugiej na powrót do przyszłości teraz już spokojniej dobrej nocy do usłyszenia powrót do przeszłości w poniedziałki Zwiń «

Jak był realizowany Plan Marshalla?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 05:00

Najnowsze Podcasty

Jaki plan na rozszerzenie UE mają Paryż i Berlin? [raport]?

85 lat temu polskie wojsko wkroczyło na Zaolzie

Pod dyktando - serial radiowy. Odcinek czwarty: ''Profesorska cierpliwość''

Pod dyktando - serial radiowy. Odcinek trzeci: ''Wolność kocham i rozumiem''

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL