AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU
Agnieszka Lichnerowicz dziś w programie wieczorem porozmawiamy o antyklerykalizmie, ale co ciekawe o Ludowym antyklerykalizmie, a co jeszcze ciekawsze tak o tym historycznym ludowy antyklerykalizm jak naszym współczesnym Ludowym antyklerykalizmie również o tym wszystkim w najnowszej swojej książce pisze dr hab. Michał dał się, który z państwa gościem dzień dobry dobry wieczór dzień dobry wieczór ludowy antyklerykalizm nieopowiedziana historia jest cały tytułu tejże
Rozwiń »
książki, którą wydaje, bo książka wyjdzie będzie dostępna już za kilka dni wydawnictwo znak Michał Cher jest kulturoznawcą antropologiem pewnie państwo czytaliście jego albo Bękartów pańszczyzny, czyli historię buntów Chłopskich albo nie napisałam sobie tego tytułu tej drugiej bardziej naukowej w wersji tejże opowieści czy siła podporządkowywać siła podporządkowanych no a teraz napisał prof. Raźny książkę o Ludowym antyklerykalizmie i zastanawiam się dlaczego, skąd pomysł chyba pomysł właściwie trochę wyszedł wydawnictwa, bo tam nie rozmawialiśmy z rozmów na czytam ze strony wydawnictwa wyszła taka propozycja, żeby można szereg krótki artykuł, bo dno skoro tam Bękarty ludowa prawda itd. to wydawnictwo znak tego czy czasopismo z nas zastanawiał się jak to właściwie wyglądało z tą religijnością tego ludu czy to rzeczywiście było także ten był taki prawda wierzący i bezwzględnie wierzący tak dalej tak dalej i zaproponowali, żebym napisał taki artykuł, który tak też uczyniłem no jakoś tak mi się fajnie napisało wydawnictwo twierdziło, że też, jaki miał dobre przyjęcie czy może by spróbować napisać na ten temat książki właściwie taki prozaiczny powód nie powiem szczerze niekoniecznie planowałem pójście w stronę kwestii religijnych swoim jakiś tam nieprawda badania i tym co pisze tak mnie bardzo zaciekawiły szansę tu będzie dziś Crew odpowiedź to jest to jak opisuje pan historię czy ciągnie ją od powiedzmy, gdyż tam średniowiecza po naszą jak najbardziej współczesności myślałam, że jednak inspiracją był ten obecny współczesny rosnący antyklerykalizm to na pewno to na pewno bo, bo on jest wyraźny on po raz pierwszy od właściwie strajku kobiet czarnych parasolek pojawi się tak bezpośrednio w przestrzeni publicznej wie, więc to też jest ludowy jest to znaczy znamy współcześnie ojca to oczywiście te dyskusja na ten temat była bardzo długa natomiast z pewnością można tutaj wskazać, że ten ludowy, czyli taki nie jest związany z warstwami czy czy osobami, które jakoś tam nie pozostają w tym obszarze dostępu do władzy tak czy władze religijne czy władzy politycznej, chociaż oczywiście mniejsza, bo tam członkowie partii członkinie partii różnych występują nie, ale to jak wszystko właściwych badaniach społecznych te kategorie są nie są takie ostre, tak więc ten ludowy to dotyczy właśnie takich osób, które nie mają, gdyby dostępu do tych warstwy rządzącej do, ale tak szeroko rozumiany tak tu nie chodzi tylko partię rządzącą, ale też no bo mimo wszystko jak się tam prawda dziś w kościele czy jest związane z kościołem to potencjalnie mamy dostęp do instytucji, która no no ma niebywały wpływ na życie w Polsce wielu ludzi tak naj jak się nie ma dostępu do tego to dziś można powiedzieć, że tutaj myślimy o jakim ludzie niezależnie to jest niezależne od dochodów czy wykształcenia tak, bo z tej perspektywy mamy zwykle, gdyby lód kojarzy, że to chłopi tak, bo to na razie robotnicy albo ewentualnie robotniczą Otóż historycznie utarło natomiast dzisiaj w związku z tym, że i klasy nie to się wszystko wymieszał itd. tak dalej to nie jest wszystko tak precyzyjne jak nie bywało czy jak nam się wydaje, że bywało nie więc, więc najlepiej na to spojrzeć z tej perspektywy, że albo jesteśmy częścią tej grupy klasy czy tej instytucji, która wpływa i rządzi itd. tak dalej gdzieś tam kształtuje różnego rodzaju narracje, które pojawiają się w sferze publicznej albo jesteśmy tego cięcia i tylko to to na nas oddziałuje w taki sposób tonami żądali powiem szczerze bardzo dla mnie była ciekawa lektura tej analizy tej opowieści o Ludowym antyklerykalizmie, bo dzięki i zaraz to państwo też zaproponuje opowiemy sobie trochę o tym wiemy historycznym no właśnie takim Ludowym rozumianym bardziej fundamentalistyczny nie Ludowym antyklerykalizmie ta opowieść o te wymiary Ludowego antyklerykalizmu pomogą zrozumieć 2 zjawiska, które było zawsze trudno zrozumieć Blak metali satanizm w realnie nie tylko nie, że widział, że ta panika moralna niema sensu, ale trochę nie rozumiałam po co ktoś miałby słuchać tej strasznej muzyki i po co jeszcze tam mieszać w to słoneczna przyjemna w ramach PPE także to za jawią teraz do tego dojdziemy drugi no to są bardzo chyba użyję słowa takie wulgarne czy radykalne memy cała twórczość teraz młodych ludzi w internecie anty papież ska i mówię to nie jakieś perspektywy świętokradztwa czy chęć obrony świętości tylko to są naprawdę bardzo wulgarne ekstremalne rzeczy brak i też to było trudno oczy widziałam to jest etycznie nie oburza nie tylko moralnie koło mi trudno zrozumieć, dlaczego to musi tak być, dlaczego on musi właśnie być no leży po dwudziesty pierwsze 37 po pijaku trzeba bardzo śpiewa także poza aż tak bardzo, więc dopiero historyczne korzenie wydają się trochę pomogły mi zrozumieć, bo zaczniemy właśnie od od tej historii przede wszystkim od tego o czym prof. Michał g pisze w tych swoich opowieściach o o pańszczyznę Chłopach i wsi to znaczy o tej specyfice ludowe ekspresji czym się czymś, czego my ciągle nie rozumiemy myślę większość z nas na pewno, jeżeli są inteligentni albo pochodzenia szlacheckiego, czego nie rozumiem tej ludowej ekspresji ojca to właściwie kolejną audycję chyba trzeba na ten temat na grę w ich, ale to jest tak jak trochę wyszedł z takiego namysłu nad taką kwestią, bo zwykle jest także może zaczniemy od tej sfery religijnej tak, bo zobaczmy, że bardzo często jest także skład ocenia się, że tam lód prawda jak się mogli tam śpiewa pieśni to się mówi anten to jest tylko klepanie, że prawda, że tu nie ma namysłu nad tym tak dalej tak dalej, ale pomija się ten taki ważny aspekt że, gdyby w ludowej nie tylko ludowej, ale głównie ludowej sferze jak gdyby ta kwestia cielesnego przeżywania pewnych rzeczy myślenia za pomocą ciała tak, czyli jak wykonuje odpowiednie gesty, toteż mogę w ten sposób, gdyby wyrażać siebie jest bardzo istotna tak, bo jak my wychowaliśmy się, gdyby w takiej trochę kulturze pisma już przez edukację Uniwersytet prawda leży tam oświecenia, czyli refleksji tak czy, że my generalnie operujemy tylko wyłącznie tekstem pisanym to trochę zapominamy też tej tym wymiarze prawda nie mnie o realnym tak czy w tym wymiarze cielesnym tego naszego doświadczenia myślenia tak dalej no przecież np. jak popatrzymy prawda jak teraz powiedział proszę sobie wyobrazić takiego takiego chłopaka z ludu prawda na dzielnicy czy czy na oś w naszym mieście tak no to od razu byśmy widzieli nawet jego sposób poruszania się tak no bo oni gdyby, wyrażając swoją ekspresję za pomocą całego ciała i i to i to też, gdyby widać religijności tak, jeżeli ktoś np. oskarża ludzie, że nie religijny dobrze, bo chodzi na pielgrzymki tam prawda śpiewa pieśni jak wiele, a nie przeczytał rym ani ani nie wgłębiać się encyklika to zupełnie mija, jakby stałem z całym sensem, który za tym stoi nie ich z tym, że można też mieć inne formy myślenia nie tylko takie, że analiza tekstu pisanego tak no bo historycznie rzecz biorąc przecież, gdyby dopiero czy lubimy to stwierdzenia czy nie lubimy to dopiero PRL właściwie wyrugować w Polsce analfabetyzm i dopiero wtedy się ta kultura pisma na dobre na dobre w Polsce przyjęła do tego czasu generalnie była taka ekspresja cielesną oralne prawda itd. tak dalej i toteż trochę widać to też trochę widać też, gdyby w antyklerykalizmie takim Ludowym także, jeżeli się pojawia to się nie wyraża w formie takiej pisania traktatu na temat prawda przy warg kleru itd. tak dalej tylko wyraża się właśnie takiej ekspresji cielesnej czy takiej moralnej cielesnej itd. tak dalej, która niekoniecznie wiąże się z takim słowem pisanym w książkach tak dalej tak, bo się ten antyklerykalizm na przestrzeni czasu był różny też był różny zależnie od momentu i też od ludzi, czyli co w zasadzie oznacza antyklerykalizm, jeżeli mówimy historycznie Chłopach to co to co za postawa to jest to jest kapustę mówiąc jak zacznę od ogólnego stwierdzenia, gdyż generalnie taka postawa, w której lud próbuje zajmować swoje zdanie wyrażać swoje zdanie w relacjach z klerem to może wydawać bardzo ogólne, ale zwróćmy uwagę, że np. encyklopedyczną definicją antyklerykalizmu mówi nam zgodę mówi o niezgodzie na na społeczną pozycję tam jakby prawda kleru itd. tak dalej to nie zamierzamy w instytucję kościoła jego były kleryk tak tylko, że problem problem polega na tym, żebyśmy się tak literalnie trzymali tej tej definicji to to właściwie chyba poza właśnie jakimś takim kimś, kto siada pisze jakiś traktat przeciwko klerowi to właściwe wszystko może być uznane, a to jest klerykalizm bo, bo to albo albo tutaj brakuje tego albo tutaj znowu jest to no bo zwróćmy uwagę, że antyklerykalizm ludowy, bo idzie, więc w np. w stronę krytyki kleru takiej perspektywy, że kler się powiedzmy za bardzo pan nos i tam, ale z drugiej strony też idzie, bo mówi, że kler jest za bardzo modernizuje się za bardzo za bardzo were liberalne tak i tutaj trzeba wrócić do tradycji on odchodzi od tej wiary prawdziwe itd. tak dalej nie no to, ale to jest komisja się powiązane, jeżeli dobrze rozumiem, bo panoszy się to oznacza też, że idzie przepych we władze w jakiś właśnie przywileje statusy zamiast zajmować się w absolutnie tym wszystkim nowe, czyli Bogiem tak znaczy jak jak w jak my ryby przyglądałem się temu jak to w ogóle funkcjonuje to jest jak gdyby taka dominująca kwestia znaczy ja trochę nazywam w ten sposób, że jeżeli kler się zajmuje tymi kwestiami powiedzmy religijnym Bogiem prawda modlitwę tak dalej najczęściej tam nie ma problemów tak natomiast problem pojawia się czyli jakby zwykle zajmuje się tą sferą sacrum natomiast problem pojawia się, kiedy Claire bardzo zbliża się do tej sfery władzy do tej sfery Profanum i Profanum zaczyna trochę to sacrum zanieczyszczać to znaczy kiedy, kiedy po prostu no bo tak, jeżeli lód najczęściej opiera się słusznie niesłusznie na takim podejściu, że władza to tylko zabiera i wymaga od niego każe go ewentualnie i lód nic z tego nie ma na to w momencie kler się zbliża do tej władzy, czyli generalnie lud jest raczej taki przynajmniej werbalnie niechętny generalnie zadam pytanie czy za naszym z 9, ale nie ma, ale to zawsze prawdę na dzisiaj tam gdzieś będziemy do stołu to nieważne, która partia rządziła to ktoś tam panie, bo też ci politycy to nic dobrego tak to jest takie chociażby werbalną niechęć tak do tego, że ja, bo wiadomo, że ta władza czegoś od nas chce czegoś wymaga coś nam zabiera itd. tak dalej no i w momencie, kiedy ten kler za bardzo się do tej władzy zbliża to też to jakby odium tego tego co co nam się kojarzy z władzą to zaczyna też trochę, jakby siłą siłą rzeczy do tego tle w być kierowane w stronę jego kleru też że, gdyby taki główny główny powiedzmy o oś, wokół której te ludowy antyklerykalizm się obraca czy widać po prostu bardzo wyraźnie, że w momencie kiedy, kiedy władze, kiedy kler się od tej władzy, gdyby odsuwa tak byśmy powiedzieli czy nawet zostaje odsunięty jak w PRL-u to ta religijność jest bardzo taka silna tak i to takie przywiązanie do Klary bardzo silny im bardziej się jednak do tego zbliża tym wie do władzy tym więcej tych właśnie reakcji czy zachowań antyklerykalnych i one są tym intensywniejsze tym więcej tego zaczyna pojawiać i teraz kluczowe dla zrozumienia, że przed politycznym wypowiedziała przed politycznego antyklerykalizmu jest pojęcie karnawału to też jest wydają się bardzo ciekawe i powszechnie cieni nie do końca rozumiane, bo nowa, o co chodzi z antyklerykalnym karnawałem nie, bo to jest też trochę tak, bo czym właściwie karnawał, jakby się na tym historycznie zastanowić historycznie karnawał służył temu, że czy może on był on wyglądał w ten sposób, że no na co dzień była jakaś władza, która tam prawda w takiej ani inny sposób wyglądała, a karnego to był taki moment, że ludzie mogli spuścić parę tak że, że gdzieś tam przez wciągu roku narastały napięcia pomiędzy ludźmi władzą nową siłą rzeczy będą narastały tak, jeżeli władza prawda no jeszcze raz czegoś od nas oczekuje tak dalej tak dalej, więc one narastają jest taki pewien czas w roku, gdzie nie możemy puścić pary tak możemy prawda dziś tamtego tego pana obrzucić jakimiś tam prawda grochem udawać przynajmniej werbalnie go tam gdzieś wybić czujemy tak albo nie albo właśnie świnie przebrać za księdza jak to miało miejsce albo np. jakiś tam śpiewać sprośne piosenki na tego księdza pana albo wygłaszać bluźniercze kazania to są wszystko, gdyby przypadki karnawału i to kto to jest po to, żeby, żeby tak się wyżyć w tym czasie karnawału, który niekoniecznie kojarzone tylko włącznie z początkiem roku, bo to może występować też w innych miejscach dzięki temu jak my się żyjemy to potem znowu wracamy do tego porządku społecznego wszystko jest po staremu, ale tu jak trochę z tą opozycją koncesjonowaną w system autorytarny chodzi o to, że to niema charakteru buntu dokładnie to wręcz ma charakter takiego nie takiego zjawiska, które dzięki któremu, gdyby władza może może trwać tak, bo spuścimy parę tak całe nasze ciśnienie wewnętrzne się rozejdzie bo, bo tam są po krzyczymy w karnawale precz z władzą itd. itd. i potem mi okej tak wracamy do takich normalnych stosunków, które były wcześniej problem pojawia się wtedy, kiedy władza zaczyna zabraniać karnawał, bo wtedy karnawał przekształca się w nos jakąś taką rzeczywistą opozycję jak, z których wyrasta może wyraz w wyrosnąć siła, która dziś tam dokonuje pewnej zmiany tak to był mówi no takim historycznym doświadczeniem i historycznym i współczesnym była współczesnym zaraz dojdzie do hoteli, ale jak historycznie dać przykład Solidarność nawet soli na mówię tutaj poza kościelne przykłady tak Solidarność tak nawet przecież mówiło się o karnawale Solidarności wręcz noś w momencie, kiedy władza na czy gdyby władza nad nim możemy gdybać tak, ale geny historycznego świadczenie uczy, że jeżeli ten karnawał może się odbywać to on pozwala zachować się systemowi to jest o tyle ciekawe, że jak czytałam o tym to myślałam jak jak sobie w głowie ułożyć to znaczy co to jest antyklerykalizm, który de facto jest wsparciem dla status quo, czyli czym jest elementem status quo rozumiem, że w tym zawiera pewien resentyment stosunku do władzy tak naprawdę, bo chyba tak należałoby rozumieć i nie mnie nie sprzeciwia się nazwanie tego antyklerykalizm, ale w mojej własnej głowie to jest bardziej opowie o tym, że chłopi byli wierzący kropkę tak byli wierzący to to to jak będą też trudno zajrzeć do do głowy chłopom jest przed itd. tak dalej, ale nie mamy żadnych żadnych śladów ani dowodów tam na jakiś ruch artystyczny prawda nasi tylko, że też zdać sprawę że, gdyby być wierzącym, a nie uczestnictwo w instytucji to to są może nie tyle 2 różne rzeczy, ale one niekoniecznie są sobą zbieżne czy natomiast ja się też zastanawiam czy też rzeczywistości karnawał tylko zwrócić uwagę i jeszcze raz, że nie zachowania, które jakiś tam np. nie wiem opowiadanie dowcipów o księżach tak śpiewanie uproszczonego przebieranie się tak czy parodiowania Kazań itd. tak dalej jest zachowanie karno chłopca, który sam piętnastym, w którym sprzedajemy nawet tak to są zachowania to są zachowania, które z zewnątrz wyglądają na właśnie jakieś takie powiedzmy przejawy buntu, ale jak i zastanowimy się ogólnie społecznego funkcjonują one wręcz umożliwiają zachowanie systemu, ale właśnie są pewne okoliczności, w których one z elementów w te same zachowania elementów zachowania systemu przekształcają się właśnie jakieś takie podstawy Ludowego ruchu drogowego buntu to dokładnie to samo widać na przykładzie dożynek znaczy w wielu miejscach w Polsce, zwłaszcza środkowej Polsce był taki zwyczaj, który nazywał się okrężne to polegało na tym, że jak się zbierał tam te ostatnie plony zboża to to chłopi w czasach pańszczyźnianych łapali prawda tego ekonoma skarbowego, kto tam się nawinął ustali ich ustami prowadzili związanych z dworu właśnie taką gromadą prawda niemalże uzbrojoną no i tam pan wychodził wykupywał ich prawda jakąś tam wódkę u chłopów chłopom czy są jakąś wódką i była zabawa tak no i karnawał tak no jakaś taka zabawa przewrotna odwracanie hierarchii tak dalej, ale w momencie, kiedy np. pojawia się rabacji galicyjskiej dokładnie ta sama struktura jest po prostu podstawą działania chłopskiego niszczenia dworów napadów na dwory itd. tak dalej, więc nie bardzo interesuje nadanym dynamika właśnie takiego zachowania, które w pewnym momencie jest w służy wręcz zachowaniu systemu służy, więc zachowanie tej hierarchii, ale później jakiś taki Twist co się dzieje właśnie w tym momencie kiedy, kiedy to samo zachowanie nagle staje się rzeczywiście podstawą jakiś uporu rzeczywiście podstawą jakieś buntu i no i dla mnie to było ciekawe jak pisał pan o tym jak w status quo władza asy sta bliższy mecz o establishment głównie kościelne, ale nie tylko sami przejmował karnemu oby obyczaje tekstu kolędą jest tak, że żona jest bardzo ambiwalentne historia tak naprawdę perspektywy kościoła dziś patrzymy na to, jaką część absolutnie tradycji katolickiej np. w Polsce, ale rozumiem tu taki dwuznaczny tak Kolenda polegała historycznie m.in. na tym, że przebierańcy ludzie przebrani za niedźwiedzia za Turonia za Żyda za śmierć za diabła wędrowali między domami śpiewali pieśni bardzo często przewrotne pieśni tam gdzieś, odwracając porządek spod tam był jakiś prawda, że garnek wulgarny tak głupie wygłupiali się tej właśnie też to połączenie śmierci jak symboli śmierci symboliki życia prawda zaświatów na świat itd. tak dalej, czyli generalnie to co chodzi w karnawale na dzisiaj Kolenda też po prostu, że ksiądz chodzi na domach tak naprawdę to jest bardzo bardzo ciekawe teraz właśnie przed współczesności, bo karnawał właśnie myślę pozwala lepiej zrozumieć tak mi się wydaje mi pomaga lepiej zrozumieć i co tą twórczość internetową imprezową młodych teraz ludzi tym właśnie ich bunt, dlaczego on czasami wydaje mi się taki prostacki tak wulgarny właśnie mnie intelektualnemu i tak sobie wytłumaczyłam, że właśnie to jest ten element karnawałowy to znaczy taki specjalny jest wyostrzony specjalnie też takie prostackie tak dobrze ten zagrożony pana interpretacja od no tak tak mi się przynajmniej wydaje tak, bo dom, bo patrząc na tematy historyczne jak to wszystko wyglądało to rzeczywiście taka taka wręcz przesadna brutalność przesadna dosłowność jak popatrzymy na historyczne karnawał w różnych częściach świata nie tylko w Polsce rozumiem, że chcą tych kilka takich co tak mrzonki tam przez seksualna tak bardzo tak no to jest właśnie to, więc to jest z pewnością taki karnawałowa, bo jak, gdyby atrakcje karnawałowa zwykle przebiega także ona dokładnie odwraca 180 stopni to co jest przestrzeni społecznej być poważnym ja tego jesteśmy niepoważni tak tutaj jeszcze przy tych wszystkich tam mema żółty mordzie prawda tych wszystkich siedzeniach, że papież to tam rzeź wołyńską robił tak dalej ktoś zna albo Holokaust Holokaust traktuje jeszcze 1 ważny mocy wielu znaczy nie ma świadomości tego decyzję w internecie ja czasami nie mamy po prostu wchodzę i przyznał, ale są bardzo bardzo bardzo powszechne, ale tutaj jeszcze 1 wątek to znaczy bo, bo to trzeba też wydać w takim kontekście nie, bo Niemcy państwo jeszcze kiedyś okazję czytać takie publikacje powiedzmy powszechne różnego rodzaju prasie katolickiej na temat papieża czy nawet publikacjach naukowych taki profil Instytut pustynnego demona na Facebooku, który śledzi są takie publikacje naukowe, które jak jak piszą o papieżu one właśnie dokładnie odwrotnie znaczy tam tam nie może napisać Jan Paweł II tam trzeba napisać wielki papież, który wyzwoli ludzkość tak dalej tak dalej Jan Paweł II później następuje jakieś zdanie i następne zdanie i jeżeli chcemy znowu powiedzieć, że papież znowu trzeba tam to jest poważny i też poważnie pisane, więc jak się zostawi to właśnie z tym z tym folklorem prawda internetowym to widać, że tutaj jest dokładnie odwrotność tego, że nie znali oni byli bardzo wulgarnie propaganda na rzecz Jana Pawła II była bardzo wulgarna w ich szkole w mieście nie zdarzyła to jest też jak ten ten taki genialny mem z Czarnobyla także, że ten właśnie facet, który odpowiada za wybuch w Czarnobylu z tego słynnego serialu na HBO do podróży nie taki napis więcej papieża młodzież wytrzyma no to jest właśnie dokładnie tak dokładnie opisuje ten proces znaczy młodzież po prostu odreagowuje to dość czym się mierzy, bo tutaj jeszcze trzeba też pamiętać, że jeżeli osoby urodzone w PRL-u mają gdzieś tam w stosunku do papieża to, że papież ważną częścią tożsamości, bo kojarzy się wolnością prawda itd. tak młodzież tego nie ma teraz jak młodzież dostaje komunikat papież wielkim człowiekiem był no to reakcja NATO po swojemu właśnie taki karnawałowy sposób taki myślę, że właśnie ta opozycja jeszcze z mojego pokolenia rocznik 80 nawet po feministyczną ona bardziej intelektualna na jakim oporem aż przyszło słynne hasło strajku kobiet, który też rozumiem jest właśnie takim wyrazem oporu bezsilności jest bardzo ciekawe spojrzenie i myślę, że wartościowe dla tych, którzy próbują zrozumieć rozumiem, że się oburzają też próbują zrozumieć to oblewanie farbą pomnik umów czy można się zgodzić, ale można to ja myślę, że zrozumie, dlaczego to ma taki właśnie wyraz tak to znaczy to jest też jakiś taki ogólny wymiar tej książki znaczy jak gdyby nie staram się w tej książce mówić rzeczy powinny robić takich jak po prostu staram się zrozumieć mechanizm jak antropolog tak kulturoznawca i to takie jest prawda to nie jest prawda to oblewanie pomników to nie jest inspirowane przez jakiś jak to pewnie tam dziś będzie przedstawiane zewnętrzne siły, które tutaj atakują szkalują Polskę rozumiem kłamstwo barbarzyństwo pewne rzeczy tak no tak tak, ale to, że jakaś odwrotna reakcją nart to barbarzyństwo jechać to nie jest pejoratywne tak myślę z tej perspektywy no może jest jakoś etymologicznie wahań, czyli słowa barbarzyńcy, czyli tak zgodzę się Barbara starannie, więc to jest bardzo przypomnę państwu i Michał raz się i jego książka ludowy antyklerykalizm nieopowiedziana historia są gośćmi Radia TOK FM pierwszego Radia informacyjnego mamy ten karnawał to jest jedna z form antyklerykalizmu dla mnie dwuznaczna, bo nie wiem czy dla mnie też China w Niemczech jest bardziej potwierdzenie na to, że co do zasady po prostu chłopi byli, bo jak religia i w ten sposób, że powiadomi świat był jego no po prostu jednak sami mamy kolesie chodzą pod galerię 15 już obrazami oni małą wiedzę o świecie musieli, jakby duchowość było oczywiste, żeby w ogóle prowadzi się ogarnąć ten świat jak sobie to rozumiem no ale zwraca pan też uwagę na to, że w przeciwieństwie, że z docierały tutaj hossy z docierał rodziły się jakieś takie ruchy religijne, które właśnie wzywały do większej ascezy czy takiego bardziej mną zbliżenia do wiary nie do kleru kościoła, ale reformacji nie było, czyli wasz katolicyzm się obronił wszystko płynął jakiś błąd w Gdańsku załóżmy tak to znaczy to jest to jest trochę także, że tutaj oczywiście to można rozpatrywać to jest bardzo złożona historia natomiast chciał zwrócić na 3 aspekty po pierwsze, reformacja była przede wszystkim ruchem pisma on ona przede wszystkim na piśmie się odbierała im w związku z tym, że jak wyraźne profesor czytać w języku Narodowym wie przede wszystkim tak no, a kultura pisma raczej w Polsce była związana z tą z tą warstwą powiedzmy szlachecką czy ewentualnie mieszczańską tak na nowo to było naturalne druga rzecz jest taka, że mieszczaństwa w Polsce też ma no bardzo mało druga jest taka, że jeżeli była związana z kulturą pisma i przede wszystkim dotyczyła tych warstw tym by myśleć mieszczańskich to niekoniecznie chłopi się na to łapali tak, bo jak popatrzymy na na dachu chusty co prawda był tam też tabor prawda ten ten ruch ludowy tak dalej to jest też trochę trochę inna historia Nalepy wypatrzymy nauczka na wojny chłopskie to po prostu lud ten ten ten lud niemiecki sobie dziś znana prawda jakąś taką formę właśnie krytyki religijnej w tych tych no no gdzież tam jakiś takich reformacji innych reformacji innych nuta natomiast tutaj reformacja dotyczyła przede wszystkim tych warstw wyższych tak czy gdzieś tam też szlachty mieszczaństwa, a jak mój pan był prawda zmieniał religie to Dianie niekoniecznie chciałem, zanim co więcej bardzo często jeżdżę też był także, że chłopi sami występowali przeciwko panu który, który stał się dziś tam protestantem czy właśnie kimś wyznawcą protestantyzmu i oni występowali właśnie o obronie prawda religii tak dalej tak dalej przed panem heretykiem więc, więc tutaj nie, ale no oczywiście myśmy kontrreformacji bardzo silną kontrreformacji w Polsce, ale docierały do Polski hasła znaczy to trochę zadziałał także, nawet jeżeli nie nie nie dotarło to, że nie, że też rząd zdecyduje jak typowy zdanie, że mogę użyć tego formowanie typowe zdanie książki prof. Sierra w kontekście polskim zamiast zwartej ideologii informacyjny należy mówić raczej swoistej mozaice haseł religijnych mieszanej dobrze ludowi znane schematy myślenia wplecione pieśni dowcipy ludowa opowieść, ale to ich, jako że dobre zdanie czy dobre chciano duży tłumaczy, bo ja, jakby myślę, że cały czas jestem bardzo człowiekiem swoich czasów jeszcze z osób, które lubi czytać w ogóle lubi związki przyczynowo skutkowy oświeceniowe jest bardzo trudno pojąć czy to ekspresja, choć zgodne czy tak nie mówi tylko w książce, ale też tych poprzednich pana książkach, czyli rodzaj buntu jak można do jak można wyrazić bunt tak ja ja łapię się na taki wyższością okropnie postawią co zaburzy no ale wszystko, ale jeśli ktoś nad tym ja się też bardzo często na tej mapie w sensie tak jak tam chłopcy źle zachowuje w kościele czy żyta dziś na to co zapomnę no ale my mamy wyobrażenie buntu, że ta facet zrywa prawo rozrywa koszulę prawda można na bastionie zdobywał Bastylii tam wszyscy śpiewają pieśni tak dalej tak dalej właśnie ludzie bardzo złożoną sytuację, tak więc więc i i to mnie tak strasznie zainteresowały właściwie tym się staramy zajmować tak znaczy te różne formy buntu i jakby się nad tym zastanowić to tutaj jak olbrzymi błąd tych wszystkich mitycznych wyobrażeń to się okazuje, że właśnie bardzo różne zachowania mogą być uznane zbuntowane, ale nie zawsze oznacza, że to zbuntowane zachowanie prowadzi do obalenia systemu czasem wręcz przeciwnie tak są takie były same upór czas czasem Instax upór tak czasami np. prawda gdzieś tam nam się ksiądz nie podoba, a to ma też swoje konsekwencje, które chyba za chwilę powiemy, ale czasami nam się nie podoba postępowania księdza i zamiast, gdyby do niego powiedzieć przepraszam nie podoba mi się księdza postępowanie to gdzieś tam na imprezie rodzinnej powinno nim dowcip tak jakoś tam rozładuje to tą swoją niechęć wobec tego księdza później będziemy normalnie uczestniczyć we mszy nic nie zmieni w tym wszystkim kolejne uproszczenia rozumiem też już zamykam wykresy wynika z tego, że po prostu chłopcy 3 k miał bardzo ograniczy hossę instrumenty bunt na stoimy tak, bo to jest to jest to jest jedna z najważniejszych rzeczy, które musimy sobie uświadomić, że w ogóle myślimy o buncie to jest tak w ogóle tezy na takich zdań, które przeczytają z amerykańskiej antropologa Jamesa Scotta dyrekcja czytając wprost takie zdanie, które dziś układa od razu w głowie pewne pewne rzeczy, które on kiedyś napisał, że człowiek w historii właściwie przez bardzo krótki okres czasu i to bardzo niedawna może się w ogóle zbuntować najczęściej w historii do dzisiaj tak jest przecież popatrzmy na Iran popatrzmy na Rosję itd. tak dalej jak coś się buntuje jawnie to jest to działalność samobójcza dobrem w Rosji Iranie no można by tutaj wiele wiele krajów prawda do tego dlatego wymienić historycznie w Polsce teoretycznie dopiero od osiemdziesiątego dziewiątego możemy legalnie zastrajkować tak różnie z tym bywa budżety były nie my, ale bunty były, tak więc więc jak gdyby ten chłodnia małe możliwości de facto, żeby remontem księdzu się sprzeciwić tak jawnie tak i to się działo oczywiście też się zdarzały takie sytuacje ale, ale najczęściej jednak nie, bo ksiądz miał jednak no właściwie całkowitą władzę też nad tym chłopem tak zaś w sensie na dnie nie mógł prawdopodobnie nie mógł przeżyć zabić-li tak dalej tak dalej ale, ale generalnie no miał wiele takich możliwości karcenie go tak no no nie odpowiada przed żadnym sądem świeckim takich sądów po prostu nie było tak był pan z sądownictwo tylko uznają, lecz rozumem tak też mówi przy okazji przestępstw seksualnych w Żarach jest to nadużycie dodatkowo jest nie tylko osobą tą, która ma władzę swoją siłę taką jak jest, ale jeszcze cały ten autorytet tego Boga tak tak tych praw przez seksualne to jest coś niebywałego jak trafiłem na pieśni dziewiętnastego wieku, które piętnują pedofilię księży tak chłopskie pieśni to było coś coś wstrząsającego był dla mnie, że jakoś tak zawsze wydaje, że pedofilia jest dziś tam został nagle okazuje, że dziś nas tym wieku też chłopi pieśń o tym śpiewali wiedzieli, że to jest złe to zaczyna nazywano to jako złe czy mamy różne formy buntu to profesorem opisuje częsty rzeczywiście czasami są tam świętym to on suki Szczepanek takie właśnie działania był wydział performans są w wyprawie że, ale dochodzi oczywiście moment, w którym tuż chyba należy mówić częściej o takim gruncie może czasami pasywnym czy biernym, czyli moment, w którym na pańszczyznę szyna całego hulał i właścicielami chłopów pańszczyźnianych czynimy poprawnie się po polsku mówi w takim sensie, że my tę relację nazwać, ale byli były również kościoły i być również zakony uważa, że tutaj już chyba będzie można mówić bardziej o takich otwartych butach jednoznaczny taktyką, ale tutaj jak gdyby zadziałała taka logika po prostu taka, jaka wobec panów pańszczyźnianych także, że chłopi po prostu postrzegali jako panów pańszczyźnianych, którzy gdzieś tam to prace nie wolną od nich korzystają z ich pracy nie wolnej no no i przeciwko temu buntują dalsze takie czekały właśnie jak czytaj także takie ciekawe przykłady takiej takich właśnie dwoistość, w której nie ma żadnej sprzeczności znaczy Kubie potrafili w niedzielę znam się nie, a w nocy tym księdzem samym księdzu gdzieś tam sady ograbia, acz przy przerywać ziemie tego typu rzeczy, czyli realizuje też myślami czytam, bo to jest jeszcze bardzo ciekawe myślę o tym, że to jest to, czego z kolei też chcą przyjąć osoby, które oburzają np. na oblanie pomnika forum, że to jest nienawiść religijna kontrargument jest nie tonąć wspólnego z religią chodzi o tego pana, który rządził tymi bym tego nie dopilnował tego ukrył ich zdumieniu atak na religię tylko na przestępstwa tego konkretnego człowieka tak, bo tutaj jeszcze to właśnie jak gdyby to oblewanie farbą to można w ewidentnie podpiąć pod pod taki rodzaj Carnaval za karne wali za co tak, że ktoś po prostu nie może zabrać inaczej głosu w tej sprawie no i odbiera mężczyzna spokojnie porozmawia dają targów takie no i teraz w momencie, kiedy nazywamy to, że to jest nieuprawnione gest to nagle ten karnawał, który mógłby przyczynić do jakieś rozmowy do jakieś przemyślenia do przyznania tego owego nie chcę tutaj znikać nagle staje się zostaje wypchnięty w ogóle tak czy inne i ten najgroźniejszy moment, w którym teraz mamy, gdyby do czynienia, jeżeli chodzi o to religijność jest to, jeżeli np. nazywane osoby wychodzą kobiety protestować strajku kobiet tak no i chcą zagrać zabrać głos w tej sprawie, jeżeli nazywamy, że one są obce tak one nie są częścią tak naszej wspólnoty religijnej tak dalej no to kobiety w parlamencie okej my co to możemy być poza tą wspólnotą i nagle mamy wzrost jest jeszcze za rezolucji taki towar, ale właśnie im się oznaczyć wcale, że przestają wierzyć tak albo się o zmianie mają wierzyć w coś zupełnie tak na trasę po sprywatyzowaniu, ale bardzo podobnie w sumie czytałam pana opowieści właśnie o tym jak nawet chłopi teraz mówimy jest bardzo indywidualny mamy kulturę jest prywatyzacja religii poszukiwanie tam innych form duchowości albo w innych obrządkach albo po prostu taki cierń piłki, że ja tutaj tu przestrzegam tego nie ale jakim się tam też czasami następowało odrywanie tej wiary duchowości po prostu od tego porządku mana tak tak bardzo często to było np. widoczne w odkrywaniu miejsc świętych objawienia listy listy z Niemiec act no to była taka po prostu ludowa forma wyrażania swojej religijności teraz kości niektóre z tych form i na początku się sprzeciwiał później jakoś tam internalizacji prawda objawienia objawienia czy ten ruch święte przez ruch mnie do tych do tych miejsc świętych także, że tam nagle Grucha wieś po wsi tam tam się matka Boska objawiła tak nagle chłopi tam zacięte i kości nie bardzo akceptuje i nagle taka sytuacja że, że tam prawda przez lekarz komisja kościelna, a chłopi bronią tam lód broni prawda tego miejsca Świętego i mówią, że rozumie się jak się kości mówi, że nie no i czytuje jakaś forma właśnie taki z i oddolnej ludowej religijności, która niekoniecznie, gdyby zazębia się z tym co kościół proponuje i właśnie wtedy w tym tych różnych przykładach, bo czy to jest jakaś karnawał karnawałowe tam oblewanie pomnika farbą czy właśnie jakoś tak miejsce to jest jakiś taki oddolny zabieranie głosu oddolne w sprawie Religi w w przez osoby, dla których ta religia jest jakoś tam mniej lub bardziej ważne, ale ale, jakie ma znaczenie, ale to objawienie nam szczególnie Medjugorie bom kilka razy zawsze mnie fascynował, bo ewidentnie ludzie tam to oczywiście wchodzi element już komercjalizacji i takiej kultury obrazka, ale ludzie tam chodzili bardzo wiele lat kości tego nie uznawał tak i wprowadza procedury tam badania tych cudów itd. a ludzie mnie oni wierzą mi tyle no oni oni tam właśnie cieleśnie przychodzą przeżywają coś tak dalej też dla nich ważne to jest też, gdybym nie przykładam klerykalizmu tak jakby nie było, bo im się raz jakości namówi mnie nie uznajemy tego macie robić tak jak mówimy lud mówi niemy to dla naszej religijności jest ważne im my tutaj w tym chcemy uczestniczyć, więc ja mam bardzo duże wątków np. ale chciałbym zapytać co ma w sumie podczas tej kwerendy czy tego badania najbardziej jakość zaciekawiło wszystko chętnych najbardziej jak jest za efekt czy, bo oczywiście teraz próbuje ująć trochę współcześnie publicystycznie czym jest antyklerykalizm taki ludowy tradycyjny, bo doszlibyśmy teraz dziewiętnastego wieku wtedy wchodzą już polityka też demokratyzacja polityki, więc ten antyklerykalizm też już bardziej upolitycznia tak też myśli dla nas bardziej zrozumiałe takie to robotnicy pojawi się ruch socjalistyczny, który też udostępnia strudzony ludowy przede wszystkim ludowy jak dalej, ale wcześniej to jest odpowiedź w zasadzie o tym, że coś zawsze było napięcie trochę, a było powszechne i to jest trudno nie odpowiedział pytaniem myślę myślę że, że dość powszechne to znaczy wydaje się, że to napięcie i jak dziś ten krzyż ten wzrost wymagań tak dziś, bo to jest także, że lud to nie podważa tego, że był religijny był i był jest i prawdopodobnie bardzo długo będzie zwiększać badania o sekularyzacji mu sekularyzacji ale, ale gdzieś tam to jakaś potrzeba na pewno jest zresztą młodzi też mówią, że oni gdzieś tam wierzą w bogatym często bardzo wierzą w Boga, że dzień ma, ale dziś tam z tym kościołem się to zupełnie rozchodzi, ale to jak gdyby kwestia do sprawdzenia natomiast natomiast ten tak wydaje się w ogólnej refleksji to z pewnością ten antyklerykalizm ludowy jest taką próbą próbą z wyrażenia czy zajęcia stanowiska w sprawie swojej religii swojego większej podmiotowości większej próby walki o większą podmiotowość walki jakąś taką decyzyjność też w tym wszystkim także, że my mamy jakiś taką swoją potrzebę ich chcemy tutaj prawda ją wyrazić tak jak inny sposób też też walka o to, żeby móc w ogóle zabierać głos w tej sprawie, bo karnawał zabieraniem zabierania głosu swoje w sprawie swojej religii przykładowo ten podaje tego Świętego Szczepana czy tam taki zwyczaj był, że obrzucano księdza w kościele zboże tak czy ziarnami różnymi no, jakby ksiądz lubiany to nie szło złoża jak był nielubiany poszły kamienie po prostu tak dziś tam z chóru rzucane jakimiś drobnymi kamieniami no to jest po prostu zabranie głosu w sprawie w sprawie stosunku do tego księdza, tak więc więc jest by ten antyklerykalizm ludowy to przede wszystkim jest zabieranie głosu w sprawie swojej religii i swojej instytucji i ten głos ma bardzo różne odcienie może być bardzo skrajne krytyczny wręcz wręcz taki odcinający się może być właśnie drugą stronę próbującej na te dziś tam naprawić tę kość jak tak jak inny sposób tej i to i w bardzo działań mówi ten moment tak mi się wydaje dziewiętnastego wieku dwudziestego przeskoczył cieszą też arcyciekawie państwo będzie czytać to tam jest bardzo dużo ważnych momentów, ale trochę chciałam przejść do współczesności, bo mi się wydaje, że to jest bardzo ciekawe chyba tak teraz sobie przemyślałam, że to jest taki moment teraz w Polsce rzeczywiście mamy ludowy antyklerykalizm czy on nie jest już tylko ją tam feministyczny taki polityczny, w którym osoby aktywne społecznie bym powiedziała takich, które zajmują się już taką sobie wybrały ścieżkę życiową, że są aktywne publicznie społecznie i wyrażają jakąś krytykę i ona do tej pory jednak do powiedzmy przez pierwsze 3 dekady ona nie była masowa, lecz ona może była gdzieś podskórnie, ale nie była wyrażana masowo i to ten moment, który przeżywamy teraz one o tyle wyjątkowe rzeczywiście na szczegóły w internecie cen złota cenzus Papa ja co jest zupa pojawia powiedział, że takiego istnieje no to chodzi o część opłat od kopii państw tak że, że to są Papaj to to jest takie obelżywe określenie papieża, a cenzor często pan to jest takie właśnie, bo tam chodzi o to, że to jest właśnie przykład takiego folkloru internetowego, że krążą takie wzorcowe, gdyby sposoby przepraszam szkalowania papieżu Janie Pawle, że do piwa otwiera tak no i ktoś tam podstawi jakąś inną rymowankę ja nie tam Pawle drugi coś tam coś tak no to są takie właśnie hasełka, które gdzieś tam krążą jakieś opowieści całe napisane, które są też strony jest właśnie intelektualny tak na pytanie czy celowo nie intelektualne Reni ja bym się wydaje, że to właśnie odwrotność tego coś się oficjalnie na temat papieża pisze tu jest dokładnie tam jest bardzo poważnie wzniośle to jest celowo tak właśnie obelżywie też na zasadzie jak z takich emocji tak rozumiem rzeczy to powiedzieć i dość tych co pani stów, bo być może z pokolenia nasze doświadczenie był ten moment paniki były bardzo dużej moralnej ja byłam nastolatką i wydawało się, że pani są głównym zagrożeniem panowali tak dla młodzieży, ale to co się wydaje ciekawe jest to, że by przyznać jakoś nie bałam się z moim wyczynie nie reagował na nadmiernie natomiast nie rozumiałam tego dopiero 23 lata temu o obejrzałam film dokumentalny na przybył nie będą, którym festiwalu filmów dokumentalnych o współczesnym amerykańskim ruchu satanistycznych, którym są członkami dziesiątki tysięcy ludzi i on jest w ogóle ma się bardzo silny taki zły powiedział performansu artystycznego i dopiero wtedy zaczynam rozumieć, że w te nowości tez Black metal czy przybierze ten przywoływanie diabła no to też jest taki właśnie performer bluźniercze tak generalnie to jest to jest także że, bo to nie tylko Black metal też w banku było bardzo mocno nam jakby, jakbyśmy szukali korzeni ten zapadł przed wszystkim w banku tam te wszystkie takie jakieś tam zespoły w stylu papier toaletowy tak dalej tak dalej tego trochę było natomiast, jeżeli chodzi zarówno Black metal i pan, bo bardzo podobne są struktury myślenia tak, ponieważ systemowy anty systemowe, czyli gdyby, jeżeli społecznie społecznie akceptowane jest to i to to to w tych antysystemowych takich kontr kulturowych reakcjach do odwraca to 180 stopni tak czy, jeżeli społeczeństwo jest tam powiedzmy religijne przywiązany do takiej symboliki to my robimy dokładnie na odwrót tak, jeżeli społeczeństwo zachęca, żeby się ładnie ubierać być uczesany ma odebrać jako złośliwość to też taka karnawałowe reakcja tak to też taka karna przykład takiej bardziej sformalizowanej wręcz karnawałowy reakcji rozciągniętej na na jakieś takie właśnie szersze pokoleniowe doświadczenie tych osób tak, bo oczywiście tam grono osób dziś tam rzeczywiście nie tam tego diabła prawda gdzieś tam odprawia Truty rytuały z tymi i tak na świecie tak, bo były przez sieci, gdy nie i Norwegii różne przypadki palenia kościołów itd. tak dalej w Polsce też przecież był ten mord rytualny w Rudzie Śląskiej nie nie inny i tam jakieś profanację były natomiast generalnie to jest po prostu tak taka trochę performer odreagowania tego co społecznie społeczeństwo od nas oczekuje, że my mamy robić to robimy dokładnie odwrotnie czy bym szafa z tak metalizowany w ogóle z tą myślę, że tak np. bardzo ciekawe jest to, że bardzo często to się łączy z różnymi czynność kat Szatan z przesadną seksualnością pornografię wręcz jakimś bluźnierstwem itd. itd. bo to właśnie o to chodzi, żeby po prostu gdzieś tam odreagować nie to co społecznie dziś tam uważamy, że jest na nas nakładane i może niekoniecznie jakoś nam w tym po drodze 1 rzecz chcemy powiedzieć propos tego Black metalu nie litego Panka, bo ja jestem wychowana w małym średnim mieście, więc bardzo dobrze rozumiem w szczególności chciałem być, bo tam Karskiego raz jeszcze spotkają się także, ale jaki to jaki to ludowa bo, bo wszyscy kojarzymy, że piosenki ludowe to jest jakiś dziad grający na tym, ale proszę sobie wyobrazić, że od lat po osiemdziesiątym dziewiątym właściwie jedyne środowiska ma mało miasteczkach na wsiach, w których gdzieś tam ten antyklerykalizm i różna różne rodzaje anty systemowo ości się pojawiały się spod dodajmy, iż witam panie uzgodnienia, że zwraca uwagę znów na torze, że właśnie ta ludowość polegają, że potem część ślubu w kościele tak tak no to jest to jesteś właśnie karnawałowy obszarze później mimo wszystko wracamy, a czasem np. osoby, które gdzieś tam w tym tym bankowym czy Black metalowy ruchu uczestniczyły później wracają z bardziej konserwatywne niż ich rodzice tak no bo wyszło mieli tak para została spuszczona wraca, ale nie zawsze, bo on no sporo osób, ale w każdym razie bardzo często w małych miasteczkach czy wsiach czy to właśnie ten bank czy ten metal to była jedyna możliwość, która po pierwsze, nazywała pewne rzeczy, które tym ludziom w głowie kłębiły komunikacyjnymi słabi mówi mało, kto poza środowiskami rozumie usług, ale jest, że jakieś to jest ważne tak, bo to jest dzięki temu jesteśmy częścią jakieś tam wspólnoty nie każdy kuma prawda itd. nie więcej, gdyby to była jedyna możliwość, która nazywała pewne uczucia, które się w tych ludziach kłębiły i to był też jedyny środek wyrazu tego tego co się myślało tak w tych miejscach najczęściej nie były jakieś dostępu do prasy książek traktatów antyklerykalnych czy jakichkolwiek innych, ale był dostęp do kasety, bo kolega przegrał koleżanka przegrała i to były bardzo się pokazuje też siła myślę, jakby teraz dużo właśnie też po tym filmie i teraz przy okazji lektury pana książki o tym sam noże by dotyka czułego czy dotykają nie wiem czy dalej to jest tak popularny niepopularne, bo nie były duże środowiska dotykały czegoś skrótu tak drażniło innych z kolei wywoływało też do paniki moralne tak to znaczy ktoś ubrał trochę inaczej i zaraz powodowały, iż nieprawdopodobne poruszenie no władza nie lubi jak jak się robi nie tak jak NATO zaplanowała tak jak tam też opisuje różne przypadki jak np. w dziewiętnastym wieku chłopi zaczęli się ubierać mieszczańską do kościoła i księża to oburzało, że jak to oni tak ubierają jak Niemcy jakieś prawda oni powinni tak tak wyglądać w kościele, więc na jak za każdym razem się robi coś co oburza tych rządzących nad nami narody śluby jeszcze przed drugą danie, kiedy tak do drugiej wojny no po drugiej wojny światowej dopiero w rządzie nie chcieli w kościele, ale przychodzili i tanie obrażali jak jeszcze nawet tam, z którym w wersji, nazywając to pierwsze banki polskie były, bo wybierali tak właśnie celowo niechlujnie, żeby za zamanifestować swoją niechęć wobec tych przymusowych ślubów kościelnych, bo to tylko tak można było legalnie wziąć ślub do do końca no do do PRL-u do początku PRL-u no ale jakoś tak no dopiero później ten pan się dużo dużo wielce jest i myślę, że to nie tylko od dla mnie to była niezwykle też ciekawa lektura, bo nie chodzi tylko te wszystkie historie opisane przez prof. Michała Sierra artystki skałą też naszej tożsamości próba zrozumienia wciąż bardzo wielu myślę współczesnych odruchów mamy żyjemy w tym okresie państwo mamy dużo więcej możliwości buntu myślę, że patrząc na Francuzów zawsze można w więcej z nich już wcześnie korzystać ale, ale można tak dostrzec przynajmniej wiele zaczątki zresztą już państwo przeczytać Michał dał Cher był państwa gościem w programie wieczorem autor książki ludowy antyklerykalizm nieopowiedziana historia książki, która już zaraz będzie dla państwa dostępna bardzo zachęcam do lektury bardzo dziękuję dziękuję
Zwiń «
PODCASTY AUDYCJI: WIECZOREM
-
-
23:46 W studio: Edwin Bendyk
-
27:34 W studio: Edwin Bendyk
-
-
REKLAMA
POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ
-
-
-
-
-
-
-
-
07:12 TYLKO W INTERNECIE
-
-
-
06:34 Rozmowy sfeminizowane
-
03.10.2023 18:40 TOK36005:36 W studio: Szymon Jadczak
-
-
-
-
-
-
-
03.10.2023 18:44 Gościnnie: Nowa Europa Wschodnia29:43
-
03.10.2023 19:39 Domy przyszłości25:45 W studio: Marek Maślanka
-
-
-
03.10.2023 18:50 TOK36005:43 W studio: dr hab. Piotr Wasylczyk
-
-
-
-
03.10.2023 19:10 TOK36004:49 W studio: Wawrzyniec Zakrzewski
-
-
03.10.2023 19:00 TOK36005:41 W studio: Szymon Kępka
-
03.10.2023 20:59 Outriders Podcast45:29 W studio: Magdalena Konczal , dr Urszula Mankowska-Manista
REKLAMA
DOSTĘP PREMIUM
TOK FM Premium 40% taniej. Radio TOK FM bez reklam, podcasty z audycji i podcasty tylko dla Subskrybentów.
KUP TERAZSERWIS INFORMACYJNY
REKLAMA
REKLAMA
REKLAMA
-
TOK FM
-
Polecamy
-
Popularne
-
GOŚCIE TOK FM
-
Gazeta.pl
-
WYBORCZA.PL