Dlaczego wielkie imperia upadają?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Rozwiń » Dobrywieczór państwu przy mikrofonie Karolina Lewicka, zapraszam państwa na audycje sprawy różne, a moim państwa, dzisiejszym gościem jest prof. Jerzy Pysiak, historyk Uniwersytet warszawski. Dobry wieczór, panie profesorze, dobry wieczór. Pani redaktor, dobrywieczór, a przebiegniemy dzisiaj przez wszystkie epoki historyczne, ponieważ mówić o imperiach, a imperia występowały we wszystkich czasach, H to skoro o imperiach to może zaczniemy od wyjaśnienia, czym jest słowo imperium i od czego się wzięło, bo to może być dla niektórych naszych słuchaczy i słuchaczek zaskoczenia.
Bardzo proste i właściwe pytanie, na które jest bardzo nieprosta odpowiedź samo słowo imperium wywodzi się z łaciny i oznacza najwyższą władzę wojskową i cywilną przyznawaną początkowo powoływanym na krótki czas dyktatorom w Republice rzymskiej, a następnie przyznaną Augustowi, czyli twórcy.
Nowego ustroju imperium rzymskiego.
I stąd i stąd w naracji historycznej o dziejach starożytnego Rzymu mamy podział na okres Republiki i na okres imperium, czyli cesarstwa, bo teraz należy wprowadzić dodatkowe utrudnienie, które jest specyficzne w znacznym stopniu dla polszczyzny.
I wynika z pewnej precyzji, jaką się polszczyzna posługuje w stosunku do tych zjawisk historycznych, o których będziemy dzisiaj mówić, dlatego że słowo cesarstwo w większości języków europejskich jest tożsame ze słowem imperium.
I czy to wywodzi się z tych czasów rzymskich? Właśnie?
Do pewnego stopnia tak ja jeszcze do tego wrócę. Natomiast w polszczyźnie termin cesarstwo, podobnie jak w wielu innych językach słowiańskich wywodzi się od imienia Cezara.
Które stało się po prostu tytułem cesarskim, podobnie jak zresztą imię August stało się tytułem cesarskim, ale ono jakoś nie przeniknęło do powszechnej mowy. I teraz mamy w związku z tym pewien problem z tą dwoistością imperium cesarstwo.
Zacznę od tego, że kiedy po zjednoczeniu Niemiec.
Król pruski.
Odtąd cesarz Niemiec zaczął kręcić nosem na tradycyjną na tradycyjne pierwszeństwo w hierarchii dyplomatycznej zarówno władców jak przedstawicieli dyplomatycznych władców, które dawniej król Prus oddawał królowi czy królowej Wielkiej Brytanii, ponieważ zaczął twierdzi, że on jest teraz cesarzem. I w związku z tym to jemu i jego ambasadorom należy się pierwszeństwo przed królem czy ambasadorem.
Brytyjskim?
To był pewien problem, to znaczy tradycyjnie pierwszeństwo przysługiwało przed próbą Wielkiej Brytanii i królowa Wiktoria doszła do wniosku, że ona w związku z tym też. Powinna być cesarzową, a w gruncie rzeczy nią jest. A dlaczego nią jest, ponieważ istnieje imperium brytyjskie, a zatem władca czegoś, co jest imperium, jest z natury rzeczy imperatorem, czyli cesarzem, czyli cesarzem.
Bądź cesarzową.
Bądź cesarzową. No tu był pewien problem, dlatego że były pewne projekty, żeby utworzyć cesarstwo Wielkiej Brytanii, ale to spotkało się z ogromnym oporem wśródtelity politycznej jarystokratycznej, no i rozwiązano to w ten sposób, że skoro w skład imperium brytyjskiego wchodzą Indie, które tradycyjnie były nazywane imperium, czyli cesarstwem. To ogłosimy królową Wiktorię cesarzową Indii i to pozwoli jej zachować jej i jej przedstawicielom dyplomatycznym pierwszeństwo protokolarne przed przedstawicielami cesarstwa niemieckiego.
Bardzo sprytnie.
I teraz dotykamy tej podstawowej kwestii.
Czym jest imperium w takim politologiczno historycznym rozumieniu.
Najprostsza odpowiedź jest taka, że jest to to bardzo wielkie państwo. No powiedzmy wielkie państwo.
No pytanie czy kryterium obszaru wielkości powierzchni jest decydujące nie można byćem średniej wielkości być jednocześnie imperium?
Jest ważne, można za chwilę o tym powiem parę słów i że jest to państwo, w którym 1 dominujący etnos 1 dominująca nacja podporządkowuje sobie prowincję nacje sąsiednie, a także porządkuje przestrzeń geopolityczną wokół siebie.
Czyli nie tylko wewnątrz swojego państwa tego imperium, ale także jak rozumiem, chodzi o otoczenie tak?
Drugie kryterium to takie, że imperator władca imperium, cesarz to jest ktoś, kto ma zwierzchnią władzy nad władcami niższego rzędu, czyli np. w warunkach europejskich królami. Mówię w o sytuację w historii królami, dlatego że no tytuł królewski też wywodzi się z tradycji Łacińskiej. I my, opisując rzeczywistość historyczną rozmaitych państw w Azji Afryce, Ameryce prekoumbijskiej, często posługujemy się również tym terminem królami. No tym terminem króla. No, ponieważ jest to termin dla nas najwygodniejszy dla nas powszechnie zrozumiały i w jakimś sensie oddający.
Tamtą wywodzącą się zupełnie innej tradycji rzeczywistość polityczną.
Ja jeszcze wrócę do etymologii, bo zwróciłam uwagę na taką rzecz, powiedział pan, że słowo imperium wywodzi się z łaciny od czasownika imperary rozkazywać rządzić. Mówił pan, panie profesorze, że to była ta władza wojskowa cywilna, także religijne jako mieli dyktatorzy, ale także konsulowie i pretorzy tak jest i dzielono. Te władze uwaga na imperium majus na władze większą i imperium minus władze mniejszą. To też jest niezwykle interesujące, że w pierwotnym znaczeniu słowo imperium można było różnicować na władzę większą i mniej.
Też oznaczało pewien zakres kompetencji.
Władczych bądź nie to.
Węższe to się w toku dziejów imperium rzymskiego ta różnica się w praktyce zatarła, tym bardziej, że kolejni cesarze dbali o to w Rzymie. Należy przypomnieć te najwyższe urzędy były podwójne było 2 konsulów 2 operatorów cesarze dbali o to, żeby zawsze dzierżyć jeden z konsulatów, a także pretorat, co im dawało skonstruowanie ustroju imperium rzymskiego przez Augusta. Było.
Przejawem jego geniuszu politycznego, to znaczy jak?
Nie wiem, czy dobrze użyłem słowa geniusz, bo troszkę mi się nasuwają skojarzenia współczesne, których nie będę rozwijał, to znaczy jak u używać tradycyjnych?
Form ustroju republikańskiego, żeby on faktycznie przestał istnieć i objąć dyktaturę faktyczną i w dodatku jeszcze dziedziczną.
Teraz, jeśli mówimy o tych kryteriach wielkości państwa zwierzchności nad innymi ludami, no to oczywiście, Rzym był państwem ogromnym, w którym Rzymianie sprawowali zwierzchność nad wieloma innymi ludami galami liberami, grakami, Egipcjanami, Berberami, Arabami Palestyńczykami itd. wcześniej podbitym.
I z takiego też powodu.
Określamy mianem imperium takie państwa, jak Persja, np. gdzie analogiczna sytuacja dotyczyła Persów?
Czy.
W innym okresie istnienia państwa na tym samym obszarze, ale historycy to rozróżniają Partów, którzy są w innym plemieniem niż Persowie i przed Persami sprawowali zwierzchnią władzy nad tym samym czy niemal tym samym terytorium z podobnych przyczyn można mianem imperium określać. Np. państwo wielkich mogołów czy cesarstwo chińskie, które warto przypomnieć?
Nie jest bynajmniej, czy w ogóle Chiny nie są bynajmniej państwem jednorodnym etnicznie składają się z wielu różnych ludów, które można było połączyć w jedno państwo dzięki temu, że lud Han narzucił całemu temu terytorium. I to szczególny szczególnie interesujący przypadek historii.
Dlatego, że w jakimś sensie wynika z pewnego szczęśliwego zbiegu okoliczności, to znaczy istnienia alfabetu innego niż te, których my używamy w świecie zachodnim, to znaczy opartym na dźwiękkach, tylko opartym na ideogramach. W związku z tym.
Wszyscy mieszkańcy Chin rozumieją w piśmie język chiński i jest oni, który jest językiem ha handlu luduhan, który jest dla nich on powszechnie zrozumiały w piśmie, natomiast bardzo często mają problemy, żeby porozumieć się w mowie, ponieważ posługują się różnymi język różnymi językami, które mają.
Różnymi językami mówionymi, które mają ten sam język pisany. Tak. Teraz druga rzecz w pewnym momencie w historiografii w gruncie rzeczy wszystkie poza europejskie państwa wyłączam w tej chwili z tego rozumowania Chiny i Indie, bo podałem już przykłady, że to rzeczywiście są czy były państwa spełniające te kryteria imperium, o którym mówiłem. Wcześniej.
Dobrze, kiedy mamy do czynienia z pierwszym imperium, które to państwo.
Ja bym powiedziałrzesiny.
Jednak Chiny, a kiedy mamy panie profesorze, bo mam wrażenie, że to jest istotne pytanie do czynienia z narodzinami świadomości imperialnej, to znaczy, że dane państwo i jego elity polityczne myślą o sobie jesteśmy imperium.
To jest kilka takich przykładów, z całą pewnością to się pojawia w około przełomu trzeciego i czwarte i drugiego wieku przed naszą eą w Chinach właśnie, kiedy pierwszy cesarz tworzy pierwsze cesarstwo z całą pewnością tego rodzaju myśl pojawia się w państwach.
Mezopotami i mamy imperium asyryjskie. Np.
z całą pewnością taka myśl jest obecna w Rzymie od czasów przynajmniej wojen kratagińskich jest bardzo interesująca, kwestia Egiptu.
Który poza Egiptem właściwym tym położonym w Afryce przez setki lat dąży do panowania na obszarze bliskiego Wschodu. I tu z całą pewnością mamy też w jakimś sensie do czynienia z myślą imperialną, ale nie założyłbym się, że nie jest to anachroniczny sposób widzenia, to znaczy czy egipcji. No myślę, że Egipcjanie sami o sobie nie myśleli jako choćby jako imperium, chociaż myśleli o sobie jako najważniejszymi w gruncie rzeczy jedynym prawdziwym państwie na świecie.
W pewnym momencie? Historiografia współczesna zaczęła wszystkie państwa afrykańskie.
Czy Ameryki kolumbijskiej też określać mianem imperiów, niezależnie od tego, czy były to państwa wielkie, czy małe imperium Mai imperium Songa i imperium Inków imperium asteków?
Głównie, kierując się tym kryterium, że te państwa też zwykle powstawały jako skutek podporządkowania sobie przez 1 lód ludów sąsiednich, ale jeśli posłużymy się.
To by znaczyło, że imperium zawsze powstaje w drodze podboju.
Zawsze albo prawie zawsze nie wiem, czy będę pamiętał i czy tam czas pozwoli wg współczesnych teorii politologicznych. Unia Europejska jest współczesnym imperium.
Dobrowolnym zrzeszeniem państwa otóż.
To, które nie powstało w wyniku podboju, a wręcz przeciwnie nikt nikogo nie wciena genezy jej było to, żeby właśnie podbojom i wojnom służącym podbojom zapobiegać, a jednak są takie koncepcje, wg których współczesna Unia Europejska jest imperium.
Pan się z nimi zgadza? Czy nie?
Ja się zgadzam, tak, bo rzeczywiście skupia wiele ludów, choć.
Niektórzy ze współczesnych polityków ze mną się nie zgodzą nie pod butem jednego z nich?
Porządkuje przestrzeń polityczną i gospodarczą wokół siebie wprowadza w miarę jednolity system wartości prawnych i aksjologicznych.
Intensyfikuje także swoją siłę.
Tak jest, co więcej jeszcze, co też jest uważane za jednost cech imanentnych, imperium dąży do powiększania się rozszerzania się i z rozszerzaniem się Unii Europejskiej bez wątpienia mamy do czynienia, ale także z oddziaływaniem na kraje, które o, które przynajmniej zgodnie odbędnością etapu niczego nie prokuje. Nie staram się nie zamierza się rozszerzać, to znaczy mamy np. program tzw program bliskiego sąsiedztwa Unii Europejskiej obejmujący np. kraje afrykańskie leżący u Wybrzeża morza Śródziemnego, ale też.
Wiemy, że nie doszło do rozszerzenia o Turcję, która w pewnym momencie bardzo chciała prawda.
No to jest nieszczęście chyba dla nas, ale to też wynikało w dużym stopniu z różnych czynników głównie chyba jednak z obawy o Europejski rynek pracy. No ale trzeba też pamiętać o owych wartościach prawnych i aksjologicznych, które są dla każdego imperium, no Rzym jest przykładem prawda romanitas, to jest, czyli zespół wartości obywatelskich i prawnych.
Które każdy poddany także Obywatel, bo nie każdy imperium.
Szanuje pojęcie obywatelstwa.
Przykładem Rosja, czy Chiny, gdzie to pojęcie w ogóle nie istnieje? Znaczy myślę, że w tej chwili teoretycznie istnieje, ale wyłącznie na papierze. Natomiast imperium rzymskie wprowadza pojęcie obywatelstwa.
Dla wybranych.
Dla wybranych oczywiście.
Ale to pojęcie jednak jest, więc jest romanitas, jest civillitas i teraz jednym z powodów, dla których.
Unia Europejska opierała się przed przyjęciem Turcji, było to, że w Turcji owe wartości europejskie, o których współcześnie dużo się mówi, zwłaszcza w parlamencie europejskim komisji Europejskiej i z różnych powodów także w Polsce.
One nie były spełniane przez Turcję, mimo że Turcja bardzo się starała, to znaczy np. wpływ przemożny wpływ armii na politykę.
Można się zastanawiać, czy to nie było lepsze dla Turcji z naszego Europejskiego punktu widzenia, bo ta armia turecka z dziedzictwem ATA turkowskim była na wskroś demokratyczna, ale.
Nie do przyjęcia?
Nie do przyjęcia, dlatego m.in. nie można się było na to zgodzić.
Pamiętamy aferę drejfusa, po której to została wprowadzona cywilna. Kontrola zwierzchnictwo nad armią armia nie była już państwem w państwie, tak nie była autonomicznym graczem politycznym.
Straciła prawo do ingerowania w życie polityczne tak jest, ale teraz chce wrócić do 1 rzeczy, jeśli wobec tego za jedno z kryteriów.
I to nawiązuje do pani pytania, czy impium może być państwowym?
Średniejzie rozumiem, że nie może być to państwo małe.
Jeżeli jednym z kryteriów jest to czy 1 nacja, 1 etno, bo.
Pojęcie narodu jest bardzo zmienne w historii i wolę się nim nie posługiwać w rozmowie przecież prawie tysięcy.
Lat. No właśnie.
Nie takie świeże nie takie świeże, ale zupełnie stał zmiany od dziewiętnastego.
Wieku tak narodu w dziewiętnastego wieku.
Jest to, że 1 etnos 1 grupa, którą o tak bym nazwał grupa, mająca swoją własną indywidualną i swoje własne indywidualne poczucie tożsamości narzuca swoją władzę sąsiednim grupą etnicznym, które mają.
Albo swoją własną odrębną zupełnie inną albo w ogóle jej nie mają?
I tworzy w ten sposób większe państwo.
Prowadzi proces terytorialnej.No to można powiedzieć, że Mieszko pierwszy i Bolesław chorobry.
Stworzyli imperium nie polskie.
Imperium Polan czy też mówiąc bezpiecznie, ponieważ niektórzy historycy kwestionują istnienie Polan imperium państwa gnieźnieńskiego, imperium Piastowskie, które podporządkowało sobie poza tym pierwotnym rdzeniem wielkopolsko Kujawskim Mazowsze sandomierszczyznę, ziemie krakowską, Śląsk Pomorze?
I.
Pokusiłbym.
Się o stwierdzenie, że w tym pierwszym etapie istnienia monarsi Piastowskiej mamy do czynienia z imperium Piastowskim, które dopiero później w ramach czy też w konsekwencji zachodzenia procesów ujednolicania. No bo chodzi o stabilizację tego państwa stabilizację władzy w stabilizację władzy dynastii elit?
Przestało mieć walor imperialny czy para imperialny, a stało się po prostu państwem polskim w podobny sposób lodwik w na przełomie piątego i szóstego wieku skonstruował imperium franków w gali, które też początkowo było imperium franków.
A potem stało się państwem franacji.
A potem stało się państwem franków i państwem francuskim i w kolejnym dopiero etapie następna dynazja Karolingowie stworzyła kolejne imperium franków, które już wykraczało poza królestwo franków terytorialnie?
Jak długo trwają imperia, bo my wiemy, że imperia upadają i tak sobie myślę, że to też jest związane z tym obszarem terytorialnym, bo to często jest tak, że jeżeli przesuwamy swoje granice, to potem pojawia się trudność z zarządzaniem tym właśnie terytorium. No i ta rozległość obszernicza sprawia, że potem właśnie zaczyna być coraz ciężej, tym zarządzać kierować jak długo trwają imperia, czy imperia trwają długo krótko czy są czy czas ich przydatności do spożycia jest zróżnicowane.
Myślę, że jest bardzo zróżnicowane, znowu odwołam się do.
Chin.
To jest imperium, które trwa ponad 2000 lat. Ono co prawda?
Miałorszemu odpadów tak właśnie.
Ale zawsze powracało do tej samej czy bardzo zbliżonej formy imperium rzymskie trwało bardzo długo, jeśli za początek ery imperialnej Rzymu.
Przyjmiemy, podbój karta giny.
No to trwało ponad pół 1000 lat około 600 lat. Co jest bardzo długim czasem trwania imperium.
Ale imperium Aleksandra macedońskiego szybka śmierci wodza walki diadochów podzielone pokawałkowane. Tak.
Imperium napoleońskie.
Też nie przetrwało. Zbyt.
Długo prawda, które też upadło. To jest często kwestia śmierci bądź porażki militarnej, wybitnej jednostki, której się udało czy to nie.
Ma następcy?
Tak, bądź no porażka polityczna była tak dotkliwa, że no w przypadku Napoleona np. prawda, jeśli chodzi o Aleksandra po prostu rozerwane przez jego towarzyszy, choć oni próbowali niektórzy z nich przynajmniej przez kolejne kilkanaście kilkadziesiąt lat przywrócić. To imperium pod własnym panowaniem w przypadku Napoleona przegrana z koalicją niemal, że pan Europejską spowodowała, że wszystkie kraje europejskie dążyły do tego, żeby Francja już o europejskie imperium nie mogła się starać teraz największe i najwspanialsze impeium w dziejach imperium brytyjskie, o którym zresztą przy kilku różnych okazjach rozmawialiśmy. No kiedyś mówiliśmy, że początki.
Sięgają jeszcze czasu czasów Elżbiety pierwszej, ale to bardzo skromne i takie powiedzielibyśmy raczej przesłanki ku późniejszemu imperium.
Naprawdę zaczyna się tworzyć w wieku osiemnastym, wtedy, kiedy jeszcze Brytyjczycy panują nad Ameryką północną.
A odebrali Francuzom dominującą wę w Indiach i zaczynają się tworzyć Indie brytyjskie.
A przy okazji jej może powiemy, czy jest jakaś różnica między tymi imperiami, które były wcześniej, a imperiami? Kolonialnymi?
Ja bym powiedział, że raczej mamy do czynienia z 2 etapami.
W historii imperiów.
Kolonialnych?
To znaczy poza Hiszpanią, która od samego początku, kiedy tylko dochodzi do odkrycia nowego świata.
Zaczyna swoją obecność w nowym świecie i swój triumf militarny nad ludami kolumbijskimi przekuwać w aneksje terytorialne, to znaczy traktuje to swoje imperium w Ameryce jako imperium terytorialne władzę na nie tylko nad ludźmi wynikającą z wpływów wojskowych z wpływów gospodarczych religijnych, ale także władze nad.
Terytorium.
O tyle wszystkie pozostałe imperia kolonialne portugaskie angielskie czy potem brytyjskie holenderskie francuskie do wieku osiemnastego raczej zadowalają się.
Posiadaniem imperium?
Ekonomicznego znaczy, będącym taką syntezą dominacji ekonomicznej i sieci wpływów politycznych, ale raczej nie budują posiadłości znacznych posiadłości tej terytorialnych załorzeń. To się zaczyna zmieniać dopiero wtedy, kiedy no mniej więcej od połowy siedemnastego wieku mamy do czynienia, jeśli chodzi o Anglię, no z masową kolonizacją terytoriów w Ameryce północnej. Co zresztą później wyszło bytyj czy kombokiem, dlatego że jak tam się osiedliła duża liczba ludności?
I zaczęła się organizować na wzór brytyjski, zresztą częściowo na skutek narzucanych przez Brytyjczyków wzorców, ale też taki, który oni po prostu mieli we krwi. To zaczęła im się marzyć samorządność, a w końcu niepodległość, ale też mówiliśmy o Indiach, to jest kwestia wojny siedmioletniej w czasie, której Francuzi tracą Indie, nie pojawiają się, ale dominacje w Indiach zdobywają Brytyjczycy i Brytyjczycy zaczynają w Indiach stopniowo podporządkować sobie kolejne terytoria, a nie tylko panować nad Indiami. Na podstawie traktatu handlowych wojskowych, tworząc taką sieć wpływów. To zostaje w pierwszej na przełomie pierwszej długie ćwierci dziewiętnastego wieku usankcjonowane prawnie, kiedy te terytoria zależne w Indiach stanowiące wcześniej strefę wpływów Kompanii wschodno indyjskiej zostają po prostu u państwowione zostają włączone do.
Mają.
Zakresu władzy Korony brytyjskiej?
I od tego czasu mamy do czynienia z tym przełomem. Także Francuzi od lat trzydziestych dziewiętnastego wieku zaczynają tworzyć terytorialne imperium.
W Afryce i teraz.
Francuzi to na początku jest idzie powoli, to znaczy szybko podporządkowują sobie algierie, ale w gruncie rzeczy.
Która będzie traktowana jak taka Zamorska część państwa francuskiego.
Ładnie, tak znaczy to jest po prostu położony na drugim brzegu morza Śródziemnego.
Kawałek Francji państwa franancji po prostu Francji, bo.
We Francji istnieje coś takiego, jak departamenty zamorskie po prostu i warto przypomnieć Guja na francuska leżąca w Ameryce Południowej jest częścią Unii Europejskiej, ponieważ jest po prostu częścią Republiki francuskiej. To było zresztą w czasie, kiedy wielka Brytania wchodziła do Unii Europejskiej w siedemdziesiątym czwartym roku.
Straszliwa przepraszam, do Europejskiej wspólnoty, gospodarczej Unia Europejska jeszcze wtedy nie istniała straszliwą zadrą dla Australijczyków, a zwłaszcza Nowozelandczyków, dla których w konsekwencji wejścia do EWG. Wielka Brytania musiała wprowadzić.
Wizy.
I zawrzeć nowe umowy handlowe, które stawiały ich w gorszej sytuacji. To było, zwłaszcza dla Nowozelandczyków, którzy byli czas często się mówi, że ktoś jest bardziej katolicki od papieża Nowozelandczycy do lat siedemdziesiątych byli bardziej brytyjscy od Anglików. Oni tego nigdy Anglikom nie wybaczyli, a poza tym powoływali się np. owej Gujany francki, proszę bardzo, Francuzi mogą mieć gujane francuską i oni sobie mogą swobodnie podróżować i mieć wolny handel, a my nie.
Otóż to.
Imperium terytorialne francuskie w Afryce tak naprawdę zaczęło powstawać od przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych Francja zdobyła sobie pół Afryki i począwszy od lat czterdziestych i pięćdziesiątych. To imperium się całkowicie rozpadło, to znaczy wszystkie terytoria uzyskały niepodległość jako osobne państwa, czyli.
Istniało.
Jedno z 2 najpotężniejszych imperiów kolonialnych około 60 lat imperium brytyjskie 100 120 lat.
Imperium, które.
Obejmowało 1/5 lądów na ziemi, a jeśli liczyć morza łączące te ziemie, no to 1/4 globu było takie powiedzenie, ono było od samego początku traktowane jako puzatem pół serio o angielskim rozbitku, który po katastrofie okrętowej znajduje się na trafie zanurza palec w wodzie smakuje. Mówi o woda słona.
Jestem uratowany terytorium brytyjskie?
A od, kiedy pan datuje imperium amerykańskie.
Budowa tego imperium zaczęła się. W sposób bardzo świadomy od lat międzywojennych stany Zjednoczone, oczywiście nie spełniają wszystkich kryteriów imperium, to znaczy no oczywiście na.
Pewno porządkują przestrzeń geopolityczną.
Na pewno Anglosasi podporządkowali sobie zenną ludność amerykańską?
Czy jak wciąż jeszcze się mówi indiańską, choć coraz więcej jest wobec tego oporów.
Ale to.
Trudno uznać za objawy mentalności imperialnych. Powiedziałbym, że jeszcze w czasach prezydenta treodor reuselta, kiedy stany Zjednoczone prowadziły wojnę z Hiszpanią?
I odbierały Hiszpanii kolonie położone na pograniczu oceanu indyjskiego i Pacyfiku, np. Filipiny. To już mamy do czynienia z pewnym przejawem budowania strefy wpływów poza uważanym przez amerykańskich Anglosasów za rdzenne terytorium Stanów zjednoczonych w podobny sposób też od czasów re to czasów re to reta zaczynają stany Zjednoczone traktować Amerykę południową jako zastrzeżoną dla siebie strefę wpływów. I teraz jeśli powiedziałem, że budowa imperium amerykańskiego w bardzo świadomy sposób zaczyna się od lat międzywojennych. To mam na myśli bardzo celową dość makiaryliczną politykę mającą nas na celu nie wiem, czy przez wszystkich jej wykonawców ten cel był uświadamiany, ale przez niektórych z całą pewnością bardzo.
Likwidację imperium brytyjskiego?
Likwidację brytyjskiej dominacji handlowej i politycznej na obejmującej niemal cały glop należy pamiętać o tym, że jeśli wielka Brytania.
Pod koniec lat trzydziestych nie była w stanie?
Przystąpić do efektywnej wojny Hitlerem. To nie tylko, dlatego, że Brytyjczycy ponieśli nieprawdopodobne straty.
Ludzkie i psychologii.
Psychologiczna społeczne w wielkiej wojnie w pierwszej wojnie światowej, podobnie jak Francuzi, podobnie jak Francuzi, tak, ale również, dlatego że.
Wielka Brytania zadłużona ekonomicznie?
U Stanów zjednoczonych w czasie pierwszej wojny światowej.
Była zmuszona w latach dwudziestych i trzydziestych zawierać kolejne traktaty ze Stanami Zjednoczonymi, które w zamian za kolejne pożyczki bądź ich umorzenia wymusiły na Wielkiej Brytanii?
Niemal całkowite rozbrojenie.
Cel został osiągnięte po drugiej wojnie światowej, kiedy trzeba było poddać Wielkiej Brytanii kruplówkę, bo inaczej był upadła.
Dokładnie tak. No oczywiście w czasie ii wojny światowej wielka Brytania jeszcze bardziej rozbroiła się przepraszam jeszcze bardziej się zadłużyła w AM. To.
Rozbrajając się na koszt Amerykanów.
Dokładnie tak, co jeszcze zrozumiało trzeba zawsze pamiętać, jak mówimy o szklance do połowy pełnej i do połowy pustej to trzeba pamiętać zawsze o obu połówkach.
Wielka Brytania zadłużała się dozbrajając się dzięki przemysłowi amerykaemu, a gospodarka amerykańska rosła dzięki owej wojennej produkcji na potrzeby najpierw Wielkiej Brytanii potem Rosji sowieckiej potem także swojej własnej oczywiście prawda, ale to, że wielka Brytania nie była gotowa do wojny wynikało m.in. stąd, że jednym z podstawowych do były oczywiście inicjatywy tzw pokojowe. Tak to znaczy rozbrajamy się, bo nie chcemy powtórzenia kolejnej wojny.
O ruch pacyfistyczny.
Francja była tu bardziej oporna, choć też była zadłużona w Ameryce, ale utrzymała silną armię, co no inna sprawa, że duch bojowy tej armii staruszków generałów całkowicie upadł. Natomiast jeśli chodzi o wielką Brytanię, to rzeczywiście Brytyjczycy się należy pamiętać, że w Wielkiej Brytanii nie było obowiązkowej służby wojskowej, co czyniło. Ona została wprowadzona tylko na chwilę w czasie pierwszej wojny światowej, co czyniło z Wielkiej Brytanii wyjątek w Europie, ale drugim czynnikiem była także likwidacja floty brytyjskiej, co spowodowało, która wcześniej penetrowała oceany całego świata, co sprawiło, że imperium brytyjskie stało się po prostu kolosem na linianych nogach, dlatego że przy znaczącej redukcji brytyjskiej floty po prostu metropolia nie była w stanie utrzymywać skutecznej kontroli nad koloniami. Oczywiście należy dodać też, Fakt, że mieszkańcy Indii.
Australii, no Australijczycy i Nowozelandczycy pozostawali wierni, ale mieszkańcy inni czy mieszkańcy kolonii afrykańskich byli masowo powoływani.
Do służby wojskowej w czasie pierwszej wojny światowej nie na zasadzie obowiązku tylko na zasadzie.
Układów dogadywania się składania obietnic.
Co w zamian?
Za co w zamian pomoc większa? Samodzielność po wygranej wojnie?
I to w nich pozostało, a potem osłabione, gospodarczo, choć trzeba powiedzieć, trzeba dodać, że to właśnie po pierwszej wojnie światowej imperium brytyjskie osiąga swój największy, największy zakres terytorialny. No po przejęciu części kolonii niemieckich.
Wróćmy jeszcze do Polski. Panie profesorze, bo powiedzieliśmy o tym imperium Piastów, a pierwsza Rzeczpospolita Korona i Litwa.
Jest takie powiedzenie niektórych historyków, że Rzeczpospolita.
Była imperium, którego nie było.
Proszę to wyjaśnić.
Ja się nie do.
Końca z tym.
Stwierdzeniem zgadzam, ale rozumiem je w ten sposób.
Że było to ogromne państwo, w którym rzeczywiście dominował 1 etnos?
Jeśli nie.
W sensie narodowościowym, bo jednak elity litewskie mają ogromne znaczenie polityczne i w Polsce 16.
I w Unii.
Jagiellońskiej polsko litewskiej, zanim jeszcze doszło do Unii lubelskiej, powstania 1 państwa, choć dualnego i potem w czasie istnienia rzeczpopolitej obojga narodów, ale trzeba dodać, że są one całkowicie spopolonizowane kulturowo.
I teraz, rozumiem to stwierdzenie w taki sposób, że było to państwo po prostu nie wydolne politycznie i że w związku z tym ani nie było w stanie narzucać swoich wartości prawnych, a ogólnie rzecz biorąc aksjologicznych i kulturowych, ani w gruncie rzeczy własnym znacznej części własnej ludności, ani też krajom sąsiednim, ale to jest nieprawda.
Bez wątpienia Polska wchodzi w okres imperialny swojej historii od czasów panowania Jagiełły, to znaczy związek Polski i bitwy początkowo 2 państw rządzonych przez strecznych braci, potem już zwykle pod rządami 1 monarchy, choć były kilkuletnie wyjątki. To jest ogromne państwo, które.
Rozszerza swoje wpływy polityczne należy pamiętać o tym, że przecież w drugiej połowie piętnastego wieku Jagiellonowie obejmują. Co prawda na krótki okres strony czeski i węgieskiej.
Ale mamy do czynienia bez wątpienia z czymś takim, co można trwać imperium Jagiellonów, po prostu nie jest to imperium polskie, czy nawet polsko litewskie, ale.
Tylko dynastyczne?
Tak, dokładnie tak i jest to państwo, które jednak podporządkowuje sobie przestrzeń geopolityczną wokół siebie, to znaczy no już choćby sięgnięcie potony czeskiej węgierskiej jest tego dowodem, ale także Mołdawia, która pozostaje w strefie polskich wpływów politycznych i kulturowych, także Księstwa ruskie, które zachowują niezależność, dopóki nie podbije ich Moskwa. Także w pewnym momencie jednak podporządkowany politycznie zakon krzyżacki i państwo zakonu krzyżackiego czy później jeszcze przez jakiś czas państwo ochenconernów w Prusach, jeśli chodzi o wpływy, jeśli chodzi np. o wpływy w Mołdawii, to należy pamiętać, że jeszcze na przełomie wieku szesnastego i siedemnastego Hetman Jan zamojski wyprawwiał się na Mołdawię, żeby tam osadzić na tronie mołdawskim przyjaznego Rzeczypospolitej gospodara. Cóż to jest jak nie polityka imperialna, a teraz jeszcze dodajmy, że w ostatniej wierci siedemnastego wieku w Moskwie najmodniejszym strojem i powszechnie używanym przez elitę językiem był język i strój Polski, siostra Piotra pierwszego, która sprawowała w jego imieniu władzy, i którą on ostatecznie obalił, bo inaczej pewnie by nigdy tej rzeczywistej władzy nie osiągnął nosiła się na co dzień po polsku mówiła po polsku i czytała po.
Polsku.
W okresie, kiedy Rzeczpospolita w drugiej połowie siedemnastego wieku była już rzeczywiście państwem słabym, politycznie gospodarczo wyniszczonym, choć wciąż jeszcze jakoś tam liczącym się graczem politycznym. Mamy do czynienia z 2 z takimi 2 przejawami tego, jak nasi późniejsi arcywrogowie, a może nawet niektórzy z nich niekoniecznie późniejsi o Rzeczpospolitej myśleli. Otóż całe Aleksy michajowicz, założyciel dynastii Romanów nałożył śmierci zakazał swojemu przepraszam, zacacą Michał Romanów, założyciel dynastii oannowów nałożył śmierci swojemu synowi, późniejszemu caowi aleksandremmu michajłowiczowi pod groźbą klątwy ojcowskiej, zakazał wszczynania jakiejkolwiek wojny z Rzeczpospolitą, bo to zniszczy Moskwę. No Aleks michajowicz tego nie posłuchał i dzięki temu podbił Smoleński i wschodnią Ukrainę.
Wielki elektor.
Ojciec pierwszego króla Prus Fryderyka pierwszego z kolei w swoim politycznym wielkim testamencie to nie jest testament pisany na łożu śmierci, ale takie nauki polityczne dla swojego przyszłego następcy wielki rektor, któremu udało się zerwać więzi wasalną wobec Rzeczpospolitej również zakazał Fryderykowi. Jeszcze trzeciemu wówczas jakiegokolwiek konfliktu Rzeczpospolitą. Pisząc, że Rzeczpospolita jest w tej chwili słaba, ale odbuduje się. I jeśli Fryderyk będzie szukał z nią konfliktu do Rzeczpospolita plusy zgniecie.
Słuchają państwo Radia to gefem pierwszego Radia informacyjnego moim państwa gościem jest prof. Jerzy Pysiak, powoli zbliżamy się do końca naszej rozmowy, zostały 4 minuty. Panie profesorze, i tyle panu daje, żeby pan opowiedział nam na koniec o swoim ulubionym imperium?
W moim ulubionym imperium jest imperium franków, to znaczy imperium karlińskie. A dlaczego jest moim ulubionym, dlatego że jest dziedzictwem cesarstwa rzymskiego, a my wszyscy oprócz tego, że wywodzimy się z cywilizacji chrześcijańskiej, dzięki Rzymowi skądinąd.
Czy.
Judeo chrześcijańskiej antycznej Słowiańskiej Republikańskiej. Oświeceniowej. Wszyscy jesteśmy Rzymianami.
I to imperium karolińskie przekazało średniowiecznej, a później nowożytnej Europie idee rzymskości.
Czyli.
Czyli obywatelskości?
To, o czym pani słusznie zauważyła imperium rzymskie, nie wszystkim swoim poddanym, nadało status obywatela, ale bardzo wielu i to z Rzymu i z rzymskich instytucji samorządowych wywozi się tradycja, która przetrwała w Europie średniowiecznej, która stworzyła Europę Europę jako kulturę i cywilizację.
Wolnego autonomicznego obywatela i wolnych autonomicznych od władzy od dyktatorskiej władzy państwa i instytucji takich jak samorządy samorządy miejskie uniwersytety samorządy zawodowe? Warto, przy tym dodać, że cesarstwo rzymskie formalnie istniało do roku 1800 szóstego, kiedy zostało zlikwidowane przez Napoleona, dlatego że po karollingach tę pałeczkę czy też berło cesarzy rzymskich przejęli królowie niemieccy. No i powstał taki twór, który został nazwany najpierw świętym cesarstwem rzymskim, potem świętym cesarstwem rzymskim narodu niemieckiego, z którego kpił sobie w osiemnastym wieku Wolter, mówiąc, że nie jest ani święte, ani rzymskie, ani nie jest imperium, bo rzeczywiście imperium faktycznie wg tego wszystkiego, o czym mówiliśmy nie było, ale to jest właśnie ta rzymskość.
Ci willitas państwo.
Praworządne, które zawdzięczamy Rzymowi, nawet jeśli w tym Rzymie dochodziło do straszliwych nadużyć, i które zostało nam przekazane przez imperium.
Karoliński.
Prof. Jerzy bysiak, historyk Uniwersytet warszawski, panie profesorze, bardzo dziękuję za rozmowę.
Dziękuję, pani redaktor, dziękuję państwu.
Ja państwu bardzo dziękuję za wspólnie spędzony czas za wspólnie spędzony niedzielny wieczór program wydawała Małgorzata wóczyńska rozmawiała Karolina Lewicka, dobrego wieczoru spokojnej nocy i do usłyszenia. Zwiń «

Dlaczego wielkie imperia upadają?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: SPRAWY RÓŻNE

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 21:00

Najnowsze Podcasty

Zetki na rynku pracy

Wyboje Trzeciej Drogi

Test: Cupra - Formentor oraz Leon

Populizm

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL