Czy światem rządzi chaos? Rozmowa z dr. hab. Janem Chwedeńczukiem

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

silnie teraz myślę przez te kilka sekund nad tym w jaki sposób inteligentnie nawiązać do nowo dobrego seksu jakoś tak filozoficznie rzecz dobry seks, ale niestety nic nie wymyślił aha no cóż trudno dzień dobry Tomasz Stawiszyński zaczynamy godzina filozofów to może od anegdoty rozpoczniemy dziś nowości nie od anegdoty, a od przytoczenia pewnej sceny, którą część z państwa niewykluczone, że zna scena pochodzi z filmu Antychryst w reżyserii Larsa von Triera zresztą Rozwiń » bardzo dobrego filmu eksplodującego mówiąc najogólniej relacje pomiędzy kulturą naturą o tak bym zdefiniował temat tego filmu jest tam Otóż taka scena ziem ne, w której Willem Dafoe i grający 1 z głównych ról przemieszcza się Polesie po takich jakichś krzakach no i napotyka na Lisa Lisa nieżywego poranionego zresztą dość okrutnie i wegan wyglądającego nona nieżywego już od pewnego czasu mówiąc delikatnie, kiedy nachyla się nad tymi martwym ciałem Lisa Lis wszakże nagle ożywa patrzy na niego przenikliwym i oczami i mówi Cleo z Reims, czyli chaos króluje powinienem to w koszcie pożyczek aż tak XEOS Brunei in z, bo to jest straszna wiadomość chaos króluje, czyli króluje jakiś pierwotny nie nieporządek jakaś ciemność tam, gdzie chcielibyśmy dostrzegać światło brak struktury tam, gdzie struktury chcielibyśmy rozpaczliwie widzieć no i w ogóle coś takiego co jest odwrotnością czy przeciwieństwem wszystkiego co uporządkowane przewidywalne znajome jakoś się bezpieczne Otóż rzeczywistość mówi Lis wcale taka nie jest jak się nam wydaje ne jest w swej istocie chaotyczna właśnie chaosem jest rzeczywistość, w której żyjemy i niech was nie zwiodą te wszystkie różne iluzje i inne opowieści o tym, że jakiś porządek jakaś opatrzność jakiś Logos innymi słowy w tym świecie tkwi w no i o tym, będziemy dzisiaj rozmawiali z dr. hab. Janem Chwedeńczukiem z Instytutu fizyki teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego dzień dobry dzień dobry chaos króluje no w notach w wyznaczonym pod kosz, gdzie spotkaliśmy się po to, wykazać, a skądinąd były temu spotkaniu towarzyszy pewna zabawna pomyłka na dobrą sprawę w rodzaju być może freudowskiej pomyłki nawet Otóż, kiedy ustalaliśmy na temat dzisiejszego spotkania ci przysłać SMS -a do mnie komunikujemy się w ten sposób nie ma co ukrywać zrób to Kamilka aut złamie sobie z SMS-em no i w tym, że smuci się napisałeś, formułując dokładniej w temat z tej naszej dzisiejszej rozmowę o tym, że po mówimy o chaosie GI metrologii kwantowej, a ja zaś się w odruchu właśnie jakiegoś czasu Landowskiego być może zaćmienia zamiast meteorologia przeczytałem meteorologia skądinąd na swoje usprawiedliwienie powiem, że kwestie związane z teorią chaosu ze zjawiskami chaotycznym i właśnie są istotnymi kwestiami jest przewidywanie pogody, więc to nie było także cały ten jest niezasadne to moje skojarzenie, aczkolwiek kwantowa meteorologia to wydaje się należeć do pisania jak w szacownej dziedziny takiego zbioru zagadnień jak psychologia kwantowa i które określamy ogólnym takie mam określenie kwantowe mambo jumbo w problemach ludziom, bo bardzo ładne i w Timesie, że kwantowa meteorologia jest to dość długo pozostanie w tym po zbiorze znałem być może ja nie wiem może skorzystać z 1 z popularnych wyszukiwarek internetowych, ale być może będę mógł mu uważać się za twórcę Meteorologii kwantowej no ale wtedy kupisz w mam pociąg listownie czy i w może rzeczywiście no cóż, ale powiedzmy wracając do kina nieoczywista jeszcze do jego odważnej tezy o tym, że struktura rzeczywistości jest strukturą chaotyczną, czyli właściwie jest anty strukturą tak przynajmniej widz chaos rozumie w duchu starożytnych Greków można powiedzieć no bo to właśnie ostatecznie z kultury greckiej to pojęcie się wywodzi i różne swoje reprezentacje w obrębie tej kultury mu np. dogoni Hezjoda posiada on i tam jest rozumiane jako właśnie coś takiego jako rodzaj pierwotnej próżni pustki czegoś pozbawionego jakichkolwiek pozbawionego jakiejkolwiek struktury, z której do rzeczywistości tej nie ustrój, który zwanej właśnie tej płynnej tej pozbawionej jakichkolwiek punktów oparcia stabilności wyłania się świat, który znamy wyłania się n p . z nieba i dziś niebo ziemia i t d . i t d. no no dobrze przeżył ale, toteż istnienie to ja przepraszam dachy w Tychach, ale też jest to pojęcie, które jest używane w matematyce fizyce, ale bardzo poważne pojęcie jak rozumiem nie, odnosząc się do tego co miał namyśli inis i do tego co miał namyśli herezja w swojej te mogą oni tylko oznaczające coś innego znała też mający, jaki związek metaforyczny pop no właśnie no właśnie, bo nikt z takim potocznym rozumieniu słowo chaos no to jest ukryta to domyślnie ten brak struktury tak czy brak jakiś Niewiem widoczna jej Niewiem do deterministycznych i nie ma to powiedzieć nam tych linii na trajektorii takiej dominującej tymczasem tak jak ja rozumiem chaos i tak będę tutaj będziemy go używać do metrologii kwantowej to nie mylić z meteorologią świąt nie mylić akces to co dzieje się za oknami nastraja tak mocno w tym kierunek ideologiczny meteorologicznym tak Otóż chaos rozumiem jako toczy się też jakoś łączy potoczne rozumienie jako niezwykłą podatność na zaburzenia i to to jest jakoś w jakim sensie w dość łączy tak masowo obraża nasz układ trzydniowym jakiś wszechświat, którym przy, którym chciałbyś obserwować, jaki w zależności od tymczasem najdrobniejszy Motyl taki, który skrzydłami gdzieś tam machnie w dłuższej perspektywie prowadzi do nie spojrzy z dowolnie dużych konsekwencji to słynny efekt motyla tak jest my to to już jest jakby tak jak to dosyć teraz zdefiniujemy bliższe takim matematycznej definicji mianowicie jest to właśnie wrażliwość na nos zmianę warunków na początku jakiegoś mięśniaki można wyobrazić chaotyczną 8 właśnie meteorologiczną dlatego się to słusznie skojarzyła Otóż to, że nie umiemy przewidzieć prognozy precyzyjnie na długo NATO wynika po Polsce wraz z ogromnej złożoności układu oraz tego żony jest właśnie, że najdrobniejsze jego zaburzenia, bo nasza niewiedza o początkowym stanie w temperaturze zresztą mnie w wiatrach i t d . w tak złożonym układzie może się komplikować już dowolnie dowolnie mocno skończonym czasie przemysłowy to co wydaje się, że ty wiesz, że na początku jest taki tak, jeżeli w najdrobniejszym stopniu się mylisz to ten błąd, który wydaje powinien jeść drobny błąd powinien dawać drobny błąd przewidywania, a tak nie jest drobny błąd niewiedzy początkowej daje dowolnie duży błąd po tygodniu już poziomem tutaj idąc jeszcze w ślady tej ogólnej tezy metafizycznej teza o rzeczywistości wygłaszanych przez Willisa w filmie Antychryst powiedział może tutaj następuje pełen paraleli z tamtych punktu widzenia, ponieważ rzeczywiście w życiu tzw. też tak jest, że mały drobny błąd może doprowadzić do konsekwencji katastrofa taka bowiem mówiąca fizycznie żyjemy w tak złożonym układzie w systemie, że nie sposób przewidzieć konsekwencji drobnych błędów na z czego wynika to właściwość tych układów właśnie zły i złożoność złożono zaradności także złożoność, aczkolwiek nie zawsze i to co to co dzisiaj będę argumentował to to będę mówił o powstawaniu hałasu w układzie, który pozornie nie jest tak złożone i być MO polskim państwie rozmawia z wpisów w ba, ale za zobaczą przy liczeniu głosów w stanach ponowna Ano właśnie, gdzie masz wystarczy, że masz wdawał się ściśle determinizm stycznia układ kartek z dziurkami tam uczniem jak wygląda to głosowanie trwa też terminie styczna w sensie, że może się ułożyć na kartki i ponumerować algorytmiczny możesz zaliczyć jak i przyczyna skutek są łatwo identyfikowalne ta w układzie po prostu mojej, ale to mimo to przez to, że to jest tak złożone układ to jakoś, o którym nastręcza trudności nawet tak prosto czynność, więc co dopiero jest złożony układ fizyczna też bilionów cząstek ze sobą się zdarzające się tak dalej ten błąd, ale to jest tak, żebyśmy to dobrze zrozumieli uchwycili co powiedziała, że mamy tutaj do czynienia z tak ogromną liczbą tych relacji przyczynowo-skutkowych jeszcze nie dysponujemy dziś przyrządem, który była w stanie w sposób adekwatny je wszystkie ująć tak czy to jest także właściwie na dobrą sprawę NATO mamy ten układ mamy te wszystkie urządzenia pomiarowe 3 takie, które nam pozwalają zobaczyć co w tym układzie się dzieje, ale tam działa jeszcze jakaś tajemnicza nie my nie jedyny czynnik, który powoduje, że test nieprzewidywalni niania niania czy tez i ją wiata słuchało się tzw. deterministyczne, czyli innymi słowy teoretycznie mógł być z mocy technicznie napisać równania, które ci przewidują przyszłość równania Newtona czy cokolwiek już toczyć pozwala w czasie propagować ten układ Allen i rzeczy niby to jest połączone ściśle determinizm stycznia ze zbiorem praw, niemniej drobna gdzieś tam niedoskonałość i braki twojej wiedzy mogą mieć gigantyczne kontrakty, a właściwie w tym ujęciu słowo chaos odzwierciedla bardziej stan naszej wiedzy aniżeli sam ten układ łączy się zostaną naszych gazetach to to jest jednak troszeczkę coś innego ważne niż to co Lis miał na myszach do woli mówił jakiś pierwotnym Bach jakoś fundamentalnie fundamentalnym nieporządku tkwiącym w świecie, a teraz informacje będą Jan Chwedeńczuk cały czas raz jeszcze dzień dobry dobry no to wszystko w tym uczestniczymy, czyli audycja radiowa studio radiowe tutaj ileś osób siedzi czyta serwis jest jakiś porządek to nie jest układ na tyle skomplikowane, żebyśmy go nazwali chaotycznym chyba prawda no ostatecznie wszystko jest przewidywalne informacje było o tej porze, których miały być potem wróciliśmy na antenę jesteśmy rozmawiamy może oczywiście mógłbym zrobić coś znaleźliśmy kopnął w twarz toros to o nim szybko byśmy wyszli z tego stabilnego do tak, ale dla mnie to jest pozorny, bo to zwierzę bardzo trudno się kontrolujemy ale dlaczego miałbym to zrobić no nie wiem no tak, że nagle chaotycznych Chabros z mózgu, by ci powiedział, że jest w rozumie w związku z tym w de facto jesteśmy bardzo złożonymi obiektami nie wyobrażam, bo jak już po prostu zszokowała mnie ta wizja mówiąc sukces we no, dobrze więc teraz jak co naprawdę nigdy tego czy nie zrobię przysięgam w studiu na pewno nie możecie czuć całkowicie bezpieczne ale teraz sądzę, że mam zaufać i deterministyczne mu prawu, które mówi, że z tego, że ty to deklaruje to wynika, że tego nie zrobisz no i na tym to odbiera się zaufaniem nosa, który zmarł w drogę, a w błoto znowu jesteśmy w układzie nie chaotycznie w takim razie przez moment pojawił się wątek chaosu właśnie w postać tej mojej nogi, która wdraża się w głowę dr w Cedyni członka, ale to była tylko fantazja na to jakaś taka Wanda zna germanista dla Marcina źle to co rządząca tak jest to co chciałbym przedstawić to za argumentowali, że hossa może być bardzo korzystna w pięćsetce, a pod dachem swój przychód z innych wsi trochę rozbroiła wróćmy do wsi co powiedzieć, że chaos może być bardzo użyteczne i to to jest jakby zdaniem WIOŚ formułuje taką tezę hal użyteczny do wykonywania precyzyjnych pomiarów co jest bardzo dziwna, bo znika kontradyktoryjność ładny i dokładne no i jakoś to spróbuje za argumentował, ale zacząłbym o to, żeby to przedstawić to zaś otrzyma od prostego zadania wobec żony, jakby w trakcie naszej smsowej komunikacji przed spotkaniem badacze pisze z prośbą, żeby się zmierzył jak długi ma stół w domu robię to jakby uszło, jakby się do tego zabrać coś pomyślałbym o generalnie to jest trochę dziwna prośba, ale wiadomo Janek trochę szalony naukowiec chce, żebym zmierzył stół nie ma problemu zmierza widziałbym miarkę i zaczął mierzyć no dobra i załóżmy, że przychodzi z wynikiem dnia metraż 40 tak to teraz, z jaką precyzją to jest wykonany pomiar no chyba z precyzją całkiem z Arką no bo ostatecznie taka miarka kupiona w dobrym sklepie zakładam, że mierzy adekwatnie Malec nowość, ale to co do kwoty na noże ten stół naprawdę mamy w 40 ale, ale MED 43 m 40 ,5 mm no nie wierzyli metr 40 równo na miarę co wychodzi na to metr 40 lat, bo to miarka jest ostatecznie punktem odniesienia prawda Ania gdzieś jest taki wzorzec odległości pytania zawarte w serwer wzorzec metra to trochę inaczej się z jednostką długości pysznie, ale pytanie czy twój stół wyobraź sobie, że jak dziś robią remont przygotowuje jakiś wnętrza, gdzie chcemy wstawić twój stół i on musi mieć metr 40 no wiem że, gdybyś ty przygotowywał to wnętrze to byłoby to bardzo precyzyjnie wszystko obliczono przygotowane i gdyby mój stół miał metr 40 ,5 mm to już, by się nie zakwalifikował do tego przez ciebie no nie zaprojektowano go teraz są tanie ile jakaś długość czworga 143 ma 401 mm musiałby mieć to mieć jakiś przyrząd pomiarowy, żeby to sprawdzić dodatkowo należy WWF wyobraź sobie, że masz jakiś laserowy miernik tort, który deklaruje jak laserowy to na pewno jest Super dokładna, ale ile dokładnym, bo pytanie czy ma 43 m 41 bilion nowa centymetra no właśnie no właśnie, ale to, skąd ja mam powiedzieć ja mogę mieć tylko jakiś mierniki na podstawie tych mierników Nowak notuje etatowi porównać np. różne pomiary przy użyciu różnych Miłosz, które są mniej lub bardziej czułe i na tych, którzy Polak, choć jest następująca bardzo, bo skończę bardzo, że już słowo czuła, bo to jest kluczowe pojęcie o tym czy czułością, bo podatność mówimy, czyli tak jak jak bardzo podatny ten twój miernik wieś na oddziaływanie została mówiąc tak fizycznie, bo to cały proces tego pomiaru tak w ogóle brzmi romantycznie, że czułość oddziaływanie na alei posłać co to jest pomiar to znaczy zmierzyć długość 100 to de facto to znaczy przy w fizyczne transfery informacji ze stołu do kliniki rozumiesz w jaki sposób stół oddziałuje fizycznie, bo to przekłada się z kliniką i zaznaczą na niej długość na roboty palce znaczna jest to proces fizycznego oddziaływania no i teraz tyle bardzo, jakby przesiadł się wraz z osobna powiedziałeś, skąd ja mam wiedzieć jestem, skąd ja mam wiedzieć jak to jest dokładna Otóż to co chcą powiedzieć to, że istnieje pewne fundamentalne ograniczenia na precyzję i dobrze i innymi słowy, jakkolwiek dokładnie byś wykonał instrument pomiarowy to on zawsze będzie obarczony pewną nie precyzuje niedokładnością i ten stopień dokładności jest prawem fizyki wynika z praw fizyki bo, ale i to jest kluczowe to nie wykluczą nie dokładność względem tego wzorca metra tak nie to to znaczy źle mienia w ogóle, a czynienie z Leną wzorca metra, bo też zdefiniowane za pomocą linijki w ogóle jest fundamentalna pewna takie pływanie od macierzy od pomiaru do pomiaru twój wynik może się różnić plus minus błąd jakiś czynnik nie mam pomiaru, który był nie masz no właśnie teraz i teraz może to definicja adekwatności jest zła, ale co ja też 3 z nich taka no to jak to jest coś takiego, czego nigdy się nie da osiągnąć no ale da się z, a da się o sympatycznej mówiąc językiem matematycznym uda się zdążyć oddać się zwiększać bliskość do tego ideału, a to teraz tak prawa to co chcę powiedzieć, że prawa fizyki klasycznej zadają mówią, że ten błąd nie może być mniejszy niż ilość zaś mechanika kwantowa i dlatego w tytule naszej rozmowy z meteorologią kwantowa mechanika kwantowa pozwala przekroczyć tę klasyczną granice pomiaru, żeby to zrozumieć to trzeba właśnie wrócił do tego czym jest pomiar pomiar jest w gruncie rzeczy procesem oddziaływania linii Kijów zostałem przecież wiesz termometru z gazem, bo jak mówisz oddziaływanie to się to może kojarzyć z tym, że tutaj właśnie zachodzi jakaś taka interakcja i to oba układy się jako, zmieniając lider PJN tak jest jest klinika to się zmienia no może liczyć na nic to słabo zrozumieć, ale fakt, iż zmieniono, bo muszą wyciągnąć zaznaczyć, iż palce mona się zmienia, bo ona potem może wrócić z wniesie o nie widzi żadnego śladu no ale jak termometr przykłada do do gazu no to NATO urośnie słupek tak nas kręci no to jest to się z bardzo dobry przykład tego jak czy pomiar de facto jest wynikiem oddziaływania wieś cząstek gazu trzeciego kończycie czy z tym termometrem to jest naprawdę fizyczne oddziaływanie znamy znamy ZOZ ciekawe, skąd się w ogóle wzięło, że tutaj ten słupek rtęci coś mierzymy składamy pod pachę n p . ten może moment tamten słupek jakoś się o tak porusza się ta rtęć to ma coś mówić o nas w nogach no właśnie, czyli innymi słowy Zobacz, bo to jest to to co czeka wciąż to jest w opisywaniu całego Tomasza Stawiszyńskiego 1 parametrem no właśnie temperaturą czuje się tutaj opisany sposób na zdecydowanie niewystarczające tak nie znoszą stres typowała efektywna tory w nocy no tak, bo rozumie, że zamiast ją dogłębnie wchodzić i powiedzieć, że twoja pociecha ma 382 stopnia, dlatego że w komórkach gdzieś tam jest taki stan zapalny nie wiem nie znoszę aż tak i tak już fantazjuje to zamiast tego to podaż jedno liczba w życie 8 , 5 i z tego w tym urażony z tego efektywnego opisów wnioskuję, iż z powodu jakichś głębokich z zależnością wracając do MON FOT MON może może to moment właśnie Otóż jest tutaj przypomina się znane powiedzenie pewnego polskiego polityka, że jak się nie chce odzieżą tylko właściwie użył tego, bo to jest przysłowie znane, że jak się nie chce mieć gorączki to trzeba zbić termometr i tyle tak jest no to my tak nie my jednak uczciwie naziemna czyli w jakim sensie przyjmujemy realistyczny punkt ważenia, że jednak nie jest to tylko konwencja wszystko i rzeczywistość to nie jest tylko taki konstrukt wyłącznie tylko coś za tym stoi jakaś obiektywność można powiedzieć, bo w zasadzie ten Polic Polski polityk wyraził taką myśl z gruntu postmodernistyczną rzekł nie nie zmierza to Niewiem za nocleg w Poniatowej zakładamy, że jednak jak zaczniemy w ten sposób od tego zaczniemy to to to nie ruszymy na dno Otóż najbardziej subtelne może być wniosek na końcu nianią na początku tak i to tak takiej formule ezoterycznej raczej, że to talent dobrze każdorazowo w każdym razie ten termometr okazuje się, że prawa fizyki mówią, że boi nie precyzja tego Tobiasz, jakby brak precyzji błąd pomiarowy tego termometru wiąże się z liczbą cząstek, w którym z, których się skład na PIT to teraz można zrozumieć albowiem, jeżeli proces pomiaru jest procesem transferu informacji z układu do miernika no to można, by zrozumieć, że im więcej jest jakby z kim, więc większej liczby czujników ten mierniczy składa cząstek fizycznych i więcej tam jest więcej informacji może zdeponować u Boga ojczyznę to logiczna i to czy innymi słowy powinno być tak, że im więcej mam cząstek tym mniejszy jest błąd tak, bo ktoś powinno mówimy tak potoczy się skalować odwrotne to znaczy im więcej cząstek tym mniejszy błąd i rzeczywiście klasyczna teoria pomiaru przewiduje takie skalowanie to tuż to fundamentalne ograniczenie to nazywamy granicą szumu śrutowania to bardzo brzmi pierwotny jest teraz proszą o granice szumu śrutowania z lutowego tak to się z USA duet szumiało, a ty słyszysz szum śrutu w każdym razie to jest to również brane są fundamentalne ograniczenie ich usunięcie się rutyna ich przepraszam widzę, że jedno, bo nie rozmawia reklamował się on pewien rozumiem, że jest chaotyczny ta rozmowa też powinna rodzić jak sądzę każda zgoda, że tak nazywa treści to jest tak związane z takimi zjawiskami w czymś pierwotnym trudno było definiowane jakiś tam przewodnikach ja dokładnie będą ci, aby na Wikipedii zobaczyć w dół, czyli innymi słowy każdy instrument pomiarowy ma pewno nie prezydent rozumiesz nieokreśloność wyników plus minus to to wartość fundamentalną oczywiście linijka ja krzyczy, by tam na początku pomiar długości stołu to linijka ma o wiele większy błąd niższy niż te fundamentalne ograniczenia, albowiem chociażby to żegnani są podziałki zaznaczone lakierem pies, który jak maszyna to na drukowała no to ich grubość kreski wieszczy kresek na podział co powinno to pewnie tam są ich błędy drobna, ale wiesz sex jak zaczęli schodzić głęboko to ten błąd narysowania te kreski na podział co drobny nie wiem 1 mm w zaciszu robić istotny ją tak naprawdę zamaskuje to ten fundamentalny błąd na nas pod rozmiar będzie i tak o wiele Dominika tak jest o wiele bardziej nieprecyzyjna Nisztor skalowania szumy szrotówek, niemniej to co chcą powiedzieć jeszcze razem, że zdążymy przed tak oczywiście jeszcze mamy 5 minut dodaj informacje z UE lub torze buduje się już urządzenia, których na tyle precyzyjne i innymi słowy, w których wydrukowała w te wszystkie takie techniczne niedoskonałości, gdzie widać, gdzie widać już to fundamentalne ograniczenia czy to tylko to coś tak to granice szumu środowego wchodzi 6 już w rywala w tym wszystkim precyzja i inne rezultat nieprecyzyjnego przygotowania linijki i t d. i wchodzisz do tak czystego detektora którym, którego precyzja wszyscy tylko ograniczona fundamentalnym prawem nauki tym właśnie, które w, którego konsekwencją jest to granica szumu śrutowania i to to takie urządzenie się jest pomiar precyzyjne to jest ponad precyzję dociera to znany ci odkrycie fal grawitacyjnych, które miało miejsce w zeszłym roku są w tym roku w stanach to motory i tom posłużono się urządzeniami takimi tygodnia tym samym mówiąc szczerze pomyślałem, kiedy rozmawialiśmy o czy kiedy mówiłaś o tym od bardzo precyzyjnych urządzeniach, bo tamte są rzekł bym to co użyto czy to, czego użyto do wykrycia fal grawitacyjnych czy fal grawitacyjnych, bo to rzeczywiście też niezwykle misterna robota bardzo pomysłowa tak tak to są jakieś tam impulsy świetlne, które odczuwają, która w odbijają się między lusterkami, jeżeli przyjdzie taka fala grawitacyjna to nadrobi odrobina lusterka jakoś przesuniemy wieś z ogromnym skrócie i wzrok i te impulsy świetlne poczują to, że tak naprawdę się odbiły od usterek nieco przesunięty pojawią się jakieś tam tzw. prążki to referencyjna i to daje precyzja pomni innymi słowy z efektu, jaki się w indukowane na tym światła może wywnioskować, jakie było w Zaborzu zaburzenia i precyzja tego wnioskowania, czyli de facto precyzja jego pomiaru tego zaburzenia już jest tak ogromna w tych układach, że de facto jest już ograniczona praktycznie rzecz biorąc fundamentalnymi prawami przyrody teraz tak granica szumu szutrowego czy to skalowanie tak, że im więcej cząstek tym mniejszy błąd jest ograniczeniem klasycznym to coś co powiedzieć to, że mechanika kwantowa pozwala przełamać tę granicę znaczy to nie jest fundamentalne prawo, jeżeli uwzględnić kwantowe zjawiska możesz zbudować kwantowy termometr dlatego metrologii kwantowa, który przebije się przez to granice jeszcze do lepiej wyraźnie lepiej będzie można sobie np. zmierzyć gorączkę kwantowym no traw czy Tesla producenta gazową dyskontowy, bo się rano tak, ale kwanty, ale religijne kwantową detektorem tak czy czymś co matrycy jedno nie jest potrzebna informacja otrzyma 36 i 6 i na setnym miejscu czy Johnny mówiąc szczerze po tej rozmowie to Niewiem czynie, bo już tak będę patrzył z mniejszą ufnością na to są wyniki, które na zwykłym termometrze uzyskuje premię za żonę z rodziną to tam jest gdzieś napisane przypuszczam dokładność ± 1 stopni to ci chyba nie robi różnicy czy ma 36 i 6367 i nie wiem być może bym wiedział, gdybym te różnice potrafił wykryć rzeczywiście nowość nowość, a twierdzą, że już to wrażenie, że to niema znaczenia ufam ci, dobrze więc to, jakby to co chcę powiedzieć co w tej części to, że mechanika kwantowa pozwala przełamać tę granicę Szymuś lutowego jeszcze tam znacząco i zbudować urządzenie, które jeszcze bardziej czuła, albowiem mechanice kwantowej występuje zjawisko splątania takie fundamentalne zjawisko głębokiej korelacji i można wyobrazić, że przyłożyli termometr, którym wszystkie cząstki są jakoś ze sobą głęboko kwantową skorelowane to ona nie pobierają informacji o mierzonym układzie każda osobno tylko w jaki sposób kolektywnie albo są ze sobą wszystkie splątane w związku z tym one kolektywnie mierzą co oznacza, że na nich się i indukuje zwiększono zmiana względem tego co co pozwala mechanika klasyczna, która nie zawiera tych tych frontowych Korolec innymi słowy kwantowa kolacja splątanie jest zasobem i to wiadomo od dawna do zwiększenia precyzji pomiaru i jak już je osiągnie taką precyzję pomiaru to pytanie co można mierzyć i w jakim przypadku to właśnie, że ten pomiar jest tak precyzyjny w odróżnieniu np. do termometru mierzącego temperaturę to robi różnice i ma znaczenie, ale o tym, porozmawiamy już za kilka minut teraz przed państwem informacje w studiu cały czas dr hab. Jan Chwedeńczuk przypomina Chin z pierwszym odcinku latające cegły latającego cyrku Monty Pythona w pierwszym takim 0101. mówi oczyszcza tych programach, które Monty Python tworzył nie o filmach jest taki Iskra 3 o Francuzach, którzy wprowadzają niezwykle pomysłowo innowacje Otóż przygotowują takie latające owce, które mogą służyć za nowość środek transportu trochę no i jest pewna konfuzja w pewnym momencie, ponieważ nie wiadomo, gdzie jest bagaż w tej owcy, gdzie ten bagaż dostawcach jeszcze John quizy i Majkel Palin pytają z charakterystycznym francuskim akcentem po francusku rzecz jasna właśnie, gdzie ów bagaż się znajduje nie będę tego powtarzał, żeby akcentów francuskiego nie skaleczyć nadmiernie na antenie mikrofon jest bezlitosny jak wiadomo no, więc okazać że, gdzie jest ba i okazuje się, że jest ten bagaż i my tutaj długo rozmawialiśmy o pomiarze o bardzo precyzyjnych instrumentach pomiarowych, ale zaczęliśmy od chaosu rzecz jasna i teraz pytanie no gdzie jest chaos ale gdzie jest ten chaos są właśnie na bok tak jak żeśmy siedzieli przed przed przerwą w, nawet jeżeli masz też włączyć te kwantowe efekty, czyli innymi słowy z plącze się twój termometr pod prąd czysto cząstki tam no to precyzja będzie obarczone jakimś błędem, który jest związany jest z liczbą cząstek tam ponoć, nawet jeżeli jest tak żony są poplątane i każda z nich jakoś tam kolektywnie mierzy wraz z innymi no to zawsze jest skończona liczba i to nie ma znaczenia w przypadku termometru boss w środku termometru tam są takie Biomed cząstek, że Jaś jest praktycznie można powierzyć ich nieskończenie wiara czyni mnie to ogranicza precyzję termometry inna wyjaśnia doskonałość niemniej, żebyście mierzyć jakieś fundamentalne zjawisko wieś bardzo subtelnie właśnie te fale grawitacyjne albo albo jakiś oddziaływania elektromagnetyczne ma na skalach atomowych no to wtedy nie możesz przełożyć makro sklepowego termometru, bo zepsuje aż tak, bo Bob Bell Łoś coś za dużego dociec co za małego w związku z tym w tej skali nano mikro musisz używać bardzo małych urządzeń pomiarowych, które się składa już nie zbija rodów cząstek tylko np. 1000 wtedy to, że ich jest ograniczona liczba sprawia, że ten błąd nie jest już dowolnie mały rozumiesz, bo skoro błąd się łączyć z tymi jak duże z cząstek i więcej tym lepiej, a istnieje znowu tak dużo w tych w tych mikroskop owych urządzeń pomiarowych no to zaczynasz odczuwać to ograniczenie, nawet jeżeli włączysz jeszcze kwant to tylko frontowe efekt teraz twierdzą, że zjawiska chaotycznie, że chaotyczne termometry często chaotyczne urządzenia pomiarowe w gruncie rzeczy nawet mając skończoną liczbę cząstek w 1000 to cokolwiek pozwalają osiągnąć praktycznie dowolną precyzję pomiarową, dlaczego Otóż to takie jak definiowano chaos na początku też podatność na zaburzenia w willi początkowy to wyobraź sobie, że od siebie rzeź chaotyczne miernik i teraz samo w sobie brzmi fantazja i premier i bez chaosu w grze Wisły bez stworzenia jest kimś takim termometrem, który w naczelnym choreografem każda o kontroli w związku z kimś takim bez wątpienia jest to bezużyteczna wydaje się być urządzenia do pomiaru, ale zaraz zaraz zaraz to wyjaśni czy biust załóżmy, że masz taki chaotyczny miernik i teraz zaburza aż go w tym w tym obiektem mierzony tym stołem czy jeszcze bardziej go zaburzać zabój no tak, bo on nie jest już jest on jest chaotyczny i taras, który i teraz dokonujesz przy jego pomocy pomiaru pomiaru, czyli Jaś fizycznego oddziaływania tego miernika z obiektem mierzonym dobrze no to teraz na mocy tego co mówiliśmy, choć to w in dokonuje jakoś mnie jaśmin bardzo dużo zmiana w tym w mierniku, ale to bardzo dobrze to mogłoby być bardzo dobrze albowiem, jeżeli twój miernik jest bardzo podatny na wpły w otoczenia to znaczy rząd po prostu bardzo je czuje tylko, że czuje w sposób chaotyczny, ale pamiętaj chaos tak jak ja to definiował AM i ja mówię o chaosie deterministyczne właśnie, bo jest jeszcze chaos nie determinizm dotrze no właśnie, więc jeżeli masz układ, który jest chaotyczny do tej listy przypomnijmy może jeśli ktoś np. rozpoczął słuchanie naszej audycji od niedawna nie słyszał na początku ten chaos deterministyczny jest jakimś sensie pojęciem odnoszącym się do naszego stanu wiedzy to znaczy powiada istniał tak skomplikowane układy, że nie posiadamy adekwatnych narzędzi, żeby jak to się mówi dziś z Modern Polish ogarnąć w pełni tego co tam właściwie się dzieje w związku z tym pewne nic drobne zmiany w obrębie tych układów, o których sądzimy, że wywołają drobne ne konsekwencje ostatecznie okazują się w nowo wywoływać konsekwencje nader ogromne co jest związane właśnie z tym, że my nie śledzimy nie jesteśmy w stanie dokładnie prześledzić co w obrębie tego układu się dzieje, ponieważ są zbyt złożony z Wołoszynem wyobraźmy sobie, że mamy taki miernik taki układ chaotycznie chaotyczne, który jest umiarkowanie chaotyczna czy on wykazuje już pewne cechy wieś takiego Tity nadpodaż nadpobudliwości, ale jeszcze jest to na tyle kontrolowały one, że ty jesteś w stanie jesteś w stanie to zmierzyć innymi słowy, jeżeli weźmiesz sobie ten miernik i go zaburzyć stołem sztampa, choć członkowie chcą mierzyć w po to, zmiana w indukowane jest ogromna, ale nie jest w stanie jeszcze w dot wydedukować, że być może zaobserwować mierniki są wstanie wydedukować jak ona była Tosię nazywa w ogólności to zrobione przy każdym urządzeniu pomiarowym proces kalibracji innymi słowy i kalibracja to co to jest to jest zobaczenie jak się zmieniała obiekt mierzący na skutek oddziaływania z tym co mierzy i zaznaczenia na podział co teraz to co mówią, że nasz układ nieco chaotyczna to on już może wieś bardzo bym mógł być dość wyraźnie odczuły na to zaburzenie, ale jeszcze nie tak bardzo, żeby to się wymykało twoich zdolności zaznaczenia tego naciskali to jest taki los bezpośrednim pośredni stan między kompletnym chaosem, gdzie w dół to z tego, że w te dokonywały zmiany w obiekt w tym wież mierniku skoro ona jest tak zupełnie nie do odtworzenia rozumiesz, bo tam się zrobiło tak skomplikowana jakoś ewolucja, że wizja tego słowa po prostu bajzel tam tam się zrobić, by została, więc jeżeli się robi kompletny bajzel czy też mógł potoczyć kompletny chaos tam się wydarzył to to bez wątpienia to bezużyteczne, ale jeżeli ten stopień chaotyczną ości zmiany umiarkowane to być może może z niego skorzystać bowiem twój miernik co prawda już się bardzo zmienił, ale się w taki sposób, że ty jesteś w stanie to na jakiś tam podział co za zaznaczyć, iż to jest właśnie okazuje się, że dzięki czujesz, jeżeli weźmy taki umiarkowanie chaotyczny układ ZASP może się zatem powiedzieć, by dać przykład, jeżeli weźmy taki układ to to ty jesteś w stanie przekroczyć te ograniczenia kwantowe wiesz jakoś jeszcze znacząco polepszyć proces znacząco rzędy wielkości tych już 1000 × 1 000 000 zlote są ogromne różnice ludzie czasem walczą o to, żeby zwiększyć precyzję dwukrotnie trzykrotny, czyli innymi słowy mądrze wykorzystany układ nieco chaotyczny może być już zasobem do zwiększania precyzji i tylko od pomiarów nawet kwantowe, jakkolwiek paradoksalnie, jakkolwiek to paradoksalnie dzisiaj to jest właśnie w Timesie to jest z 1 są zaskakujące, ale no no ciekawe no czy to jest po prostu wynik zastanowienie się Jasiek bez wyjścia od podstaw nad czym jest chaos chaos jest podatność na zmianę co to jest pomiar pomiar to jest dobra zmiana nad rozlanym to wytrącił 8 teraz przeprasza niech pomija też, o czym jest pomiar pomiar jak ty wykonujesz pomiar to chce, żeby się wykonała znacząca zmiana w termometrze także bon wyraźnie poczuł temperatur czytamy długość stołu, jeżeli to połączyć no to dostrzeże, że potencjalnie to ten układ chaotyczny może być jakimś WIOŚ może być korzystne tylko problem jest, że ssaki za bardzo chaotyczny NATO nie są w stanie go skalibrowany jest w stanie zaznaczyć tam na linii c, że jeżeli było 306 to tutaj tak się zmieni Atu taka Tutak moi jeżeliby się wykorzystywać atmosferę ziemską ze wszystkimi zjawiskami meteorologicznymi do mierzenia czegokolwiek nie wiem do tego do zmierzenia, z jaką prędkością przeleciał samolot z Singapuru do Sydney model ta informacja, gdzie się z 7 pomoc jest tam zjeść w układzie atmosferyczne granice AK 382 dokonuje się podobno wszystkie informacje w kronice, a każda taka koncepcja rozwijana naczep pochodząca rzecz jasna z mitologii hinduistycznej Lena szat Rudolf Steiner taki antropolodzy z uczelni Heleny Bławatskiej twierdził ów w takim cyklu wykładów okręt taka się właśnie to jest taka od rzeczywistości Astral no i eterycznej struktura, w której wszystko się zapisuj wszystkie nasze myśli wszystkie działania wszystkie nasze życie i t d . to tak tytułem dobrze jest powiązana to w brzmiało prosto pod w Bośni też to zawsze brzmiało mało prawdopodobne raczej w każdym razie gdyby chciał wykorzystać atmosferę ziemską, czyli Toski zjawiska meteorologiczne do pomiaru prędkości samolotu ono ta informacja gdzieś tam detonuje, gdzie się wiersz prowadzi na przestrzeni w Maroku do ogromnych pierwszy od zmian w atmosferze można to zrobić teoretycznie no tak tylko, że nie jest w stanie dostać zło to z już tak chaotyczny układ nie jest w stanie go skarb promować znacznie jest w stanie powiedzieć, że jeżeli samolot przelatywał z prędkością 821 km to za tydzień będzie padało wiersz w Ciechocinku, a jeżeli 822, a to nie będzie padało w Ciechocinku w w manierach to potrafią tak popatrzeć po prostu jej powiedzieć, że o w notesach jutro albo będzie słońce albo będzie padać albo będzie pochmurno albo będzie pochmurno może być zima ostra, ale może to być łagodna no, więc innymi słowy to co chcą powiedzieć mam nadzieję, że to jest ładny obrazek trochę zaskakujący może coś takiego co pozornie niekorzystnego 3, a szczególnie dla więzi w w precyzyjnych technologiach jak chaotyczna aż żyć to okiełznać w jakim stopniu jest w stanie to w jaki sposób w niewielkim stopniu kontrolować to może być korzystna do pomiarów my to to jest ciekawe no cóż taki nowy sposób patrzenia i wynikający z tego ze zrozumienia z próby zrozumienia, że aż czym jest pomiar to właśnie mąż jest tutaj w ogóle mnóstwo różnych konsekwencji filozoficznych można powiedzieć z tego na co opowiedziało się właściwie dla mnie to trochę brzmi jak poezja to znaczy jak taki taka narracja, która wyzwala mnóstwo różnych emocji obrazów nie może przecież bardzo precyzyjną naukową narracją przy użyciu niezwykle precyzyjnych pojęć czyniono coś mówiącą o materialnej rzeczywistości jej właściwościach to zarazem budzi to mnóstwo różnych myśli np. niem takie wrażeniem silne i coraz silniejsze, że to właśnie ten niezwykle subtelne precyzyjne różnice n p . w pomiarze w zależności od tego w jaki sposób skonstruowane jest pomiarowe urządzenia w ogóle to, że mamy tutaj jakiś obiekt mierzone i jakieś narzędzie mierzące jeszcze do tego, jaką się w tle strukturę nazwijmy to miernik ciął jakąś konstrukcję pojęciowo liczbową, wedle której te pomiary przebiegają to jest np. mocna przesłanka na rzecz tezy realistycznej żyć tak jak wasz rzeczywistość zewnętrzna istnieje, a to przecież wcale nie jest takie oczywiste najmniej w najmniej nowość, ale nie da się tego tabletu może tylko nam się wydawać, że mierzymy to naczelny Jazz może się nam wydawać rzeczywiście tym wzrosła od tego uciec tak nie to ja nie mówię absolutnie, że to znosi stolik z Ząbek w ogóle się nie da udowodnić, że świat zewnętrzny istnieje już niejeden próbował i niejeden z Sobiechem na tym zęby połamał, ale jak też państwo uważa, że nie jest w stanie udowodnić to on zachęcam do spróbowania, ale no raczej, że to nikomu nie udało do tej pory takiego naprawdę przekonującego dowodu przeprowadzić natomiast to rzeczywiście tam oznaczałoby to niezwykła skomplikowanie tej projekcji umysłowej, którą w latach świat zewnętrzny ma tak ten w ten sposób można jakoś to ograniczać możliwości stać dlatego, choć tak do emocji to się w auli, że tak emocjonalnie nie przekonuje, że coś tam jednak jest poza moim umysłem no, więc nawiązać do tego co po też na początku chaos króluje chaos króluje proszę państwa w bardzo dziękuję bardzo utalentowany Jan Chwedeńczuk Instytut fizyki teoretycznej Uniwersytet warszawski dziękuję bardzo państwu też dziękuję kończymy godzina filozofów w tym tygodniu wydawała ten program Małgorzata Połczyńska realizował Karol Kowalewicz się nazwom Tomasz Stawiszyński i do usłyszenia we wtorek w kwadransie filozofa i miłe niedzieli rzecz jasna Zwiń «

Czy światem rządzi chaos? Rozmowa z dr. hab. Janem Chwedeńczukiem

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: GODZINA FILOZOFÓW

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 10:00

Najnowsze Podcasty

Kampania wyborcza PiS a afera wizowa

Ceny paliw. "UOKiK powinien zainteresować się działalnością Orlenu"

"Priorytetem nowego rządu powinno być uporządkowanie finansów publicznych"

"To nie Agnieszka Holland robi z polskich funkcjonariuszy bandytów. Tego się nie da zakrzyczeć"

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL