Wiwat 3 maj! Co nam zostało po Konstytucji z 1791 roku?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Radia TOK FM i przyszedł czas na program koło historii łączymy się z łódzkim studiem Radia TOK FM, w którym jest dr n. hum. Sebastian Adamkiewicz członek redakcji portalu historia org, ale też muzeum tradycji niepodległościowych w Łodzi i Fundacja nauk humanistycznych dobry wieczór w Dąbrowie to dobry wieczór panie redaktorze dobrobytu państwa i wracamy do 1700 dziewięćdziesiątego pierwszego roku do 3 maja, kiedy Sejm czteroletni po burzliwej debacie przyjął reklamację Rozwiń » ustawę rządową, ale dziś mamy w głowie konstytucja 3 maja jako dokument, który tu się chwalimy przed światem robotę wiemy, że oto pierwsza w Europie druga na świecie, ale chciałem najpier w zapytać bardzo szczegółowo konkretną rzecz, a mianowicie kto i w jaki sposób procedował albo też po prostu pracował nad tekstem, który teraz nazywamy konstytucja 3 maja to oczywiście można powiedzieć, że nad tekstem pracował przede wszystkim cały Sejm czteroletni Sejm wielki, który zebrał się w 1700 osiemdziesiątym dziewiątym roku on obradował nad konstytucją majową natomiast trudnym tak naprawdę sam tekst konstytucji trzeciego majątek, który wszedł w życie byłoby ładowane w bardzo wąskim gronie przede wszystkim z takimi postaciami, które stworzyły sam tekst konstytucji 3 maja to był po pierwsze, byłem Ignacy Potocki drugą taką postacią był Hugo Kołłątaj trzecią postacią był król Stanisław August Poniatowski, a pomiędzy Ignacym Potockim, a Stanisławem Augustem Poniatowskim wędrował sekretarz królewski Scypiona viatoll i to były te 4 osoby, które odegrały najważniejszą rolę w konstrukcji tekstu konstytucji trzeciego ogólne 3 maja to są te najważniejsze osoby, które nad samym tekstem konstytucji pracowało i spowodowały, że on wyglądał taka nie inaczej, aczkolwiek trzeba też pamiętać, że w trakcie obrad nad konstytucją było też także szereg tych postanowień, które ostatecznie w konstytucji się znalazły wynikały z pewnych klimatu z klimatu atmosfery, która panowała w trakcie Sejmu czteroletniego także z 1 strony oczywiście możemy wskazać te bardzo konkretne osoby, które nad tekstem konstytucji pracowały, ale z drugiej strony też trzeba podkreślić, że to co się znalazło w konstytucji 3 maja nie było wyłącznie efektem pomysłów tych 4 osób, o których wspominałem, ale były też było to też odwzorowanie pewnej atmosfery, która Lwów w owym czasie w Rzeczpospolitej pana jak rozumiem oprócz atmosfery też ścierały się konkretne interesy konkretnych grup czy nawet warst w społecznych, gdybyśmy spróbowali tak ogólnie zarysować obraz to ta konstytucja miała być czym dla kogo, kto tam grał u kluczową rolę, ponieważ ja chyba wszyscy słuchaczy słuchaczki pamiętają jak mantrę po przynajmniej w PRL-u powtarzaną tezy, które mówią, że po to, rozpatrzone liberum veto prowadziło do prędzej czy później do upadku Rzeczpospolitej, więc siłą rzeczy trzeba było reform ale, żeby były reformy, żeby ograniczyć właśnie to liberum veto czy 3 rzeczy czy jest zgoda na taki bardzo ogólny opis sytuacji to znacznie wątpliwe w tej części osiemnastego wieku pod koniec osiemnastego wieku zauważono, że liberum veto jest pewnym problemem co osiągnięto zauważano od dłuższego czasu jeszcze nawet wieku siedemnastym, by dostrzegano ten problem funkcjonowania weta w polskim Sejmie od kiedy towar to stało się takim narzędziem zrywania sejmów starano się tą kwestię zreformować dostrzegano, że to jest pewien problem systemowy problem z systemem politycznym Rzeczypospolitej, aczkolwiek jednocześnie zdawano sobie z tego sprawę, ale jednocześnie także uważano to za tak ważny element systemu politycznego, że wszelkiego rodzaju pomysły dotyczące albo ograniczenia liberum veto albo w ogóle go zniesienie liberum veto, choć powstawały to nigdy nie chodziły nigdy nie chodziła do zasili prywatne zaczynają się na chwilę, bo Tusk moim zdaniem arcyciekawy arcyciekawy moment jak to jest, dlaczego w tamtym czasie pod koniec osiemnastego wieku liderem liberum veto traktowana jako pewien czy przez większą część jak rozumiem środowiskowa traktowanego jakiś dogmat, dlaczego dotąd uważano, że na to się zamachnąć nie można na to zasady, które ewidentnie destrukcyjna przy pracach, żeby to zrozumieć trzeba by zrozumieć czym była Rzeczpospolita obojga narodów Otóż my bardzo często jeśli teraz patrzymy na Rzeczpospolitą obojga narodów to Libery to rzecz pospolitą traktujemy jako jednolite państwo jednolite państwo takim jak dzisiaj jest np. Polska, jakim jest wiele innych krajów europejskich państwo, które jest jednolite, a posłowie są po prostu reprezentantami narodu Rzeczpospolita nie była jednolitym państwem to było państwo federacyjne złożone nie tylko z Korony Królestwa polskiego i wielkiego Księstwa litewskiego, ale także była to federacja różnego rodzaju ziem, które do Korony do wielkiego Księstwa w pewnym procesie historycznym dołączały sama Korona Królestwa polskiego powstała przecież w wyniku zjednoczenia w wyniku zjednoczenia po rozbiciu dzielnicowym i te poszczególne regiony te poszczególne dzielnice poszczególne województwa oprócz takiej tożsamości i tego, że jesteśmy członkami Korony Królestwa polskiego czy później Rzeczpospolitej miały również bardzo silną tożsamość lokalną, a każdy pojedynczy poseł był, więc reprezentantem swojej ziemi przede wszystkim reprezentantem szlachty, która wchodziła w skład danej mieszkała na na nadanej ziemi i teraz jako reprezentant jeśli zabierał głos na Sejmie to zabierał mnie w swoim imieniu posła tylko zabierał ich ten głos w imieniu ziemi, jeżeli sprawy rozstrzygane były zwyczajną większością głosów no to logiczne jest, że jakaś część ziem no bo płód zamiast posła widzimy przedstawiciela danej ziemi jakaś część ziem mogłaby być z tego procesu decyzyjnego wykluczona, bo np. znalazłaby się w gronie posłów, którzy byli przeciwko jakiemuś rozwiązaniu no to w sposób oczywisty naruszałoby wspólnotę, jaką Rzeczpospolita obojga narodów była jeżeli, więc spojrzymy z perspektywy takiej, że poseł nie jest reprezentant nie jest po prostu posłem reprezentantem całego narodu, ale jest reprezentantem konkretnej ziemi to już widzimy, dlaczego liberum veto dla tamtych lat dla ówczesnych polityków było tak niezwykle istotne, ponieważ liberum veto było gwarancją zachowania wspólnoty wspólnoty złożonej z różnych ziem z różnych interesów różnych interesów partykularnych z różnych interesów ziemskich to miało gwarantować to jedność to miało gwarantować jedno Rzeczpospolitej, która z różnych elementów była była złożona 1 z historyków Stanisław Płaza z Rzeczpospolitą opisywał jako taki wielki gmach, który ciągle jest wstrząsany jakimiś ogromnymi tragediami, które musi wytrzymać dziwi Huawei musi wytrzymać trzęsienie ziemi faktycznie Rzeczpospolita z takim gmachem była liberum veto w pewien sposób przez długi czas, by to rzecz pospolitą ustabilizowało bardzo ważne jest słowo właśnie wspólnota we wspólnocie nie głosujemy większością wspólne we wspólnocie dążymy do tego, żeby cała wspólnota, by poparła jakieś rozwiązania albo wsparła jakieś rozwiązanie dlatego, żeby szlachcie czy grupom decyzyjnym Rzeczypospolitej tak trudno było z tą zasadą liberum veto się rozstać, pomimo że doskonale zdawano sobie sprawę, że ona męża, że ta zasada działa również destrukcyjnie nie tylko buduje wspólnotę, ale zaczynają zaczynają także niszczyć, ale tak jak rozumiem bieg konstytucji ten problem rozwiązywała te 3 dni nie wiem czy, choć akurat oszust szósty artykuł każde prawo po przejściu formalnym w izbie poselskiej do Senatu natychmiast przesłane być powinno przyjąć lub wstrzymać do dalszej narodu deliberacji opisaną w prawie większością głosów, czyli jak rozumie jak konstytucja 3 LO im konstytucja 3 maja faktycznie wprowadza zasadę większości głosów ta zasada większości głosów funkcjonowała też w tym poprzednim systemie parlamentarnym, który funkcjonował przez konstytucję majową tylko, że obowiązywała w takim specjalnym rodzaju Sejmu, który był skoncentrowany zakładano tzw. Konfederacji i tam faktycznie głosowana większością głosów i to on zasadę sejmy skonfederowane utrzymano konstytucja, bo wprowadzone do konstytucji, że te decyzje muszą zapadać zapadać większością bo gdyby to była bardzo duża rewolucja dla ówczesnego społeczeństwa, bo oto nagle poseł przestawał być wyłącznie reprezentantem ziemi od nich oczywiście też premie w sensie pozostaną, ale przede wszystkim był reprezentantem narodu to 1 z punktów konstytucji wręcz mówił, że wszystko co się dzieje w państwie wynika Zwoli narodu, więc poseł nie jest już jedynie przedstawicielem swojej ziemi, ale jest również przedstawicielem całego narodu dziś czytam, że przeto liberum veto konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne rząd to badający społeczność niszczące na zawsze znosimy, czyli jak rozumiem Ano właśnie o to się kończy cała epoka liberum veto tak w ten sposób miano zakończyć epokę liberum veto, ale miano też zakończyć epokę no tak jak pan tutaj w imieniu różnego rodzaju Sejmu w różnego rodzaju sposobu obradowania, które w czasie Sejmu tworzono tutaj scentralizowaną całą sprawę już jest tylko 1 Sejm, który działa wg 1 regulaminu wg 1 przepisu prawnego i to on jest emanacją narodu i to on ma prawo do decyzji także w ten sposób zlikwidowano te wszystkie naleciałości tradycje, które latami wokół polskiego parlamentaryzmu powstawał z Zabrza ekstrakcja ktoś może powiedzieć to wspaniale, że przełom jeśli chodzi o liberum veto dokonano w tej takiej istotnej zmiany czy to nie będzie paraliżujący czynnik, a not kosz z chwilą ogłoszenia tego dokumentu jak rozumiem, ale nie wszystkie w Polsce się spodobało tu co z niego wynika no to jest kwestia bardzo ciekawa, bo sama konstytucja 3 maja my dzisiaj świętujemy uważamy napisał kiedyś taki artykuł Wola narodu czy zamach stanu, ponieważ sama konstytucja 3 maja była wprowadzona ma znamiona zamachu stanu o tak naprawdę została wprowadzona z Anną być może nie naruszenia, ale dość poważnym obejściem ówczesnego TEU ówczesnej tradycji zajmowania większość opozycji nie znajdowała się wtedy na sali symulującej, ponieważ wcześniej były wakacje świąteczne święta Wielkanocy odbywał się nieco wcześniej nie zdąża opozycja jeszcze nie zdążyła z tych świąt wrócić praktycznie na sali znajdowali się jedynie zwolennicy konstytucji 3 maja dodatkowo jeszcze na salę wpuszczono świadków wpuszczono mieszczan warszawskich, którzy jeszcze dodatkowo to atmosferę na sali do atmosfery domagającą się wprowadzenia zasad konstytucji jeszcze podgrzewali, by gdzieś w okolicach zamku stacjonowało wojsko wojsko nie powinna stacjonować w pobliżu, ale jej obrad sejmowych generalnie można powiedzieć, że sama konstytucja wprowadzona została troszeczkę bocznymi oknami bocznymi drzwiami i twórcy konstytucji 3 maja doskonale zdawali sobie z tego sprawę i w lutym 1700 dziewięćdziesiątego drugiego roku na terenie całej Rzeczpospolitej odbyły się sejmiki tradycyjne sejmiki, które odbywały się po obradach parlamentarnych niż większość tych sejmików ziemskich zdecydowana większość tych sejmików odniosła się do konstytucji entuzjastycznie to troszeczkę przeczyło takiej retoryce przeciwników konstytucji, którzy twierdzili, że sama konstytucja to jest jakiś twór elit warszawskiej elity wręcz takich stosowano tutaj stosowano tutaj tego typu określenia mówiono, że przeciwnicy konstytucji to jest właśnie Polska prowincja, że oto mamy jakieś elity oderwane od społeczeństwa, a prowincja jest tak naprawdę przeciwko konstytucji, bo w trakcie tych sejmików ziemskich okazało się że, że jest zupełnie inaczej jest zdecydowana większość sejmików odniosła się do konstytucji entuzjastycznie, a jedynie nieliczne nie tyle były przeciwne konstytucji co w różnego rodzaju decyzjach sejmikowych nic do konstytucji nie wspomniał i historycy właśnie ten brak wspomnienia konstytucji brak wysłania podziękowania, bo jakiś entuzjastycznie reakcji traktują właśnie krytyki jako takie negatywne podejście do konstytucji, ale ich była zdecydowana zdecydowana mniejszość szacuje się, że około 80 % sejmików w całej Rzeczpospolitej do konstytucji podeszło z niezwykłym entuzjazmem mi przyjęło ją jako obowiązujące prawo i zalewu wielcy właściciele ziemscy nie obawiali się, że oto ich wpływ na rząd będzie znacząco mniejszy, bo nie będą mogli podkupić kogoś jakiegoś posła, żeby zrywał sejmy krzyczał liberum veto to jest też mógłbym tak jak kalka troszeczkę PRL-owska tak dziś wydają, ale też mająca Różyczka wcześniejsze proweniencję, że Edyta opozycja anty konstytucji ona próbowała się głównie wokół pewnej grupy w wielkich posiadaczy ziemskich grupę magnatów tak niekoniecznie było ponad tak naprawdę gromadziła i zarówno właścicieli ziemskich jak i drobniejsze szlachtę oczywiście, gdyby te interesy były różne interesy związane z tym, że byłby nie tylko zostaną naruszone tutaj taki interes ekonomiczny, ale przede wszystkim, że mogą być naruszone i nie może być naruszona jakaś pozycja różnych rodów czy poszczególnych osób w państwie i Konfederację targowicką, która po konstytucji dziś zgrupowanie cała opozycjonistów te sprawy niewątpliwie również podnosiła, aczkolwiek w tych pierwszych dniach po uchwaleniu konstytucji wyraźnie widać pewnego rodzaju entuzjazm ogólnonarodowe entuzjazm spowodowany uchwaleniem tak jak się wtedy wydawało czegoś niezwykłego jakiegoś niezwykłego prawa nie zwykłej ustawy, chociaż ona już wtedy, kiedy była uchwalona mogła uchodzić pewnych punktach za dość archaiczną i tak naprawdę wydaje mi się że, gdyby konstytucja 3 maja się utrzymała to ona tych 25 lat, które przewidziano dla funkcjonowania tej konstytucji, by nie wytrzymała dla Legii, a jak ludzie nas 25 lat, a co miało być po tych 25 latach przewidziano, że po 25 latach ma się zebrać taki specjalny Sejm Konstytucyjny, który jeszcze raz przyjrzy się konstytucji PRL i z mając świadomość, że był duch czasu się zmienia tak nawet określenie z konstytucji zapisane miały nastąpić zmiany w tej konstytucji, które będą sprzyjać, bo będą szły z duchem czasu, więc po 25 latach miał się taki sen specjalny zebrać grupa ludzi, która miała zastanowić się dokonać pewnej refleksji nad konstytucją, a przypomnijmy, że nasza obecna konstytucja ma dopiero 20 lat, więc jeszcze 5 lat do takiej refleksji nam powinno zostać nie wiem czy tych 5 lat jeszcze doczekamy po wczorajszych zapowiedziach pana prezydenta, a tutaj szczególne dojedziemy, a musimy wrócić do do Okęcia osiemnastego wieku i postawić kluczowe pytanie, które też BOR stereotypowo było przedstawiane w ten sposób czy czy opozycja i wojna, która wybuchła w związku z konstytucją czy czy to było 1 i na tyle silnie inspirowany ze mną, że bez zewnętrznej inspiracji tu też, by doszło do kontestowania też kontry tylko konstytucji czy nie czy to i jak jak pan to widzi dajmy się, że oczywiście do kontestowania o do kontestowania konstytucji, by dochodziło ono jednak to jest opozycja wewnętrzna, która ma wsparcie do kilku potężnych rodów magnackich w Zurychu ogrodu Branickich chodziarz tak także jest pewien potencjał opozycyjne tak oczywiście kwestia potencjału kontestowania konstytucji, a jej obalenia zupełnie inna do obalenia niewątpliwie potrzebowano tej interwencji zewnętrznej do kontestowania do pochodzenia net lub negatywny sposób do stworzenia jakiegoś Stronnictwa politycznego wokół kontestatorów ten potencjał wewnętrzny był, ale do jej obalenia no niestety tego potencjału z punktu widzenia opozycji nie było stąd też musiała ona sięgnąć do rozwiązań tego typu, że szukano interwencji zewnętrznej, ale obrońcy konstytucji peugeoty interwencji zewnętrznej nie stronili, dlatego że z kolei obrońcy konstytucji no i mieli podpisane porozumienie z królestwem pruskim, a nie sądzili, że Prusy pomogą w ratowaniu konstytucji 3 maja Sojusz wojskowy między polską, a Prusami także też często patrzymy na to dość stereotypowo, że oto ci zdrajcy związani z Konfederacją targowicką oto szukali pomocy u jakich sił zewnętrznych, a ci, którzy konstytucji bronili nie Otóż po tak do końca nie jest ci, którzy bronili konstytucji 3 maja również tych sił zewnętrznych szukali w obronie zdając sobie sprawę, że ówczesna Rzeczpospolita jest państwem niezwykle słabym jest bardziej przedmiotem jest podmiotem polityki międzynarodowej spróbujmy jakoś się opowiedzieć w miarę takimi jasnymi barwami rok Konfederacji targowickiej, bo ten moty w się przewija jak rozumiem takim haśle targowica, który jest wykrzykiwane przez ostatnie 200 lat w kierunku każdego, kto kogo się podejrzewa po prostu o zdradę a gdyby sprowadzeniu z New lansować ten obraz co to była Konfederacja targowiska Konfederacja targowiska to jest inny sposób Konfederacja jest pewnym pewnym modelem pewnym modelem właśnie sejmowym utworzonym w toku parlamentu polegała ona na tym, że grupa szlachty grupa jakiś możnowładców zawiązuje coś rodzaju Konfederacji Konfederacja miała, jaki swoje naczelne hasło miało jakiś dokument i celem Konfederacji jest wprowadzenie danych rozwiązanie danych rozwiązań w życie, a oni się wzajemnie z przysięgą mają przysięgają, że będą pewne ideały ideały walczyli tak Konfederacja z 1 strony jest opozycyjna wobec konstytucji 3 maja, ale musimy pamiętać, że sam tekst Konfederacji nie został spisany w targowicy, ale został spisany w Petersburgu został spisany przy boku Katarzyny drugiej w tym sensie, więc Konfederacja targowiska nie może być uważana wyłącznie za pewien rodzaj buntu wewnętrznego niewątpliwie też była z zewnątrz inspirowanej to bardzo bardzo silnie ale, ale intensywne prace tak intencja tych ludzi jak rozumiem były czysto Merkel też na to jak rozumiem bogaci ludzie dziś powiedzielibyśmy oligarchowie z racji tego, że są bogaci mają duże włos włościach chcą mieć wpły w na politykę tak to po prostu można tak współcześnie opisać większość tych osób, które do Konfederacji targowickiej się zapisały czym podpisały akt Konfederacji targowickiej przede wszystkim była na pensje moskiewskiej tak było na pensje rosyjskiej pobierała normalna pobierał normalne wynagrodzenie od strony od strony rosyjskiej, więc to były osoby kupionego przez stronę rosyjską i na rzecz strony rosyjskiej na działające natomiast za Konfederacją targowicką stały często czysto Legalis etyczne takie argumenty LO to nie jest także Konfederacja targowiska nie miała argumentów merytorycznych w tym, żeby sprzeciwiała się konstytucji trzeciego Marek pierwszym takim argumentem to było to, że konstytucja została przyjęta w sposób nielegalny albo naruszające pewne zasady zajmowania, o czym już wspominałem drugi taki argument był chorym mówił chociażby o tym, że w konstytucji 3 maja zapisana jest sukcesja tronu, a nie elekcja tronu, czyli następowania ojca z z ojca na syna tronu Królewskiego natomiast sejmiki, które odbyły się w listopadzie 1700 dziewięćdziesiątego roku wyraźnie opowiedział się np. za elektrycznością tronu ani za jego sukcesją no i twierdzono, że w konstytucji 3 maja podjęto decyzję sprzeczną z decyzją wcześniejszych sejmiku to był drugi taki argument, więc mamy i zamach stanu i mamy i mamy decyzję o sukcesji tronu, która miała być sprzeczna z wcześniejszą decyzją sejmików i wreszcie tak naprawdę ci, którzy uchwalali konstytucję 3 maja tekstu tej konstytucji nie zna nie znali ten tak został ujawniony bardzo bardzo późno i większość z tych, którzy nad konstytucją głosowali pewnie tak naprawdę nie wiedzieli co ona tak do końca wprowadza być może znasz jakieś ogólne hasła natomiast na to nas nie znali to wszystko były zarzuty, które przez Konfederację targowicką były powtarzane one były dodatkowo jeszcze poddane takim sosem podlane takim sosem propagandy, która mówiła, że to właśnie jakaś elita warszawska przyjęła stosowano również wobec tej elity warszawskiej miana polskich jakobinów, jakbyśmy dzisiaj chcieli to na współczesny język polityki przełożyć to moglibyśmy powiedzieć, że ta konstytucja 3 maja tak źle władcy przyjęli, bo określenie w Polsce jako mini czy w ogóle jakobini to było takie określenie wyraźnie wskazujące że, że to jakieś takie siły jest sprzeczne z tradycją sprzeczne z octem naszą konserwatywną z tym naszym konserwatywnym światopoglądem taką konstytucję Polsce narzuciły wręcz mówiono o narzuceniu tej konstytucji, więc obok takich czysto mer Cannes tylnych tak jak pan to redaktor słusznie myślę określił przycięto Konfederację targowicką niewątpliwie miała również argumenty za tym, żeby z konstytucją 3 maja i walczyć, ale bardzo się podoba określenie, że to, że jeśli to jakobini na torze w dziś prawdziwych elewacji przyjęli konstytucję, dlatego że jak czytam na samym początku konstytucja 3 maja religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi prawami, a przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji czy to też jest pewien styl epoki natomiast, jeżeli popatrzymy na konstytucję 3 maja to tam też znajdziemy odwołania do Bożej Opatrzności Bożej Opatrzności dzisiaj traktowana jest w bardzo taki sposób konkretny, że jest to dziś związany religijnie, ale wówczas Boża opatrzność była ławka dość mocno związana z ruchem masońskiej to masoni bardzo często podkreślali właśnie znaczenie nie tyle Bożej Opatrzności co w ogóle takiego bytu jakiegoś, gdyby jakiś Opatrzności absolutu nieokreślonego absolutu i tam te elementy w konstytucji też znajdują i ówcześnie żyjący bardziej to odczuwali oczywiście czas jest taki, że te odwołania do religii czy to, że konstytucja rozpoczyna się od stwierdzenia w imię ojca i syna i ducha Świętego są związane dziś z kanonami ówczesnej epoki, ale jednocześnie w samej konstytucji możemy znaleźć takie fragmenty, które no tak nawet współczesne rozumienie religijności niekoniecznie by się niekoniecznie by się wiązałem, ale też niewątpliwie trzeba podkreślić jeszcze 1 jeszcze 1 istotną rzecz, że faktycznie te Stronnictwa, które wówczas najbardziej opowiadały się za reformą ustrojową 3 najbardziej dążyły również do utrwalenia niepodległości albo jej odzyskania od dzisiaj nam takiej mapie politycznej niewątpliwie, by się je bardziej moglibyśmy umieścić po lewej po prawej stronie sceny politycznej scenie zmienia faktu, że kiedy biorę do ręki i świeżo wydany pomocnik historyczny to jest taki dodatek do tygodnika polityka i czytam artykuł Edwina Bendyka to jest on fragment odezwy Tadeusza Kościuszki alei Edwin Bendyk mówi tak czy też Pisza widzimy w tej odezwie przede wszystkim fundamentalną sprzeczność z ówczesnym rozumieniu narodu Rzeczypospolitej z 1 strony zakładano, że są wspólnotą obywateli zamieszkujących cały kraj w granicach sprzed 1700 siedemdziesiątego drugiego roku z drugiej zaś zdawano sobie sprawę, że większość mieszkańców tego obszaru za Polaków się nie uważa i w związku z tym traktowano ich z nieufnością i to nie dotyczyło tylko grupa odmiennych etnicznie, ale też mas Chłopskich jako całości obejmujących również miliony polskojęzycznych katolików łacińskich, czyli z 1 strony rozmawiamy o konstytucji kraju, który jest daleki od naszych wyobrażeń stereotypów czy jak rozumiem olbrzymia część polskiego społeczeństwa była etnicznie kulturowo religijnie poza tą konstytucją w gdy właśnie ta konstytucja miała to zmienić konstytucja 3 maja 1 z punktów bardzo wyraźnie stwierdza, że oto ludność włościańska ludność Chłopska największą spośród narodu stanowi ludność ja już kiedyś rozmawiając z panem redaktorem wspomniałem też o tym, że to jest absolutnie stwierdzenie rewolucyjne, dlatego że przestały 16 siedemnastym i część osiemnastego wieku ta ludność włościańska nie jest uważana za część narodu ten mit szlachecki pochodzenia szlachty od Jahwe Etna chłopów od chama no wyraźnie miał taki charakter, że Szlachta pochodzi trochę z innego korzenia, że to jest jakiś inny naród, że mamy naród szlachecki naród polityczny natomiast wszyscy pozostali to są oczywiście poddani króla natomiast nie do jakiegoś innego narodu należą i nagle w konstytucji 3 maja mamy zupełnie nowe określenie, które wlicza Włosi ścian wylicza chłopów do tego narodu, a my musimy pamiętać, że tak naprawdę pewna struktura narodowa czy pojęcie narodu zaczyna się w osiemnastym wieku kształtować Dodge dotyczy nie tylko w Rzeczpospolitej, ale dotyczy też z krajów, które leżą w zachodniej Europie sama rewolucja francuska też odwoływała się do hasła narodu jako do pewnej wspólnoty, która wychodziła ponad 2 udali naród powstał na gruzach feudalizmu nasz naród był wspólnotą, która poza podziały stanowe miała wychodzić i to nie jest wcale dziwne, że pod koniec osiemnastego wieku z 1 strony mamy jakąś strukturę narodową, w którą chce, by chce się, aby były wliczane przez wszelkie rodzaje Stanów, czyli przedstawiciele różnych Stanów, żeby byli tym narodem, a z drugiej strony jest tak głęboka nieufność, ponieważ wtedy to się zaczyna dopiero tworzyć ten proces będzie trwał bardzo długo, bo będzie trwał przez cały dziewiętnasty, ale i dużą część dwudziestego wieku, a ja nawet sądzę, że do dzisiejszego dnia aż do końca jeszcze nie zakończył znaczy proces wchłaniania tej ludności chłopskiej ludności Włościańskiej do pojęcia do pojęcia narodu zresztą o tym, dzisiaj bardzo wielu socjologów historyków pisze chociażby tutaj przez Orlen dar, który bardzo wyraźnie wskazuje bardzo wyraźnie wskazuje te problemy z chłopską tożsamością i uzgodnienia tej chłopskiej tożsamości z pewną tożsamością narodową w kontekście polskim tak, ale jednak naszej perspektywy obraz tak olbrzymiego kraju, bo dotyczy to jednak olbrzymiego kraju, w którym żyją takie grupy etniczne Rusini szeroko, bo o szeroko rozumiana grupa etniczna Rusinów część z nich to są grekokatolicy często prawosławni niektórzy może nawet katoliccy i mam takie wrażenie, że dzisiaj, próbując np. opowiedzieć się, aby zrozumieć ten dokument, że w ogóle nie widać odbicia tego niesamowitego zróżnicowania etnicznego ofiary w konstytucji 3 maja to zróżnicowanie etniczne oczywiście występowała, ale możemy tego nie zauważamy w konstytucji to również była pewna filozofia tego w jaki sposób pojmowaną naród 18 wieku Otóż ten naród nie pojmowana w sposób etniczne pojęcie narodu nie pojmowana w sposób etniczne tak jak ciasto my dzisiaj rozumiemy, że narody z pewną jednostkę etniczną z pewnym utworem etnicznym Otóż w osiemnastym wieku naród rozumiana przede wszystkim jako wspólnotę i praw i obowiązków jako wspólnotę Obywatelską dlatego naród mógł być wielo etnicznych to co miało jednak łączyć naród to 18 wieku jest niezwykle silnej na ten temat pisali chociażby Staszic czy Hugo Kołłątaj o to, że cały naród miał łączyć język z 1 narodzie miał funkcjonować 1 język i to faktycznie przekraczało już granice różnorodności etnicznej tak, ponieważ 1 język miał ten naród łączyć z popiersiem miały być to prawa i obowiązki, a w drugiej kolejności miał być to język to miało tworzyć pewną wspólnotę narodową, ale podstawą wspólnoty narodowej jest to, żeby to byli ludzie o równych prawach obowiązkach i do tego niewątpliwie, chociaż bardzo nieśmiały sposób konstytucja 3 maja i twórcy dążyli, chociaż jak podkreślał bardzo nieśmiały i dość ograniczony sposób, jaki wpływ przede wszystkim imperium rosyjskiego na to co się wydarzyło w Polsce po uchwaleniu konstytucji 3 maja czy można podzielić była obca interwencja tak jak najbardziej to była obca interwencja, która dążyła do obalenia konstytucji 3 maja do zachowania w Polsce protektoratu rosyjskiego, bo my tam pamiętajmy, że uchwalenie konstytucji 3 maja wiązało się z obaleniem protektoratu rosyjskiego Rzeczpospolita po pierwszym rozbiorze i jest w zasadzie państwem, które funkcjonuje jako protektorat rosyjski jest tutaj namiastka rządu, czyli rada nieustająca, ale ona pełni pewną funkcję pośrednika pomiędzy carycą Katarzyną carycą Katarzyną, a władzą tutaj w Polsce tak czy to jest protektorat rosyjski, kiedy rozpoczynają się obrady Sejmu wielkiego to pierwszą rzeczą, jaką parlamentarzyści robią to jest obalenie rady rady Nieustającej, że rada nieustająca wprowadziła jakąś namiastkę tej części wykonawczej władzy władzę wykonawczą to jednak po, ponieważ uważano to za jakiś element obcej interwencji latają radę nieustającą obalono obalone ale dlaczego wtedy nie imperium rosyjskim wkroczyło w Berlinie za remont promenady imperium rosyjskie było zajęte wojną z Turcją ciężką wojnę z Turcją również konfliktem ze Szwecją i nie miał tyle sił, aby wtedy interweniować ale kiedy już konstytucja 3 maja uchwalono dlatego też m. in . się z tak bardzo nie spieszą ono to ta wojna z Turcją już się chyliła ku końcowi już wiadomo było, że caryca może w Polsce szybko interweniować stąd też starano się wprowadzić bardzo szybką reformę sądzono, że ta reforma państwa również płynie matka na wzmocnienie polskiej armii pamiętamy konstytucja wprowadza wymusza aukcję wojska czy zwiększenie wojska do 100 000 to miał być wszystko reformy, które miały spowodować, że Polska armia będzie dużo silniejsza i oprze się ewentualnej interwencji rosyjskiej oczywiście te wszystkie zamierzenia nie zostały w pełni wykonane były problemy z był ogromny problem z aukcją wojska był pewien problem z zebraniem funduszy na to ma aukcję wojska nawet kiedy już dokonano oczywiście żołnierz był zbyt mało doświadczony nie był jeszcze wyszkolony, żeby tej interwencji rosyjskiej się oprzeć, ale na czym zależało wtedy Rosji Rosji przede wszystkim zależało na tym, żeby Rzeczpospolita pozostała takim państwem, które będzie pod protektoratem i Homo będzie państwem niepodległym nie ma ono funkcjonuje na mapie ówczesnej Europy, ale niech będzie pod protektoratem rosyjskim Rosja wcale nie dążyła do rozbiorów jest też bardzo istotne, bo niektórzy historycy dzisiaj podnoszą taką kwestię, że być może, gdyby konstytucja 3 maja nie została uchwalona to Rzeczpospolita w jakiej formie niepodległość, by zachowała a co by było, gdyby doczekała do czasów napoleońskich czy może wtedy byłaby szansa na odzyskanie pełnej niepodległości na wyrwanie się z tego protektoratu rosyjskiego to są pytania, które historycy dzisiaj stawiają teraz większość w sądach oba pytania bez odpowiedzi czy to co się dzieje później po uchwaleniu konstytucji i czy ruch i walka zbrojna czy to czy to jest tak jak przedstawiają klasyczne obrazy, że oto jakiś tam Kościuszko pociąga za sobą masy chłopskie, żeby naród pomimo targowicy to jednak naród poczuł, że od tych kluczowych menedżerów staje tu w obronie suwerenności czy to rzeczywiście da się tak opisać konstytucja przeciw 3 maja przede wszystkim uruchomiła 1 stan i dla mnie to jest rzecz najistotniejsza najważniejsza konstytucja 3 maja bardzo podmiotowi łat stan mieszczański mieszczan w mieszkanie zaczynają tworzyć coś w rodzaju ruchu politycznego, czyli to, czego brakowało przez 1617 i dużą część osiemnastego wieku mieszczanie nie stanowili, by wartości politycznej natomiast konstytucja 3 maja również poprzez prawa miast, które są w konstytucji zawarte ona zmieszczą zaczyna tworzyć ruch miejski chociażby, jeżeli spojrzymy pełen ruch polityczny, jeżeli chociażby spojrzymy na wydarzenia insurekcji kościuszkowskiej to tamtą tam warstwą, która odgrywa najważniejszą rolę są właśnie mieszczanie i w ogóle mieszkaniem, a mieli ogromny wpły w na ruchy rewolucyjne w całej Europie w całej ówczesnej Europie rewolucje, które wybuchają to są rewolucje mieszczańskie i być może właśnie to jest najważniejszy efekt konstytucji 3 maja, że ta warstwa mieszczańska najbardziej się uruchomiła, a to jest niezwykle istotne w kontekście w ogóle przemian w tej części Europy, bo silne mieszczaństwo niewątpliwie wymusiłoby chociażby zniesienie pańszczyzny oto mieszczanom najbardziej zależało na tym, żeby chłop był wolny, bo wolnych chłop to jest potencjalnie pracownik, który może przybyć do miasta pracować w fabryce, która powstaje także te silne ruchy miejskie były gwarancją dalszych przemian i też te ruchy miejskie były silne chociażby w powstaniu Kościuszkowskim stąd też ten radykalizm społeczny w powstaniu Kościuszkowskim jest bardzo silne, ale to wszystko stało się dzięki konstytucji 3 maja i dzięki temu, że w konstytucji pewne prawa dla miast i prawa dla mieszczan były przyznane a gdyby w konstytucji bardzo wyraźnie napisano, że to znosić pańszczyznę czy twistera, by się potoczyło inaczej cały kraj wyruszył ze wszystkich sił i wiosek bronić konstytucji raczej nie jest to możliwe, żeby coś takiego zostało zapisane, bo dla ówczesnego społeczeństwa szlacheckiego byłoby to byłaby decyzja to zbyt radykalna problem z mężczyzną pod koniec osiemnastego wieku był taki, że był nawet Kościuszko, który miał społecznie dość radykalne poglądy, kiedy próbował złagodzić pańszczyzna w swoich dobrach to jedynie doprowadził do jej ograniczenia do 2 dni natomiast całkowicie nie zniósł, a gospodarka opierała się na mężczyźnie i tak naprawdę jedyną siłą, która mogła wymusić likwidację pełną likwidację pańszczyzny w moim przekonaniu było właśnie silne mieszczaństwo, ale było jeszcze 1 element industrializacja, jeżeli w Rzeczpospolitej faktycznie zaczęłyby się rozwijać okręgi przemysłowe i ta siła robocza byłaby potrzebna to to byłby właśnie ten element, który z pańszczyzny pozwolił, by zrezygnować w tym przypadku mamy jednak do czynienia jeszcze z Rzeczpospolitą, która na pańszczyznę się opierali na tym systemie pańszczyźnianych się opiera jedyne co wtedy można było uzyskać to oczywiście po pierwsze, pewne gwarancje prawne dotyczące chociażby prawnej opieki państwa nad umowami pomiędzy właścicielem ziemskim chłopem można było uzyskać ograniczenia pańszczyznę być może zamianę pańszczyzny na część, ale to było wszystko to co w tym momencie dziejowym dałoby się osiągnąć, ale na początku dziewiętnastego wieku mogłoby się to już potoczyć zupełnie inaczej, tym bardziej że te procesy zachodzą w Europie tak naprawdę likwidacja jakichkolwiek jakichkolwiek relacji pomiędzy chłopem, a właścicielem ziemskim również w Europie to jest dopiero początek początek dziewiętnastego wieku to znak, że tak pasty do klęsk niesamowity paradoksie słucham pana myślę sobie, więc wychodzi na to, że to zniesienie pańszczyzny albo uwolnienie chłopów od obowiązku pracy teraz tak często nazywany przez niektórych publicystów pracą niewolniczą nastąpiło w zasadzie w wyniku ingerencji obcych, ponieważ nie był to ani razu taki debata polityczna decyzja niepodległego kraju tak da, bo nie mogłaby być nie mogła być, bo Polska, zanim zdążyła to zrobić Rzeczpospolita, zanim zdążyła te sprawy wewnętrznie uregulować przestała istnieć przestała istnieć przestała funkcjonować pytanie oczywiście co by się działo, gdyby Rzeczpospolita przetrwała ten okres kryzysowy, gdyby nadal istniała w dziewiętnastym wieku czy do tych procesów, by doszło moim zdaniem do tych procesów, by doszło, bo te procesy wymusiłoby wzmocnienie miast, bo wyobraźmy sobie w miastach zaczynają chociażby powstawać fabryki Lennon właściciele tych fabryk potrzebują siły roboczej ta siła robocza jest przywiązana do ziemi to są chłopi, bo oni mogą potencjalnie pracować w tych fabrykach w sposób naturalny ci, którzy te fabryki tworzą i byliby, jaką siłą polityczną wymusili, by na szlachcie, która by z pewnością stawała się wtedy mniejszością wymusili, by zniesienie tej pańszczyzny moim zdaniem w przypadku zachowania niepodległości taki proces, by nastąpił także do zniesienia pańszczyzny, by doszło w moim przekonaniu dziewiętnastym wieku nie wiem, kiedy czy w połowie dziewiętnastego wieku czy na początku tego nie da się określić do takiego procesu również, by doszło w i taki proces w moim przekonaniu byłby dużo korzystniejsze, dlatego że społeczne problemy, które my mamy obecnie w w naszym kraju tak jak to opisują są wymienieni przeze mnie socjologowie historycy wynikają z tego, że my tej sprawy chłopskiej sami nie rozwiązaliśmy, a teraz 219 wieku udało się ją rozwiązać to myślę, że na szereg spra w społecznych patrzylibyśmy dzisiaj zupełnie inaczej, bo nabył była rozwiązana własnymi siłami, a tak to dzisiaj, jeżeli rozmawiamy o Pańskiej z niego często rozmawiamy w takim kontekście, że uwolnienie chłopów zniesienie pańszczyzny zawsze było skierowane choćby przeciwko mnie jakimiś interesom Narodowym czy przeciwko chociażby powstaniu styczniowemu czy powstaniu krakowskiemu niewątpliwie też tak było, ale zawsze NATO zniesienie Patryk zniesienie pańszczyzny patrzymy negatywnie pisze Rzeczpospolita, by zachowała niepodległość myślę, że w wielu sprawach społecznych moglibyśmy jeszcze dzisiaj funkcjonować zupełnie inaczej pewnie różnie w różnych zaborach, ale w dziewiętnastym wieku wyglądało pielęgnowanie pamięci o konstytucji 3 maja, bo zawsze myślenie wśród elit, ale czy myślenie czy tam, gdzie można było głośno o tym, mówić głośne mówienie o tym, że oto my drugą na świecie pierwszą w Europie konstytucję stworzyliśmy duma jakaś duma była z dzieła Sejmu czteroletniego jako próbę reformy nie duma samego tekstu to jest bardzo wyraźnie, że konstytucja 3 maja nie zaczyna funkcjonować jako pewien ideał prawny nie zaczyna funkcjonować, jako że do, której będziemy się odwoływali, którą chcemy wprowadzić w życie myślę, że jak i Jacek Olech dziewiętnastowiecznej Polsce rewolucjoniści, gdyby udało im się doprowadzić do odzyskania przez Polskę niepodległości z pewnością ustrojowo Bena konstytucji 3 maja jej nie oparli, bo zdawano sobie sprawę, że to był dokument w zasadzie archaiczne nawet w momencie jego uchwalania znajdywano tam elementy dość konserwatywne dość archaicznej z pewnością 19 wieku konstytucja, by nie funkcjonowała natomiast gdybym patrzono na konstytucja kona pewną ideę reformy reformy wewnętrznej i to przekonywało ludzi, którzy walczyli w dziewiętnastym wieku niepodległość do tego, że Rzeczpospolita nie była Rzeczpospolita obojga narodów nie była do końca przegranym projektem bo kiedy już chyliła się ku upadkowi to potrafiła wykrzesać jeszcze z siebie, jakie siły, które doprowadziły do uchwalenia tej konstytucji chyba pewnym wyobrażeniem była pewnym wyobrażeniem była pewnym pocieszeniem, który niewątpliwie w dziewiętnastym wieku, by motywował polskie elity czy polskie społeczeństwo do walki o niepodległość chyba, bo na końcu chciałem pana zapytać czy kiedy pan słyszy pana prezydenta, ale proponującego referendum zmiany konstytucji toczy czy to jest tak, że sądzi pan, że też odwołanie się do naszych ostatnich 20 lat życia politycznego społecznego w Polsce czy może też trochę właśnie do tego dziewiętnastowiecznego myślenia o wielkich ważnych reformach, które mają naprawić nasz kraj i których symbolem mogłaby być konstytucja na ile teraz można w 2001. wieku, gdyby czerpać z takiej bestii idei w sumie można powiedzieć sprzed 200 lat, ale jednak ja myślę, że byłbym toaletą to wczorajsze wystąpienie pana prezydenta było raczej podyktowane czymś zupełnie inne było podyktowane taką polską Wielkopolską z naszych marzeń wszystkim wydawało się, że po osiemdziesiątym dziewiątym roku powstanie wspaniała Polska, który już nikt nie będzie żadnych problemów Polska szklanych domów ten sam problem mieliśmy w 1918 roku, kiedy Polska odzyskała niepodległość to bardzo wielu grupom społecznym obiecano taką Polskę, która pozbawi jakichkolwiek problemów społecznych, że teraz to będzie pewien kraj szczęśliwości chociażby to obiecano polskim chłopom tak czy liczby, jeżeli odzyskamy niepodległość to nagle wszystkie wasze problemy znikną no i po 1918 roku okazało się, że nie należy jednak ta Polska, która powstała jest być może naszym własnym krajem, ale też szereg problemów społecznych, które funkcjonowało dziewiętnastym wieku nadal istnieje i była pewnym zawodem jest efektem tego zawodu był rok 1926 i zamach majowy zamach Józef zamach Józefa Piłsudskiego dzisiaj natomiast taką receptą na stworzenie państwa idealnego, które po 1989 miało nie powstać jest to, żebyśmy uchwalili teraz jakąś nową konstytucję, bo ta nowa konstytucja dopiero będzie taka w pełni prawdziwa w pełni wolna to by, o co ja mam pretensji, jeżeli słyszę o zmianach konstytucji tej obecnej to jest to, że w zasadzie przeciwnicy obecnej konstytucji oprócz takich ogólnych inwektyw, które nic nie znaczą, bo cóż oznacza chociażby to rzekłbym obecna konstytucja postkomunistyczna Ano nic nie ma tam żadnej treści w tym słowie postkomunistyczna Fellini wskazują żadnych konkretnych przyczyn, dlaczego obecna konstytucja jest zła także ja nie traktuje tej zmiany konstytucji ewentualnej, czyli wedle zapowiedzi debaty nie traktuje do końca poważnie, dlatego że ciągle brakuje mi takich konkretów, które by wskazywały na to, że ta obecna konstytucja jest jakikolwiek sposób zła raczej widzę w tym takie ciągłe tworzenie przekonania, że taka to idealna Polska marzeń gdzieś istnieje my musimy cały czas do niej cały czas do nich dążyć cały czas zrobić coś co by nas do tej Polski wielki marzeń prowadziło, a to żona jeszcze nie powstało no to jest wina jakichś sił, które są wokół, które cały czas nie pozwalają na zrealizowanie tej wielkiej Polski z naszych marzeń to jest takie myślenie dziewiętnastowieczne, że niepodległość to wybicie się o niepodległość stworzy jakieś państwo idealne, w którym nie będzie problemów w nogach, ale mamy też od 2 konstytucji 3 maja pan mówił w bardzo ciekawie, że tam krótko kluczem jak rozumiem nic tam był proces reformowania i prace Sejmu czteroletniego i to, gdy to było kluczowe w dziewiętnastym wieku, kiedy myślano o tym co się przydarzyło myśli jeśli część społeczeństwa na elity oczywiście myślały o wielkiej katastrofie Otóż one się wydarzyła, ponieważ myśmy takiego nie zdążyli z reformowaniem państwa zaczęliśmy robić u u progu katastrofy inni i zabrakło nam czasu, ale kierunek był dobry i wydaje się, że teraz też można, by spróbować wykorzystać ten sam fenomen myślowym mówiąc trzeba też, by szybko i sprawnie zacząć działać, bo być może, grożąc chwilę następna katastrofa musi być na to przygotowani i i nie tyle dyskusje będą się toczyły w oparciu o bardzo konkretne merytoryczne rzeczy, czego jak pan chodzi o panu brakuje tylko toczyły się w takim nastroju, że oto przyszedł czas, kiedy możemy to zrobić musimy zmienić konstytucję tak samo, żebyśmy nie skończy tak samo jak w 18 wieku, że nie zdążymy tego zrobić po prostu zgadzam się ta retoryka faktycznie występuje ona występuje w szeregu wystąpień, które mieliśmy mieliśmy okazję słuchać w ostatnich dniach właśnie to wskazanie wskazanie również ci, którzy bronią dzisiejszego porządku Konstytucyjnego to tak naprawdę są jak ta konserwatywna Szlachta w osiemnastym wieku, która tego starego porządku ancien régime broniła praktycznie do samego końca przy czym różnica jest 1 w osiemnastym wieku w trakcie obrad Sejmu czteroletniego wobec tego starego porządku naprawdę wysuwano bardzo konkretne skonkretyzowane zarzuty doskonale wiedziano, jakie elementy w tym państwie należy zmienić wydaje mi się, że przy dzisiejszych dekonstrukcji nazwijmy to ancien régime starego porządku takich konkretnych zarzutów jest bardzo mało kiszone się pojawiają one się pojawiają, bo przecież trzecia Rzeczpospolita nie była państwem nie jest państwem idealnymi wiele trzeba w tym kraju wiele w tym kraju zmienić, aczkolwiek wydaje się, że nie od konstytucji należy należy zacząć jako konstytucja nie jest tym najsłabszym najsłabszym punktem natomiast konstytucja jest na tyle ogólnym dokumentem na tyle dokumentem, na którym się łatwo dyskutuje, że często współczesnym politykom chyba jedynie te plany zmiany konstytucji pierwszy przychodzą do głowy no bo inne rzeczy, które faktycznie w tej trzeciej Rzeczpospolitej nie do końca domagały są nieco trudniejsze do rozwiązania myślę że, toteż bierze się bierze się stąd, ale niewątpliwie taki nie jest taka narracja jest stosowany, że oto reformujemy, że to dążenie do reform jest jest takie silne, a wszyscy ci, którzy jedno tutaj zwracają uwagę, że może nieco wolniej, że może zastanówmy się nad tym, bo to często są właśnie porównywanie do tej szlachty osiemnastowiecznej, która tych reform nie chciałam koniec końców do targowicy no tak, ale wydaje się że, gdyby uruchomić dyskusje na temat zmian w konstytucji to okaże się, że chociażby ujęcie pewnych kwestii w preambule związanych z religią mogłoby uzyskać poparcie w jakiś cześć polskiego społeczeństwa teraz 2001 . wieku, ponieważ jak pamiętam dyskusje o preambule konstytucji to jednak kwestii w jaki sposób ujmować religie były bardzo dyskutowany wobec nas, że taka tt gorąca dyskusja mogłaby powrócić jak rodzynki mógł być znowu kolejny temat przez nas wałkowany chociażby ta preambuła i ujęcie kwestii religijnych nie sądzi pan oczywiście mogłaby, ale pytanie mailem program była kształtuje ustrój państwa jego funkcjonowanie preambuła jest pewnym zapisem ideowym jest pewnym wstępem ideowym natomiast żaden sposób na funkcjonowanie państwa nie wpływa dziesiąta obecnie funkcjonująca preambuła dla mnie to jest 1 z najwspanialszych fragmentów konstytucji jest niewątpliwie w myśl, która bardzo głęboko sięga do tradycji polskiej tolerancji religijnej do wszystkiego tego co było w Polskim systemie parlamentarnym przez wieki niezwykle pozytywne i myślę że, jakbyśmy tak merytorycznie chcieli usiąść do preambuły to moglibyśmy na jej temat obecnie funkcjonującej porozmawiać do IT obecne zarzuty, które się w preambule stawiano byłyby nieco absurdalne, bo jest tam odwołanie do Boga i do pewnej różnorodności w tym także myślę, że i do polskiej historii bardzo głębokie sięgnięcie także myślę, że obecna preambuła to jest akurat w tej konstytucji rzecz, która najmniej powinna podlegać krytyce, a ponieważ podlega to trzeba się zastanowić na ile ta krytyka merytoryczna mu w czas skończyć naszą rozmowę był z nami dr n. hum. Sebastian Adamkiewicz studio w Łodzi w studiu Radia TOK FM członek redakcji portalu historia org muzeum muzeum tradycji niepodległościowych w Łodzi i Fundacja nauk humanistycznych bardzo dziękuję za rozmowę w dziękuję Zwiń «

Wiwat 3 maj! Co nam zostało po Konstytucji z 1791 roku?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: WIECZÓR - PAWEŁ SULIK

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 08:00

Najnowsze Podcasty

Wody czystej i pitnej nie ma. "Czasami trzeba za nią płacić i chodzić do źródła godzinami"

Dzień dobry

"Samotne oceany. Historia Krystyny Chojnowskiej-Liskiewicz, pierwszej kobiety, która opłynęła świat solo"

Rolnictwo ekologiczne w Polsce

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL