Minimaliści czytają Stary Testament. Rozmowa z dr. hab. Łukaszem Niesiołowskim-Spano

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

w ich w ich z studia gość dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano dyrektor Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego dzień dobry witam serdecznie tym dobry 1 z moich ulubionych tematów, czyli badanie starych tekstów, ale tekstów religijnych się do tego jeszcze taki, który na niektóre wiele osób od tysięcy lat uważa za teksty natchnione teksty, w których które mówią też że, gdyby jak było pod teksty historyczne tymczasem też od wielu lat trwają różnego rodzaju Rozwiń » badania semantyczne nie są antyczne dowiadujemy się różnych ciekawych rzeczy w moim oczywiście tak jak w każdej dziedzinie, ale w pojawiali się narzędzia pojawią się dodatkowe dokumenty pojawię się do dodatkowa wiedza, która każe nam bal w uważnie patrzeć i zweryfikować też to co wiedzieliśmy jeszcze chwilę temu przez innego rozumiemy naukowcy my naukowcy na czym naukowcy menu laicy no tak nasz Jaś zajmuje historia ostrożna Palestyny, dla której głównym źródłem jest tekst Biblii Hebrajskiej i jest to bogactwo kłopot, bo jest do tego bardzo ciekawy bardzo niejednorodne, a teraz kłopot polega na tym, że w przeciwieństwie do Iliady Homera czy do dziejów Herodota nie jest to tekst emocjonalnie neutralny, a jest na kilku płaszczyznach tekstem, który trzeba traktować w szczególnie delikatny po pierwsze jest to tekst uznawane za takt religijnie natchnione w związku z tym są osoby, które uważają, że tekst mówi prawdę prawdę przez duże PE i wówczas historyk, który podważa wiarygodność tych tekstów spotyka się niekiedy z niechęcią osób wierzących czas po to, robić tak, żeby to badania naukowe prowadzić równocześnie osób religijnych i wierzących wprawdzie prawo domu równość tego tekstu nie urazić, a drugi problem natury nie tyle religijnej co religijne polityczne jest ufundowanie tożsamości państwa Izrael na narracji biblijnej i w zlecenie w ideologię czy z mszy w propagandę państwo Izrael wątków biblijnych co stwarza już wydział kłopot natury politycznej, kiedy się podważa n p. historyczność istnienia wielkiego państwa Dawida, czyli naukowiec, który podejmuje tematy ma przeciwko sobie pewną wrażliwość osób wierzących i to różnych denominacji często 5 proc przybywa przeciwko osobie, ale musi mi pamiętać o ich istnieniu to znaczy takie Puzio 19 wieczna krytyki czy wyśmiewanie się z Biblii mówiąc halowy tutaj mówić o potopie AGD są dinozaury przecież to się nie mieści w tej narracji znaczy tak kłamie to to jest tak działa walka z którejś już nie prowadzi do oznaczeń nie ma powodu, żeby antagonizować między naukowcami ludźmi, którzy tych zwierząt w duchu humanistyka i nauki biblijne poszły na tra do przodu w dwudziestym wieku, że jesteśmy w stanie nie agresywnie wobec osób wierzących zrekonstruować przeszłość wiarygodność tekstu jest nie jest to przeciwko tak tylko raczej to drogi równoległe no ale są też tacy naukowcy, którzy noszą 2 kapelusze można, by rzec z 1 strony są osobami wierzącymi, a z drugiej strony chcą uczciwie z i przy pomocy najlepszych narzędzi badać te teksty tak na co rzeczywiście pean na w tych obu o aspektach, które powiedziałem, czyli wiara w natchnienia nad zmianą wartość tekstu oraz ufundowanie państwo Izrael na fundamencie Biblii bywa wykorzystywana świadomie lub nieświadomie przez badaczy w w pracy i tutaj jest kłopot to znaczy wówczas pojawia się n p . argument do kontr badaczy mówiąc, a jak ty uważasz, że Dawid nie nie miał wielkiego państwa to znaczy te przeciwko państwu Izrael to jest to wyraz swego antysemityzmu not, by działo to jest argument bardzo nie naukowy natomiast ogromnej sile rażenia to znaczy, że tego rodzaju zarzuty są jednak mocna i zdarzają się akty to są minimaliści, jeżeli chodzi o badanie tak to badania starego testamentu powołanym, by ten minimalizm pojawiał w różnych dziedzinach w różnych kontekstach od dawna natomiast akurat w tej mojej niszy badawczej, czyli po bada czy starego testamentu w LM pojawił się taki termin nimi nie ma jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych zresztą był to termin ukuty przez oponentów, który miał być terminem obraźliwym, a może nawet nie obraźliwym czy raczej takim dyskredytujące skierowane pod adresem kilku, ale i indywidualnie skierowany do kilku osób m. in. Tomasza Thomsona sunie wartą w Kopenhadze Philippa Davies razu nie warto w Sheffield Nilsa Pettera Lenka z uniwersytetów w Kopenhadze kilku ich współpracowników i osób, które podzielają pogląd w UE i minimaliści zostaje zdefiniowanie jako grupa 3 nurt badawczy, który jak 2 główne rzeczy tym się od tego, że ciało to znaczy po pierwsze, mówią o, jeżeli informacja biblijna nie ma poświadczania źródła poza biblijne, kto nie może być przyjmowana za wiarygodną muszą mieć poświadczenie, że źródeł poza biblijnych czy to archeologia czy to innego tekstu, żeby uznać, że coś jest wiarygodny sam tekst biblijny i nie wystarcza, żeby powiedzieć, że to jest wiarygodne informacje, a druga, jakby drugie zjawisko, które stało się bliskie tym badaczom to było powiedzenie, że tak naprawdę mogę Biblia hebrajska to jest tekst bardzo późno, że wszystkie hipotezy mówiące o dziewiątą ósmą siódmą wiecznej redakcji pisaniu niektórych tak to biblijne są wały zbudowane na niczym na hipoteza oparta na innej hipotezie, ponieważ rękopiśmienne tradycja no tak tak to też do władz w Starym testamencie do zapięcia sprzęgu AmT to tzw. redakcje 3 czy autorzy gotowości jest zostało, jakby na rowery oraz skrytykowane nic nie utrzymuje chyba w tej chwili jest on jest tzw. 4 źródeł 5 księgowych w nauce ostało się jedno to znaczy to źródło kapłańskiej mówisz o tym, że jest coś jest wcześniejsza niż kapłańskie albo kapłańskiej lub późniejsze niż kapłańskie, bo już ten rozdział na jakich poszczególne ręce pisarskiej nie do dowiedzenia, ale minimaliści podzieliła się coś innego powiedzieli na tak biblijne trzeba patrzeć nie od momentu, kiedy zaczął powstawać po nie wiemy, kiedy i jak tylko od końca, kiedy wiemy, że już istnieje, czyli wiemy, że w epoce rzymskiej wiemy, że opóźniała co hedonistycznej w czasach Jezusa powiedz jakiś tekst jest teraz spójrzmy jak on powstawał tak, by retrospektywnie Anglii i to była pewna rewolucja, która zmusiła biblistów do spojrzenia na historię tekstu w sposób nowy asfalt co daje takie spojrzenie w Lesznie od końca nie od początku na mnie się wydaje, że to co najważniejsze to minimaliści, by za wrócili takie, że takie ziarno na pole naukowe mianowicie, że dobrze zaczęliśmy od tej religijnej podejścia do tekstu Otóż panie mówią najpier w trzeba tak jak naukowcy krytycznie patrzeć na tekst na znaczne to co jest pewne, a potem budujmy dalsze hipotezy, ponieważ biblioteka wyrasta jądrze tradycji szkół teologicznych zarówno żydowskiej jak i inne protestanckich i katolickiej no jednak idzie taką siłą inercji od teologów, którzy wyobrażają sobie teksty napisane ręką Mojżesza z późnej starożytności średniowieczu i t d. ponieważ nie naliczono zmienimy porządek tak ma się zmienić kolejność na jak my jako naukowcy musimy zobaczyć, czego jesteśmy pewni, jaki tekst powstał w jakim momencie dopiero wtedy zadają pytania co znaczyło w momencie, gdy powstawał, bo teraz jego odczytania niekoniecznie musi być ona zgodna z tym, jakie były intencje autorów, żeby odtworzyć świat, w którym powstawał przy 1, ale powstaje tekst księgi Jozuego, czyli taki wielki ideologiczny projekt masakry ludności autochtonicznej, a ponieważ Izrael dzieci mają odzyskać odzyskać ziemię obiecaną są wprawie, żeby wymordować wszystkich toczy taki tekst powstaje wtedy kiedy, a to się naprawdę dzieje BU, kiedy właśnie coś takiego źle zrobili albo co jesteśmy małą zakompleksioną wspólnotą, która marzy o tym, żeby się zemścić na swoich sąsiadach tego nie wiemy, ale tak tanio rozmawiać, gdyby chodziło Polaków tobyśmy wiedzieli, kto odpowiedź chodzi o wypadku w starożytności miał tutaj natura ludzka nie jest bardzo zmienna przez to 3 00 0 lat wrócimy do naszej rozmowy po informacjach Radia TOK FM dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano dyrektor Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego z państwa moi goście rozmawiamy o tym jak minima liści odczytują ne stary testament informacji już za kilka minut o godzinie dziesiąty 20 po informacjach wracamy do programu off czarek z dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano z dyrektor Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego z państwa i moim gościem pan też zalicza się do mini Morris już, by taki nie znaczy, że zdefiniować definiować minimalistą tak jak to zrobiono to tak to bez wątpienia natomiast po mieście jest 1 wątek, który jest też obecne w badaniach minima listów, które jest mi może mniej bliski mianowicie oni byli pierwszymi na dużą skalę w propagator Rami takich narzędzi postmodernistycznych do prac nad tekstem i tutaj jak rozumieć jako zatwardziały Pozytywista mam z tym kłopot ale, ale generalnie raczej pozytywne raczej minimaliści niższe niż maksyma liście tych 2 3 jest to można, by rzec, że 100 6 , 7 % minimalistą no jak to w praktyce wygląda, jeżeli chodzi o tekst być może konkluzje dotyczące różnych fragmentów tekstów, które inne, którym się pan zajmuje takich najważniejszych, bo to jest to ta dyskusja przeszła ona na z interpretacji tekstu na rekonstrukcję historyczną i tutaj problem to polega na tym, że większość badaczy, która zabiera głos po obu stronach inni mali stów maksyma listów to nie są historycy to są czasami archeologowie, ale bardzo rzadko historycy tak wykształceni w narzędzia historycznych, ale przedmiotem pasji tak tych emocji, które są wokół tego jest to, jakie jak błagała historia Żydów starożytności i tonie w ogóle tylko konkretnych momentach, bo w tej chwili n p . o czym wspomniany przeze mnie Tomas Thompson oba obok takiego kanadyjskiego mgliste Donovan i Teresa w latach siedemdziesiątych napisali obaj takie książki niezależnie od siebie i w zasadzie równolegle od Abraham, ale i wyraźnie i to jest dla roślin dziesiąty czwarte, kiedy wyszła książka Thomsona historycy o repatriacji, która kładzie na stole argumenty, że Abraham jest postacią fikcyjną, że nie ma żadnej rzeczywistości historycznej, które można, by umieścić w opowieści o Abrahamie i to w latach siedemdziesiątych to był szok, a w tej chwili to banał to znaczy już teraz nikt nie szukam miejsc, gdzie Abraham mógłby wystawiać swój namiot, bo to jest wiadomo, że to jest coś w świecie jedni powiedzą mi to inni powiedzą legendy historie biologicznej na różne takie semantyczne odmiany, ale na pewno nie jest to informacja wiarygodna historyczny Polski jeszcze nie dotarła, bo po raz pierwszy mówi Marta w Polsce no do Polski wiele rzeczy jeszcze docierał z opóźnieniem w otwartym powietrzu i 5 00 0 lat to jest jakby 1 jak 1 oczywistość mogą, która już teraz nikogo nie rozgrzewa podobnego nie rozgrzewa nikogo opowieść o stworzeniu świata no to już jest to 100 lat temu można było się tym emocjonować jeszcze w latach osiemdziesiątych w latach dziewięćdziesiątych trwa dyskusja na temat Mojżesza eksodus to znaczy tu wielkie emocje, ponieważ tymi to też wielkie pieniądze na badania archeologiczne archeologowie, szukając w Egipcie różne rzeczy chętnie znaleźliby coś co dowodziło, by istniał tam Mojżesza nie znaleziono niczego w związku z tym tak naprawdę, trzymając się tej metodologii co proponowane przez minima listów, żeby powiedzieć, że dziś tak biblijnego narracja biblijna jest wiarygodna to trzeba ją znaleźć równolegle jakiś źródło potwierdzające to w tekście poza biblijnym w materiale archeologicznym to dla exodusu do niewoli w Egipcie nie mamy nie mamy w związku z tym trzyma się wymiotować powiemy no dobra mamy jakąś legendę mamy wielką epos powiedzmy o stworzeniu wielkiego narodu natomiast czy oni naprawdę byli w tym Egipcie czy oni na radnego wyślijcie przeszli przez morze czy przez sito wie to są rzeczy drugorzędne ta prehistoria właściwie już nie odpowiada no bo to jest pytanie o historyczność tekstu, który z definicji jest historyczny dzień po to, powtórzy opowiadać historie to jeszcze wzbudzała emocje 20 lat temu już teraz mniejsi już właściwie o Mojżeszu mało, kto chce dyskutować przedmiotem dyskusji ona jest bardzo gorąca jest dziesiąty bieg dziesiąty przed naszą erą, czyli to czy wg historii opowiedzianej toyoty narracyjnej biblijnej po czasach rozpraszania plemion izraelskich w Palestynie, czego obrazem ma być księga sędziów powstaje Zjednoczone państwo pod wodzą małe państwo pod wodzą Saula, a potem wielkie państwo pod wodzą sir Davida i dziedziczy je wielki Solomon, który jest wzorem sprawiedliwości, który jest bardzo mądre, do którego przybywają składać mu hołdy, a władcy z daleka czy też tego nie ma w Rawiczu, owszem, drobne watażka, który bawi wasz działają właśnie trzeźwo woda Renata watażka przez FIM Night to państwo w ogóle istnieje i tutaj minimaliści, ale w tej chwili to już nie tyle wymienionych przeze mnie 3 4 badaczy w tej chwili coś się może być ogromna liczba historyków biblistów, ale również archeologów zwraca uwagę na najważniejsze szczegóły mianowicie istnienia wielkiego państwa szczegół to nie jest nie jest szczegół to jest ważna rzecz, że istnienie wielkiego państwa takiego jak opisuje Biblia księga Samuela i potem księga Królewskich na bliskim Wschodzie zawsze zostawia stado ekologiczne my nie mamy państ w, które o, których wiemy, że istniały były silne, na których nie ma żadnych śladów nie ma n p. monumentalnych budynków, które są oznaką władze króla n p. nie ma inskrypcji, które by pokazywały istnienie administracji, która zbiera pieniądze które, choć podatki, która nie prowadzi sądownictwo w imieniu króla i t d. tego wszystkiego na dziesiątego wieku, żeby znaleźć argument o historyczności Królestwa Davida Solomona po prostu nie mamy ważne jest też to, że ten minimalistyczny głosy sceptyczne o tym, że to nie jest historyczna opowieść o Dawidzie Salomon nie wyszedł nie tylko środki z grona europejskich biblistów amerykańskich, ale izraelskich archeologów i w Izraelu, który jest krajem małym, ale w Izraelu, w którym wszyscy mają jakiś pogląd na temat starego testamentu otoczeni byli w i wszyscy wiedzą co to jest tradycja ośrodek w Tel Awiwie wokół zwą skoncentrowane wokół osoby Izraela Finkelsteina bardzo zasłużonego archeologa powiedział nie ma tu wszystkie dawniej wskazywane jako dowody istnienia wielkiego państwa Davida Solomona archeologiczne pozostałości są to późniejsza teraz za tym poszły badania z nauk ścisłych powiedzmy 3 zarówno badania węgla co 1 4, jaki badania dendrochronologiczne badania Palin logiczne, czyli badania pyłków roślin, które daje się badać te wszystkie elementy badanie ścisłych wskazują, że wielkie państwo na lokalną skalę powstało na przełomie 10 09 . wieku na północy wokół są marki, a nie w Jerozolimie nie nie obejmowała całego terytorium, o którym mówi tak z winy jako państwo Davida Villi i David o wpłatach na jakieś miasto też nie wiemy jak wielkie, ponieważ wejście tego nigdy nie dowiemy oczywiście w Jerozolimie rozedma jest celem miejscem kluczowym dla tego rozumowania i najbardziej kłopotliwe dla archeologów popiersia, dlatego że duża część obszaru, w którym było zamieszkałe podówczas jest przykryta obecnie macie tam przed, pod którym legalnie nie da się prowadzić badań co nie oznacza, że się nie prowadzi nielegalnie, ale no to jest tak nie powinno być na to potrzeba aż nielegalnie no i Izraelczycy oczywiście kopią tunele pod pod skałą oczyszczają takie przejścia, które były używane w starożytności naruszając tak naprawdę umowę z Palestyńczykami należy to mała czołgi ten ma władzę z drugiej strony problem odtworzeniu archeologii historii Rozalin jest to to problem, który się narodził w końcu pierwszego wieku przed naszą erą związane z imieniem Heroda wielkiego, bo to było fantastyczne władca, który postanowił obdarować swoich poddanych, którzy niespecjalnie lubili wielką świątynią w związku z tym zrównał cały teren w centrum miasta, usuwając wszystkie pozostałości wcześniejszej zabudowy wszystkie to pozostałości wcześniejszych świątyń zrobił ogromny plac, na którym zbudował ogromną świątynie, ale zrobił to do litej skały w związku z tym, jeżeli cokolwiek tam było na to Herod to zniwelował, żeby zbudować swój nowy budynek jest to widziałbym to jest argument buldożera no czytam archeolog nic nie znajdzie, bo tam nic nie ma wsi nie ma właściwie o takiej architektury wcześniejszy niż czasy w środę irański poza obszarami będą z dala od dna od obszaru obecnego meczetu, w którym oczywiście znajdujemy to są ciekawe znaleziska n p. konstrukcja schodkowo, która niedawno przez Elliott ma zaś została odsłonięta i foto toczy się ta dyskusja to jest taka duża, że monumentalna struktura spadkowa powyżej źródła wody właśnie na Widawie, czyli w tamtym Czajki nawiąże z Dawidem tak i Leszek Lichota to co łaska i teraz pytanie jak można datować kamienną strukturę, ponieważ kał kamień nie da się zbadać pod brandem co 14 nie dała się zgadza dendrolog logicznie nie ma nie ma tam tynku od żadnego spoiwa, które mogłoby to pyłki zachować rozum mamy kamienie ułożone 1 na drugim i teraz nie sposób jest dokładnie datować to jest ważne ponieważ, jeżeli uznamy, że ten teren ta struktura jest z późnej epoki brązu to oznacza, że tam istniała i centrum polityczne może, by wybudować dużą strukturę trzeba mieć pracowników, którzy wykonują polecenia to jakoś tam jest budowanie centrum jest budowaniem autorytetu władzy i t d. pytanie, kiedy powstało w i jedni mówią, że może to jest późna epoka brązu, więc jeszcze, zanim Afgańczycy zaczęli go tworzyć jakieś państwo w Palestynie Hebrajczycy judo ojciec czy Izraelici jak jak zwał czy też może to jest w 2 jeśli może początek dziesiątego wówczas pasowałoby do chronologii Davida, a może jest to późniejsza i teraz to jest bardzo ostra dyskusja i tutaj się to spór toczy się na linii Tel Awiw Jerozolima albo Siltala Fin Barr Milan, czyli Universe w Tel Awiwie, który na północ od miasta i Borys lan, który jest na południowy wschód od miasta, który religijnym nie warsztatem, a my tutaj spór jest ostry, ale czy kiedykolwiek będzie czysto ostrzegany w ogóle Skry nie możemy dotować kamienia no jest dostrzegalny, dlatego że 20 lat temu nie mieliśmy też różne technologie, które teraz mamy jest po prostu poczekam trochę nudna i doczekamy momentu, w którym dostaniemy narzędzia, które nam to pozwolą zweryfikować sposób jedno jednoznaczny lnu nauka to nie jest coś co się dzieje z dnia na dzień, choć moi dawni koledzy z nauk przyrodniczych uważają, że w takie psie przemiany się odbyło bywają tak gwałtownie, ale akurat w płynność w pracach w humanistyce historii biblijnej 10 lat to naprawdę nie jest już poczekam aż z przykładów bardzo wyraźnie widać po jakim polu minowym niektórzy naukowcy non stop mają tak, bo jeżeli mamy religię zesta w wierzeń, na którym tory są rozbudowane różne inne różne struktury różne systemy, które ostatecznie muszą sobie prawo do tego, żeby mówić ludziom jak mają żyć co robić, czego nie robić, a wszystko właśnie, dlatego że dziś jest to jakaś tradycja, która płynie z wydarzeń z osób z przeszłości to w momencie tę tradycję to tradycja, która zachwieje mówiąc no tak, ale to jest właściwie tylko legenda historia opowieść Noto teraz z cała ta wyższość moralna to zaczyna się chwiać w 2 i nie jestem przekonany jak mogę powiedzieć zacznę może takiej anegdoty niedobrze te naukowe spowodowane dotarcia czwartą dają się akurat zabawne kiedyś rozmawiałem z pewnym biblistów dominikaninem i przedstawiałem mu właśnie te argumenty minimalistą, którzy mówią, że to ten tekst chyba nie jest częste może późno Ion powiedział, a czy to, że wszystko pozostało drugie pierwsze wieku przed naszą erą dla mnie to nawet lepiej, ponieważ ja wierzę w natchnienia ducha Świętego, więc jeżeli ktoś miał u nas wydarzyć to wolę, żeby się zdarzyło oraz manierze kapało przez 80 0 lat więc, jakby nawet o to dominikanin z myślą to jest specyfika można zracjonalizować tę chęć zachowania opowieści o natchnionym natchnionej wersji tekstu MF wrócimy no dobrze wrócił dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano jest państwa mają goście informacje o dziesiąty 40 lat ich dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano dyrektor Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego z państwa mają gościem dziury w zmaganiach maksyma listów minima listów to rozszerzyć świadczą one przystawek dyrektora władny jest to funkcji dyrektora tylko funkcję zwykłego historyka docent zawsze lepiej znany historyk jest też dyrektorem Sandrze mu ufają albo nieuważni lokują się, że zrobił karierę zaś była dobra nie to wizytówka też jest znakomita został dostęp prowadzący pochwalił gość po raz kolejny w leki są właśnie taki główne 3 czy w ogóle są tak czy inne dowody mamy do czynienia od nawet mówiąc o pewnym okresie historycznym mamy do czynienia ze sporą przestrzenią różnych tekstów czy różnych wydarzeń są jakieś główne punkty sporu i nie tabela p t . tu się zgadzamy to można odfajkować, że zgadzamy to można odfajkować no ale tutaj to słowo no tak znaczy, że dotyczy to, zwłaszcza tych miejsc od, których rynku krajowym górny kontur panowie to jest netto, kiedy drzewo jest, że trzeba Dawid był albo nie było wielkim władcą, a broń lub władcom wielkiego pani ocalić od państwa, a pani salą jeszcze możesz się z pań naszym władzom jeszcze większego państwa tak to jest ewidentnie ubolewam, że przedmiot sporu, dlatego że nie ma liści i część archeologów mówi nie ma na to dowodów wręcz przeciwnie wszystko wskazuje na to, że także wpły w na obszarze Palestyny nie było wielkiego państwa żadnego niezależnie, gdzie byłaby stolica go stolica Maksymowicz mówią tak mówi księga Samuela znaczy tak było i to jest póki co niedostrzegalne tak to znaczy ja uważam, że to jest rozstrzygnięte ale, ale też sporo się toczy to tego rodzaju podobne miejsca można podać cel jest taki taki opis księdze królewskiej, której nie ma równolegle wersję w księdze Izajasza o oblężeniu Jerozolimy 700 pierwszym roku przesłanych ryba armia syryjska stacjonuje flaki niedaleko Jerozolimy w stronę Duckie zbliża się do Jerozolimy ma być obrażania i są dość zresztą inne interesujące jest to, że wojska oraz stojące pod murami Jerozolimy prowadzą 3 dowódcy prowadzą z urzędnikami królewskimi FAI w Jerozolimie rozmawiać mówią nie rozmawiajcie z nami po hebrajsku rozmawiać z nami po aramejsku, żeby lud nas nie rozumiał, więc to jest to taki szczegół dotyczący jakich i jakich cech po takiej takich codzienności językowej nie wiemy Najda wiarygodne, ale w kontrach dla autora to było ważne, żeby zróżnicować mówiącego po hebrajsku od mówiącego po aramejsku, a jesteśmy w roku 700 pierwszym odnoszą i ten tenor PiS mówi również o tym, że są właśnie 2 2 wersje 1 torze Asyryjczycy odstąpili od oblężenia, bo zapanowała epidemia na tyłach, bo to trzeba było zwinąć oblężenie i wracać do serii innymi słowy to Bóg spowodował, że Syryjczycy osłabli musieli ustąpić, żeby święta Jerozolima nie tknąć ami niema liści część archeologów historyków mówi no w ogóle nie wchodzi w Great Syria to jest walec to wielkie państwo, które nic się nie stanie wtedy bio Solid z azot post za przeciwstawić się seria zdobywa wszystko co chce za chwilę zdobędzie Egipt, więc w ogóle jesteśmy największym rozwoju państwa na własne Rajskiego, że jeżeli odstępują od oblężenia to tylko, dlatego że dostali taki okup przewrotu nie trzeba było to naszym celem było podporządkowanie sobie z sali zachowanie Jerozolimy całe królestwo Judy, a wysokość tego tak to te cenne jest wyznaczona z kruszcem, który został przekazany Syryjczykom to żadna Wola Boga zatem nie stoi tylko czysta kalkulacja lepiej mieć wiernego sobie sojusznika na flance Południowej w tym wypadku, który opłaca się jest wystarczająco dobrze pieniędzmi, żeby odstąpić obrażenia nie musimy niszczyć do niszczenia tłumaczą taki racjonalny Ekonomiczno polityczny argument przeciwko roli Boga i interweniującego w historię my Life and roll jacyś inaczej n p. wskazując źródła prawda złota srebra na tak podobne z domu to są takie obelgi, kiedy mamy zarówno zewnętrzne informacje, ponieważ to jest to o tym jak można rozmawiać o tej oby o tym, obrażanie nas Jerozolimy przez scenę hard, bo my wiemy również te słowa syryjskiego portu wiemy co się wydarzyło tylko nie wiemy ani o szczegółach ani o przyczynach albo dawka ta interpretacja pozostaje wiara to Doda to jestem w pole pole do dyskusji podobnie wzroku nie zaś z wcześniejszego wydarzenia rok 90 0 dwudziesty piąte i dość znana dzięki egipskim tekstom kampania faraona Szeszonka, która na przywędrował przez Palestynę aż prawie do jeziora Garda laickiego i w egipskich tekstach jest cała lista to po nie mów, które wskazują na miejsce, które przynoszą jego armia zdobyli i można śledzić nowości trasa charakterystyczna to 900 20 05 . przez rząd nie zaatakował Jerozolimy i to jest pytanie, dlaczego tak jest, że ich wersja biblijna oraz wersja maksyma listów mówi tak no popiersia jak czytamy w księdze królewskiej to Salomon dostał córkę faraona za żonę, więc to jest tak naprawdę są już i rodaczkami królestwo Izraela i egipscy są w Sojuszu to jest w końcu jedynie wersja Lublina o tym, mówi raczej co wydaje się bardziej prawdopodobne przesiąkł przewędrował przez wszystkie ważne miasta wszystkie ważne punkty oporu, które miał na trasie zdobył, a Jerozolimą wówczas nie była ważnym punktem oporu po prostu się ignoruje nasz ataku armii egipskiej, bo nie ma tam zdobywać i to jest nawet bardzo silny argument na rzecz nieistnienia państwa Davida Solomona, ponieważ miał dość obiektywnie widać, że Egipcjanie są niezainteresowani tym miejscem, a to uznanie, że Egipcjanie są w Sojuszu z Dawidem Sar, żeby po Salamona wtedy czy jego potomkami wymagałoby wielostopniowej taki wyrok jednostki szczebla wejść pod tezę mówiącą czemu nie zaatakowano Jerozolimy bosą Sojuszu, ale czemu zniszczono wszystkie ziemie dookoła z kosmosu już właśnie znaczy to podział albo albo, więc tego rodzaju spory otrzymanej od lata zabawne, bo to jest taki specyficzny Sojusz, że tam, gdzie mieszka moja córka to nie będę atakował, ale wszystkie pozostałe miasta zniszczone tak mówisz, że gaz miał być miastem ofiarowanym jako posłanka Lena toposu, o czym Kazar jest miastem, a Ghana Niemcy Egipcjanie bardzo mają możliwość oferowania gazociąg kolory o posag od maja właśnie z literaturą ta stała się bardzo sprytne prezenty od tak de la i rentach z Camp Nou w innym tutaj jest dużo do takich dużo obszarów praca biblijne, które tego sporu właściwie nie ma to znaczy, że w pracach jest taka specjalizacja n p. badaczy zajmujących się prorokami dotąd toczono na nas w tekstach grodzkich nie dyskutuje się tak ostro albo ten spór nie jest nad nimi nie ma liści maksyma liści, ponieważ moim zdaniem, dlatego że prorocy to jest tekst z definicji literacki tak to jest jakby żyli, jakby wszyscy zajmujący się tymi tekstami wiedzą, że to dni pracujące kosz wyobraźnią pisarzy, a nie ze odzwierciedleniem rzeczywistości jest tam, gdzie ta rzeczywistość wyziera to tam, ale pojawia się taki bardzo gorący spór tam, gdzie jesteśmy wsporze opracowań literackich księgi mądrości owe niema żadnego sporu księgi prorockie sporu nie ma księgi psalmy sporu nie ma tak pomnik to jest literatura tam się nie badacze nie kłócą, ale tam, gdzie jest rekonstrukcja historii to jest nasza lechici tam zaś ucina nowość w rozmiarze ci się m. in . o źródłosłów nie to Jasiek od naszych 3 głosów nie ja zaproponowałem jako taką hipotezę, która jest zupełnie inna niż dotąd, dlatego że słowo Levi po hebrajsku jest nieoczywista jego pochodzenia i zaproponowałem kiedyś, żeby łączyć to słowo jest, że z greckim słowem lato i które mamy doświadczony w amerykańskiej Grace, czyli w czasach późnego brązu w słowie nauczka dla was GPS, czyli dowódca zbrojnych ludzi słowo lało znaczy tyle co zbrojny lud i dlatego znajduje poparcie zarówno językoznawcze, dlatego że boi i Levi jest w zasadzie najbliższe sobie z proponowanych etymologii znajduje potwierdzenie w obrazie lewitów jako zbrojnych w opisie w księdze wyjścia n p . to lechici są żołnierzami, którzy bronią Arki i są odpowiedzialni za stronę militarną funkcjonowania Izraela, ale problem, który wywołałem ten sposób polega na tym, że jak wyjaśnić, że greckie pochodzenie nazwy 1 z rzekomych plemion izraelskich i tutaj jest wymóg umieszczania naukowego to znaczy musimy popatrzeć czy dane, które uznajemy za aksjomaty nie są przypadkiem hipotezami, które nie mają poparcia mojej biało uważam, że na to, że ja potrafię to konsekwentnie o wy tłumaczyć wożono z obecności lechitów jako pozostałości po ludach morza po takiej nielicznej, ale bardzo wyrafinowanej technologicznie i kulturowo inwazji pochodzących z racji właśnie, która da zastąpiła w biegu dwunastym żonę, która naszą erą śladami tego pozostałą pozostała ludność listy Ińska, które są moim zdaniem poetki utwory nowator Palestyńczycy no nie pro to Palestyńczycy są Kanadyjczycy to akurat teraz już wiemy też dzięki badaniom genetycznym zrobiono niedawno w Libanie, że współcześni Libańczycy, ale i współcześni mieszkańcy Palestyny mają ogromnie zbieżne genotyp z ludnością z trzeciego Tysiąclecia przed naszą erą zajęły tam przede wszystkim wielkich migracjach ludzie są właściwie auto tonami, ale to nie dotyczy akurat Alawitów co jeszcze 20 lat temu takie badania genetyczne wykazały, by na bawiono na takich próbach, które jeszcze nie są, jakby niedostrzegalne, ale moim zdaniem są jakimś argumentem ludności, która przed Żydów współczesnych nam, którzy kultywują pamięć pochodzenia z rodu w lewickich albo nawet wahaniem, czyli od kapłańskiej ich, że ich genotyp wykazało bardzo dziwną niespodziewaną przez badaczy anomalie mianowicie są trochę inni niż wszyscy inni wybronić pryzmy średniej genotyp Żydów i badacze uznali, że to jest wpły w greckim jakiś Europejski, ale twierdzą, że to na pewno w późnej starożytności wtedy, kiedy Żydzi emigrowali do ZUS do Europy to wówczas zmieszali się jakoś w jakim momencie z ludnością Europejską i 1 i stąd ta taka zmiana w danych gama typowych moim zdaniem to jest zła wytłumaczenie, bo dla lat historyczność ruszyli późnej starożytności wczesnego średniowiecza widzimy, że rodziny kapłańskie w rodzinach Lewicki żydowskich bardzo starały się dbać o właściwe pochodzenie tak powiedziałbym nic już nie jest w pełni natomiast to jest bardzo ważne i ta czystość pochodzenia jest kontroler skrupulatnie pilnowana nie zawsze to się dzieje daje dorobić, ale wiemy, że tej tradycji rabinicznej to jest ważne także, by była ta to pochodzenie było udokumentowane, więc jeżeli ten grecki element tam się ma pojawić to moim zdaniem on po prostu jest od 1 500 wcześniejsze to znaczy, że to mamy do czynienia z trudnością, która pojawiła się w późnej epoce brązu i co jest niewytłumaczalne, czego ja nie rozumiem, ale jest fenomenem zachowała odmienność to znaczy, jeżeli mam rację oto czy da Vinci byliby jakimiś Grekami, którzy się nie wtopić w pełni tłumaczą oni zachowali odrębność pod nazwą lechici wśród trudności rdzennej podobnie zresztą zdani sami to drugi przykład banici elitach nie mój pomysł tylko izraelskiego badacza jak i gala jedyna z lat sześćdziesiątych, że Dani Cheetah to samo co 3 biblijne zdanie czy to samo co dana mowie z tradycji greckiej i mówią szczerze to ta hipoteza leży na 1 4 0 lat nie znalazłem nigdzie argumentów obalających na tę hipotezę natomiast ludzie skrzętnie omijają to znaczy najlepszym sposobem, żeby czegoś nie podjąć po prostu udać się tego nie ma dr habilitowany Łukasz Niesiołowski-Spano dyrektor Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego był państwem gość bardzo dziękuję dziękuję informacje o VAT Zwiń «

Minimaliści czytają Stary Testament. Rozmowa z dr. hab. Łukaszem Niesiołowskim-Spano

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: OFF CZAREK

POPULARNE

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 02:00

Najnowsze Podcasty

Czy lęk wpływa na seks? Jak kształtują się preferencje seksualne? Czy porno wpływa na psychikę? – odpowiada dr Aleksandra Krasowska

O etycznym porno z kolektywem Dochodzę

Od 1 kwietnia piekarnie i cukiernie mają płacić mniej za gaz. Co to oznacza dla konsumentów?

"Mimo optymizmu, dużo mnie to kosztowało. Nie da się uniknąć negatywów" – Kandżu Skopiec o swojej walce z rakiem

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL