Mojżesz prawodawca. Rozmowa z dr. hab. Łukaszem Niesiołowskim-Spano

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

studio dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano Instytut historyczny Uniwersytetu Warszawskiego rynku EUR i na tym, że trzeba teraz, gdy w internecie można trafić na takim memy, który zastanawia się, dlaczego Mojżeszowi i Izraelitom podróż z Egiptu do ziemi obiecanej zajęła 4 0 lat skoro przy użyciu Google Maps na piechotę zajmuje co no pewnie kilka tygodni to takie trochę zabawne podejście do innej kwestii wyjścia z synów Izraela z Egiptu i córek, żebyśmy poszli dalej Rozwiń » rozumiem, że kwestie wejścia pod róży i dojścia albo nie dojścia też są takie oczywiste no i podział przywołany przez pana Memo od długości spacerów przez pół pustynie scenarzystką jest bardzo poważne, że to jest argument, który pojawia się w badaniach naukowych nad kwestią historyczności jej wejścia, czyli wydarzenia opisane w księdze wyjścia i kolejnych i to jest cały czas temat, który przez historyków archeologów i biblistów jest rozważany i Eliza elektryzują jak to, że znalazł 1 kawałek, gdzie nie ma ropy gazu w North Fish jest także my jesteśmy w próbie rekonstrukcji wydarzeń niewolnikami pewnego sposobu myślenia, które nawet nieświadomie uformowane przez narrację biblijną, bo ona jest niebywale jakoś tam oddziaływujących na kulturę Europejską jak ktoś nawet nie czytał księgi wyjścia to widział pewnie, który schodził z łódzkich filmów, które pokazują Mojżesza stojącego przez nią przed morzem czerwonym, która się rozstępów je Scottem tym te o tym, obrazy są ludzie w naszej podświadomości natomiast jak do 1 3 to badać naukowo Noto mamy poza narracją biblijną również inne dane mamy jakąś wiedzę o starożytnym Egipcie mamy jakąś wiedzę o starożytnej Palestynie, czyli miejsce, do którego tenże Mojżesz miał wędrować z Izraelitami wiemy coś dzięki archeologii trochę źródeł źródłom historycznym no i te 2 narracje biblijna i historyk sztuki archeologiczne się ze sobą nie schodzą niestety brakuje nam różnych danych brakuje nam źródeł, które pozwalałoby nam potwierdzić elementy, które są we opowieści z księgi wyjścia, a niektóre w tych te elementy jak czterdziestoletnia wędrówka zaczyna zdradzać tak czy w tej chwili bibliści zaczynają się orientować, że to jest klucz do zrozumienia w kontroli rodzaju gatunku literackiego, które mamy do czynienia bo gdyby mieli od opowieść o wydarzeniu w to zapewne 2 rzeczy tam się powinny znaleźć to znaczy, jeżeli Bóg wybrał Mojżesza w Egipcie, by on dosiadł i zaprowadził Izraelitów do celu to dobra opowieść powinno się skończyć osiągnięciem tego celu bohaterem jak włos starannie na całą narrację cała cały będzie cała opowieść będzie o jego zmaganiach ze złamaną na końcu dobry bohater szary w pokonuję bandyta i wpada w objęcia ukochanych tak podobno powinno być również Mojżesza tak to jest wybrane cudowne dziecko wszystko ma rację nie jest logiczne ma różne przeszkody tu faraon mu przeszkadza tu tu Egiptu i wiedzieć, że dziś raczej zalicza się buntują się ich okiełznać tutaj dochodzi do krawata grata fani Bóg mu się objawił dostał prawa wszystko logicznie się składa, po czym umiera nie wiadomo zresztą, gdzie z jakiegoś powodu Żak dość podejrzanym miejscu rośnie bardzo wiadomo, gdzie tak ważne jest, aby wymóg, który sam fakt że, że tradycja późniejsza nie potrafi wskazać miejsca grobu Mojżesza jest też intrygująca tak, że coś jest tutaj nie nie w porządku z tą tradycją, ale ta opowieść powinna się była skończyć tym, że je może do tego na dotyk Jerozolimy trafił i powiedzieli już starożytni autorzy mamy 1 z takich, których nazwał zaś złemu mówimy o nim pseudo kata i ozdoby dary czy autor to się pod pytają SA podszywa, który pisze historię Mojżesza na port na początku trzeciego wieku przed naszą erą nieco inaczej mówi tak to nie rzadziej też i bo chcieli tylko to Egipcjanie trochę usunęli, bo mieli dość wyprowadził ich Mojżesz prawo dawca i reformator kultu, który po tygodniowym marszu doprowadził ich do Jerozolimy tam zbudował świątynię i nakazał im składać ofiary wg konkretnych zwyczajów fantastyczną narracją tak czy jest w celu jest jego wypełnienia tak to ta opublikowała opowieść powinna wyglądać natomiast Biblia inaczej druga rzecz to właśnie 4 0 lat no bo autor namówił, że to, dlatego że do ziemi obiecanej nie mogą wejść z nielicznymi wyjątkami jak n p. wiozła nie mogą wejść ci, którzy urodzili się w Egipcie, ponieważ nie będąc w Niemczech woli są jej skala realia lista leków no to nie jest nawoływanie o nawykach to jest rodzaj transcendentny nieczystości tak znaczy, że oni mają w sobie jakąś skazę, której pozbawieni będą ci, którzy urodzą się w czasie wędrówki, czyli w czasie bycia wolnym no i taka a taka wizja, by działki z historią mająca mało wspólnego, a to jest bardzo wyrazista to program teologiczny to znaczy, że grunt teologiczny teologiczny łamane przez ideologiczne łamane przez nacjonalistycznych, ponieważ to my jako naród wybrany mamy nie mieć nic wspólnego z innymi ludami mamy być czyści wyznaczaniu pochodzimy od Izraela Egiptu Izraela jak i nie możemy być karani być niewolnikami tak w Egipcie Izraelici mieli być niewolnikami wg tej narracji jest TTIP 2 rzeczy pokazują, że ta opowieść nie do końca naszej jest bardzo literackim konstruktem mało relację z wydarzeń może najbardziej były decydującym o naszych kłopotach z uznaniem tych wydarzeń za historyczną jest to co się miało stać później czy to co w księdze powtórzonego prawa opowiada księga Jozuego czyli jaki zrodził stanęli na na wprost z ziemi obiecanej, czyli Kanaanu na wschodnim brzegu Jordanu i pod wodzą Jozuego mają ten Jordan przekroczyć zdobyć ten taran i wymordować oczywiście wszystkich autochtonów i to kompletnie niemożliwa to znaczy to jest wydarzenie, dla którego nie mamy nie tylko żadnych argumentów archeologicznych na poparcie to nawet chyba nie ma sensu ich szukać, ponieważ jak popatrzeć dobrze na to, o czym mówi księga Jozuego, czyli o takim progi projekcie zawłaszczenia terytorium tak żona ma być nasze i ma być pozbawione innych obcych to ono zawiera w sobie elementy zupełnie nie historyczne, które pokazują, że to jest tylko projekt ideologiczny przejście przez morze przewija przez Jordan odbyła się w charakterze cudu to pan Bóg spowodował wstrzymanie słońca Księżyca rozstąpienie się wody rzeki tak dalej to jest cud to jest działanie Boskiej pierwsze miasto, które będzie oblegane to Jerycho, która nie ludzie zdobyli nie ludzie rozmawiali te mury tylko Bóg po tym, gdy został tymi trąbami wezwany, ale najważniejsze jest chyba to był popatrzmy na nad strategiczne działania armii Izraelitów przekraczają Jordan na znał na wprost tej armii z tą są wielkie kanadyjskie miasta, które czekają, kiedy ci zdradzić napadną i co Izrael 0 i Izraelici robią najpierw dokonują masowego samookaleczenia ktoś nazywa obrzezanie, gdyby to była relacja z wydarzeń to mielibyśmy armię, która żądna walki najpier w wyłączać możliwości działania, ponieważ wszyscy dorośli mężczyźni biorący udział w tej akcji najpier w się samo okaleczają no bym powiedział do strachu loża dla takiego generała prawda, że coś takiego miałby zrobić, ale mogło tak ten ta księga jest nie o tym nie o wydarzeniach nie o tym, że tak naprawdę się odbyło tylko o tym, że to Bóg daje i Izraelitom, czyli swojemu ludowi wybranemu tę ziemię i to wtedy zaczyna to wszystko się układać jakąś logiczną całość, bo my widzimy dzięki archeologii, że ludność, która później w toku pierwszego Tysiąclecia przed naszą erą stworze populacje Królestwa Izraela i królestwo Judy to jest ludność lokalna natomiast jakiegoś powodu w pewnym momencie raczej późno stworzyli do siebie legendę o swoich praw podstawowych kach, jaki koszt państwa sarmatyzmu są tak znaczy, że jest, skąd pochodzimy skądś pochodzimy z Egiptu to dlaczego zabito też znacząco, że i natura tak naprawdę i radzić i udaje się z byli w lokalnym lokalną ludnością kanał na niską, ale opowiedzieli o sobie i narracje mitologiczną, która mówi o wielkim marszu przez pustynię wielkim militarnym podboju Kanaanu, które nie są historyczne, ale które mają tworzyć ich tożsamość mają odróżnić ich nie przez to, że się odróżnić faktycznie tylko, że mają mieć gotową to to świadomość tak to od odrębności swojej to jest coś co jest w narracji, a nie faktach, a czym zawinił Mojżesz w takim razie tak mizernie skończył w tej narracji, bo już był w ogródku już witał się z gąską znaczy jedno z tłumaczeń, które można zaproponować jest takie, że tonie węgla ludzką tylko boską to znaczy, żeby żaden człowiek nie miał pokusy przepisy wania sobie wielkich dzieł tak naprawdę wszystko to wielkie zawdzięczamy Bogu i to nie może też ma być sprawcą tych cudów to nie Mojżesz powoduje, że się morze czerwone następuje tylko Bóg za pośrednictwem Maziarz i ten ostatni akord tej opowieści, czyli zdobyć czeka na nowo jest nie dana Mojżeszowi właśnie dlatego, żeby nie było tym Człuchów takim ludzkim sprawcą wypełnienia się tej obietnicy to Bóg robi sam to jest jedno wytłumaczenie niekoniecznie właściwa tak niewiele intrygująca jest co innego w postaci Mojżesza mianowicie Mojżesz jest głównie przedstawiane jako prawodawca to jest najważniejsze są Mojżesz robi w wiedzie tych Izraelitów z zarządzaniem jest otoczenie lechitów, którzy są rodzajem takiej straży przybocznej militarnego, ale tak naprawdę najważniejsze rysem postać Mojżesza to żona daje prawa i mamy całe długie cytaty z układów dotrzeć do tekstów prawniczych, które mogą być starsze mogą być tworzone ad Hok, które są przypisane Mojżeszowi i to jest niebywale interesujące, bo na to nie mamy paraleli starożytności tak to bohater, który jest tak po takim prawodawca ową nogę dopiero potem może zarasta ale, ale to jest to jest pod postać bardzo nietypowa najgorzej prawa generalnie Nafta starożytnym bliskim Wschodzie nadają królowie wrócimy do naszej rozmowy o Mojżeszu w po informacjach radio TOK FM informacje o dziesiątej 40 już za kilka minut dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano z Instytutu historycznego Uniwersytetu Warszawskiego studio wracamy po informacjach od studio dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano Instytut historyczny Uniwersytetu Warszawskiego Mojżesz Mojżesz, który się inni w sposób nietypowy Starym testamencie nietypowe dla rozumiem tekstów czy tekstów kultury ówczesnej jako właśnie prawodawca i tak to, że on jest celem w świecie starożytnego bliskiego Wschodu nadawanie praw jest regułą jedno z głównych kompetencji monarchów prawie nie mamy przykładu wspólnotą rządzących inaczej niż monarchy czy nie o tym, wszystkie prawa, które znamy to były nadawane przez królów, a tutaj mamy opowieść o kimś, kto królem nie jest, kto nie ma właściwie cech monarszych jest prawodawcą on to te prawa bezpośrednio przekazuje ludowi odsuwa ich prawdziwego autora, którym jest Bóg, czyli bez zamysłu autora jest taki, że to jest bardzo to logicznie rozbudowany projekt tak to czy to nie są tu Echa, jakiego się istniejącego państwa istniejącego społeczeństwa rządzącego przez króla rocka jakiegoś bytu innego jedynym sposobem, żeby to wyjaśnić i jest próba przesunięcia daty tej opowieści na czasy, kiedy wspólnota Żydów rządzi się już bez króla bez tego przesunięcia chronologicznego narracji z ksiąg wyjścia kapłańskiej liczb powtórzonego prawa rzecz się nie da wytłumaczyć, bo tak naprawdę wystarczy przeczytać przepisy o urzędzie Królewskim, które są zawarte w księdze powtórzonego prawa, które mówią jak one funkcjonować król, żeby zrozumieć, że żaden monarcha brata, bo to nie pozwolił przepisy te mówią n p. król nie może mieć do bogact w król nie mierzę nie może mieć, gdzie złożono w KRUS nie może sprowadzać sobie koni z Egiptu król ma tylko zrobić sobie kopię tego pisma tego tego tekstu i ustawicznie jak studiować świetny projekt, ale nie dla prawdziwego króla może być dobrym królem na starożytnym bliskim Wschodzie trzeba być bogaty trza mieć wiele żon trzeba mieć niewolników i trzeba być pokazywać jako król trzeba być ostentacyjnie szefem tak i lidera w jakiej wspólnoty, a nie w skromnym 10 0 studiującym Torre teologia dzisiaj szef polskiej biskup nie podajemy tego wątku Otóż rzeczywiście o wątek Mojżesza prawodawcy i nadającego prawa wspólnocie doskonale się broni, jeżeli pomyślimy n p. o piątym wieku, kiedy o zakończeniu niewoli babilońskiej Żydzi odtwarzają jako wspólnotę polityczną pod rządami pruskimi i nie rządzą się już monarchy czyny nie mają króla nie zaś do końca jasne, jakie są procesy, które doprowadziły do tego, że to arcykapłana i ja coś uczeni w piśmie z czasem Stali się dominującą elitą zapewne kluczami w tym była też właśnie administracja perska, która przez klienta do tego, że tak jest w Babilonii, że to podatki n p. zbierane są nie przez monarchów tylko przez świątynia tam przekazał te kompetencje zarządcze właśnie kapłanom nie, dlatego że kapłani składają ofiary nie, dlatego że kapłani są intelektualnie wyżsi od n p . od wyroków, ale kapłani zbierają ofiary od ludności i innymi słowy mogą pośredniczyć w przekazywaniu podatków i to jest najprostsze wytłumaczenie dlatego nad jego kapłani właśnie Stali się elitą rządzącą w wodzie 3 prowincji zachód od piątego wieku i później i wtedy również u nas wyobrazić, że oni stworzyli postać Mojżesza jako prawodawcy no bo oni potrzebują autorytetu i legitymizacji prawa, którym się posługują to ona nie może pochodzić od króla, bo nie mają króla, jeżeli mają pod tym królem jest grupa Czerski je znaleźli taki sposób, że właśnie prawa pochodzą bezpośrednio od Boga no ale nie dane te prawa były każdemu z kapłanów na miejscu tylko tej postaci tego przywódcy istotnego z mitologii przeszłość, ale wcześniej na tyle istotnego, żeby odniósł sukces i stał się bohaterem Bobowa bohater może być tylko 1 nie może nim być Bóg chyba tak natomiast, że postać Mojżesza trochę bardziej skomplikowana, ponieważ ta Targ następne pytania, które co wtedy konstrukcji trzeba zadać pytanie takie a dlaczego Mojżesz jest Egipcjaninem, bo jest jego imię jest ewidentnie egipskie wokół Mojżesza jest kilka innych postaci, które też są związane z egipskim wątkiem, bo jeśli tak się dzieje w piątym wieku, ale może początki tej narracji ów czyjejś głowie mogło można datować na szósty bieg czasu niewoli babilońskiej, czyli mielibyśmy w Babilonii, a Mojżesz jest przedstawiony bardzo wyraźnie jako Egipcjanin i ta narracja zaskakująca nie historyczna jest narracją o wyjściu z Egiptu i może ten ruch ludności, jeżeli jakikolwiek kiedykolwiek miał miejsce to było lub ruchem z Babilonu do ziemi obiecanej tak jak powiedzmy w księdze wyjścia wędruje Abraham ze Uro hal bańskiego przez Karan do do Palestyny to jest tak taką drogę powtórzą potem ci, którzy wrócą z niewoli babilońskiej do Jerozolimy, ale opowie wyraźnie mówi o Egipcie i mówiąc szczerze przyznać całej tylko moje ale jakby tu jest wielu badaczy, którzy robią zajmują się, jakby dekonstrukcja historyczności niektórych opowieści biblijnych to też rozbijamy po niemożność udzielenia odpowiedzi, dlaczego akurat Egipt, dlaczego Mojżesz ma być egipski Egipcjaninem i chyba wytłumaczenia będą z osób szły w 2 następujących kierunkach jedno jest nie wykluczających się jedno jest takie, że Pojezierze postać Mojżesza jako mitycznego przywódcy z przeszłości jest znacznie wcześniejsza niż pomysł o tym, że poziom marż może być prawodawcą, bo my mamy tekstu w obecnej formie natomiast wcale nie znaczy, że pierwsze opowieści może szło im myślenie o tym, że w ogóle był ktoś taki w przeszłości mityczna Izraelitów z żądaniem, by nie niekoniecznie musi łączyć z pisaniem praw może być inne wiemy n p. księgi królewskiej to też jest rodzajem trudności interpretacyjne, że w świątyni jerozolimskiej znajdował się przedmiot łączony z fizycznie z Mojżeszem czynach szpan taki taka Laska przedstawiającą węża i ta ta Laska, którą używał też używał możesz coś daje usunięta w czasie reformy religijnej ze świątyni jako coś do niej historycznego co jest paradoksem tak to co w niczym Mojżesz walczył tak to może jest jakimś symbolem zabiegów magicznych nieważne tak ale, ale Mojżesz to jest największy z ludzi Otóż to trzeba usunąć ze świątyni w czasie reformy jak historycznej to jest dziwne, ale mamy te wątki egipskie, które jakoś nam tę rzeczywistość uporządkowało ją i chyba w odpowiedzi właśnie mogą być 2 pierwsza taka i to będzie w Zimbabwe kapitulacja nurtu badawczego, który reprezentuje mianowicie, a może Mojżesz naprawdę istnieją i tego się nie da wykluczyć tego nie da dowieść natomiast nie da wykluczyć, czyli że mielibyśmy możliwość, że na jakimś etapie wczesnej historii Izraelitów w Palestynie pojawił się ktoś, kto rzeczywiście odegrał jakąś znaczącą rolę dla tej wspólnoty i pamięć o nim przetrwała w i stąd jego egipskiej ziemia i ktoś, kto nie był stamtąd ktoś, kto nie był stamtąd to jest to nie jest wykluczone my wiemy o o starożytnej Palestynie, tyle że jej polityczni politycznie przywódcy są bardzo niejednorodny jeśli chodzi o pochodzenie dobrym przykładem jest coś świadectwa z el Amarna, czyli za egipskiego miasta stołecznego w czasach panowania faraona Echnatona w połowie czternastego wieku i mamy tylko dokumentację listy królów z małych państewek w Palestynie i przekonanie m. in. król Jerozolimy nosi imię, aby ich epa, która jest imieniem i hybrydowym abi to jest tak jak w słowie Abdul tak sługa, ale chyba pani słowa semickim jest związane z ruchu grecką boginią Ochab pat, czyli król Jerozolimy lub jego rodzice czcili i chóry, skąd mogli wnieść aport, a nie zmieni żadna bóstwo z panteonu zachodnich są mitów wśród tych imion zostaje tylko dokumentacji Elephant armeńskiej mamy również 2 imiona, które pochodzą mają ewidentnie in do irańskiego pochodzenia i to są ludzie elity królowie w Kanaanie w czternastym wieku przed naszą erą, gdyby to co myślimy sobie o słynnym strukturze władzy w tym w tym regionie jest takie, że królowie przedstawiciele elity mogą się wymieniać mogą być bardzo też umieszczani w jeszcze chodzi o kulturowe n p. swoje pochodzenie, a ludność lokalna pewnie była zawsze Pedro Leona Russella i w ten sposób wyobrażanie sobie historycznego Mojżesza, który jest Egipcjanina im, które ma od oddziału wuja jakoś na wspólnotę w Palestynie nie jest niemożliwe nie mamy żadnego dowodu na to, ale to trzeba bardzo poważnie brać pod uwagę ich zdrowia druga możliwość, która nie wyklucza to pierwsza druga możliwość jest taka, że w, którym momencie Izraelitom albo Brytyjczykom związek z Egipcjanami jest potrzebny i chcą wykazać się wobec Egiptu jakoś bliskością no i to był nie będą to szukał analogii, ale można bardzo łatwo wskazać, że to ma zastosowanie polityczna, że mówimy o wspólnej przeszłości Polak rozwiązał bratanicy to albo wspólnota słowiańska to zależy, kiedy z kim i to, że politycznie można różnie takie adoptować takie wątki ale, żeby iść tą ścieżką to można popatrzeć na historie te Izraelitów i wyszukać moment, w którym jaki związek z Egiptem byłoby im na rękę i takie momenty są 2 pierwsze to jest w królestwie Izraela czy w północnej monarchii ze stolicą w Samarii dojście do władzy i Yahoo mamy wcześniej dynastie omletów, czyli pana wania mojego i hańba duża duże działania takie państwo twórcza nowa stolica nowa struktura władzy podboje terytorialne, aby wielki sukces polityczny i do władzy dochodzi Yahoo, który jest ultra jak z listą, czego pokaż co pokazuje jego imienia wszyscy następni władcy Izraela noszą jak i stycznej imionami to jest nowy dach Impel spółka poprą Agata Kulesza ja historycznego Niwki z czasów Yahoo pochodzi m. in. naczynie z Samary właśnie w stolicy naczynie z imieniem faraona są wykona, które by zapewne jakieś działania dyplomatyczne wobec Izraela prowadził w tym samym czasie widzimy też związki Izraela tyle ma, a tyle jest strategicznym sojusznikiem Egiptu w tym momencie i to jest 1 moment, w którym dla Izraela byłoby korzystne okazać się lojalnym sojusznikiem Egiptu, czyli jak stworzyć narrację mówiącą o tym, no przecież łączy nas Mojżesz on był księciem egipskim Ant, a my zawdzięczamy mu to tamto poezji oraz momentów historycznych drugi, który jest późniejszy, ale również tak samo można, by sobie wyobrazić albo stworzenia albo nawet wydobycie z przeszłości opowieść Mojżesza i to może mieć zastosowanie polityczne dysponowanie i Ozjasz ciała w miodzie i jesteśmy w latach 6 1 4 6 9, w którym to i Juda i jest nagle osobą za nas dominacji asyryjskiej Asyryjczycy, którzy panowali przez niemal 10 0 lat wcześniej jako lokalny hegemon się wycofali z racji na swoje swoich problemów wewnętrznych i na tereny Palestyny zaczynają coraz częściej sukcesywnie wchodzić Egipcjanie i widzimy, że obecność fortów egipskich albo greckich najemników na służbie faraona same Th, którzy kontrolują Palestyny w tym młoda i w tym momencie możemy wyobrazić, że elita i buddyjska czy jerozolimska można odnieść korzyść polityczną z powiedzenia nowym hegemonem w wypadku Egipcjanom my jesteśmy bracia przecież my wyszliśmy stamtąd w ogóle jesteśmy tacy sami jak tylko, że tutaj i to miałoby polityczna o populizm na korzyść nie jesteśmy w stanie tego udowodnić należy szukać trzeba chyba takich okoliczności takich miejsc, które tworzą tę narrację prawdopodobną, bo bez tego mielibyśmy autorów, którzy są po prostu fantasta ami, które stworzyli coś z niczego no i to dla historyków jest w Kamieniu w bucie tak mnie nie pozwalamy sobie na to, że powiedzieć coś jest unikalne, a dlaczego no bo jest tak w musimy znaleźć wytłumaczenie, bo jest ona mogą być lepsze gorsze na tym polega taka nasza praca, żeby próbować wyjaśnić, dlaczego było tak jak było dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano Instytut historyczny Uniwersytetu Warszawskiego oraz obywatele nauki był państwem gościem informacje od dziś o jedenastej po informacje wracamy do programu off Zwiń «

Mojżesz prawodawca. Rozmowa z dr. hab. Łukaszem Niesiołowskim-Spano

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: OFF CZAREK

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 03:00

Najnowsze Podcasty

Jak władze PRL kreowały politykę wobec twórców i twórczyń kultury?

Jest i Polakiem, i Bengalczykiem. Kandyduje do Sejmu

Debata kandydatek do parlamentu o sytuacji kobiet w Polsce

Test: Volkswagen Golf

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL