"Jan Sobieski pod Wiedniem". Jak obraz Matejki trafił do papieża?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Karolina Głowacka dziś w klasykach dla grzeszników mamy dla państwa malarstwo w bitwach pod Wiedniem mieliśmy kilka dni temu rocznice to jest toczonej 12 września 1600 osiemdziesiątego trzeciego roku Elbit bardzo silnie oddziałuje na wyobraźnię narodową i nie bez znaczenia dla tej wyobraźni ma również obraz Jana Matejki Jan Sobieski pod Wiedniem o tym, obrazie i sztuce Matejki chcielibyśmy właśnie porozmawiać w naszym studiu pani prof. Maria poprzedniczka dzień dobry pani Rozwiń » prof. Lech profesora jest historykiem sztuki z wydziału artes liberales Uniwersytetu Warszawskiego ten obraz namalowany na rocznicę na 2, gdzie i Litwy obecnie w muzeach watykańskich sporo się na nim dzieje ten centralny punkt to Sobieski taki oświetlone wręcza list co to za listy Kongo wręczają wydają się, że jak na obraz Matejki ni to on na tym grosze dziś stosunkowo mało prawda jeśli grób dobra jest bitwą pod Grunwaldem, która jest taką zbitką zbitką różnych ważnych etapów bitwy całą taką powieścią bitwy 1100 miast niesłychanie dynamiczny to co zresztą zaraz zarzucano macicę wraz z tak, że to jest obraz statyczny obraz, który wygląda jak taka scena finałowa przy spektaklu teatralnego czy operowego, kiedy wszyscy ta uczestnicy łącznie ze statystami wyszli do oklasków i o brąz był rzeczywiście namalowane na nim 26 letnią rocznicę inicjatywa była Matejki, ale cała historia znowu w skomplikowane, a mianowicie wtedy, kiedy Matejko wyraził chęć namalowania tego obrazu oraz tych, którzy tutaj, bo podano zmiany, bo prawda opisujemy styl reprodukcja Emily są małe w podręcznikach ponad 4 ,5 m wysokości prawie 9 szerokości, czyli sytuuje się gdzieś pomiędzy Grunwaldem a, a Joanną dar, który się wiadomo rozmiarami największym obrazem obrazem Matejki i im wtedy mu oczywiście w Krakowie zawiązał się komitet związany z zawiązanymi przez osoby z 1 strony utytułowana arystokratyczne z ich strony mający pieniądze z UE, które zorganizowali zbiórkę to miał być narodowa zbiórka i chcą, dzięki której obraz miał być kupiony dla narodu i przyzna od rocznicy bitwy wiedeńskiej nic jej wiązała się także z dwudziesto pięcioletni jubileuszem twórczości Matejki, więc w 22 uroczystości z racji tego jubileuszu Matej Kus kilka z nich gdyńskiego Rzeszów też na życzenie Matejki, którego wtedy już pozycję granic chroni silna w Krakowie tak się u nas im to polityczna i została zorganizowana wystawa jego obrazów zgodnie z wolą Matejki zamku wawelskim, a tylko był bardzo zaangażowana bardziej symbolicznie się młoda uzyskanie w odzyskanie zamku, który jak wiadomo był kosze ramię z pirackimi jeszcze dziesiątki lat brata musiał upłynąć, zanim to się dokonało natomiast trakcja była prowadzona bardzo długo bardzo długo i to zaaranżowanie kilku sal wawelskich na potrzeby wystawy Machnikowski dużej temperaturze taka retrospektywa mówiąc współczesnym językiem trudno dla mieszkańców Krakowa pierwszy od bardzo bardzo wielu lat szansą zobaczenia są w lubelskich, ponieważ nasza katedra była we władaniu kościoła w Żytomierzu wydarzenie polityczne wszystko zrobił Matej Kus były wydarzeniami politycznymi, ale wtedy, kiedy na dziedzińcu wawelskim jak to wygląda zupełnie inaczej to sam Johann PiS i odbywa się uroczystość wtedy Matejko, zaskakując większość obecnych, ponieważ to była tajemnica zdradzą nas zarówno o grzech absencji kilku osobom oświadczył że, owszem, on chce, żeby obraz tylu ofiarowany narody Rosji ale, żeby naród przekazał ten obraz papieżowi dlatego z muzeum dlatego ZUZEL watykańskich, które zresztą 1 z niewielu tych wielkich obrazów Matejki, który od początku dzień dzisiejszy są w tym samym miejscu niż większość tych obrazów no ma za sobą bardzo burzliwą historię kota najbardziej złośliwą ma ona ma Gontarczyk wiadomo każdy może się większość z nich nimi nie znajduje się obecnie miejsca swojego pierwotnego przeznaczenia natomiast po ten obraz jak został dowieziony, o czym za chwilę do Watykanu to po dziś dzień tam się w tym samym miejscu w tym został wtedy umieszczony w Biedronce i ta, która prowadzi prowadzi turystów to finanse start Rafaela z leni się znajduje jej to było zaskoczenie i tutaj trzeba pamiętać, że jak i ofiarowanie obrazu papieżowi i wcale wcale ten pomysł nie był przyjęty entuzjastycznie to nie jest Stali się środowiska konserwatywne Galicyjskim, czyli nawet ultra katolickie, gdyby bezkrytyczny wobec papiestwa przecież napisu pamiętam na potępienie polskich powstań człowiek jest nim najlepiej wtedy, kiedy te piszący o sztuce, jakim był Stanisław Witkiewicz malarz krytyk i znakomity reszta tej znakomitej książki Matejce jego krytyka, ale nie ma chyba po dziś dzień równie wnikliwej analizy te mat Maracana Sikorskiego i Witkiewicz pisał już żyje Matejko będzie stał przed papieżem jako wieszczka wobec przebiegłego handlarza aż ten nasz dach aż tak także marszałek Sejmu galicyjskiego Mikołaj Ziemkiewicz odmówił udziału w tej delegacji oczywiście kompletowane bardzo dostojna delegacji, która z tym obrazem miałam pojęcia, dlaczego Matejce na tym zależało nam tylko po pierwszym był niesłychanie ligi po drugie, uważał i tutaj miał rację, że tego rodzaju wydarzenie, jakim będzie wręczenie tego procesu będzie wydarzeniem, które nagłośnić sprawę polską trzeba pamiętać, że jest ich w początku lat 80100 lat już dziś nie ma jak i UE niż Polska złoty nie ma prawda sprawa Polska jest tak jak zawsze tak samo aż 900 osiemnastym roku prawda elementem gry w ogólnoeuropejski bardzo dynamicznie się zmieniające jest 20 lat poparcie po powstaniu styczniowym i właściwie RFA dyplomacji Europejskiej sprawy polskiej nie ma sprawy polskiej nie ma i jest tylko 2 władców europejskich, którzy mogli o tym, myślą i biorą pod uwagę średnią z oczywistych przyczyn jest cesarz Franciszek Józef akt, więc jest panujący w Krakowie władcy przyjmujący jest przyjmowany z wielkimi honorami między nimi przez Matejkę jego własnym domu, a drugi nic się papież łączy nas i tutaj od strony politycznej cała ta uroczystość do tamten było kilku arystokratów na życzenie Matejki w skład delegacji, która wręczała obraz, ale i papieżowi prócz chłopów i 1 Polak już artykuł bardzo zaangażowany sprawą unosi ich głosów Ukraina w Cedzynie żyrandol w sprawie musi Nisko coraz potem został on został namalowany Wernyhora i znaku wykładnią poglądów etyki w tym nic w tym w tych w tym zakresie i to była bardzo politycznie skomplikowane aż tak filmu słuch itp zaskakująca z no i dzięki temu pomimo sprzeciwów obraz znalazł się na Watykanie i przyjęcie przez papieża było przyjęcie niesłychanie godnym w dodatku ono zostało w komponowaniu w różnego rodzaju wizyty dyplomatycznej wizyty pruski tym samym to całe wydarzenie nabrało może nawet wbrew woli Matejki, ale zdecydowanie anty bis Makowskiego i antypolskiego znaczenia, więc to rzeczywiście było było wydarzyć pani prof. Alan el Besta legenda prawda o powstrzymanie nawały islamski pod Wiedniem znamy to czy toalet 200 lat po tamtej bitwie to legenda była już w te już tak silna czy może te wydarzenia wokół obrazu sam ten obraz, który nie jest przecież reprodukowany w polskich warunkach przy każdych absolutnie okazjach, kiedy jest mowa o tym wydarzeniu ten obraz bardzo charakterystyczne czy te wydarzenia, o których pani mówi ten wyjazd do Watykanu to poruszenie jednak my, jaki się w sferze politycznej czy to miało znaczenie dla wykreowania właśnie tej legendy takie jak ją znamy heroizm w bardzo silna, ale w Polsce i tutaj mamy znakomity dowód tego naruszenia w Wiedniu, ale mentalnie nic miała mianowicie Matejko jeszcze zanim obraz został wysłany do Watykanu wysłał go do Wiednia, w którym, o czym się go znakomicie zdawał sprawy zarówno, jakiego to cień niejaki galicyjscy politycy sprawa odsieczy wiedeńskiej przez Sobieskiego i fugę udziału wojsk polskich pod wodzą Sobieskiego w LO w obronie i obronie Wiednia czy na haju turecką biuro całkowicie zmarginalizowana zresztą na jest marginalizowana to dzień dzisiejszy i w roku 1983 tak się zdarzyło tuż po zniesieniu stanu wojennego na zaproszenie historyków sztuki do Międzynarodowego stowarzyszenia Siechnice już zostali zaproszeni na Kongres do Wiednia i się obchodzono wtedy rocznicy 6 kwietnia na zmiany była fantastyczna zresztą z punktu widzenia uznali niczego wystawa w tym poświęcona tam ani Polaków ani Sobieskiego na tych listach nie tylko i nie było też ich także 100 lat wcześniej i Matejko zawsze mający poczucie misji w tym próbował się przewidzieć byśmy powiedzieli została zorganizowana wystawa tego obrazu w Wiedniu jest dosyć silnie Szczęsnym pod miejsca, ale tylko takie udało się znaleźć i Matejko, chcąc przyciągnąć widzów MKOl tego obrazu zdecydował się sam pokryć koszty wynajęcia go jak wiadomo obrazy dziewiętnastym wieku te filmiki one funkcjonowały jak wilki primadonny Krafta podróżował i wstępnej na pokazie, gdy płatnik czasami nawet wysoko płatnej i lutym, owszem, Denny tom w nich przedsiębiorcy, którzy kupowali teokracji potem czerpali zyski z nich już ich pokaz filmu tak budki z Grunwaldem i i tutaj Matejko zdecydował, że on odpłacił bardzo zresztą wysoki koszt wynajęcia pisali, żeby obraz tylu oglądany za darmo i tym samym ściągał publiczność wiedeńską obraz w Krakowie był pokazywany tylko 5 dni uważano, że to wystarczy, by wszyscy wiedzą natomiast w Wiedniu był znacznie znacznie dłużej za co Matejko naprawdę bardzo grube pieniądze zapłacić pani prof. Maria Kopczyńska opowiada o obrazie Jan Sobieski pod Wiedniem namalowanym na dowóz dwusetną rocznicę bitwy pod Wiedniem przez Jana Matejkę oczywiście za chwilę skrót informacji, a potem do państwa wrócimy przyjrzymy się poszczególnym elementom tego obrazu, jaki zastanowimy się w ogóle nad tym nie jak to się stało, że Matejko tak bardzo cennym rządzi naszymi duszami Karolina Głowacka przy mikrofonie pani prof. Maria poprzeczka jest w naszym studiu dzień dobry czas Danielem Fraser pani profesor jest historykiem sztuki z wydziału artes liberales Uniwersytetu Warszawskiego rozmawiamy o obrazie Jan Sobieski pod Wiedniem przy okazji niedawnej rocznicy bitwy pod Wiedniem spuśćmy na ten obraz proponuje naszym słuchaczom teraz, żeby wyszukać sobie reprodukcję w internecie etc to jest proste ciemne i centrum mamy tego Sobieskiego, który wręcza, więc list z Polsatu, choć on Her znajduje się w samym centrum obrazu jest wydobyte światłem to fakt czy jest to wart jest istotnym i wręczała pod sufitem offowy film list, który jest adresowany do papieża i z list adresowany do papieża także tutaj było to Sprawka ofiarowanie papieżowi to podkreślamy tico w swojej mowie czy też, jakby powtórzenie tego gestu powtórzenie tych gestów tych skromnych warunkach mówi, jakie teraz MF, a nam przypadły w dziale listy i został napisany tutaj Sobieski fantastycznie rozgrywa pewne sprawy, których się byśmy nazwali pionierskim niczym czytelniczym czy wizerunkowymi Otóż on napisał zwalisty po zakończeniu bitwy za zainstalował się w zdobytym Lu naniesień kara Mustafy dowódcy wojsk tureckich, który zresztą za karę został przez sułtana od żony faktu klęskę i a więc w tym, że na maksimum, które zresztą 1 z trofeów fantastyczny trofea Superligi zostały wniesione wtedy z Ingrid i Otóż napisał magistrem 1 był listem do papieża, w którym Sobieski sparafrazował słynne określenie Juliusza Cezara wynik niż ci użyliśmy naciskam większy niż miałkiej Gruzji Muz dróżnicy itd przy byliśmy zobaczyliśmy Bóg zwyciężył natomiast drugi list listy do Marysieńki oczywiście z tym, że tak jak w innych korespondencja z Sobieskiego z trzonem jest czasami no wzruszające intymna to tutaj nie ma żadnej intymności to jest ich całkowicie oficjalnie napisany na najwyższym jak radzą nie imprez o tym, że to zwycięstwo da przedłuża się sąd nie używa tego określenia na wieki zapewni Polsce miejsce wśród narodów europejskich prawda broniący wiary i t d. tak jak inni też myślę, że chciał, żeby tak myślano i właśnie moment wręczania tego listu posłowi Zychowi, który w, których miał ten list papieża i przekazać im właśnie przybyliśmy zobaczyliśmy Bóg zwyciężył to jest centrum centrum wraz z natomiast obraz jest jak hipisi mniej w porównaniu z innymi obrazami bardzo statycznym jest tak jak większość jest zgubić jeśli rada jest po bitwie jest przeładowany potwornie nie ma takiej dynamiki Anity ekspresji twarz Matejko miał fantastyczną zdolność fizjonomii czy są rabaty obrazy są opowiedziany poprzez wyraz twarzy w gruncie rzeczy z wyjątkiem Grunwald 2 i jest jest jest inaczej inaczej rozgrywany głową i tam Matejko tak jak we wszystkich swoich obrazach stara się powiedzieć coś znacznie więcej na tym nie jest Koch moment triumfu oczywiście to jest też, a potem za co wiejskiego i tę sobotę z Sobieskiego nie z centrum misji jest potężny jest Narodowym stroju natomiast jest wiele innych postaci, które tak jak w innych wielkich pokazach historycznych chcą aby, których zadaniem jest rozszerzenie tej narracji o powiedzenie nie tylko o zwycięstwie, ale także i konsekwencjach i tutaj Matejko UE pokazuje, jakby zalążki przyszłego upadku Polski tak jak we wszystkich swoich obrazach księża czy tak jest, ale teraz do tego dojść jeśli tak jest przede wszystkim Stańczyk QE 1 czy w hołdzie pruskim natomiast tutaj po lewej stronie widzimy taką ulgę taką gromadkę nie podzielający wesela jak pisał we napisał sekretarz Matejki Gorzkowski z takich nowych anty Królewskich Warhola on z ich analiz chemicznych dowódców, ale może najbardziej takim niedobrym dawanie dobrą sól niedobrą zapowiedziała jest syn syn, który to jest nasz oczywiście Sobieski wziął na nartach elity Nisko najstarszego syna Jakuba Jakub jest na obrazie przedstawiony tuż koło niego jest francuskim stroju i wygląda na takiego zmasowanego stłuczonego jest zmuszony jest Sobieski po posłanka z analiz jest wielkim polskim władcą, ale cóż widzimy, że następcą nie można wiązać żadnych nadziei następcy sprawy Polski są obojętne jest nastawiony na zachód i 4 jest paradoks niezgodność, ale takiej niezgodności skrzypków, więc obrazach Matejki bardzo wiele takich Mistrzów Polski historii w ich obraz przedstawiany w całej tej otoczce propagandowej, któremu towarzyszyła jako Asi obrona chrześcijańskiego Zachodu przed Wschodem natomiast tutaj po sobie tego królewicza Jakuba widzimy zachód tak jak potem był bardzo często przedstawiany to znaczy zachód, której zgniły zapach zepsuty zgniły i w gruncie rzeczy i to nie jest to import, z czym Polska powinna się utożsamiać także, a także obraz z nich wcale wcale jednoznaczny mówi artystycznie jest chyba z tych wielkich obrazów Matejki obrazem najsławniejszy chcę panią zapytać, bo tam są też, że takie bardzo prosty symboliki, czyli ten trzeba w tle doszło, więc tutaj oczywiście prezydencja list Matejki dał o sobie znać to jest to jest usunięcie identycznej jak kij ma miejsce w hołdzie pruskim namalowanym chłopczyk w czasie, gdy go jak bezpośrednio poprzedzającym odsiecz wiedeńską obraz Matejki, gdzie mamy na wyraźne takie elementy i noc Opatrzności Bożej obecności Opatrzności Bożej, która nie tyle Polska ochraniała ile czyni czyni z Polski Polaków naród wybrany, a tam Matejko miał bardzo silne przekonanie, iż Chrystus narodów liczymy, że Polacy są na piątek od państwa w tenisa polskiego ziemiaństwa, które łączy się nie tylko ze zwycięstwa w minioną łączy się także z ofiarami Tatr zresztą analogia do narodu żydowskiego to to jest osobna sprawa Barcelona chcą nas to fascynująca natomiast natomiast Stańczak touran jest tym symbolem tata biblijnym symbolem symbolem pojednania i jest jego Dębica jest tak samo jak na syna w celi hołdem pruskim jest ulica ducha Świętego, która jak jest symbolem rozniosła gmaszysko tym symbolem Opatrzności, która czuwa nad c 1 c nad polską pomimo tego w i tych wprowadzonych do obrazu z elementów przyszłego zagrożenia 3 czy przyszłego upadku, czyli Czekański z Czech Matej dostaną w sumie przecież znakomicie z 2 jak to jest, że to właśnie Matejko jest tak szalenie istotny 3 czy te tematy polskości dla niego były tak ważne ją po prostu był konsekwentny w malowaniu tych spraw czy to jest także on ustawił malarstwo historyczne na trochę innym poziomie rządu po prostu bardzo dobrym intelektualistów widziało już Amerykę na pewno nie był intelektualistą na pewno nie był intelektualistą miał absolutne poczucie misji powołania tak jak uważał się Polacy są narodem wybranym otoczonym specjalny geny, któremu powierzone zostały specjalne zadania przez opatrzność Bożą kluczykiem bardzo głęboko religijny to taki demos ten właściwie i ale na czym polega wielkość Matejki to znaczy siła jego działania i siła działania wierzyła w siłę się na wielkość to nie musisz liczyć chyba się silnych namiętności szyny Matejko urodzony 31800 trzydziestym ósmy roku w Krakowie, który był wtedy z nim zniszczonym przez pożar głęboko prowincjonalnym prowincjonalnym miastem natomiast malarstwo filmów polskich kinach i wartości też czymś bardzo podrzędnych prac pocięty i też głęboko prowincjonalny musimy pamiętać, że to co teraz jest jak dla nas taką taką ozdobą dziewiętnastego wieku połowy wieku piętnastego Marsem Michalskiego guma lasu prywatna nie był pokazywany traktatu chciał tam bogaty Ziemianin, który malował dla siebie nic nie wystawia mnie to tacy natomiast co mi czegoś lub co udało się dokonać Matej cer Otóż przy całej groteskowo pościg kończy się czy różnego rodzaju uroczystości w rodzaju wron wręczenia Matej cer berła znak panowania w sztuce polskiej prawda tego przemówienia, że to jest rzecz jasna teraz jest InterRegio i oni z tym władcą, który przejął władzę na czas bezkrólewia z ręki silne państwo no i nawet brudząc godzącym w głośnym procesie obawy ze strony galicyjskich polityków, że to właśnie taka niby Dody koronację przed dokonała na Wawelu z racji z racji Intel premiery gry mieli premierę Grunwaldu, więc nawet jeśli to było posunięcie ryzykowne i z punktu widzenia dzisiejszego w Pekinie poważnym kończą się czym świadczącą o niewiarygodnej skrajnie megalomanii aż niewiarygodne i Otóż Matejce udało się nadać malarstwu, które w Polskiej kulturze było zawsze czymś podrzędnym to tylko te efekty przodków jakiś tam głównie portrety krajobrazy to totalnie była poważna poważna sprawa i ta słabość polskiego malarstwa, zwłaszcza objawiła się wobec wielkiej poezji romantycznej wtedy brak tam miał miejsce w słynnym wystąpieniu pana kaczki, które odmówi Polakom i zdolności do aresztu, który się nas tam wizualne wizualnym czeka na poezję i muzyka no bo jeśli z 1 strony byli 3 więcej wiesz, że niższą Pa tutaj było na malarstwo krajowe czy nawet jakiś tam obrazy nagradzane zauważane na paryskich salonach tutaj dysproporcję w Bochni kolosalny Otóż Matejce tymi wielkimi płótnami udało się nam to się malarstwu rangę sztuki wieś, czyli tak, by dołączyć malarstwo było tych sztuk, które były i proroctwem przyszłości narodu jednocześnie opowiadały o jego wielkich minionych dokonaniach i wskazywały na drugi wydobycia się fakt wolnego aktualnych nieszczęść ale gdy sąd sprawy narodowe polityczne jak pani jako historyk sztuki ocenianego pod względem artystycznym właśnie się wydaje, że stosowanie tzw. artystycznych kryteriów jest całkowicie nie na miejscu dla budżetu na pięści to kap Simon i tańca to niemal rocznych nie ma zaś całe życie w Chinach, a nie robił tylko małych i pokryte farbami i to od Point sprawnie powierzchnie płótna Otóż jest to ta wypowiedź Matejki, która zawsze trzeba ostrożnie podchodzi do tych jego wypowiedzi Matejko ułomnych silnik intelektualistów podał się z trudem mnie niezręcznie, ale potem w druku to było szlifowany głównie przez Stanisława Karnowskiego brata hrabiego i profesora, który też jest autorem pierwszej bardzo dobry monografii Matejki on koszyk na pogrzeb w i Otóż Matejko miał powiedzieć wyższy haftu streszczając ten cytat, że nie o sprawie artystycznej Miechocin rozprawy kolorową kompozycję tylko sygnalizującą to wszystko wie iż, więc są zrzucane z Ostródy ważniejszymi chodzi i tą sprawą ważniejszą było to z nowym tutaj już Wiesław Naklicki, żeby obraz robi wrażenie na ludziach no i wygrał nie ma szkoły nie ma klasy historycznej nie ma podręcznika, w którym nie byłoby obrazów Macieja nie wiem jak w tej chwili to wrażenie na ludziach robione z Londynu na mocy, pisząc o takim życiu życiu Grunwaldu sięgnęłam do wpisów muzeum Narodowym, a ta 3 czy przyjdą na nogach na stronie internetowej Kate, jakie wrażenie na PL i nastolatkach, którzy żyją wśród zupełnie inny mecz znacznie bardziej atrakcyjni znacznie bardziej uchodzących Krafta i sroki umysłu i on robi wrażenie robi wrażenie i tutaj no Matejko wpisuje się zupełnie inne inne porządki niesie to przekreślić wartości artystycznej wartości ekspresyjne perswazji propagandowe są tutaj niesłychanie niesłychanie istotne nie tylko twórczości Matejki bankową u twórczość i wsiach np. dwudziestowiecznych artystów, dla których to, żeby obraz lub w razie ich udziałem w znacznie ważniejszy niż to czy jest harmonijnie skomponowany i czy kolory są stabilne Ano pani, która obraz robi największe wrażenie i Matejki w rękach radnych nikt wymyślona Wernyhora jest wspaniałym obraz także malarsko i wspaniałym obrazem i mam nadzieję, że zostanie w Sukiennicach krakowskich przywróconemu mistyk, który miał rządu na przez Mieczysława Porębskiego, który niegdyś rządzą tu sale prób i postawiony na takim osobnym osobny styl naszym, otwierając jednocześnie zamykającym sezon sale hołd to jest w bardzo skomplikowany obraz -li niedużych Chin, więc łatwiejszy łatwiejsze w odbiorze wymagający bardzo dużego komentarza powinien właśnie ten potwornie wtedy skomplikowane sprawy polską pszczyńskie jest polsko-ukraińskie dał o sobie znać cieśli pani się zgodzi zapraszam do rozmowy na temat tego obrazu pani prof. Maria poprzeczka historyk sztuki wydział artes liberales Uniwersytet warszawski dziękuję pani profesorem Zwiń «

"Jan Sobieski pod Wiedniem". Jak obraz Matejki trafił do papieża?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: KLASYKI DLA GRZESZNIKÓW

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 05:00

Najnowsze Podcasty

Swoją historię opowiada Łukasz Krasoń

Nowelizacja ustawy o lasach potrzebna od zaraz

System kaucyjny się zbliża. Co to będzie?

Czy będziemy tęsknić za "Sex Education"? Recenzujemy finał serialu

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL