Motor na odejście jest, ale to już nie to co było co się stało pani doktor stało się to, że związek radziecki postanowił przeprowadzić bardzo duże projekt grają i grał inżynierski postanowił przekierować wody, które do tej pory wpadały do jeziora Aralskiego do kanałów zasilających uprawy bawełny co się działo w latach trzydziestych czterdziestych ubiegłego już wieku założeniem było takie, żeby związek radziecki był całkowicie niezależną od wszelkich innych państw, jeżeli chodzi o produkcję bawełny chodziło o to, żeby umundurowani się nie zwyciężą na armię czerwoną, czyli bawełna z bawełny mundury, a mundury wiadomo za mundurem Panny sznurem, więc to było tak rozumiem też daleko wzrusza polityka oczywiście demograficzna bomba wybuchła, żeby nie było łatwo to chodziło o to, żeby to bawełna, bo produkowana w 1 miejscu, ale niekoniecznie obrabiane w tym samym miejscu to był też dość poważny problem w związku Radzieckim w ogóle istniała taka dość daleko posunięta specjalizacja poszczególne Republiki zajmowały się konkretnymi wycinkami przemysłu czy produkcji i akurat w przypadku terenów wokół jeziora Aralskiego te tereny należały do Republiki uzbeckiej do Republiki kazachskiej dziś Uzbekistanu Kazachstanu tam zdecydowano, że te kraje właściwie głównie Uzbekistan będą produkować surową bawełnę, która jako taki surowy produkt będzie opuszczała Uzbekistanie, gdzie jechała do innych republik, żeby być przerabiana dalej w jak wiadomo kanały w związku Radzieckim budowano podobnie jak bloki w Polsce w latach sześćdziesiątych siedemdziesiątych, czyli podejrzewam, że część tej wody po prostu wsiąkała w Piaski pustyni no i kanały były budowane szybko tanio, zwłaszcza że, gdy związek radziecki zaoferował dość duże dofinansowania przyznawane od km długości wybudowanego kanału na liczby głów jakaś tam gmina czy jednostka administracyjna zyskała jak najwięcej pieniędzy dobrze było budować szybko i tańca w związku z tym kanały pozostawały odkryte, a przypominam, że jesteśmy w klimacie suchym, gdzie parowanie jest bardzo intensywne poza tym kanały nie były niczym wyłożone od spodu, czyli woda nie dojrzy parowała to jednocześnie wsiąkała w piasek pustyni trza psuje się, że z części kanałów tracono nawet 70 % wody czy można sobie wyobrazić jak dużo tej wody trzeba było wlać w taki kanał, żeby cokolwiek dotarło na pole bawełny gdzieś na końcu kanału w woda w końcu dociera na pole, bo walne, ale jest to woda, która jest lekko zasolone powiedziałbym dziś na poziomie jeziora plaża morza Bałtyckiego no ale jeżeli część spora z niej zostaje odseparowana no to jest już bardziej jeszcze bardziej zasolone dociera na pole woda wsiąka sól zostaje również po paru takich operacjach czy po paru takich cyklach na powierzchni gleby pozostaje Skorupa soli tak no tu kluczowe jest to co pan powiedział woda paruje sól zostaje, ponieważ tym w po doprowadzeniu tej dużej ilości wody na pole część z nich rzeczywiście wsiąka, czyli zostaje na powierzchni i teraz kluczowe jest to, żeby tę pozostałą wodę na powierzchni odprowadzić także, by nie dać szansę odparować wyżyli odparuje sól zostaje wykrystalizuje na powierzchni jedno niestety w 2 Bekisz stanie do tej pory nie ma efektywnych systemów, które pozwoliłyby odprowadzać nadmiar wody z pól no i skutkuje to tym, że Polak dość szybko pokrywają się taką twardą trzeszczą są pod nogami skorupą soli, która sprawia, że topole na nie nadaje się już do niczego, a tymczasem jezioro Aralskie zwany morzem arabskim jest centrum turystycznym ludzie tam przyjeżdżają pływają na lokalni rybacy łowią ryby co rozumiemy nie tylko jest przyjemnością hobby, ale także ich postawą lokalnego przemysłu rybołówstwa tak tam rozwija się przede wszystkim rybołówstwo i im mniej przetwórstwo tych złowionych ryb i to rzeczywiście jest podstawowe źródło dochodu mieszkańców basenu jeziora Aralskiego szczególnie mas miast portowych takich n p . jak miasto Arad oprócz tego turystyka rzeczywiście te tereny były znaną na cały związek radziecki taką strefą odpoczynku nazywaną tam z żoną oddycha, czyli rzeczywiście mieszkańcy różnych Republiki jeździli tam odpoczywać przy jeziorze, które było w czwartym co do wielkości jeziorem na świecie czy gigantyczne prawie 70  000 km ² dla porównania Śniardwy nasz rekordzista trochę ponad 100 km kwadratowych, w czym moje piękne miejsce, z którego władza decyduje się pobierać wodę i to woda płynie na pola Paweł ma on rośnie bawełna zasila w rozumieniu inne Republiki są to przerabiają na mundury no i tkaniny Natkaniec z tkanin z tkanin mundury inny, a tymczasem powoli powoli powoli linia brzegowa cofa się gminne i na początku 2 przedstawiono norma tak trochę czasu więcej wody czasem mniej zresztą podejrzewam, że osoby, które były zamieszane w wymyślanie całego systemu nawadniania brały pod uwagę taką możliwość ten system nawadniania co i tak system powiedziałabym najmniej ingerujący w przyrodę z tego co tam było wymyślane w latach czterdziestych ponieś pomysły były rozmaite m. in. proponowano zmieniać bieg Irtyszu Job, czyli dużych rzek syberyjskich ostatecznie skoncentrowano się na źródle lokalnym czy tak naprawdę 2 dużych ludowcom w rzekach zasilających jezioro Aralskie i teraz rzeczywiście, jeżeli zabierzemy wodę z rzek, które zasilają jezioro to jezioro nie ma żadnych innych dopływów i odpływów tylko te 2 duże rzeki lodowcowej my zabieramy wodę linia brzegowa w którymś momencie zacznie się cofać zacznie się zmniejszać objętość wody w jeziorze pierwsze zmiany zaobserwowano w latach sześćdziesiątych natomiast jedno w tej chwili w niektórych miejscach linia brzegowa cofnęła się nawet 100 km to są też miejsca w dawnych portów, czyli tam już się nie da w tej chwili prowadzić gospodarki opartej na rybołówstwie czy przetwórstwie Rybnym objętości jeziora zmniejszyła się dziesięciokrotnie także ogromne straty wody problemy z wodą, a poza tym odsłonięte osady jeziorne, które bardzo szybko korodują tam są takie warunki klimatyczne, które sprawiają, że te osady szybko się rozbijają na mniejsze cząsteczki te mniejsze cząsteczki był porwany jest z wiatrem w skoro mówimy o te lektury czytam pojawia netto warto sobie przypomnieć w jaki sposób na masową skalę były uprawiane różne plony no, żeby bawełna dobrze rosła na to trzeba było pewnie ją szybko i skutecznie pozbawić zagrożeń w postaci jej szkodników, a więc spryskać różnymi do końca przyjaznym człowiekowi substancjami no tak dużo stosowano bardzo pestycydów w, nawet jeżeli porównamy ilości, które były stosowane w Uzbekistanie z tym co było stosowane na terenie Rosji ta ilość uzbecki jest zdecydowanie większa tam rzeczywiście ogromne ilości tych związków były pakowane do środowiska bardzo często nawet wtedy, kiedy ludzie pracowali na polu czy tam nic się tym nie przejmował trzeba było pryskać opryskiwane kłopot polega na tym, że te pestycydy zostały związane w osadach jeziora Aralskiego podobnie zresztą jak np. metale ciężkie spływające do jeziora z rzekami głównie z Darią, wzdłuż której umieszczone były i do tej pory są umieszczone in Huty różnego typu czy kopalni w związku z tym wszystko to trafia do osadów dopóki jezioro funkcjonuje osady są na dnie to te związki są tam uwięzione powiedzmy, że nie ma problemu natomiast teraz odsłonięte osady osady RO budują w tył bogaty w pestycydy bogaty w metale ciężkie bogate w sole transportowany jest na ogromne odległości no i powiedzielibyśmy, że pewnie, gdyby nie zgadza się z tą panią opinią, że dopóki samiec może to wszystkie soki i tylko, że tych 20 konieczne jest kilku gatunków ryb, które nie wierzyłem pewnie niewiele zostało, żeby potem narzekać, a my w tej chwili, o ile pamiętam to jest 5 gatunków, żeby nie opowiadać tylko takich strasznych skutkach to chciałam jeszcze powiedzieć, że jest światełko w tunelu, a mianowicie 1 pod koniec lat dziewięćdziesiątych oka wrócił po wakacjach proszą przejmie albo tam jeszcze jest dużo interesujących wątków związanych z z badaniami Tajlandię, które Sowieci na 1 z wysp prowadzili na jeziorze Aralskim informacje zbliżają się jak koniec jeziora Aralskiego nieuchronnie o godzinie dziesiąty 20 jezioro później wyschnie trochę z dr Monika Mętrak zakładu ekologii roślin ochrony środowiska wydział biologii Uniwersytetu Warszawskiego jest studio informacje dziesiątym 20 państw Maciek wracamy do blasków liczeni jeziora Aralskiego dr Monika Mętrak zakład ekologii rośnie ochrony środowiska wydział biologii Uniwersytetu Warszawskiego studio rozmawiamy o zaginionym właściwie można, by powiedzieć, chociaż nie ma wciąż jeszcze jest maluszek omal się jeziorko arabskiej kiedyś jezioro, ale nawet morze Aralskie mówili lokalni oprócz tych wszystkich Clubie troszeczkę ręką człowieka sprowadzonych, które spadły na jezioro Aralskie jeszcze z pojawił się pomysł, żeby wyspy, która na jeziorze Aralskim były wykorzystać w celach do takich, które dzisiaj są podstawą dobrych seriali szpiegowską o tajemniczo o schodkowych na 1 z wysp któreś nazwał was raz dziennie założono zmartwychwstania tak tak założono tam Instytut zajmujący się bronią w biegu bronią biologiczną oczywiście zostało założone za czasów związku Radzieckiego w tym Instytucie czy w tej jednostce zajmującej się bronią biologiczną przeprowadzono eksperyment m. in . na bakterie wąglika 3 na 3 Nana na wyspie m. in. po upadku związku Radzieckiego naukowcy opuścili to miejsce właściwie specjalnie nie, zabezpieczając tego co tam zostało w związku z tym Amerykanie zorganizowali dość dużą akcje po to, żeby to zabezpieczyć, tym bardziej że już wtedy wyspa was raz dziennie zysk uzyskiwała czy było wiadomo, że wkrótce zyska połączenie z lądem, bo jezioro wysycha łączyli wyspa po pewnym czasie stała się półwyspem jednocześnie traciła, a to odgrodzenie oddzielenie od lokalnych mieszkańców i ryzyko, że te patogeny wymknął się spod spod kontroli rosło rzecz jasna Amerykanie też mieli w tym swój interes, bo z radością zobaczyli co tam Rosjanie przygotowywali w swoich laboratoriach, a być może też Rosjanie to kto na czym zależało zabrali stamtąd wcześniej tak to jest to jednak Odrodzenia tak, by działaniem zmartwychwstania bez Odrodzenia stało się coś będzie atrakcją turystyczną no bo oczywiście bogaci Amerykanie i inni turyści z Europy także zachodniej trybunie zachodniej z radością chcieli zobaczyć to tajne laboratoria biało, które to on armia radziecka i szaleni na radzieccy naukowcy przygotowywali, aby podbić zniszczyć resztę świata no ale jeżeli ktoś wciąż się wybiera to przestrzegałbym państwa bardzo poważnie proszę uważać na gryzonie proszę nie dać się ugryźć, gdyż to jest chyba 1 z niewielu krajów na świecie jedno w generalnie Azję środkową oby tak czuje, dlaczego pan, dlaczego pan zmierza gryzonie są nosicielami dżumy tak rzeczywiście część gryzoni część gatunków gryzoni jest mówiąc ładnie rezerwuarem bakterii dżumy to dotyczy okolic jeziora Aralskiego, ale to dotyczy też np. niektórych terenów w Tadżykistanie czy w Mongolii już trochę się na północ przesuwamy mówiąc samo goli, ale rzeczywiście w ogóle nawet naukowcy podejrzewają jest taka koncepcja, że takie nie za dużo gryzonie któryż nazywają muszą skoki w mieszkają m. in . w Tadżykistanie, że te gryzonie i były od zawsze rezerwuarem bakterii dżumy i że prawdopodobnie słynna czarna śmierć, która w średniowieczu szalała po Europie przyszła właśnie do nas zażyć ramowej jest z tej puli bakterii, które raz siedziała tam z gryzoniami to może także to jest taki dość pojemnym czarny scenariusz dotyczący jeziora Aralskiego inny no ale teraz jesteśmy już 2019 roku i z niej, że kiedyś Republiki dzisiaj państwa mówiono dobrze tak, ale nic nie być nie może musimy coś z tym zrobić oprócz jeziora, z którym coś trzeba zrobić to jeszcze rzeki, które to jezioro nawadnia ją, ponieważ one płyną przez kilka państ w przez różne państwa NATO to oznacza także, że różne państwa zaś od tego w którym widzi w tej części czy w górnym czy dolnym nurcie rzeki znajdują mają różne potrzeby związane zarówno skorzystaniem w różnych porach roku czy też do różnych celów tradycyjnie w Azji środkowej wyróżnia się 5 państ w, z których 2 są położone w górnym biegu urzekł są to są 2 nie za dużo górzyste państwa Kirgistan Tadżykistan i do tego 3 jeszcze państwa największy Kazachstan oprócz tego Uzbekistan Turkmenistan te 3 są położone w dolnym biegu rzek i teraz interesy związane z wodą tych państ w diametralnie się różnią państwa górnego biegu chciałyby wodę z rzek lodowca owych zatrzymywać przez wiosnę lato w zbiornikach zaporowych, a wypuszczać jesienią zimą po to, żeby Hydro elektrowniach można było wytwarzać energię elektryczną tymczasem państwa dolnego biegu rzeki potrzebują wody właśnie na wiosnę latem po coś, by nawadniać uprawy związku z tym mamy taki finał bardzo silny konflikt interesów, który może być rozwiązany tylko wtedy, jeżeli te państwa zaczną ze sobą rozmawiać co nie jest takie proste tak tamte rozmowy się odbywają na razie jakoś się ze sobą dogadują mogły jakaś wymiana my wam węgiel wy nam wodę n p . na razie to wszystko jakoś tam się układa natomiast np. w latach dziewięćdziesiątych zachodni analitycy uważali, że lada moment w tym obszarze wybuchnie wojna woda i taka sytuacja oczywiście na razie wszystko jest dobrze tak czy prawie dobrze natomiast taka sytuacja może powrócić takie zagrożenie tą konkurencją o zasób jaki by tam stanowi woda w, czyli nie mówiąc to my zachęcamy na wiosnę, bo przyda nam się to woda na 5 na później dać schronienie teraz właśnie odkręci Kurek czek pomóżcie mi się zawodniczka sorry ruszyły na zimę, a w no właśnie na razie są kraje, ale rozumiem, że to jest 1 z takich elementów, które bardzo szybko mogą przerodzić się w poważny konflikt ma potencjał ma potencjał na pewno na wodę tam nie jest za dużo co więcej są kłopoty z dostępem do dobrej jakości wody pitnej na terenie Uzbekistanu części osób, zwłaszcza mieszkających w tym dość biednym rejonie wokół jeziora Aralskiego korzysta np. zwody z kanałów nawadniających pola jako zwody pitnej przy czym ta woda się kompletnie do tego nie nadaje, bo niegdyś zbiera wszystkie zanieczyszczenia wspólnot to jeszcze można sobie wyobrazić ile tam jest np. pasożytów rozmach co tam w tej wodzie mieszka, czyli woda to jest na pewno taki zasób, który potencjalnie może generować konflikty rozmaite w rejonie Azji środkowej w ZUS te kanały nieszczelne już są szczelniejsze przyznam szczerze, że tego nie wiem i obawiam się, że wcale mogą nie być o wiele szczelniejsze w bo to wymagałoby ogromnych nakładów finansowych znowu działań na dużą skalę myślę, że część być może jest w jaki sposób uszczelniona i naprawiana natomiast na nie liczyłabym na zbyt wiele, ale torze plazmy skutki tego tej Pogoni za białym złotem, bo tak bawełny nazywaną czy nazywa się zostały dostrzeżone przez włodarzy tych państw i rodzaj, że są jakieś pomysły na to, aby zmienić status quo trudno tych skutków nie dostrzec tak jak mówiłam wcześniej pachną jeszcze coś jak za km co cofnięta linia brzegowa 10 × mniej mniejsza objętość wody dopły w wód rzecznych, które kiedyś wynosił rocznie około 60 km sześciennych teraz wynosi 3 do 4 km ³ więc, jakby te liczby mówią same za siebie i rzeczywiście podjęto pewne działania na mniejszą lub większą skalę po to, żeby troszeczkę no i zapobiec cieczy czy zneutralizować skutki tej katastrofy ekologicznej takie działania to przede wszystkim budowa w latach dziewięćdziesiątych, a takie umocnienie i naprawa na początku lat dwutysięcznych tamy, która rozdziela północną i południową część jeziora Aralskiego tak Północna część jest częścią rokującą tam do pływacy Daria, która ciągle niesie ze sobą jednak trochę wody do części Południowej dopływa AMU Daria, która w tej chwili niesie niewielką ilość wody i wsiąka w Piaski pustyni, bo tam już tego jeziora to Południowa część jest bardzo mała praktycznie go nie ma i teraz to na co się zdecydowali Kazachowie, do których należy Północna część jeziora Aralskiego to rozdzielenie tych rokujących północnej części niewielkiej od bardzo dużej, ale kompletnie nie rokujący części Południowej dzięki temu ta część Północna ma szansę się zachować nawet obserwuje się stopniowy wzrost powierzchni wody w tej części północnej linia brzegowa wraca powoli wraca do swoich dawnych granic, a tylko właśnie w tej części północnej pojawiają się pierwsi rybacy wpuszczono dodatkowe gatunki ryb do tej części północnej także się tam jakaś szansa jest wydawać się, że gatunki nie wiemy niestety jakie, ale i Green trudu go zwano to co tam wcześniej występowało kilka miast do 5 wśród zmniejszyło czy jest to sens reintrodukcja tych, które na ten dzień uczy wszystkich 20 tam wpuszczono czy nie to co tego nie wiem jeszcze ciekawa rzecz, bo te 5, które zostały tak naprawdę nie były te gatunki rodzime tylko próbowano tam wprowadzić do niego inne gatunki morskie odporny na zasolenie pochodziła z dość wyraźna w zespole z kim grać tak zasolenia takiego jak pan mówił mniej więcej w Bałtyku Diouf zasolenia no ponad 10 × większego niż w Bałtyku w trochę się tam mało co przy przetrwa to niedługo w 2 bazie warzy w jeszcze bardziej odparuje woda i powstanie coś na inne podobnego do morza martwego wtedy można znowu turystów w ciągu 3 powiem panu takie nawet kąpałam się w tej północnej części ulica była tam dwukrotnie nawzajem to nie jest czek i sprawdzam czy jest ono w jakość wolał mój kontakt z tą wodą tak ograniczyć się tak wykąpać się, żeby pokazać, że się kąpałam natomiast bez szaleństw, jeżeli chodzi o kontakt z wodą, bo w różne rzeczy nie mogą być w każdym razie byłam tam dwukrotnie w 2011 podjechaliśmy od południa i miałam szansę stanąć na dawnym brzegu i popatrzeć przed siebie zobaczyć ten marsz marsjański zupełnie krajobrazy odsłoniętymi osadami w natomiast rok później byłam od strony północnej właśnie, ale właśnie w tym w tej mniejszej części północnej części jeziora Aralskiego no i tam można się kąpać wracają rybacy to zaczyna jakoś funkcjonować wrócił do naszej rozmowy po informacjach informacje dziesiątej 40 im dr Monika Mętrak wydział biologii Uniwersytetu Warszawskiego studia Arnold studio dr Monika Mętrak zakładu ekologii roślin i ochrony środowiska wydział biologii Uniwersytetu Warszawskiego rozmawiamy o smutnym losie jeziora Aralskiego no ale być może los może albo musi się odmienić nasz słuchacz pan Marcin pyta co się dzieje, jakie są pomysły, żeby jezioro morze Aralskie powróciła do takiego stanu czy coś realnie dzieje, jakie są prognozy, jeżeli chodzi o pomysły od tego może za różne pomysły są bardzo różne nie zawsze bardzo realne np. niektórzy naukowcy sugerują, żeby przeprowadzić kolejną dużą taką interwencję grało inżynierską inżynieryjną, a mianowicie, żeby przepompować odpowiednią ilość wód z jej z morza czarnego przez morze Kaspijskie do jeziora Aralskiego i w ten sposób zasilić jezioro Aralskie drugi pomysł trochę nawiązuje do tego co związek radziecki proponował w latach czterdziestych, czyli w gangu przekopywanie kanałów z rzek syberyjskich po to, żeby tę wodę doprowadzić do jeziora Aralskiego natomiast no to jest tym to jest problem, bo już wiemy z historii takiej gigantyczne projekty mają bardzo wiele skutków przyrodniczych w większości są to negatywne skutki bardzo wielu tych skutków nie umiemy przewidzieć i nas zaskakują potem, więc moim zdaniem takie pomysły nie są dobrymi pomysłami to co na pewno możemy zrobić to metoda małych kroczków to jest realne inwestować w kanały po to, żeby je uszczelniać to jedno 2 Super pomysłem jest budowa tej tamy i Tomasz nazwa to kara, ale co pozwala na razie uratować przynajmniej część północną i nie jest to całe jezioro, ale jakaś część moich wreszcie kryty część sączyła to co mu właśnie one znały wydzieliły się w momencie, kiedy jezioro zaczęło wysychać jezioro podzieliło się na wzór bransoletka tak taka nie nierówną same czka Góra jest malutka Real w dół, bo walka jest bardzo duży tak czyni to podzieliło się na część północną i południową potem jeszcze część Południowa podzieliła się na część wschodnią zachodnią i na koniec część Południowa praktycznie zupełnie zanikła, czyli ratujemy co się chce co można nie przeprowadzamy jakiś ogromnych interwencji ingerencji w przyrodę natomiast też dobrym pomysłem realizowanym zresztą jest obsadzanie tych odkrytych odsłoniętych osadów z roślinami słono lub innymi chodzi o to, żeby zmniejszyć się rozwijali porywanie tych pyłów transport tych pyłów, a jednocześnie część tych roślin słono lub może być stosowana jako rośliny na opał albo jako rośliny na pasie oczywiście nie wszystkie, ale jestem pewien potencjał dla zwierząt lans słono lub innych klas dla zwierząt słono lub wielbłądów n p . lubią czy lubią sól nie wiem, ale nie da się pić ciepłą wodę roślinność stąd roślinnością z nieźle radzą wielokrotnie byłam zaszokowana tym jak kolczasty i mało zielone rośliny są w stanie zjeść wielbłądy, czyli pomysły biuro inżynieryjne kolejne to właśnie to auto otrzyma, o czym mówiłam też te 2 duże także pomysły natomiast nikt nic się tym na dobrą sprawę nie zajmujemy się, że nikt nie traktuje tego, jaką w życiu niejako rozsądnej propozycji tt to duże pomysły takie no to jest coś teoretycznego poza tym wracamy znowu do punktu wyjścia tak co z tego, że ja przy pompuje tę wodę zakładając, że nie zniszczy przy okazji ekosystemu morza innych mam morza Kaspijskiego i Kaspijskiego tak czynie zniszczy tych ekosystemów rzecznych jak będą przekopywać kanały w przepompownie i są, jeżeli nie uszczelni kanałów to znowu pójdzie na polach bawełny i taki odparowuje no dobrze jakiś bank takie bardziej realny do realizacji pomysły to przede wszystkim ta tama ta, którą już mamy w UE i uszczelnienie kanałów, bo było tutaj nic innego się nie da wymyślić, czyli uszczelnienie kanałów i czekanie na dniach w chciał być na cud, ale może nas działanie dziwi się praw fizyki prowadzących do tego, że z czasem tej wody będzie coraz więcej i troszeczkę przybędzie objętości powierzchni jeziora z rozumiem, że oprócz tych z rzeczy, o których mówiliśmy, który miał mają negatywny wpły w na region czy do tych rzeczy należałoby dodać też zmiany klimatyczne zabraliśmy jest bardzo suchego Kontynentalnego regionu ogromną ilość wody w związku z tym klimat na pewno stał się bardziej taki ostry bardziej Kontynentalny zimy surowsze lata gorętsze no i dużo bardziej sucho, bo mniej wilgoci znajduje się w powietrzu w czy jest szansa na powrót turystyki korzysta już wraca powoli zjeżdżam myślę, że jest szansa na powrót taki turystyki, która trafia w w nietypowe miejsca często niebezpieczne miejsca to co pan wspominało wyspie was raz dziennie to jest jakiś tam jest przychód komercyjny jest zwiedzanie z zez turystów, którzy zwiedzają tę wyspę te sprzedawane w tej chwili jako taki Super groźny Super tajemniczy punkt gdzieś tam na mapie i znajdują się na to amatorzy, zwłaszcza że spod podkręcona ta informacja, że jest tam ciągle bardzo niebezpiecznie i są tacy turyści, którym zależy nam na takich przeżyciach poza tym myślę, że są też turyści, którzy chcą zobaczyć skalę zniszczenia w Falun ciekawe, że turysta, który chce zobaczyć skalę zniszczenia, gdyż to nazwa Dark Tourism poszukiwanie takich miejsc, które w no nie kojarzą się nam z turystyką i z pięknymi krajobrazami tylko wręcz przeciwnie w co z mieszkańcami i wyemigrowali w dużej części, kto mógł to wyemigrowało albo do miast na terenie Uzbekistanu albo do Rosji w poszukiwaniu mieliśmy możliwości lepszego życia zostaje się do wysuszenia dyni kolejny się, że w sosie, a ja myślę, że tutaj ci lokalni mieszkańcy akurat w tym suszenie mieli najmniejszy udział to były rzeczy, które siedziały gdzieś tam nad głowami, a oni niejako Stali się ofiarami pomysłu na gospodarkę radziecką taka jest taka jest prawda ci co zostali no trochę trochę ich jeszcze tam jest żyją w bardzo trudnych warunkach myśmy trafili do gospodarstwa, które w tej chwili znajduje się pośrodku pustyni właściwie nim dowiedzieliśmy się tam, że oni robią zakupy raz w tygodniu najbliższy sklep jest ponad 100 km stamtąd jest cała ta osada się zrzuca na paliwo mają 1 samochód jest wielka wyprawa raz w tygodniu po zakupy potem strach zachowują się w nogę jedzą z grubsza to co te to co to co my nawet z mają słodycze nawet niejedną niby to pożywienie jest bardzo bardzo podobne to co nie ich odróżnia to torze na nim nie będą mieli chleba takiego jak my pieką takie płaskie nie bułka chleb któryż nazywają lepi uszka i są 2 charakterystyczne dla większości Azji środkowej jak świeże to tak słone no to zależy czy zrobić, ale takich norm nie jak spadnie na dno jeziora to w tym bardziej słone to co jeszcze z takich historyjek zdarzyło mi się zaglądać do szkół paru pieców, w których się telepie szkic wypiekano i często robisz to na takich ran na mój Boże mnie zguby azbestowych znalazłam słowo na azbest owych podkładkach bony dobrze wytrzymują wysoką temperaturę w sam raz się nadają można położyć lepiej Aśka upiec i zjeść, lecz książka bardzo dobrze może takie klientki odczułyby słówko używać moja, a ja źle zniosło próbę do możemy dodać nowe słowo do swojego słownika wyrazów którymi zwracamy się do osób, które darzymy już pozytywnymi uczuciami dzieci partnerek partnerów szyby w myśl dość powraca pani tam jakoś niedługo wybiera się pani w tak, aczkolwiek nie do samego Uzbekistanu tylko w do innego kraju Azji środkowej do Tadżykistanu, gdzie dość regularnie jeździmy, ponieważ prowadzimy tam badania naukowe zajmujemy się, że Eco systemami wysokogórskiej mniej rozwiniętymi w górach Pamiru w Tadżykistanie właśnie to są ekosystemy mokradło we oraz nie ekosystemy rozwijające się na glebach w miarę niedawno odsłoniętych przez lodowiec czym się rozwiązują czy się różnią co jest fajnego na tych terenach takich, które w miarę niedawno zostało odsłonięte przez lodowiec można obserwować jak wykształca się gleba, które organizmy biorą udział w tworzeniu zasobów materii organicznej znajdujących się w glebie te zasoby są kluczowe, żeby rozwijały się tam kolejne coraz bardziej skomplikowane, jaki zbiorowiska roślinne, czyli można sobie prześledzić taką rozwój ewolucje gleby Tomaszka jest dosyć ciekawe natomiast, jeżeli chodzi o tę ekosystemy mokradło we to on przyglądamy się im w kontekście zmian klimatycznych one są niezwykle istotne dla lokalnych mieszkańców, bo to są pastwiska nie ma dużo nie zajmują dużej powierzchni, więc są bardzo cenne mur no, a wiemy, że na pewno będą się zmieniać ponieść wykształciły się na wiecznej zmarzlinie, więc jeżeli teraz wieczna zmarzlina będzie się w etapie aż nadto to będzie miało jakieś konkretne konsekwencje takiej łańcuszek zmian będziemy obserwować, a przypominam, że mamy wieczną zmarzlinę koło Suwałk często można wykorzystać, w czym mogę tam założyć kolejną powierzchnię badawczą tak bardzo dziękuję dziękuję uprzejmie dr Monika Mętrak zakładu ekologii rośnie ochrony środowiska wydział biologii Uniwersytetu Warszawskiego była państwem gościem informacje już za kilka minut o godzinie jedenasty po informacjach wracamy do programu off