Partie polityczne są w kryzysie. Ale czy demokracja bez nich może istnieć?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

wieczór Radia TOK jest już z nami dr Paweł Marczewski forum idei fundacji Batorego to wieczór panie doktorze dobry wieczór będzie rozmawiać o partiach politycznych, a właściwie o tym, że partie polityczne są w kryzysie jest niewątpliwie kryzys wielopłaszczyznowe jest wiele powodów tego kryzysu spróbujmy te kryzysy zdiagnozować partii są powszechnie krytykowane to niewątpliwie po pierwsze, trochę mamy taką falę populistyczną trochę tak jak śpiewał Paweł Kukiz to nie Rozwiń » jest demokracja tu rządzi partia racja złodziejka jest stagnacja trzeba House zabrać złoty róg ma takie wrażenie, że partie są w ostatnim czasie w ostatnich latach takim kozłem ofiarnym albo chłopcem dobicia, dlaczego tak się wydarzyło nie wiem czy w ostatnich latach, bo ten ten proces coraz głębsze nieufności niechęci do partii politycznych czy w ogóle utożsamiania partii politycznych ze wszystkim co co złe w polityce Demokratycznej to się zaczęło już jakiś czas temu i myślę, że Polska nie jest tutaj wyjątkiem jesteśmy raczej częścią szerszego trendu, bo ten spadek zaufania za którymi bardzo konkretne też konsekwencje w postaci chociażby lecącego nawet na siebie członkostwa w partiach różne też form alternatywnego organizowania inne formy, by współdziałania politycznego, które nie byłyby partyjne to wszystko nie jest nowe powiedział pan zacząć to jakiś czas temu możemy umiejscowić co oni zaś takie łatwe, dlatego że mam wrażenie, że troszeczkę jest tak jak kryzysami na rynkach finansowych to znaczy są takie wzloty upadki jeśli chodzi o notowania partii i w ogóle zaufanie do instytucji demokratyzacji reprezentacyjnej natomiast jedno takich pierwszych ważnych dużych fal kryzysu to na pewno rok sześćdziesiąty ósmy na Zachodzie i to to wszystko co przyniosą również jeśli chodzi o działalność partii to znaczy np. powstanie partii zielonych, która początkowo miała być w gruncie rzeczy taką anty partię prawda bo kiedy ona powstała to początkowo niemieccy zieloni mieli w taki pomysł, że właściwie to oni będą tak kompletnie otwartą strukturą właściwie ktokolwiek, kto jest zainteresowanych działalnością chciał mieć jakiś wpływ na program na działalność będzie mógł sobie do swojego lokalnego oddziału partii zielonych przyjść właśnie zabierać głos albo wręcz uczestniczyć w tym zebraniu tak jak pełnoprawny członek miały taka kompletna partycypacja pełna otwartość tej struktury no to bardzo szybko doprowadziło do poważnego kryzysu, bo rzeczywiście można spodziewać to zaowocowało kompletnym chaosem sprzecznymi różnymi postulatami sprzecznymi dążeniami zaraz pojawiły jakieś frakcje zaraz pojawiło ryzyko rozłamu, więc stopniowo zaczęto się wycofywać z tego ograniczać, jakby tą taką pełną partycypację, ale nie da się ukryć, że początkowo entuzjazmu bardzo duży entuzjazm brał się przede wszystkim nieufności do tych partii, które były na to, że ktoś nakładał czynniki historyczne społeczne nie postrzegania chociażby chadeków niemiecki jako do końca bez podstawnie też jako spadkobierców poprzedniego niż nazistowskiego niemal w porządku prawna myślałem, że bardziej lata 8090, kiedy doszło do takiej realizacji partii politycznych i właściwie do takiej to takiego wymieniania się władzą oraz wy jesteście rządzącymi mamy opozycję za chwilę będziemy rządzącymi, a wy będziecie opozycją tak oczywiście czy to coś nazwa karty lizać ją czy tworzenie takich partii, czyli czy też inaczej przekształcanie się w partii takie no właściwie nie ma w pełni profesjonalnie zwane struktury zawodowymi politykami, którzy w tych partiach pełnią od lat rozmaite na rozmaite funkcje jest określona ścieżka kariery, kto się pokonuje itd. tak dalej na, więc to jest zjawisko późniejsze, ale to jak mówiono to jest jak byłem kolejny kryzys tak kolejne kolejna zmiana kolejny cykl taki koniunkturalne jeśli chodzi o demokrację reprezentacyjną w razie kryzysu zaufania było ileś prawda, więc ten ostatni nie jest chyba aż taki nie jest chyba czymś tak radykalnie nowym jeśli chodzi o w ogóle fakt tego braku zaufania, ale nieco inne są procesy, które temu towarzyszyły nowe w latach sześćdziesiątych, o których pan powiedział, że to był ten pierwszy niewątpliwie kryzys braku zaufania do istniejących partii obserwowaliśmy proces masowania partii politycznych onego wtedy ten grzał tak i członków przybywało natomiast teraz mówimy o tym, że elektorat odpływa od partii politycznych tych działaczy zaangażowanych jest coraz mniej widzimy także na gruncie polskim jak partie szczuplej ją tak jak coraz mniej członków posiadają widzieliśmy ostatnio na przykładzie wyborów przewodniczącego Platformy Obywatelskiej jeszcze kilka lat temu dwukrotnie więcej działaczy wybrało przewodniczącego Platformy niż kilkanaście tygodni temu zgoda to oczywiście ma pani rację te warunki są inne to znaczy tak jak wcześniej toczyła się walka właśnie o tym, rząd dusz nadanie takich o narzucenie takiej wiodącej narracji określi chodzi oparty o pokazanie, że inne masowe partie są możliwe no to teraz jest to raczej próba w ogóle przyciągnięcia ludzi do partii jakikolwiek formie na nowo prawda, bo karteli racja z 1 strony oczywiście ma to do siebie, że profesjonalizuje tę politykę partyjną łatwiej podejmować decyzje też nie należy go demonizować często politycy, którzy w takich partiach działają są po prostu lepiej merytorycznie przygotowani niż niż, gdyby tego też ścieżki kariery nie przeszli na, ale to jednocześnie sprawia, że te partie się trochę osi trochę w rozpocznę od odrywać od od wyborców to znaczy nie ma już takiego prostego pasa transmisyjnego między szeregowym członkiem, a takim, który z dniem w zarządzie krajowym komisji rewizyjnej czy jest liderem jest przewodniczącym partii nie ma jakby tej ciągłości partii są Otóż właściwie zaczyna taka trochę kodyfikacji tych partnerzy zamienianie partii pewien taki pakiet produkt albo ta partia właściwie tak naprawdę pozyskuje wyborców nie przez to, że np. ta gęsta sieć takich powiązań instytucjonalnych trybunami projektu było np. aby choć bazę społeczną np. siadają społeczną ta albo już bazę społeczną reprezentuje też bardzo konkretnej grupy społeczne prawo tak tak nie jest partie, które są, które stały się kartelami wierszy próbują łapać wyborców z różnych segmentów społecznych to jak zresztą różne segmenty społeczne próbują łapać różne produkty prawda na rynku, czyli te partie typu Tkacz o ład wszystko jak najwięcej wyborców się Arte Carlo niekoniecznie musi być partią typu Catch All prawda, chociaż część z nich będzie próbowała to jest oczywiście rozbicie banku prawdę czym to jest produkt, który do tych segmentów łapie możliwie dużo albo wręcz stara się łapać wszystkie prawdę czy albo stara się łapać mnie, więc albo stara się łapać jak najwięcej NATO oznacza jednocześnie też, że nie ma takiej wyraźnej bazy prawda, do której można się odwołać w sytuacji kryzysu, który można odwołać w sytuacji też już nie fali niezadowolenia społecznego prawna jest oparty z 1 strony są efektywniejsze pewnie jeśli chodzi w ogóle funkcjonowania w takich instytucji demokracji przedstawicielskiej, ale z drugiej strony są pewnie też bardziej podatne na takie różne kryzysy zaufania niezadowolenia itd. łatwo jest przykleić łatkę takich kompletnie oderwanych od społeczeństwa prawna, więc to jest coś znaczą to jest, jaki to jest jakiś rodzaj rajdową pytanie tylko oczywiście czy w tej chwili w ogóle jest możliwe powrót do takich partii kim, jaki był kiedyś, zanim powstały, zanim partii zaczęły karteli izolować i autonomii Zobacz do swojej bazy społecznej planuje się czasy, mimo że właśnie, bo też nie ma nie ma w tej chwili chyba tego rodzaju bazy społecznej, którą partia mogłaby w ogóle mieć zdarzy jakaś określona grupa określonymi interesami elektoraty partii są dzisiaj bardzo fotogeniczne tak jest również w Polskim przypadku takie 2 zjawiska, które też wydają się bardzo interesujące partie, które ogranicza się tylko do 1 zagadnienia klasycznym przykładem może być partia UKIP tak próbująca Brexit czy np. Paweł Kukiz miał wrażenie, kiedy siadł w 2015 roku do wyborów parlamentarnych też partią JOW-ów zdobył najbardziej kojarzony, ale też ukrywanie się partii pod innymi nazwami ktoś zaczął się za czasów Platformy Obywatelskiej, która na początku nie była partią bardzo szybko się nie została tak ale gdy startowała to też mówiła, że jesteśmy partią polityczną z platformą Obywatelską chcemy być stowarzyszeniem ruchem tak, że to jest to zupełnie trochę różne rzeczy to znaczy niekoniecznie jest także partia, która udaje, że nie jest partią tylko jest właśnie ruchem społecznym platformą, jakkolwiek byśmy tego nie nazwali ana niekoniecznie musi być partią 1 sprawy dlatego mówią o 2 UK jest UKIP jest pewnie dość wyjątkowy, bo tak jak zresztą w przypadku ruchów społecznych, które mają 1 sprawę tak jak to było chociażby z ruchem anty Acta w Polsce na w momencie, kiedy ta sprawa się kończy też powodu Niewiem albo się okazuje, że ten ruch partia dochodzą do ściany nie zostanie zrealizować swoich obietnic czy postulatów czy właśnie udaje się zrealizować tutaj natychmiast przestaje istnieć jakikolwiek wspólny mianownik, bo poszczególnych rozmaitych interesów światopoglądów czy ideologii, które wyznają osoby należące do ruchu partii bardzo duża trudno utrzymać spójność prawda jest taka partyjna efemeryda ta i tak i tak też traktowana zresztą wiemy, że UKIP i kampania za Brexitem była dość dość sprawnie rozgrywana przez autorów drugiej kampanii problem hitowej prawda oni jakby mieli zagospodarować określoną część elektoratu i właściwie 2 roboty zniknąć na początku było wiadomo, że nigdy nie będą rządzić zieloni, że to oni skorzystają z wygranego referendum tylko mają zrobić swoje mamy robić swoje mają odwala brudną robotę brzydko mówiąc, iż rozpaść i tak się stało to znów misja została wykonana prawda, więc tym przypadku to jest to są raczej efemerydy natomiast Party, które udają, że nie są partiami albo zaczynają jako, o jaką nie partia potem się partiami stają też trochę inne to jest trochę inna para kaloszy i tu mam wrażenie, że to jest to jest dość taki cyniczny ruch, który ma, który wynika z tego, że politycy świetnie sobie zdają sprawę, że partie mają niskie notowania, więc próbują w jaki sposób złapać kontakt z tymi z tymi takimi anty partyjnymi czasem populistycznymi nastrojami po to, żeby na tej fali wjechać pokazać jako Odnowiciela polityki kilka już się stanie to można się można się powoli zacząć proces analizowania prawda czasem są ruchy takie wsteczne czy np. to jest to jest interesujące przypadek chadeków austriackich którzy mieli poważne kłopoty byli mniejszościowym partnerem w rządzie socjaldemokratów coraz bardziej bazę wyborczą podgryza skrajna prawica nie partii wolnościowej zdecydowanie przegrywali na do pewnego momentu na kryzysie uchodźczym 2015 w Austrii, bo była partia, która dużo radykalniejszych dużo bardziej ksenofobiczna obiecywała dużo ostrzejsze skuteczniejsze zdaniem pewnie część opinii publicznej rozwiązania najczęściej, by zrobić pojawi się właśnie młody lider Sebastian kurs, który dzisiaj jest ponownie kanclerzem Austrii, który tę partię bardzo jak był udanie, rozgrywając między sobą różnych starych działaczy partyjnych odnowił tak to, że nie jest TVP austriacka partia ludowa tylko Die Neue Volkspartei prawda nowa partia ludowa zupełnie nowym logo nowe barwy nowe twarze prawda, więc to jest taki rebranding, który też dokonuje to był taki wybranych właśnie w duchu ruchu społecznego czytam od początku próbowano pokazywać właśnie oni mają takie taką młodą nową energię, że to jakieś ruchy studenckie takie szkoła to coś tam per analogiam Polskie Stronnictwo Ludowe, które usiłuje oderwać od tego, który również u Artyleryjskiej tak związanych z rolnikami też mamy pozycjonowanie nowe PSL dokładamy do małych rektor bardzo dobre myślę, że trafiła pani wtedy też dobre bardzo porównania, zwłaszcza że tutaj mamy też przypadek taki, kiedy ta tradycyjna baza społeczna zostaje zagarnięty przez inną partię, więc czas poszukać nowego dokładnie trzeba poszukać nowego otwarcia trzeba poszukać nowych nowych wyborców przekonać do siebie wyborców, którzy pewnie byliby średnio skłonny w pierwszym wyborze zagłosować na taką partię stąd ruchy to teraz kolejne rzeczy, które myślę, że warto porozmawiać partie tracą wyrazistości ideologiczną mam wrażenie, że patrzą w lustro nie wiedzą kim są kiedyś partie miały programy poglądy i do nich przekonywały nie było także trzymały się kurczowo słupka sondażowego jak słupek sondażowy się zmienia tak one łapały zmian w żagle w zależności od tego co opinia publiczna myślała na dany temat jakiś czas temu Aleksander Kwaśniewski były prezydent w wywiadzie dla polityki mówił tak jest wielki problem z programami politycznymi partii głównego nurtu tak się w tym względzie zbliżyły do siebie, że są trudne do rozróżnienia wezwanie się dzieci potrafią tylko partie populistyczne co z kolei prowadzi nas do silnej polaryzacji w i tak nie to znaczy pewnie to jest słuszna diagnoza jeśli chodzi o rozmycie prawda to upodabnianie się przynajmniej nie, choć niektóre postulaty wzajemne ujadanie psa, ale ja mam wrażenie, że rada raczej dochodzi do innego mechanizm, że ta polaryzacja przynajmniej w polskich warunkach nie jest dziełem Party, które Aleksander Kwaśniewski pewnie uznałby za populistyczne albo skrajne prawda to znaczy ani to nie jest dzieło Konfederacji ani to nie jest dzieło np. lewego skrzydła dzisiejszej zjednoczonej lewicy do tylko to jest raczej fakt podgrzewania drobnych różnic, które dzielą te wiodące partie na, bo wiemy od dziś na tej waloryzacji zyskują najwięksi gracze w 212 korzysta paradoksalnie w tej sytuacji tak jest prawda, bo maleje generalnie czy rośnie utożsamienie z tymi z tymi głosami na głównym miejscem najważniejszymi partiami jest coraz mniej miejsca do zagospodarowania przez mniejsze partie mniejsze będzie ten pluralizm wyborców to tu widzimy, jakby w kolejnych wyborach ostatniego cyklu wyborczego w Polsce prawda, więc tutaj raczej mam wrażenie, że mamy do czynienia z takim podkreśleniem to co robić nazywana artyzmem drobnych różnic prawda, że mamy takie podgrzewanie tych drobnych akcentów, które odróżniają partie partie wiodące od siebie prawda zresztą trochę też to widać np. w stanach Zjednoczonych przynajmniej jeśli chodzi o tę takie umiarkowane powiedzmy bliższy centrum prawe skrzydło Demokratów i Republikanów prawda, gdzie podkreślanie różnic przy gruncie rzeczy jeśli chodzi o taką twardą policji nie aż tak dużych różnicach do, gdybyśmy mieli zdiagnozować panie doktorze takie główne zagrożenia, które czyhają tu i teraz na partie polityczne to co pan powie np. takie 2 indywidualizacja życia społecznego globalizacja indywidualizacja życia społecznego, która ma tłumaczyć obojętność apatię wśród obywateli w stosunku do wyrażenia wspólnych interesów w przestrzeni politycznej, czyli esencją polityki do niedawna było przekonywanie do swoich racji gromadzenie wokół tych racji, jakie grupy obywateli, która się z tymi racjami utożsamiała, a teraz rewolucja technologiczna zdaniem niektórych sprawia, że partie skupiają się niemal wyłącznie na mobilizowaniu już przekonanych zwolenników globalizacja to myślę o braku poczucia sprawstwa znaczy ze względu z powodu tendencji globalizacji Global istotnych partie coraz mniej mogą i być może temu też odpowiada ta narracja w niektórych krajach skuteczna, że musi odebrać część kompetencji Unii Europejskiej, bo tracimy suwerenność sterowność zdolność zarządzania własnym państwem pewne kompetencje wykonuje za nas ktoś inny tak, jeżeli te partie są sprawcze, jeżeli rządy nie są sprawdź czy, bo większą siłę mają korporacje w zglobalizowanym sieć świecie to może partie są postrzegane jako słabe rachityczne nic niemogące z tą sławną dalej okno pewnie jest tym jakiś element prawdy, chociaż z drugiej z drugiej strony prawda, jeżeli myślimy o mam ważniejsze są trochę trochę przeciwstawne tendencje z 1 strony mamy do czynienia z zindywidualizowane ją z takim poczuciem, że w gruncie rzeczy on może być mylne, bo może się kompletnie nie nie przekładać na rzeczywistą pełną pozycję ekonomiczną tych jednostek prawda tak jak jest nim chociażby w przypadku niezamożnych gorzej wykształconej klasy pracującej w stanach, która jest bardzo często wyznaje taki kult jednostki zaradności prawda krytykuję bardzo nie wiem mityczne często mniejszości, które korzystają z subsydiów państwowych czy czy czy pomocy społecznej da jednocześnie sami są w sytuacji, kiedy właściwie nie mają żadnej takiej kolektywnej siły sprawczej to znaczy związki zawodowe zostały rozwalone jest postępująca indywidualizacja indywidualizacja też stylu życia coraz mniejsza zdolność do samoorganizacji dniem rozbicie rodzin czy związków sąsiedzkich, które umożliwiałyby też zbudowanie takiej sieci oporu silnego oraz Jerzy jednostka niewiele skazań, ale i tak jednak jesteśmy nagle właśnie jesteśmy jesteśmy sami kompletnie wobec obecnie żywiołu rynkowego czy czy korporacji, o których pani wspomniała, więc tu mam wrażenie, że paradoksalnie partie, gdyby podjęły taką pracę u podstaw i wróciły być może toczy się ten model też ma swoje swoje poważna wada model trochę korporacyjnego to jak to było chociażby właśnie w Austrii po powojnie, gdzie zarówno socjaldemokraci jak ludowcy 2 najważniejsze partie bardzo jasno dzielące się na prawicę i lewicę w szeregu kwestii ekonomicznych miały na szczyt swojej instytucji w postaci Niewiem przedszkoli żłobków różnych towarzystw kulturalnych związków zawodowych, które z nimi współpracowały tak dalej gęsta sieć prawdę, która włączała członków łącznie z tym, że zawsze można było liczyć na na torze, że sympatycy członkowie pojawił się np. charakterze mężów zaufania w komisjach wyborczych tak dalej prawna to co dzisiaj w procesie wyborczym jest ogromnym problemem znalezienie, jakby biedni ilości mężów zaufania bardzo wielu komisjach wyborczych również w Polsce jest jest wyzwaniem prawda już wszedł nowy kodeks wyborczy tej komisji miały być 2 tak dalej to jeszcze to był poważniejszy problem na, więc tutaj nastąpiło takie oderwanie być może jakimś sposobem odbudowania tego tego związku byłoby za zainwestowanie tak instytucje włączające te jednostki prawda, ale z drugiej strony ta globalizacja, która osłabia same te partie prawda, o czym pani, o czym pani wspomniała tutaj akurat nie jestem pewien czy łączyłby od razu albo wymieniał przynajmniej w 1 w 1 szeregu cała argumentacja unijną, bo tutaj Unia pewnie jest czymś co z tego rodzaju sytuacją, która umożliwia jak jak już całkiem efektywną ochronę przed tymi globalnymi siłami właśnie korporacji czy brak kolczyka, a ich z drogą nie dostrzegają populiści nieprzenikniony nie dostrzegają czy po prostu wolą go zignorować wolę działać jak na innym poziomie ta, bo pewnie rzeczywiście z punktu widzenia ich wyborcy nie ma aż takiego strasznego nie ma nie ma takiej wyraźnej różnicy prawda, chociaż pewnie to też zależy od kraju, bo jeżeli mamy kraje, które są na to beneficjentami funduszy unijnych to tutaj ten argument pewnie będzie działo dużo gorzej tak jak tu lepiej skupić na innym poziomie i nawet nawet w Austrii, gdzie poziom pewnie eurosceptycyzmu jest wyższy niższy niż niż w Polsce te argumenty antyunijne ułatwi łapią powiązała to z argumentacją anty unijna ma wrażenie, że właśnie przekonanie społeczeństwa braku sprawczości partii rządu jest wykorzystywane przez siły antyunijne populistyczne do tego, żeby budować taką narrację, czyli coś tam odzyskamy to zyskamy sterowność taka sama narracja była stosowana przez zwolenników wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, które widziane z Unii i odzyskamy kontrolę tak, bo teraz tej kontroli nie mamy, dlaczego nie mamy nie, dlatego że jesteśmy mało sprawcze wobec globalizacji tego takiego no i świata, który nas z każdej strony otoczył tylko dlatego oddaliśmy część kompetencji Unii Europejskiej jednak ona zmuszaniem do otwarcia rynku czy do czy otwarcie naszego rynku pracy prawda to tak zgoda to to pewnie może działać tego typu to pewnie może działać tego typu krajach, które postrzegają nie postrzegają się oczywisty sposób jako beneficjenci ale, odrzucając narrację populistyczną myśląc tylko o tym, braku sprawstwa obecnych partii rządów, które są zagubione w tym globalnym świecie no to albo niestety to niestety jest duży problem po pierwsze nie sądzę, żeby tak było w przypadku wszystkich partii myślę, że nie jest jednak sporo europejskich partii które, które starają się nadążać starają się budować tego rodzaju wpływ zresztą jak się popatrzy np. na niemieckie fundacje partyjne, które działają również w Polsce no to rzeczywiście nie robi ogromną pracę i są bardzo obecnie wpływają budują starają się ten świat rozumieć i umiejscowić gdzieś na tej na temat reszta są małe, więc jest pewnie największa rola takiej działalności eksperckiej, do której polskiej partii niestety jakoś nie mogą przekonać nie mogą się zorganizować i nie wydaje mi się, żeby to było często się mówić wyłącznie kwestia tego, że już jest szkoda pieniędzy oni wolą wydać na reklamy marketing polityczny i speców od wizerunku niż na ekspertów nie wydaje mi, żeby to było do końca prawda wydaje się, że oni po prostu z 1 strony nie niedostatecznie dużo jest grono ekspertów, którzy byliby w stanie rozsądny sposób współpracować z politykami, bo jednak duża część ekspertów w Polsce jest dość stricte akademicka zamyka się wierzy kości Słoniowej kości Słoniowej bardzo potrafi podjąć dialog na takim poziomie polityk publicznych przełożyć teorii na brak było 4 na praktykę czy pomyśleć też pewnej takiej użyteczności swoich badań dla dla wiedzy i strony efekt swoich przemyśleń z drugiej strony stanie równocześnie polityków prawda, którzy nie mają nie mają do tego cierpliwości nie mają anty intelektualizm nazwał pan tego tak mocno ja myślę, że to no to pewnie trudno generalizować, bo boję pewnie spore grono polityków, którzy rzeczywiście niechęcią traktują intelektualistów, ale całe naręcze ja tam w dziesiątkę pani zrobi, ale ja mam przecież to są raczej mało znaczący politycy niższego szczebla jak popatrzy na większość właśnie polskich Polin liczących się polityków, którzy mają wpływ na na kierunki działania swoich partii oni wszyscy mają inteligenckie ciągoty albo w ogóle są inteligenta jeśli chodzi o takie przygotowania niem formację intelektualną tak dalej instant inteligent koszt to jest dla mnie ja nie do końca kupuje się też jest pewien rodzaj maski, które ma z 1 strony w przypadku niektórych z nich przemawiać do pewnej części elektoratu, a w przypadku innych to jest pewien rodzaj resentymentu, ponieważ oni nie są traktowani jako partnerzy przez część nie wiem elit elit intelektualnych w tym kraju to pojawia się to pojawi się taki odruch sentymentalny tutaj, ale ja nie widzę takiej prawdziwej głębokiej Antyli inteligent kości wśród polityków nie tyle dobrego tyle dobrego tak indywidualizacja globalizacja zniechęcone młode pokolenie, które pokazują badania w polityce upatruję wszystkiego co najgorsze jak susze polityka dostaje wreszcie niestety chyba jest także zresztą podobnie jak w przypadku nie będzie to był wyłącznie ograniczone do młodszego pokolenia jak rozmawiam czy dyskutuje niektórymi osobami ze starszego pokolenia, które Szkot był bardzo mocno zaangażowane w opozycję demokratyczną w czasach PRL-u ta nieufność do polityki rozumianej jako taka partyjna gra jako realizowanie pewnych wąskich interesów grupowych za pomocą instytucji takich jak partie czy czy instytucji państwa no to jakoś tam łączy tych młodych którzy, którzy właśnie tylko ci starsi z 1 strony są czasem niechętni czasem myślą w sposób taki anty polityczne w takim sensie anty polityczna była Solidarność prawda w takim sensie zwiedzanych widzianym Havla czy czy Georgi Konrada, ale jednocześnie chodzą na wybory jednocześnie polityka życie publiczne są dla nich ważne interesują się interesują się czytają wiedzą co jeszcze niektórzy pójdą na miesięcznicę smoleńską inni pójdą na na marsz KOD-u, ale generalnie dla nich to jest jakaś oni mogą być nieufni, ale traktują to jako jakiś rodzaj zdobyć jakoś tak Platforma dzisiaj, gdzie też jakieś działania realizuje rozmowy jest inaczej to widać po bardzo niskiej frekwencji w wyborach wśród tych w tej najniższej w tej najmłodszej grupie wiekowej to rzeczywiście jest ogromny poziom absencji to nie jest wyłącznie także oni są nieufni wobec konkretnych partii politycznych wobec całego systemu demokracji przedstawicielskiej, a jednocześnie różnych nowych formach działania społecznego protestu widać głównie młodych tak było z ruchem akta tak jest dzisiaj np. jeśli chodzi o różne formy działań w obronie klimatu prawda w obronie i w obronie środowiska tutaj są głównie młodzi, którzy preferują, chociaż uczy się też nie wszyscy młodzi tuż po zmianie traktują tego zaangażowania jako przejściową modę z bronią się rola nagle ten aktywizm jest głęboki ana ile jest modne pojawić się na marszu klimatycznym tak jak było modne w 2017 roku pojawić się ze świeczką albo lampką przed Pałacem Prezydenckim to tu naprawdę w każdej takiej formie działania zbiorowego zawsze będą osoby, które będą traktowały to powierzchownie jako okazję do fajnego zdjęcia do ukazania się albo ulegną przez chwilę kimś emocjom, które będą na autentyczne, ale dosyć szybko się wypalą prawda to normalne to nie jest jakaś cecha wyjątkowa tych ruchów młodych moim zdaniem natomiast dosyć niepokojąca wyjątkowa jest tak pogłębiająca się tu utrzymująca się nieufność do instytucji demokracji przedstawicielskiej no właśnie to jest tak chyba też, że przez wiele lat polskiej demokracji większość partii jednak to były partie panów w wieku średnim lub emerytalnym i tutaj te też ścieżki awansu były dość siły mocno kontrolowany często pozamykane PiS ten wprowadził paradoksalnie pewną pewną nową jakość, bo dopuścił, ale środki oczywiście ściśle reglamentowane sposób jako część się pokolenie polityków i politycznych młodszego pokolenia i już 2 lata temu komentowano też bardzo świadoma decyzja żalów i działanie na tę wymianę pokoleniową absolutnie tak absolutnie tak czy tak jakby ten szczebel pomiędzy tego średniego pokolenia został pominięty mamy mamy polityków starszego pokolenia wiernych Pretoria jeszcze czasów porozumienia centrum i młode wilki da to dosyć świadomy to jest taki niemalże platońskie model sprawowania polityki prawda dzieci młodzież oczywiście dużo zawdzięczają tym starszym są od nich zależni są przez to też bardziej bardziej sterownik to widać na konkretnych przypadkach karier politycznych tej partii, ale to się zaczyna powoli zmieniać no bo pojawiło się ugrupowania lewicowe, które są wyraźnie młodsza też niezupełnie modele, ale są wyraźnie młodsze znajdują się wydaje się kultów wydają się jest toczy się zasadniczy konflikt zasadniczy spór jeśli w ogóle chodzi o przyszłość polskich partii znaczy między tymi młodymi, którzy często mają za sobą np. doświadczenie w organizacjach społecznych albo brali udział w konkretnych protestach w obronie konkretnych spraw czy dopominają się konkretne interesy społecznie ruchach lokatorskich np. czy w ruchach miejskich prawda i wchodzą później do polityki polityki partyjnej, bo widzę że, działając na zasadzie ruchu czy mniej lub bardziej formalnej organizacji nie są w stanie wprowadzić systemowe zmiany, ale są tacy, którzy tego kroku nigdy nie wykonają, bo są nieufni tak czy wdaje się nie wykonają naj teraz dla mnie zasadnicze pytanie jeśli chodzi o polskiej partii brzmi tak czy co zrobić, żeby tę drugą nieufna grupę zachęć co jak musiałyby zmienić same partie, żeby tych ludzi włącz, jakiego rodzaju argumenty, jakiego rodzaju zmiany instytucjonalne w obrębie samych partii mogłyby przekonać to się wydaje, że absolutnie kluczowe kluczowe pytania, a napad odpowiedź nie oczywiście, że nie prostej odpowiedzi nie mam prostej odpowiedzi nie mam tu można oczywiście zaraz mówić o różnych narzędzi partycypacyjnych tak dalej, ale tu chodzi o coś więcej nie chodzi tylko o to, żeby nie wiem czy inna partia zrobi konsultacje społeczne wolą wokół swojego projektu ustawy, chociaż to skądinąd byłoby bardzo pożądane jak najbardziej to byłoby mądre z różnych względów czy też społeczny mandat później do przeforsowania takiego prawa jest dużo większa na unika się też rozmaitych oczywistych błędów prawda, gdyby zrobione jakiekolwiek konsultacje społeczne w sprawie ustawy np. którą Platforma próbowała zreformować szkolnictwo posłać dzieci sześcioletnie do szkół być może nie byłoby aż tak ogromnego protestu społecznego nie udałoby się konkurentom politycznym tak tego wrażeń zagospodarować, gdy niechęci prawda, więc to, jakby taki, aby cel to nie wystarczy to jakby jest pierwszy krok tego byśmy tak jeszcze nie wykonali tam jest dla mnie pytanie jest takie czy w ogóle to nieufne młode pokolenie może jakikolwiek sposób odzyskać wiarę w to, że taka instytucjonalna partyjna polityka czy demokracja przedstawicielska jest jakimś skutecznym narzędziem zmieniania ich rzeczywistości dać to jest w ogóle czegokolwiek jeszcze, żeby o marketing polityczny chciałabym zapytać mam wrażenie, że to jest niezwykle istotny element tych naszych rozważaniach, bo skoro mówimy o tym, że partie są coraz szczuplejsza, że mają coraz słabszą więź z elektoratem, że nie mają swoich baz, na których mogą się wspierać opierać się, że coraz trudniej jest powiedzieć czym te partie są co sobą reprezentują, czyli ta rozmyta tożsamości ideologiczna to w takiej sytuacji dość naturalne staje się to, że marketing polityczny odgrywa coraz większą rolę, iż zaczynamy kandydata albo partie traktować jako produkt i to jest także, kiedy marketing polityczny rozwijał to rzeczywiście wywodząc się z marketingu ekonomicznego startował właśnie z tego etapu, że polityk to jest produkt jak każdy inny jak mydło albo proszek doprania albo czekolada trzeba ładnie opakować, żeby go potem sprzedać tak wyborca, który oddawał głos przy urnie był konsumentem, który po prostu swoim głosem płaci za ten produkt i musimy się postarać, żeby tych wyborców, czyli konsumentów było jak najwięcej no i teraz mam takie wrażenie potem oczywiście ten wieloletni proces profesjonalizuje nie samego marketingu politycznego i takiego takiej specjalizacji jednak nie traktowania człowieka jako produktu typu mydło proszek, a teraz mam wrażenie, że wracam do tego początkowego etapu, że znowu potrzebujemy tych, którzy sprzedadzą produkt i tutaj też sondaże kreacja, czyli ścisłe trzymanie słupków sondażowych odpowiadamy na zapotrzebowanie społeczne nie my wyznaczamy jakąś wizję drogę kierunek uważam, że to jest ważne potrzebne naszemu krajowi społeczeństwu tylko patrzymy na ten słupek tam społeczeństwo chce, o czym marzy im na to odpowiadam, jeżeli pan pozwoli też 1 z SLD Kwaśniewskiego dla polityki te wszystkie Piero instytucje te prawdziwe nieszczęście on właściwie przyjęły wybory przeniosły je płaszczyzny programowej merytorycznej racjonalnej na czysto emocjonalną pierwszą wielką krzywdą, którą zrobiono polityce było stwierdzenie tych macherów od PR-u, że polityk lider jest taki sam towar jak proszek doprania wymaga odpowiedniej kampanii można go sprzedać politycy temu ulegli trudno było nie ulec, bo polityk, który chciał się trzymać starego stylu zazwyczaj nie miał szans wygrać w dodatku nowe media sprawiły, że mamy nadmiar informacji to powoduje, że ludzie są gotowi tylko do czytania dużych liter dużymi literami ciężko przedstawić głębokie poglądy nam się też naiwny Barca nie sądzę, żeby sam Aleksander Kwaśniewski mówiąc to do końca sam w to wierzą pamiętajmy, że w dotyku sama ma politycznego dzieła na piątym lokalne jak wyglądała kampania w dziewięćdziesiątym piątym do wszystkich poległych, a one są na disco polo pamiętamy tę wiedzę to byłyby ogromne skok taki jakościowy, jeżeli chodzi wizerunkową liczony, dla której myślę, że jakaś część wyborców, którzy wtedy oddali głos na Kwaśniewskiego odda głos właśnie ten wizerunek Kwaśniewskiego ci wszyscy, którzy nie bali, że jako zostanie prezydentem to znowu będzie tylko na kartki w sklepach, bo hasło wybierzmy przyszłość właśnie, więc tutaj jak po, ale jakby, pomijając złośliwości takie to to wydaje się, że sam Aleksander Kwaśniewski do końca w to wierzą pewnie dzisiaj bardzo chciał, żeby ta polityka była nim nie myślę, że był w tym nieszczery, ale celowo się zatrzymuje, jakby krok przed takimi, jakimi poważnymi problemami, bo zniesienie wydaje, żeby problem jak w dzisiejszych partii politycznych polega wyłącznie na tym, że znowu marketing sprzedajemy polityków jak produkty to nie byłoby takie złe wcale Joseph Schumpeter, czyli taki ekonomista polityczne, które skądinąd był 1 z najlepszych chyba dwudziestym wieku analityków w ogóle tego jak działają przedsiębiorstwa danych między nimi autorem tego pojęcia kreatywnej destrukcji prawda gospodarka karnego w gospodarkach rynkowych, ale one właśnie taką wizję polityków czy partii politycznych jako jako pewnych produktów czy mamy polityka czy ugrupowanie oni mają określone określoną usługę proponuje mają to zresztą był taki wstęp trochę do Tori, jakby tych partii kartelowych zdarzy to jest pewien pakiet usług to proponujemy w polityce społecznej to proponuje jeśli chodzi o gospodarkę to proponujemy w polityce zagranicznej, proszę bardzo, tak wyglądamy tak jesteśmy spakowani głosujcie na nas prawda Darek nie wiem obiecuje, że określony produkt będzie miał określone właściwości nie wiem będzie działał taki, bo przez określoną ilość czasu niem jakość dźwięku smak cokolwiek prawda są określone cechy natomiast dzisiaj to wygląda zupełnie tak samo zupełnie inaczej wygląda też marketing na rynku towarów produktów także dzisiaj raczej z 1 strony próbujemy raczej konsumentach tak samo wyborca rozbudzić nowe potrzeby, które być może nawet jeszcze nie mają albo nie wiedzą, że mają albo ich nie mieli dopiero będą je mieli po kampanii wyborczej, bo zorientują się, że mają w trakcie kampanii prawda, więc to jest to jest forma po pierwsze, pobudzenia nowych nowych potrzeb po drugie to jest kwestia związana oczywiście z tym jak głęboko polityka też weszła w media społecznościowe to jest próba, jakby no posłużenie się nigdy do tego, żeby zobaczyć jak wyglądają różne konstelacje potrzeb jak można je jakoś jest dotrzeć do akumulowania biorcy indywidualnie tak znaczy to nigdy też do końca tak indywidualnie pewnie nie jest, ale w tym sensie, jakie są oczywiste związki między różnymi obywatelami, którzy prawdopodobnie tak na pierwszy rzut oka zwykłych badaniach sondażowych nie nie chodziliby w ogóle nasi zwolennicy, którzy nagle okazuje, że w określonym zestawieniu pozornie nieprzystających do siebie parametrów oni nagle stają się naszymi dość wiernymi wyborcami to jest kwestia też indywidualizację, której mówiliśmy wcześniej, że w tej chwili nie mówi się do jasno określonej grupy społecznej robotników nie wiem urzędników państwowych tylko mamy w każdej z tych grup bardzo dziwne często połączenia wartości interesów ekonomicznych stylu życia itd. tak dalej da, więc chodzi o to, żeby wyłapać nagle buduje się tak nie nieoczywiste konstelacji w ten sposób formatu też inne też przesłanie polityczne naj po trzecie to jest też tak zupełnie cyniczna grana na emocjach to znaczy określonych wydarzeniach, które się, które pewnie też przewidzieć przychodzić pewnie nie da, ale sprawny polityk potrafi na tej fali popłynąć prawda w tym sensie to nie jest taki czysty marketing jak w przypadku produktu tu jest dużo więcej to jest budowanie tożsamości prawda, więc paradoksalnie to jest tak z 1 strony my się czujemy się coraz bardziej nieufni wobec wobec partii politycznych wobec polityków prawda polityk tak w ogóle 1 z zawodu, który przecież w Polsce na niższym prestiżu prawda, ale jednocześnie dajemy się im sformatować dajemy sobie narzucić pewne tożsamości przyklejone przez tych polityk polityków do nas prawda i dajemy sobie mówi, że to jest prawdziwe prawdziwe życie to są nasze sprawy i czasem mam wrażenie, że ten ta niechęć ta nieufność już takie dość rytualna w sensie, żeby nie daj Boże ktoś nie pomyślał jesteśmy frajerami, którzy dają politykom nabrać na to zrazu czyta się, że mnie, że w ramiona rany politykom itd. w ogóle wszyscy kradną ten i tak tak samo było przy oszuści złodzieje oszuści złodzieje w tym taki głosować na Kaczyńskiego prawda czy na x, jeżeli wolę i ze względu na to, że nie jest w przez to mniejsze bardziej elokwentny albo coś proponuje w określonej istotnej dla mnie sferze, który chce coś rymuje bez moimi moimi odczuciami prawda, więc tu się nie wydaje, żeby pewnie ci młodzi tak bardzo spontaniczny autentyczny sposób rzeczywiście są nieufni, ale nie sądzę, żeby to było uniwersalne czy ta uniwersalnie deklarowana dość powszechnie w różnych grupach wiekowych nieufność mam wrażenie dość rytualna to trochę tak jak z niektórymi wyborcami trampa którzy, którzy mówią, a ja wolę mieć za za prezydenta takiego busa, ale który przynajmniej jest budzę ja wiem, że nie wzbudza on szczery autentyczny w tej swojej wartości niż koszty jak Hillary Clinton to jeszcze ciekawsze badania, które pokazują, że są wyborcy, którzy wiedzą, że Tramp kłamie i zupełnie im to nie przeszkadza, żeby na niego głosować oczywiście, ale mamy podobno mamy odpowiednik tego też w Polsce to tu oczywiście naprawdę ciekawe pytanie brzmi, dlaczego im to nie przeszkadza czy co takiego Tramp im daje, że świadomość działania nie sprawia, że oni na niego nie zagłosują prawda podobnie w Polsce jest dosyć spora jednak grupa wyborców PiS-u zarówno nowych jak i starych wyborców PiS-u, bo też część wyborców PiS-u, która na pewno jest dość sfrustrowana niektórymi posunięciami rządu Prawa i Sprawiedliwości, ale np. jest to mityczny 500 plus tak jest bardzo duży lęk część elektoratu, że to zostanie zabrane przez tę władzę, jeżeli nie uzyska wystarczającego poparcia przez jakąś inną władzę, jeżeli nowe władze zastąpi tę starą prawda ten lęk jest bardzo wyraźna utrzymują, choć bardzo różnych badaniach jakościowych ilościowych pana, więc to jest taki trochę jest takie odczucie, że głosujemy bo, bo musimy, bo inaczej nikt nam nie do tego co oni zabrać przymykamy oko na te wszystkie rzeczy, które nas, że lektura wkurzają, ale głosujemy tak to jeszcze 1 wątek ostatni na zakończenie naszej rozmowy czy jest możliwa demokracja parlamentarna bez partii, bo pojawiają się tacy kandydaci tras mamy np. Szymona Hołowni, która posądza partię od czci wiary mówi Polska potrzebuje nie partyjnego prezydenta takiego no może nie apolitycznego, bo urząd prezydenta wymusza jakość polityczność, ale właśnie, a partyjnego i oczywiście Szymon Hołownia jest pierwszy na pewno nie jest ostatni, który będzie taką opowieścią próbował pozyskać elektorat czy demokracja parlamentarna bez partii jest możliwa no to oczywiście Szymon Hołownia tutaj nie jest dobrym przykładem, bo jednak urząd prezydenta jest czymś innym troszeczkę demokracja parlamentarna zresztą dosyć umiejętnie gra na tym właśnie, że rząd chce być bezpartyjnym czy ponadpartyjnym prezydentem wszystkich Polaków prawna każdy kandydat mówi za winną, ale on faktycznie tutaj jeśli chodzi o to kto popiera, jaką ma bazę zasobów to jest rzeczywiście społeczne, chociaż są tam sztab do ludzi którzy, którzy mają doświadczeniami co za różnica czy moim zapleczem są ludzie, którzy są związani z partią ludzie, którzy nie są związani z partii zawsze jest to jakiś rodzaj zaplecza ludzi, którzy są moimi ludźmi to to zgoda to znaczy pewnie jest tutaj jakiś tak samo szczupły było z Obamą bywa, który przyciągnął do swojej kampanii bardzo wiele osób, które wcześniej z polityką tak profesjonalną nie miała nic wspólnego prawda dużo nie ochotników którzy, którzy tuż za niemal gotowali tak dalej, więc to jest wartość realna czy przyciąganie rzeczywiście ludzi którzy, którzy byli apatyczni umoczeni byli albo nawet, że nie byli apatyczni obojętnie to nie byli zaangażowani nie byli aktywni w polityce jakikolwiek to też wiązało się okazji wiosny warto, więc jeżeliby się jeżeliby się Szymonowi Hołowni udało przyciągnąć jakąś część ludzi, którzy wcześniej w tej polityce nie brali udziału i oni przeszli tę szkołę kampanii to już jest moim zdaniem fajną osiągnięcie to już, by ja uważam, że to jest, że to jest dobrze, chociaż sam jestem bardzo sceptyczny wobec takich ponadpartyjnych obietnic pisałem o tym, dość obszernie w ubiegłym tygodniu w tygodniku powszechnym, bo mam poczucie, że taka ponadpartyjna obietnica właśnie takiego nowego kompletnie otwarcia wyjścia poza wszystkim stare uwarunkowania na zawsze kończy rozczarowaniem zawsze kończy rozczarowaniem, bo albo to jest także taki idealista pozbawiony kompletnie, jakby żadnych takich pokus uczestniczenia w partyjnej grze okaże się kompletnie nieskuteczne albo okazuje się jednak musi sobie brudzić ręce jakoś uparty nic tak powiem pójść na różne rodzaje kompromisów no i wtedy też jeszcze dostosowaniu wcześnie to obiecywał, ale rzeczywistość czasami skrzeczy podał ten przykład jest weteran Biedroniowi też miała wrażenie, że uruchamia Robert Biedroń to osoby, których pan przed chwilą powiedział, czyli po momencie nie zaangażowano odległą od polityki, które postanowiły się wiosnę zaangażować widziała potem też rozczarowani postawą kilka osób, które były dość mocno mocno zainteresowane tym projektem jego wspierające, kiedy Robert Biedroń oddał mandatu, mimo że obiecywała to było zderzenie z brutalną rzeczywistością polityczną dla mnie było dość oczywiste, że bierze tego mandatu zdobytego nie odda natomiast widziałam duże rozczarowanie w ludziach, którzy dopiero zaczynali swoją przygodę z polityką młodych ludziach pomyślałam sobie, że taki chrzest bojowy może znowu zniechęcić do przestrzeni politycznej partyjnej pewnie może tak być pewnie może tak być tak samo zresztą jak mam poczucie, że paradoksalnie to, że Obama nie okazał się być takim prezydentem odnowicielem świata na ileś kompromisów np. jeśli chodzi o bailoutu dla dla banków w czasie kryzysu czy Niewiem używanie dronów do pozasądowych egzekucji prawda, że tego rodzaju polityka zjeżdżało bardzo wiele osób zniechęciło do niego taki właśnie młodych idealistów oni być może od początku możemy uznać za naiwniaków, ale nie da się ukryć, że w tym idealizm i pewnej naiwności była ogromna energia, do której zresztą też przyznawał uważa i o której mówił, że właśnie wyniosła ona na urząd prawna nie da się ukryć, że to przyniosło ogromne rozczarowanie to rozczarowanie z kolei przełożyło się na pewno na to, że część wyborców obawy np. nigdy nie zagłosuje przynajmniej w najbliższych ilość cyklach wyborczych na kandydatkę czy kandydata takiego mainstreamu partii Demokratycznej Dziuba 1 czy wcześniej dla Jacqueline pana i to ewidentnie jest wyraz takiego rozczarowania być może nawet niektórzy z nich przez drugą stronę daje skoro nie udało się z takim odnowicielem progresywnym to może lewicowa część postulatów konserwatysty czy czy populisty prawicowego będzie do do zrealizowania prawda właśnie przez to, że to jest kompletnie coś innego kompletnego przeciwne kraniec spektrum politycznego to wracając do tego pytania czy możliwe są demokracje parlamentarne bez partii krok skoro ich równie dobrym przykładem tu Paweł Kukiz, który przecież był taki antysystemowy wprawdzie teraz partia chce zakładać kap. Szcze, ale nadal pozostaje antysystemowe nasze to jest to już zupełnie inne pytanie, bo te pytania w ogóle funkcjonowania parlamentu demokrację, by właśnie pani mówi parlamentarną możemy sobie wyobrazić studni mamy przecież w konstytucji zapisano zasady wolnego mandatu poseł, który występuje z partii nie przestaje być posłem, a z drugiej nadal sobie wyobrazić 460 posłów, z których każdy jest niezależne, bo pamiętam lata dziewięćdziesiąte jeszcze kiedy nie było progów wyborczych wchodziło do Sejmu 20 kilka ugrupowań niektóre miały po 3 parlamentarzystów ta, czyli nie można akta konstrukcji większości torowe wypadek chociażby włoskiej demokracji parlamentarnej prawda, gdzie próg był bardzo niskiej też, ale nie jest wyłącznie problem techniczny to znaczy to, że przy takim rozdrobnieniu bardzo trudne powołać rząd prawa i uzyskać dla niego wotum zaufania to coś więcej czy każdy z tych indywidualnych posłów, o ile jest wybrany w wyborach proporcjonalnych nie stoi, zanim partia i a jednocześnie nie stoi za nim partia nie stoi, zanim poparcie też dla całego bloku cały taki pakiet propozycji tylko wybrane gdzieś tam będzie realizował lokalne interesy, bo chciał realizować hotel, bo dobrze, gdyby mógł albo chciał będzie próbował będzie również sam natomiast gdyby został wybrany tak jak to się dzieje nie ma w systemach jednomandatowych prawda przez dużą liczbę wyborców lokalne pewnie miałby za sobą większą siłę, ale to jednocześnie z drugiej strony oznaczałoby, że cała masa głosów w tych wyborach byłaby marnowana to znaczy ci, którzy by nie oddali głosu na lidera listy tak na ten 1 mandat zwycięski to po prostu głos ma zostałyby zmarnowane postęp i ta marginalizacja wyborców poczucie braku sprawczości jeszcze bardziej się pogłębiało prawdę, gdy było 460 posłów wybranych w jednomandatowych okręgach każdy był bezpartyjny każdy byłby miałby za sobą tylko jakąś część lokalnych wyborców prawda to oznaczałoby, że bardzo dużo ludzi w tym kraju miałby w ogóle reprezentacji politycznej, czyli co nie ma alternatywy dla partii moim zdaniem przynajmniej w takim systemie demokracji reprezentacyjnej prawdę to znaczy raczej powinniśmy zastanowić nad tym jak partie zlikwidować albo jak obciąć finansowanie z kolejnymi niestety który, który w Polsce pokutuje, że te partie to po prostu się niesłychanie tam pasów na subwencjach budżetowych one w porównaniu nawet z innymi krajami regionu nie są wcale takie wysokie, a jednocześnie, jakby bardzo minimalizują ryzyko korupcji politycznej, które w innych systemach, gdzie tych subwencji nie ma jest ona po prostu tam dużo większa, więc nie powinniśmy znaleźć jak te partie likwidować jak i odciąć nie wiem od budżetu noc od finansowania z budżetu jak zreformować rzeczywiście po pierwsze, były bardziej przejrzyste jeśli chodzi o to jak są wybierani liderzy jak są obsadzone listy partii listy wyborcze, a po drugie, żeby miały lepszy przy lepsze przygotowanie merytoryczne więcej wiedzy eksperckiej w lepsze przepływy między światem partyjnym niepartyjny jeśli chodzi o wiedzę po prostu bardzo panu doktorowi dziękuję dr Paweł Marczewski forum idei fundacji Batorego nasi goście przed północą dziękuję państwu zapraszam na informację oczywiście o północy i czas spokojnej nocy kolorowych snów do usłyszenia Zwiń «

Partie polityczne są w kryzysie. Ale czy demokracja bez nich może istnieć?

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: WIECZÓR - KAROLINA LEWICKA

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 07:00

Najnowsze Podcasty

Podsumowanie tygodnia, a w nim strach na prawicy i tragedia w Ukrainie

Jak reporter odnalazł się na Instagramie - czyli o tym, co się działo wokół gatunku po 2010 roku (cz. 2)

Czym się kierować przy wyborze szkoły ponadpodstawowej?

Co lekarze po studiach medycznych w Polsce wiedzą na temat aborcji?

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL