Działaczki, organizatorki, łączniczki, robotnice – kobiety opozycji PRL

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

Maciej Zakrocki dzień dobry zapraszam na audycje z cyklu historie polskich dzisiaj chcemy porozmawiać o kobietach bardzo często kobiety w historii było jakoś niedoceniane, ale nawet w czasach w miarę współczesnych, kiedy ich obecność już niebyła tak może dziwna nienaturalna jakieś czysto 200 lat temu pretekstem do naszej rozmowy jest czynna ciągle w Warszawie plenerowa wystawa niepokorne 19761989 tę wystawę można oglądać na skwerze imienia Jana Twardowskiego to jest róg Rozwiń » ulicy Karowej i krakowskiego Przedmieścia będzie tam do 28czerwca, a z nami są osoby, które z tą tą akcję tę wystawę były zaangażowane pani Agnieszka Grzybek pani Anna Czerwińska z fundacji na rzecz równości emancypacji ster dzień dobry panią dzień dobry kit dobry może warto podkreślić, że producentem wykonawcą tej wystawy jest dom spotkań z historią bez domu spotkań z historią to Stowarzyszenie odbyła no oczywiście warto pamiętać rosną zresztą dom spotkań z historią w jakim sensie gościmy czasami właśnie jeśli chodzi o audycję historia Polski w tym domu, więc będzie to taka plenerowa wizyta również i właśnie tam no proszę o żydowskim powiedzieć o tym, pomyśleć czy tonie jest trochę tak, że rzeczywiście nawet zapytanie dzisiaj ludzie, którzy może mniejsze tą najnowszą historią jako interesowali znane postaci związane z tym okresem zawsze będą mówiły Lech Wałęsa pan premier Mazowiecki Bronisław Geremek Andrzej gwiazda Jan Lityński tak dalej, aby kobiety myślę, że portal Borowiecki oraz Kornel Morawiecki właśnie na te kobiety, jaką rzeczywiście niezauważone czy to to był pretekst, żeby coś zrobić to znaczy dla nas to była naturalna kontynuacja projektów, które żeśmy wcześniej realizowały, ponieważ z okazji stulecia wywalczenia przez Polki praw wyborczych przygotowałyśmy wystawę nasi bojownicy później przygotowałyśmy wystawę o pierwszych kobietach warszawskiej radzie miejskiej w okresie międzywojennym na, a teraz się zajęłyśmy kobietami działającymi w opozycji Demokratycznej z tym, że do tego katalogu nazwiska, które pan wymienił ja bym to dorzuciła Anna Walentynowicz myślę, że spośród tych wszystkich kobiet związanych z Solidarnością czy działalnością opozycyjną one w miarę rozpoznawalna, mimo że przez bardzo wiele lat próbowano ją marginalizować, a też ona poszła trochę taką swoją ścieżką nie da polityczną nie do końca akceptowaną przez dawne środowisko, więc też często była przedmiotem czy podmiotem obiektem ostrej krytyki, bo ja właśnie w moim wymieniają to właśnie w ogóle nie wspomniałem jeszcze kobieta raczej mówiłem właśnie w tych postaciach, które najczęściej się pojawiają jeśli chodzi o tą polską drogę do niepodległości w ostatnich w ostatnich dekadach, bo rzeczywiście jak by miały jak zmienia to na pewno pani Anna Walentynowicz się pojawiła tak jak Henryka Krzywonos czy pani Zofia Romaszewska, ale to też jest może trochę także chociażby pani Zofia Romaszewska niedawno była gościem w weekendowym poranku TOK FM opowiadała o tym jak to była lektorką w radiu Solidarność, więc dla mnie oczywiście obecność tych osób i dla wielu pewnie słuchaczy TOK FM jest naturalna, ale może rzeczywiście niektóre postaci powinny być bardziej przypominane no to jest dobry moment, żeby zapytać właśnie takiej kryteria, bo zawsze przy tego typu projektach jest pewnego rodzaju problem z wyborem też po to, właśnie, żeby no nie uznać, że ktoś nie wie mniej ważne albo mniej zasłużony, a albo, a jednocześnie sama wystawa też siłą rzeczy tworzy jakieś ograniczenia jak sobie pani z tym poradził na wybór bohaterek takiej wystawy nie jest proste, szczególnie że naszym zamierzeniem było pokazanie tego, że kobiety w opozycji podziemnej działały masowo znaczy, że naprawdę tych kobiet było tam bardzo dużo jak na tę Kasia u opozycja cała poniekąd, ale nie da się pominąć no też tych czołowych działaczek czy kobiet, których tutaj urząd musiałyśmy chyba tak to trzeba być jako symboli pewnych epok czy pewnych okresów cie aż konkretnej działalności kobiet jest 5 myślę, że ten opowie Agnieszka tak jest tylko chciałam tutaj powiedzieć o tej cenzurze, którą żeśmy zebrały się tym okresie, w którym opowiadamy, a mianowicie zależało nam bardzo na tym, żeby pokazać też udział kobiet w opozycji przedsierpniowej, ponieważ może to jest taka nasza już Skrzywiona powiedzmy sobie feministyczna perspektywa, ale wydawało nam się, że już trochę opracowań książek ukazało się o udziale kobiety Solidarności w stanie wojennym już niewiele są książki samym Tęczowy Kondratowicz powstał film Marty Dzido i Piotra Grabowskiego Solidarność wg kobiet, więc trochę już o udziale kobiet w opozycji Demokratycznej mówiło się natomiast chyba niewiele wciąż wiadomo o udziale w tej opozycji przedsierpniowej, czyli komitet obrony robotników stąd my zaczynamy naszą odpowiedź w roku 1976, kiedy po protestach robotników w Radomiu Ursusie zawiązuje się komitet obrony robotników, które stawia sobie za cel pomaganie robotnikom, którzy są wówczas represjonowani za udział w strajku za udział w protestach i w tym komitecie kluczową rolę odgrywają kobiety natomiast rzeczywiście jest takich powiedzmy 5 biorących bohaterek tej wystawy, czyli Aniela tak Bergoglio ma Anna Walentynowicz Helena Łuczywo Ewa Kulik Bielińska i Zofia Romaszewska, który dla nas symbolizują różne etapy działalności opozycyjnej i pokazują też tak różne wycinek frontu, na którym działały kobiety ani STAŃ Berga waty oczywiście komitet obrony robotników ani na targowa była bardzo znaną prawniczką adwokatka ona jeszcze w okresie międzywojennym broniła robotników później niż ja myślę Boże te słowa obciążenia dużo tych postaciach właśnie trochę więcej po opowiadamy, przypominając te te życiorysy, więc może może teraz tylko prosiłbym o skupienie się właśnie na tym samym wyborze zarówno jeśli chodzi o okres jaki, jakiej postaci tak no, więc właśnie Aniela Strasburga symbolizuje komitet obrony robotników Helena Łuczywo jest dla nas symbolem niezależnej pracy i w ogóle tworzenia się tego podziemnego rynku mediów Zofia Romaszewska na tej sprawie Solidarność, ale to jest także biuro interwencyjne KSS Kor, czyli gromadzenie informacji o naruszeniach praw człowieka łamania praw pracowniczych i Ewa Kulik Bilińska była osobą, która w stanie wojennym organizowała podziemne struktury zapewniała bezpieczeństwo ukrywającym się przywódcom podziemia no wreszcie Anna Walentynowicz, która na wystawie pojawia się wcześniej jako ikona sierpnia 80 tego roku i osoba broni, której stanęli robotnicy stoczni gdańskiej, kiedy rozpoczęli swój strajk w sierpniu 80 tego roku no właśnie zastanawiam się tylko, ponieważ wystawa niepokorny 7689 właśnie dochodzi do do roku osiemdziesiątego dziewiątego że no właśnie zabrakło i fizycznie można powiedzieć są tylko 2, ale no okrągłego stołu tak w tym zestawie pań, a jednak no może nawet właśnie od tej strony, że tych kobiet siedzących przy okrągłym stole oczywiście mówi o tym, głównym, a nie pod stolicach jest tak mało czytam nie należałoby kogoś jakoś specjalnie wyróżnić na morze nie do końca my pokazujemy zamiast okrągłego stołu, który jest takim zdjęciem już dosyć mocno ogranym i często pokazywanym pokazujemy dla nas taki bardzo symptomatyczne symboliczne zdjęcie Aliny Pieńkowskiej w otoczeniu samych panów, którzy pełnili wówczas istotne funkcje Solidarności te akurat zdjęciu z roku 1992 zjazdu Solidarności dawano właśnie symbolizuje, że po osiemdziesiątym dziewiątym roku trochę o kobietach zapomniano w momencie, kiedy zaczęto się dzielić owocami władzy no to kobiety zabrakło co do okrągłego stało też oczywiście tutaj w tym symbolicznym okrągłym stole dużym siedziały 2 kobieta na Przecław ska ze strony koalicji rządowej Grażyna Staniszewska ze strony solidarnościowej natomiast samych obradach brało udział w Podstolicach 17 kobieta jeszcze więcej pracowało pomagało w sekretariacie generalnie szos owców do okrągłego stołu na mecie kupiłyśmy na okresie działalności opozycyjnej, więc już tak świadomie nie chciałyśmy tutaj kontynuować wątku okręgu dostał natomiast kalendarium, które zamyka wystawy w tym kalendarium wymieniamy oczywiście nie wszystkie, ale szereg kobiet, które były zaangażowane różne opozycyjne inicjatywy i może też warto powiedzieć, że to kalendarium złożone w taki specyficzny sposób, ponieważ nawet, jeżeli przypomina takie wydarzenia powiedzmy na uniwersalnych, o których słyszeliśmy, czyli strajku stoczni gdańskiej w osiemdziesiątym roku czy powstanie różnych organizacji np. ruchu wolność i pokój czy Solidarności walczącej to my przy okazji informowania o tym, wydarzenia wymieniamy, jakie kobiety były w to zaangażowane w czego się zazwyczaj nie wymienia o to trzeba się upominać nawet teraz jest uważane za jakieś takie celowe akcje poprawności politycznej żart, bo jak pada pytanie no dobrze no ale mamy rocznica IPO, ale wymieniła samych mężczyzn, ale przecież tam też białe kobiety to często jest oburzenie ze strony system, ale osoby, która w imieniu tych samych mężczyzn, ale już teraz częściej zdarza się tak, że jednak u występuje korekta i koleżanki z organizacji ze związku ze stowarzyszenia również są również są wymieniona na wystawie również kilku miejscach dosyć symbolicznie pokazujemy tą nieobecność kobietą nieobecność naszej Niwy zbiorowej pamięci, a tych wydarzeniach o działaniu opozycji i zdjęcia są również wybierane pod tym kątem to zdjęcie z Aliną Pieńkowską w otoczeniu mężczyzn, którzy są w zasadzie wszyscy na tym zdjęciu z tych mężczyzn są rozpoznawalni będą rozpoznani przez każdego myślę, że każda będzie wiedziała kim jest 1 jedyna kobieta na tym na tym zdjęciu to jest dobra okazja, żeby audycji historię Polski przynajmniej właśnie nie zapominać o tych od tych osobach o poszczególnych postaciach, które właśnie zostały wybrane jako symbole tamtego czasu powiem już w drugiej części audycja teraz informacje w TOK FM Maciej Rakowski dzień dobry ponownie to są historie Polski przypominam dzisiaj rozmawiamy o kobietach o udziale kobiet w opozycji Demokratycznej w okresie od 1976 do 1989 roku do czego zachęcają nas gości dzisiejszej audycji panie pani Agnieszka Grzybek pani Anna Czerwińska Fundacja na rzecz równości emancypacji ster i chciałem jeszcze zapytać na początek tej naszej drugiej części, bo znalazłem w materiałach takich opisujących czy nawiązujących właśnie do tej wystawy plenerowej, której mówili takie myśli, które pokazują, że czasami też kobiety same trochę no deprecjonuje właśnie swój udział takie zdanie przeczytałem w końcu socjalizm awans na zdobycia skromni uszami co jak pochwalą kieckę to się powie tam stara dziurawa jak pochwalą za doktorat to przecież, a tak się jakoś samo napisało w czy to jest trochę też tak oczywiście nie chcę użyć słowa wina tak, ale rzeczywiście za mało było takiej odwagi wśród kobiet, żeby się upominać o swoje miejsce w historii mówi się o tym, że to jest taka w dziewięćdziesiątym dziewiątym roku 1999 odbyła się na łamach gazety wyborczej i duża debata zainicjowana przez Agnieszka gra, która publikowała taki esej patriarchat to Seksmisji e-faktury, jakby nowe wypomina kobietom z opozycji Demokratycznej, że po osiemdziesiątym dziewiątym roku nie angażowały się w polityka, że tak jak my feministki byśmy tego oczekiwał albo jest naturalnie się dzieje nie wiem demokracjach zachodnich, że kobieta dziś stoi na czele jakiegoś związku odpowiada za budowanie struktur była kimś ważnym to potem jakby ono co najmniej kandyduje na prezydenta w, a u nas to się nie wydarzyło, ale też myślę, że warto o powiedzieć, że w tej chwili patrzymy na to też prosiaczka inaczej może też, że też my jako feministki też pewne sprawy sobie już przedefiniować Łoś ma i no i też wiemy, że część tych kobiet się mocną politycznie angażowało albo angażowała się na innych frontach, a dla pani jest również istotne takie w tych swoich przemyśleniach pracy właśnie na rzecz przypominania o roli kobiet w tym procesie czy rola no, która niestety niestety, ale też tak występowała tak bardzo mocno wybrzmiała w książce pani Danuty Wałęsy owej tej nie walczącej może na pierwszej linii frontu, ale jakże niezbędnej, żeby ten front w ogóle mógł funkcjonować w lesie pasjonuje książką Danuta Wałęsa no właśnie czy ten rodzaj podpisałbym udziału właśnie walce no też nie zasługuje na zauważenie, ale absolutnie tak to jest tak, bo też nowe ważne też starałyśmy się to w tej wystawie odkreślić, że zaangażowanie jako kobietę za swoje zaangażowanie polityczna czy publiczne płacą znacznie większą cena, bo pracują na kilku frontach można tak powiedzieć tak na kilku etatach i i u ich cena jest umową nie wiem czy to tak, że z dnia ojca zbliżającego się jest poprawny, ale jest jest wyższa to również widać w postulatach strajkowych w tym jak jest taki, jakie protesty podejmowały kobiety tak my przypominamy marsze głodowe organizowane przez kobiety w Łodzi, o których zresztą najwięcej wiemy dzięki łódzkiemu szlakowi kobiet to jest taka organizacja w Łodzi, która przypomina historia kobiet czy przypominamy strajk w Żyrardowie i bycie kobietą no, jakby zupełnie innych perspektyw to jako samotne matki musiały zadbać o swój podstawowy byt to jest właśnie tak tam jest właśnie pokazana u myślę, że są z jako Stoczniowca to widać na co kobieta zwracała uwagę tam jest potrzeba to są główne postulaty socjalne, które zresztą potem pojawią się w po pojawiło się w porozumieniach sierpniowych to jest opieka nad dziećmi to jest godna płaca za pracę to są godne warunki pracy kobiet to jest no dostęp do żywności tak, który był bardzo o PRL-u ważne i najbardziej odczuwały kobiety, które musiały wykarmić swoje rodzinne, ale dla opozycji minister, toteż również było było często elementem szantażu, czyli jak kobieta ukrywała to nie mogły się zazwyczaj ukrywać dziećmi często o władza używała tego argumentu przeciwko kobietom, że nie będą miały kontaktu z dziećmi dzieci zostaną odebrana, że dzieci nie wychowują się takich rodzinach no jak nie wiem w tej chwili w wolnej Polsce my sobie tworzymy dobrze to może spróbujmy teraz przedstawić taki katalog właśnie tych symbolicznych postaci jak to pani określają tego okresu pojawiło się już nazwisko pani Anieli Steinberg owej w kontekście właśnie tego wszystkiego co się wydarzyło w roku siedemdziesiątym szóstym mam tutaj oczywiście namyśli te wydarzenia czerwcowe represje, które mocno dotknęły robotników w Ursusie, ale też, a może przede wszystkim w Radomiu no właśnie wtedy powstaje komitet obrony robotników tam się już pojawiają kobiety, które właśnie no współtworzą tę organizację i w niej działają, a wśród nich osoba z niezwykłym doświadczeniem dorobkiem pod każdym względem pani Aniela Stein drogowa no a teraz ma ona bardzo oczywiście dla środowiska gorzowskiego ogromnym autorytetem adwokatka prawniczka w okresie międzywojennym broniła robotników, ale po okresie z kolei w czasach PRL-u była ograniczenia w procesie rewizyjnym Kazimierza Moczarskiego, który jak może nie wszyscy pamiętają zostało zamknięte w 1 celi z katem Warszawskiego getta i przez kilka lat przesiedział w 1 celi z tego później powstała książka rozmowy z katem broniła ani Leszka hybrydowa także Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego i była taką doradczy nią w sprawach związanych z kwestiami prawnymi zresztą na to poniosła dosyć wysoką cenę, ponieważ władze PRL-u odesłały ją na wcześniejszą emeryturę, uniemożliwiając wykonywanie zawodu adwokatki inną taką postacią, którą przypominamy na portretach, które są prezentowane na wystawie jest Anna Walentynowicz, która dwukrotnie w obronie, której robotnicy stoczni gdańskiej stawali dwukrotnie, ponieważ Anna Walentynowicz przez cały czas swojego zatrudnienia w stoczni gdańskiej jeszcze długa przed rokiem osiemdziesiątym stanął w obronie robotników krytykowała organizację pracy korupcję na to co się działo w zakładzie i po raz pierwszy zwolniono ją sześćdziesiątym ósmym roku wówczas obronie stanęli robotnicy ją przywrócona do pracy najpóźniej jej zwolnienie z pracy w roku osiemdziesiątym było tam główną przyczyną strajku w sierpniu 80 tego roku co ciekawe Anna Walentynowicz była niesamowicie charyzmatyczną postacią i rzeczywiście cieszyła się dużym poważaniem wśród robotników nie było tak żona miała taki wizerunek nie wiem miękki kobietki gol rzeczywiście robotnicy ją podważali szanowali nabyła robotnica była sprawa szybką później pracowała jako suwnicowa Jana rzeczywiście miała szansę na to, żeby odegrać później zarejestrowanym związku zawodowym Solidarność rolę na, ale tutaj bardzo ją zwalczał Lech Wałęsa i jego przyczyny też jego otoczenie starali się Anna Walentynowicz marginalizować rzeczywiście ją wyrzucam różne spotkana starano się nie dopuszczać do podejmowania decyzji myślę, że to był też 1 z powodu jej późniejszego no takiego rozgoryczenia, które w niej rzeczywiście było co było pewnie przyczyną późniejszych wyborów politycznych inną postacią to jeszcze tylko zapytam, bo przepraszam, bo rzeczywiście znaczenie tej postaci jest dla najnowszej historii Polski ogromne, bo to właśnie z powodu zwolnienia jej z pracy dochodzi do wybucha strajk czy czy pani również próbują właśnie odpowiedzieć na pytanie czy akurat wystawie też niema NATO NATO miejsca co spowodowało, że tak znacząca osoba, która stała się właśnie no takim jej historia, czyli jej wyrzucenie z pracy staje się tym punktem zapalnym najważniejszego wydarzenia w najnowszych dziejach Polski, że właśnie potem nie może się porozumieć ze swoimi kolegami, z którymi tworzyła niezależny związek zawodowy jeszcze ci, którzy pamiętają relacje telewizyjne z rozmów z delegacją rządową już potem stoczni ona tam wszędzie wszędzie jest na pierwszym planie mówią, że na tak wielki czasową wystawę i myślę że, toteż mogłoby nie wystarczyć nam szczerze na to pytanie próbującą odpowiedzieć biografowie i z różnych stron tak naświetlić sytuację Anna Walentynowicz była absolutnie postacią nietuzinkową taką prawdziwą heroiną i wydaje mi się że, że jeszcze kilka książek o niej powstanie w 1 z każdej będziemy dowiadywać nowych istotnych faktów na temat jej życia no to na pewno jest absolutnie fascynująca postać na wystawie pokazujemy natomiast jak kobiety uratowały kraj stoczni gdańskiej, ponieważ wszyscy się zachwycamy podpisaniem roku sierpniowy co roku świętowana jest notowana rocznica natomiast mało, kto już pamięta o tym, że ten strajk stoczni gdańskiej musi skończyć po 3 dniach, ponieważ wówczas udało się wynegocjować robotnikom z dyrekcją stoczni gdańskich postulatów, czyli po pierwsze, przywrócenie do pracy Anny Walentynowicz, a po drugie, podwyżki pensji, których się domagali właściwie Lech Wałęsa rozwiązał strajki robotnicy zaczęli się rozchodzić do domu natomiast sytuacja wtedy już była zupełnie inna, ponieważ strajkowało całe Trójmiasto do strajku przyłączały się zakłady w innych miastach w Polsce po prostu w Polsce wybuchł strajk solidarnościowy i ludzie w zakładach pracy zaczęli organizować formułowali swoje postulaty i wówczas Alina Pienkowska rzuciła pomysł za kontynuacji strajku cenę zaproponowała, żeby ten strajk w stoczni gdańskiej przekuł się strajku w karnych sprawy i 4 kobietach Napiórkowska Anna Walentynowicz pisze Henryka Krzywonos Ewa Osowska uratowały strajk, ponieważ one pobiegły do bram stoczni zaczęły rozmawiać z robotnikami próbowały przekonać do tego, żeby zostali stoczni, żeby nie wychodzili do domu i zaczął zamykać bram ne udało się ostatecznie robotników przekonać i Wałęsa podjął decyzję o kontynuowaniu strajku na oczywiście wypowiedzi Wałęsy można wnosić to jego autonomiczna samodzielna decyzja natomiast nie mniej w różnych opracowaniach historycznych wskazuje się tutaj na tę rolę, którą odegrały kobiety też o tym, swoich 2 książkach autobiograficznych mówiła Anna Walentynowicz, ale też ta relacja zachowała wspomnieniach Alinie Pieńkowskiej biografii Henryki Krzywonos także na to jest fakt udokumentowany, gdyby nie kobiety to ten strajk skok w stoczni gdańskiej skończyłby się po 3 dniach i może tutaj będę kontynuował wątek innych kobiet warto powiedzieć, że właśnie niejednokrotnie zdarzało w dziejach opozycji Demokratycznej w trudnych dla nich momentach ratowały ją kobiety np. w maju 71007. roku po śmierci Staszka Pyjasa studenta krakowskiego zamordowanego przez bezpiekę, który współpracował z komitetem obrony robotników za aresztowano najaktywniejszych członków KOR-u mężczyzna natomiast nie aresztowano kobiet i wówczas one na wolności zorganizowały całą pracę Gajka Kuroń ważona Jacka Kuronia Halina Mikołajska Aniela Stanek bankowa Anka Kowalska do tego stopnia rozruszały cały ten interes opozycyjne, że później we wspomnieniach swoich Kuroń się tym zachwycały i pisał, że oni mogą w ogóle po pierwsze, tego nie spodziewali i okazało się, że oni mężczyźni mogą spokojnie siedzieć więzieniu natomiast za murami więzienia kula opozycja, ponieważ tak wszystko świetnie zorganizowały kobiety na te płacące niejednokrotnie bardzo wysoką cenę, ponieważ Halina Mikołajska, której tutaj też warto powiedzieć wybitna aktorka była 1 z najbardziej rozpoznawalnych twarzy koloru była chyba najmocniejszy hamowana prześladowana władze organizowały najścia bojówek na mieszkanie grupy chuligańskie czekały pod teatrem, kiedy wychodziła po przedstawieniu nękano ją telefonami z pogróżkami próbowano przepisać kradzież kożucha niszczono samochód no naprawdę była mocno szykanowana do tego stopnia, że nawet podjęła próbę samobójczą została rzeczywiście doprowadzano na skraj spośród tych innych bohaterek, które się pojawiają jest Helena Łuczywo dla nas symbol niezależnej prasy współtwórczyni tygodnika Mazowsze i też 1 z tych kobiet, które to wprowadzenie stanu wojennego zaczęły na Mazowszu organizować struktury podziemia Ewa Kulik Bilińska dla mnie postać zupełnie niezwykła fascynująca jeśli pomyśleć, że jako młoda dwudziesta budżet dwudziesto trzyletnia dziewczyna odpowiadała za bezpieczeństwo ukrywających się przywódców regionu Mazowsze, czyli Zbyszka Bujaka i Witolda Kurskiego prowadziła biuro regionalnej komisji wykonawczej regionu Mazowsze i to bezpieczeństwo zapewniła im tak skuteczni, że po pierwsze przez 5 lat nie wpadli, a po drugie, po latach starzy akowcy panowie działające w opozycji nad działającym w ruchu oporu w czasie okupacji hitlerowskiej na bardzo mocno chwalili podziwiali właśnie za tę skuteczność zorganizowania całej siatki bezpieczeństwa ja myślę ja myślę, że właśnie postaci zasługują na trochę szersze omówienia, ale teraz musimy zrobić przerwę na informacje pani wrócimy teraz ma Maciej Rekowski dzień dobry ponownie zapraszam na ostatnią część audycji historię Polski przypominam są dzisiaj z nami pani Agnieszka, żeby pani Anna Czerwińska z fundacji na rzecz równości emancypacji ster rozmawiamy o kobietach, które odegrały ogromną rolę w opozycji Demokratycznej w latach 7689 minionego wieku, a to troszkę w kontekście wystawy plenerowej, która jest w Warszawie do 28czerwca na skwerze imienia księdza Jana Twardowskiego do obejrzenia i oddając panią głos chciałem może wrócić do naszej rozmowy, nawiązując do wątku, który się pojawił w końcówce drugiej części, a więc co kobietach, które zatrzymały decyzje władz strajku w sierpniu 80 tego roku, żeby strajk już rozwiązać ci i właściwie rozejść się do domu, a to m.in. dlatego że strasznie fajny jest taki krótki fragment wspomnień pani Henryki Krzywonos, która znalazła się właśnie tam z panią Janiną Jankowską, a panią Anną Walentynowicz w 1 miejscu i próbowały przekonać m.in. Lecha Wałęsy, że strajku nie można jeszcze kończyć pani Henryka Krzywonos miała krzyczeć do Wałęsy zdradziłeś nazwy duszą nas teraz jak pluskwy Wałęsa zapytał mnie wówczas co robić odpowiedziałam szczerze, że nie wiem, bo ludzie już przecież masowo zaczęli wychodzić ze stoczni pozostała tylko garstka komitetu strajkowego, ale właśnie wtedy te 3 kobiety Alina Pieńkowska Ewa Osowska Anna Walentynowicz krzyknęła, że pobiegną do bram spróbują zatrzymać ludzi i tak to właśnie się wydarzyło, że strajk został utrzymany no i można było potem przejść do rozmów z rządem do historycznych porozumień sierpniowych albo utrata twarzy tak przepraszam, że tak się VAT na oczy, ale może warto przypomnieć, że niedawno to postać wrocławskiej AM przypomniała Marta Dzido i Piotr Śliwowski, który w filmie, w którym prowadzą takie śledztwo w ogóle kim jest kobieta ze zdjęcia kim jest kobieta obok obok Wałęsa, która się pojawia na zdjęciach a jakby nigdzie nie jest podpisana nie jest wymieniona właśnie w żadnych wspomnieniach i w ten sposób opowiadają nam historię Ewy Ostrowskiej, która jak się okazuje no właśnie była tam 1 z ważniejszych z ważniejszych postaci, jakby historia pokazuje jak kobiety z tej historii znikają no po prostu i zespół ich nie ma dalej nie są zagrożone dostało, gdzie są potem podejmowano decyzję politycznej albo są takimi postaciami, które tam chodzą i te drzwi pukają chcą, żeby były i chcą, żeby ktoś wpuścił szukają innych możliwości do tego, żeby nadal na scenie en nie politycznej czy w życiu publicznym odgrywać jakąś rolę jak Anna Walentynowicz albo po prostu grzecznie się wycofują uznając, że dobrano tu nie zostałem zaproszony to nie pójdę pani Agnieszka Grzybek zaczęła muszą opowiadać o kolejnych postaciach wspomniała pani panią Helenę Łuczywo to zresztą też jest są postaci powiedzmy, które właściwie nie bardzo można przepisywać do konkretnych zdarzeń, o których mówimy, bo one się przewijają prawda zarówno jeśli chodzi o prace komitetu obrony robotników czy strajk i wydarzenia sierpniowe potem późniejsza działania już w podziemiu po wprowadzeniu stanu wojennego tak rzeczywiście na wiele z tych kobiet zaczęło swoją przygodę z opozycją w okresie przed sierpniowym tutaj warto może wymienić jakoś tak wspomnieć uhonorować redaktorki robotnika czasopisma, które powstało właśnie jako jedno z takich niezależnych pism wydawanych przez komitet obrony robotników ta była m.in. hale nauczy, ale Ludka Wujec Irena Wójcicka mówi o tym, piśmie dlatego żona ukazywało się kilkudziesięciu tysięcznym nakładzie trafiało do zakładów pracy i tam podejmowano tematykę związkową pisano o tym jak się organizować pokazywano przykłady innych krajów pisano o ruchach związkowych w innych krajach o prawach pracowniczych w konwencjach międzynarodowej organizacji pracy, ale też zamieszczono taką de la deklaracje praw robotniczych bardzo istotny dokument i dostałam robotnika pisano o pewnych postulatach, które później się pojawiły postulatach sierpniowych i rzeczywiście Helena Łuczywo ono jest taką postacią, która się pojawia w różnych inicjatywach ona była też 1 z tych garstki kobiet, które po wprowadzeniu stanu wojennego, ponieważ jej internowano udało im się ustrzec przedtem zaczęła organizować struktury podziemia tutaj na Mazowszu skrzyknęła koleżanki i razem opracowały taką informację zebrał informacje o tym kto został internowany, kto ocalał przygotowały takim biletem, który ukazał się jeszcze w grudniu 1981 roku, a później też uczestniczyła w pierwszych spotkaniach, na których zapadały kluczowe decyzje, gdzie dzielono się zadaniami, więc mówię o tym, też o to, żeby pokazać, że to nie jest do końca także kobiety, które działały w opozycji Demokratycznej pełniły tylko takie role nie wiem pomocniczo organizacyjne odpowiadały za logistykę był łączniczka ami nie wiem udostępniał mieszkania na działalność opozycyjną, ale one też rzeczywiście odgrywały rolę w podejmowaniu decyzji dla stworzyła Helena Łuczywo tygodnik Mazowsza gazetę czasopismo podziemne, które przez bardzo długi czas burdy głowa redagowane łącznie przez kobietę NATO wymienić też Ludka Wujec trzeba, która też odgrywała kluczową rolę i dopiero później do redakcji tygodnika Mazowsze dołączyli panowie na adres już kończąc ten katalog pań, które poświęciły się portrety trzeba wymienić Zofię Romaszewską, która prowadziła ona organizowała koordynowała akcję pomocy robotnikom w Radomiu z mężem prowadziła biuro interwencyjne kas kasy Ks KSS Kor do tego biura spływały informacje z całego kraju ludzi pisali skargi i próbowano jakoś te problemy rozwiązywać też dokumentowano zbierane informacje o przypadkach przemocy ze strony czyta służb bezpieczeństwa milicji wymiaru sprawiedliwości później tę działalność kontynuował z mężem prowadzą biuro interwencji praworządności regionu Mazowsze na stanie wojennym była współtwórczynią Radia Solidarność i właśnie głos usłyszeli mieszkańcy mieszkanki Warszawy w kwietniu 81002. roku wejdzie dwunastego 14kwietnia, kiedy nadano pierwszą audycję Zofia Romaszewska wspomina to był niesamowity dokona stała na dachu 1 budynku dalsze na ulicy Górczewskiej patrzyła Warszawa Miga światłami, ponieważ poproszono ludzi o to, że jeżeli słyszą audycje to, żeby mruganie światłami rzeczywiście Warszawa podobno gada nim cała Warszawa podobno jego Kała światłami tak wszystkich słuchaczy zachęcam, żeby poszukać takich podcast właśnie, o którym wspominałem to jest weekendowy poranek właśnie 1 z kwietniowych, którym przypominamy rozmowę z panią za formę Romaszewska właśnie początek działalności Radia Solidarności tej wspomnienia i ten opis też, o którym pani mówi o tej migoczące w Warszawie tam również można znaleźć usłyszeć ZUS samej bohaterki tego tego zdarzenia jak tylko jeszcze może to powiedział 1 takiej rzeczy, która wydaje się, że mimo wszystko właśnie niczego nie zmienia w rozumieniu na pewno nikogo nie deprecjonuje, ale właśnie jest warte podkreślenia, bo pani wspomniała, że zachodzi właśnie o tej postaci, które nie tylko wspierają swoich mężów w działalności w działalności opozycyjnej przez to, że znoszą cierpienia związane z ich aresztowaniami z ich nieobecnością z lękiem o nich, że zostawione są same jeśli chodzi właśnie o opiekę nad dziećmi itd. itd. ale czasami taki rodzaj powiedziałbym kobiecej pomocy też jest szalenie ważne z punktu widzenia działalności tych organizacji co było bardzo wyraźne właśnie w momencie, kiedy powstawał Kor, bo wydaje mi się, że właśnie też tak samo te momenty, w których część kobiet przynajmniej jest trochę zastraszona obawia się właśnie o rozpoczęcie jakiegoś formy działalności otrzymują takie kobiece wsparcie to jest bardzo wyraźny w procesach, które się rozpoczynają po wydarzeniach czerwcowych 71006. roku one po prostu przełamywał lody taki opór też prawda no rzeczywiście tworzyły taką wspólnotę i też zresztą charakterystyczne dla tej opozycji przedsierpniowej, że to była wspólna oparta bardzo dużym stopniu na wieżach przyjacielskich to był taki bardzo mocny element, który spajał, ale też co ciekawe kobiety w ogóle pomagały przełamywać lody ponieważ, kiedy w lipcu 7 dziesiątego 0607. szóstego roku rozpoczęły się pierwsze procesy w sądzie w Warszawie procesy robotników biorących udział w strajkach i tam się pojawiła grupka inteligentów chcieli zaproponować robotnikom pomoc też raczej kobietom żona matka robotników, które czekały pod salą rozpraw, ale nie widzieli jak to zrobić to właśnie kobiety przełamał pierwsze lody tam między nim Małgorzata Łukasiewicz wspaniała dzisiaj tłumaczka języka niemieckiego wiele wspaniałych przekładów literatury niemieckiej zawdzięczamy ona była 1 z tych osób, które jako pierwsze podeszły na korytarzu sądowym i zagoiły do czekających tam żon matek zaproponowały pomoc na potem pomoc ta ruszyła Gajka Kuroń, która miała doświadczenie, bo Kuroń siedział w więzieniu wcześniej pomagała kobietom pisać listy do władz więziennych instruowała co można co nie jakiś sposób można pomóc siedzącym w więzieniu zaczęła się po prostu organizacja tej pomocy NATO może warto też powiedzieć, że to była pomoc prawna finansowa materialna, ale też taka pomoc np. zapewnieniu opieki nad dziećmi osoby, które działały w karze, bo to oczywiście sam komitet obrony robotników, ale albo obrośnięte szereg innych inicjatyw osoby, które współpracowały z kary mieściły do Radomia jeździły do Ursusa i opiekował się dziećmi w czasie, kiedy żony jechały na rozprawy podczas, których byli sądzeni męża, więc rzeczywiście na tę wieść ta wspólnota Solidarność myślę, że dużym stopniu ana powstała właśnie dzięki kobietom zaangażowanym w działalność opozycyjną czujemy też, że po prostu wielu takich sprawach właśnie przyziemne logistycznych i komunikacyjnych mężczyźni zajęci polityką trochę nie myślą o tym, że właśnie trzeba mieć co do garnka włożyć w UE to nic nie zorganizować, że ktoś jest, że był główny żywiciel rodziny jest więzieniu ta rodzina nie ma co jeść trzeba jej pomocy o takiej strony, że ta rodzina może nie wiedzieć jak się skontaktować w ogóle z osobą osadzoną czasową w areszcie trzeba ten kontakt zorganizować ułatwić itd. to wszystko organizowały kobiety zresztą w Polsce ta tradycja zaangażowania kobiet jako łączniczek jako osób kolportuje tysiącach i w ogóle zajmujących się taką Europę całą podziemną konspiracyjnej całe życie jest bardzo długa i trwale od czasów zaborów co najmniej no właśnie ja myślę sobie i tak na koniec może będziemy próbowali wyciągnąć jeszcze w dal wnioski na tzw. przyszłość, bo z tego wszystkiego, o czym dzisiaj rozmawiamy co panie przedstawiają nie tylko wydaje się, że taka potrzeba wydobywania na światło dzienne właśnie takich postaci, które są przez historię zapomniane, ale w związku z tym już mi się wydaje, że można, by tworzyć kolejną listę kolejnych osób do kolejnej wystawy, kiedy chyba pani Agnieszka, żeby mówiła właśnie od chwili pomocy w czasie stanu wojennego przypomniała mi się też moja rozmowa kiedyś na antenie Radia TOK FM panią mają Komorowską, która właśnie mówiła o swoich podróżach do ośrodków internowania, do których przywoziła czasami nielegalnie jakąś korespondencję, a oprócz tego, jaki paczki jedzenie też myślę, że ciekawa postać czy pani Barbara Labuda działaczka Solidarności w we Wrocławiu no myślę, że tych tych osób, które warto przypomnieć, że kolejnej odsłonie wystawy jest ciągle wiele prawna to prawda, że akurat Barbara Labuda wystawi się pojawia też takie no nasze zupełnie wspaniałe odkrycie, czyli kobiety, które pracowały w drukarniach podziemnych tu Ania szukała wspaniałe zdjęcia kobiet Solidarności walczącej drukarni podziemnej, ponieważ te zdjęcia takie, które się wychowały na to reguły widzimy panów prawda przy powiela czas maszynach drukarskich natomiast okazuje się za jakiś czas Solidarność walczącą tam dróg niezależnych wydawnictw organizowały kobiety m.in. Zofia Maciejewska Barbara RAF-u odgrywały tak późno, ale oczywiście dlatego co pan tak mówił na udział osobiście marzy o kolejne państwa prawo się skupiała na kobietach też zaangażowany w opozycję, ale o, których mało wiemy i o kobietach z różnych miast to znaczy, żeby nie skupia się tylko na tych dużych ośrodkach miejskich Warszawie Wrocławiu, które były bardzo dobrze zorganizowane, ale też pokazać opór kobiet w mniejszych miejscowościach i rozmaite role, jakie pełniły, jakie odgrywały, bo prawdę powiedziawszy, gdyby nie takim mozolnym codzienne siermiężne trud to naprawdę opozycja nie przetrwała to ja trzymam kciuki za powodzenie tego projektu przy okazji obiecuje, że na pewno również ona głosimy audycji historię Polski, zachęcając wszystkich do tego, że ci co mogą, żeby teraz jeszcze udali się właśnie na krakowskie Przedmieście na spacer na róg Karowej i obejrzeli tę wystawę, a jak będzie kolejna to tak jak mówię na pewno znowu spotkamy dzisiaj muszę podziękować pani Agnieszka Grzybek Anna Czerwińska z fundacji na rzecz równości emancypacji ster były gośćmi audycji historie Polski bardzo panią dziękuję za rozmowę dziękujemy dziękujemy, ale życzę miłego niedzielnego wieczoru do usłyszenia Zwiń «

Działaczki, organizatorki, łączniczki, robotnice – kobiety opozycji PRL

AUTOMATYCZNA TRANSKRYPCJA PODCASTU

PODCASTY AUDYCJI: HISTORIE POLSKI

POSŁUCHAJ RÓWNIEŻ

DOSTĘP PREMIUM

SERWIS INFORMACYJNY

Wydanie z godziny 23:00

Najnowsze Podcasty

Za nami symboliczne pożegnanie rządów PiS. Jak je zapamiętasz?

Nowości Kia oraz elektryczny Fiat Panda

"Najgorsze expose w historii Polski", czyli koniec rządów Morawieckiego

Wyczekiwany wyrok TK Julii Przyłębskiej o Sądzie Najwyższym. "Podważała kompetencje"

TOK FM

Polecamy

Popularne

GOŚCIE TOK FM

Gazeta.pl

WYBORCZA.PL